Search

Ahmed Hilmi, who was born in Plovdiv in Bulgaria, today. He is considered as one of the important intellectuals of the Constitutional Period. His father was Sehbender Süleyman Bey and his mother was Sevkiye. The use of the title Sehbenderzâde (son of the consul) for Ahmed Hilmi stemt from his father being a consul in Plovdiv. Ahmed Hilmi, who had an opposing personality, published a weekly newspaper called Ittihad-ı Islam, but after a short period of publication, the newspaper was closed again. After that, he started to write political and philosophical articles in newspapers such as Ikdam, Sehbâl, Yeni Tasvir-i Efkâr and Sirat-i Müstâkim. On April 21, 1910, he started publishing Hikmet newspaper, which had an important place in his publication history, on a weekly basis and later made it a daily. In addition to the writings he wrote under his own name in these publications, he used nickname like Sheikh Mihrîdin Ârusi in his Sufi writings; Coskun Kalender and Kalender Gedâ in his humorous writings; and Ozdemir in his national and poetry poems. The Hikmet newspaper, the most important work in which Ahmed Hilmi clearly reflected his thoughts, was suspended after the publication of fourteen issues between 9-23 September 1911 and started to be published again between 1 August 1912 and 23 January 1913. The writings of Hikmet by Ahmed Hilmi, which were the subjects of our study, covered the issues that came to the fore in society and politics during the author’s lifetime. On the other hand, based on the idea of nationalism that emerged with the French Revolution, the Zionism movement emerged and began to infiltrate first into Europe and then into the Ottoman Empire. With the realization of the policies implemented by the Zionists for their purposes, a inconvenience was felt and this situation spread from the parliament to the street. Ahmed Hilmi’s writings on Zionism emerged in such a process. Ahmed Hilmi argued that if the people living in the Ottoman Empire were gathered under the roof of Islam, no separatist idea could harm this roof. This would also create a shield against the idea of nationalism and prevent segregation according to him. However, he claimed that Zionism failed this effort as well. Zionism, which approached people based on financial needs, had not any difficulties in gaining followers. Because Ottoman society contained many poor and ambitious people trying to get rid of this poverty. In order to support these supporters economically, the Zionists sought to obtain a significant amount of wealth. Monopolization was the most profitable enrichment method employed in commercial life. Therefore, it has been observed that Zionism made great gains within the borders of the Ottoman Empire with this method. According to Ahmed Hilmi, the most distinctive feature of Zionist politics was the ability to use people and use them for their goals. Zionism used people of every status, from politicians to soldiers, from scientists to journalists, from shopkeepers to civil servants. However, it was claimed that the poor, homeless and vagrants, which were the elements that were used when a radical change like a revolution was to be made in a country, wers the most important groups serving Zionists. Secrecy and loyalty were what made this enormous politics successful. With his writings, Ahmed Hilmi tried to create awareness in the society against this structure which has a secret organization and emphasized that everyone should be careful about the methods of Zionist politics every time without getting tired.

Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemine damgasını vuran İkinci Meşrutiyet dönemi,mutlakıyet rejiminin sona erdiği, I. Dünya Savaşı ve Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın ardındanbaşlayacak cumhuriyet dönemine bir hazırlık süreci olarak değerlendirilmektedir. Bu süreçzarfında meşruti sistemin kalıcı olması adına siyasi fırkaların kurulması, Osmanlı siyasi veiçtimai hayatında büyük değişikliklerin vuku bulmasına sebep olmuştur. Osmanlı halkı ilk kezseçimle ve seçimle iktidara gelen hükümetlerle tanışmıştır. Henüz yüz yılı bile bulmayangeçmişiyle genç Osmanlı matbuatı, İkinci Meşrutiyet dönemini heyecan ve mutluluklakarşılamış, neşredilen gazete ve mecmua sayılarında büyük artış yaşanmıştır. Çalışmamızda,İkinci Meşrutiyet dönemi matbuat dünyasının önemli fikir insanlarından biri olanŞehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi'nin meşrutiyetin mimarı olan İttihad ve Terakki'nin ilkdört yılda gerçekleştirmiş olduğu icraatlara gazete sütunlarında getirmiş olduğu eleştirilerortaya konulmuştur. Çalışmamızda ayrıca Ahmed Hilmi'nin muhalefetinin eksenininanlaşılması adına yol gösterici olabilmesi için verilen örneklerin yorumlanması yapılmıştır.Çalışmamız gerçekleştirilirken ilgili literatür taramasının yanı sıra, Hikmet gazetesinin günlüknüshaları taranarak ilişkili yazılar tercüme edilmiş ve yorumlanarak son haline getirilmiştir.Çalışmada betimleyici analiz yönteminden istifade olunmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, İkinci meşrutiyet, İttihad ve Terakki, Fırkacılık,Muhalefet, Şehbenderzade, Hikmet gazetesi The Second Constitutional era that marked the last period of the Ottoman Empire isregarded as the end of the autocratic regime, and a preparatory process of the republican periodto start after the First World War. During this period, the establishment of political parties onbehalf of the constitutional system to be permanent caused great changes in political and sociallife in the Ottoman Empire. The Ottoman people for the first time met with the elections andthe governments that came to power with the elections. Yet a hundred or even less years of past,the young Ottoman press met the second Constitutional period with excitement and happiness,and the number of published newspapers and magazines greatly increased. In our study, thecriticisms in the columns of the newspaper about the actions performed in the first four yearsof Union and Progress party by Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi, who is among theimportant people in the Second Constitutional era, have been put forward. Our study alsoreviewed the examples which have been given by Ahmed Hilmi in order to interpret the axis ofopposition on behalf of guiding the understanding. In addition to the literature survey, the dailycopies of Hikmet newspaper have been scanned and then relevant parts have been translatedand interpreted in this work. The descriptive analysis method has been utilized in this study.Keywords: Ottoman Empire, second Constitutional Era, Union and Progress, Partisanship,Opposition, Şehbenderzade, Hikmet Press 244

Filibeli Ahmet Hilmi, imparatorluğun en uzun yüzyılı olarak adlandırılan sosyal ve siyasi çalkantılarla dolu bir dönemde yaşamıştır. Dönemin diğer aydınları gibi o da yaşanılan problemlere bigâne kalmamış ve çareler üretmeye çalışmıştır. Osmanlının yetiştirdiği son dönem fikir ve aksiyon adamlarından biri olan A. Hilmi kısa sayılabilecek bir yaşam sürmesine rağmen ardında hatırı sayılır bir külliyat bırakmıştır. O tasavvuftan felsefeye, edebiyattan siyasete kadar hemen her sahada kalem oynatmış bir yazardır. Ancak incelememiz Filibeli Ahmet Hilmi'nin eserlerinin bütününü değil yalnızca nesir sahasındaki tamamlanmış ve yayımlanmış edebi eserlerini kapsamaktadır. Filibeli Ahmet Hilmi , had lived in a period called the empire 's longest -century social and political upheaval . Like other intellectuals of the period he has worked to produce , and no longer cared about remedies to the problems experienced . One of the last period of the Ottoman educated man of ideas and action that A. Hilmi sake riding behind despite a relatively short life has left a corpus considered . He mysticism to philosophy, is a writer who has played pen in almost every field from literature to politics . However, we do not the whole Filibeli Ahmad Hilmi's prose works completed in the field and only covers the published literature . 105

1865-1914 Yılları arasında yaşayan Ahmed Hilmi EfendiXX. yüzyılın çağdaş düşünce tarihine etki eden İslamcılarındandır. Yaşadığı dönem materyalist ve pozitivist akımların hücumlarına karşı tedbir ve öneri mekanizmaları oluşturmuştur. Aktivist bir kişiliğe sahip olan düşünürümüz bunalım toplumunun aydınlığa çıkması için yoğun çaba harcamıştır.Ahmed Hilmi Efendi'nin düşüncelerini değerli kılan İslam tarihini realiteye uygun olarak incelemesidir. Genel tarihle sınırlı kalmayan Ahmed Hilmi Efendi'nin; dinler tarihi, İslam tarihi, mezhepler tarihi alanlarında tafsilatlı eserler vermesi kendine özgü bir tarih metodolojisi oluşturmasından ileri gelmektedir.Ahmet Hilmi Efendi İslamcılığı, Müslümanlık tarihini, din-mezhep kavramlarını, ihtilafları, mezhep oluşumlarını yine o yüzyılın perspektifinde değerlendirmektedir.Ahmed Hilmi Efendi'nin çalışma alanı tarihle sınırlı kalmamış, o dönemin ihtiyaclarına görearaştırma yelpazesini genişletmiştir. Bizim Ahmed Hilmi Efendi'yi okumanın XX. yüzyılı anlamaya katkı sağlayacağını düşünmekteyiz. Ahmed Hilmi Efendi, lived between the years of 1865 and 1914, is one of the Muslim scholars affecting the Islamic thought. He stood up against the positivist and materialistic ideas by the mechanisms of the defence and advice. Our scholar, having an activist personality, worked hard to enlighten the community that is in chaos.The thing which is very precious for his thoughts is that he studied the İslamic history realistically. His giving works on the branches of the Religions History, Islam History and Sects History in a detailed way is the result of his own historical methodology.Ahmed Hilmi Efendi, studied and expanded his research technique not only on the history, the politics, the mysticisizm and the sects but also whatever is needed at his time. Reading Ahmed Himi Efendi's Works is reading XXth century; and also evaluating Islamism, Muslim History, and religion-sect concepts, differences, secteterian forms at that time. 128

Bu çalışmada, II. Meşrutiyet döneminin önemli bir siması olan Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi ele alınmıştır. Birçok fikir akımının ortaya çıktığı, düşünce hayatının çok hareketli ve aktif olduğu II. Meşrutiyet dönemi fikir hayatında onun yeri ve önemi değerlendirilmiştir. Onun fikirleri, dönemin siyasal ve sosyo-kültürel konjonktürü çerçevesinde ileri gelen Osmanlı aydınlarının fikirleri ile mukayeseli olarak ele alınmıştır. Filibeli Ahmed Hilmi'yi bütüncül olarak değerlendirmeyi amaçlayan bu çalışmada onun siyasi, tasavvufi, felsefi ve edebi kişiliği eserleri üzerinden gösterilmiştir. Düşünürün kendi eserlerinin yanı sıra, düşünürü etkileyen eserlere de yer verilmiş ve bu suretle onun fikirleri ile etkilendiği eserler arasında bağlantı kurulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın bu bağlantıyı kurması, düşünürün fikir dünyasının nasıl oluştuğunu açıklamaktadır. Böylece son dönem Osmanlı aydınının ilgi çekici örneklerinden biri olan Filibeli Ahmed Hilmi vasıtasıyla dönemin düşünce yapısının derinliği ortaya konulmuştur.Anahtar Sözcükler:Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, İslamcılık, İslamcı Yazarlar, Son DönemOsmanlı Düşünce Hayatı, II. Meşrutiyet Dönemi Fikir Hayatı In this thesis, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, who is a prominent figure of the Second Constitutional Period, is evaluated. His position and importance is explored in the very dynamic and active intellectual life of the second constitutional period which in many ideological movements emerged. His ideas are evaluated in socio-cultural and political conjuncture of the period together with the comparison of the other prominent Ottoman intellectual's ideas. In this study, which aims to examine Filibeli Ahmed Hilmi comprehensively, his political, sufist, philosophical and literally characters are presented through his works. Besides the works of the thinker, the sources which influenced the thinker are analyzed and in this way it has been aimed to establish a link between his ideas and the studies he was influenced. The establishment of such a link explains how the thinker's mindset emerged. In this way, via Filibeli Ahmed Hilmi, who is an interesting example of the late Ottoman intellectual, the profoundness of the period's mindset is introduced.Key WordsŞehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Islamism , Islamist Writers, Intellectual Life ofThe Late Ottoman Period , The Intellectual Life of The Second Constitutional Period 126

Bu tezde Batıcılık, İslamcılık ve Türkçülük olarak öne çıkan üç temel fikir akımından üç aydının terakki ile ilgili algıları ve fikirleri anlatılacaktır. Üçünün de ortak özelliği; çağdaşlarına nazaran geride kalan ve ağır yenilgilerle sarsılan Osmanlı İmparatorluğu'nu bulunduğu kötü durumdan kurtarmanın ve ileri bir seviyeye taşımanın yollarını arayış içerisinde olmalarıdır. Çalışmada görüşleri incelenecek üç akımın temsilcisi olan aydınlar Kılıçzade Hakkı, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi ve Ahmet Ağaoğlu'dur. Bu üç aydının, nasıl terakki edileceğine ve muasır bir devlet olunacağına dair fikirleri zaman zaman ortak noktalarda birleşse de zaman zaman birbirleriyle ters düşecek kadar ayrışmıştır. In this thesis, the aim is to present the perceptions and thoughts of three intellectuals who belonged to the three prominent movements Westernism, Islamism and Turkism. The common point of three individuals is to find the ways of saving and improving the Ottoman state that stayed back in comparison to its contemporaries and took many defeats in this period to the better level. These three intellectuals to be examined in this thesis are Kılıçzade Hakkı, Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi and Ahmet Ağaoğlu. Although they sometimes agree on the concepts of progress and modernization, they diverge from each other in some aspects. 130

Yüksek Lisans Tezi.YÖK tez No:364909, Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi doğu ve batı düşünceleri konusunda kendini yetiştirmiş ve bu anlamda ilmi derinliği olan II. Meşrutiyet döneminin önemli mütefekkirlerinden birisidir. Ahmet Hilmi kaleme aldığı yazılarında; Osmanlının geleceği, İslam toplum ve düşüncesinin problemleri, materyalist akımlar ve Müslümanlar arasında birlikteliğin sağlanması gibi konular üzerinde durmuştur. Özellikle İslâm düşüncesinin problemlerine ilişkin ortaya koyduğu tezlerinde, klasik İslâm düşünürü söyleminden ziyade bunları bilimsel bilgi ve yöntemlerle izaha çalışmıştır. Onun çalışmaları sadece o dönemin İslâm toplum ve düşüncesinin problemlerine ışık tutmakla kalmamış, günümüz İslâm toplum ve düşüncesinin de problemlerine ışık tutmuştur., Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi has educated himself on the eastern and western thoughts and in this sense, he is one of the most important thinkers that is science depth of II. Constitutional period. In articles which Ahmet Hilmi penned focused on issues such as the future of the Ottoman Empire, the problems of the islamic society and thought, materialist movements and ensuring unity among Muslims. In particular, they have tried explaining scientific knowledge and methods rather than the classical Islamic thinkers rhetoric in the thesis putting forward relating to the problems of Islamic thought. His work not only shed light problems of Islamic society and thoughts of that time but also shed light problems of today's islamic society and thoughts.

Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi (1865-1914), II. Meşrutiyet döneminin önemli fikir adamlarından biri olarak bilinmektedir. Ölümüne kadar geçen sürede kırkın üzerinde eser ve yüzlerce makale kaleme almış olan yazar hakkında genellikle din, felsefe, tarih gibi alanlarda çalışmalar yapılmıştır. Ahmet Hilmi, aynı zamanda Öksüz Turgut ve A'mâk-ı Hayâl adlı kurmaca yapıtların yazarıdır.A'mâk-ı Hayâl, Millî Edebiyat dönemi eserleri içinde yer alır ancak konusu ve tekniği bu dönem anlatılarından farklı bir yapı sergiler. Klasik ve geleneksel türlere benzeyen anlatı, bireyin psikolojisine yönelen içeriğiyle roman çizgisine yaklaşır. Bu durum Türk edebiyatında bu ve buna benzer anlatıların hangi türe dâhil edileceği sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu tezin amacı, Türk edebiyatı alanında hakkında yapılmış ayrıntılı bir çalışma olmayan A'mâk-ı Hayâl'in hangi türe dâhil edileceğini bulmak ve modernist roman sayılıp sayılamayacağını tartışmaktır.Tezde öncelikle Aristoteles, Georg Lukacs, Mihail Bahtin, Franco Moretti ve Jacques Derrida'nın edebî türler ve roman ile ilgili görüşleri tartışılmıştır. Tür tespiti yapılırken A'mâk-ı Hayâl'in mesnevi, menakıpname, halk hikâyesi gibi türlerin özelliklerini barındırdığı görülmüştür. Bu nedenle tezin birinci kısmında geleneksel ve klasik türlerle A'mâk-ı Hayâl arasındaki benzerlikler ve farklar üzerinde durulmuştur.A'mâk-ı Hayal'in pek çok bölümünün kahraman anlatıcı tarafından anlatılması, yazarın insan ruhuna yönelen tavrı, rüyalar yoluyla bireyin kendini gerçekleştirmesi, eserde modernist romana dair bazı özelliklerin bulunduğunu göstermektedir. Bu nedenle tezin ikinci bölümünde A'mâk-ı Hayâl ve modernist roman arasındaki ilişki sorgulanmıştır.Olağanüstü ögelere yer veren ancak geleneksel ve klasik türlere de dâhil edilemeyen anlatıda, akıl ve modernizm arasındaki ilişkiyi kavramak amacıyla tezin üçüncü bölümünde, anlatıda yer alan dokuz rüya, tasavvuf sembolleri ve Arketipçi Eleştiri bağlamında incelenmiştir.Bu incelemelerin sonucunda A'mâk-ı Hayâl'in klasik gerçekçi roman ile modernist roman arasında bir geçiş eseri olduğu sonucuna ulaşılmış, Türk edebiyatında ilk modernist kırılmanın Cumhuriyet döneminden daha önce A'mâk-ı Hayâl ile ortaya çıktığı kanıtlanmıştır. Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi (1865-1914) is known to have been among the most prominent intellectuals of the Second Constitutional Era. He authored more than forty books and hundreds of articles in the period his death. Research about the author has generally centred on fields such as religion, philosophy and history. In addition to being an intellectual, having written Öksüz Turgut and A?mâk-ı Hayâl, Ahmet Hilmi is a fiction writer.A?mâk-ı Hayâl is among the literary works of the National Literature Era, however it differs from the works of the period in terms of its subject matter and the techniques it employs. The narrative, which is similar to classical and traditional genres, also displays qualities of a novel through its attempt of demonstrating the individual?s psychology. Thus arises the problem of determining the literary genre of works similar to A?mâk-ı Hayâl. The purpose of this thesis is to determine the literary genre of A?mâk-ı Hayâl which has not been studied thoroughly before and discuss whether it can be considered a modernist novel.In this thesis, first, the ideas of Aristoteles, Georg Lukacs, Mikhail Bakhtin, Franco Moretti and Jacques Derrida on literary genres and novel have been discussed. When analysing the text generically, it has been observed that A?mâk-ı Hayâl embodies the qualities of the genres mesnevi, menakıpname and folk tale. Therefore in the first part of the thesis, the similarities and differences between A?mâk-ı Hayâl and the classical and traditional genres have been examined.The facts that many chapters in the book are told by first person narration, the inclination of the author to discover human spirit, and the self-realization of the individual through dreams show that A?mâk-ı Hayâl embodies the qualities of a modernist novel. Consequently in the second part, a comparison is drawn between A?mâk-ı Hayâl and the modernist novel.In the third part of the thesis, nine dreams that are told in the book are analysed within the context of mystic symbols and Archetypical Criticism in order to unearth how intellect and modernism is related in the narrative, which contains supernatural aspects, yet still cannot be classified exactly under any classical or traditional genre.As a result, it has been concluded that A?mâk-ı Hayâl is a narrative that has the qualities of both a realist and a modernist novel, hence a transitional work. Furthermore, it has been proved that through A?mâk-ı Hayâl, the first modernist step in Turkish literature was taken before the Republican Era. 132

Dinî tecrübe din felsefesinin temel problemlerinden biridir. Söz konusu tecrübe; genel anlamıyla, bireyin Kutsal ile karşılaşması sırasında yaşadığı tecrübenin adıdır. Dinî tecrübe tam olarak kelime ve kavramlarla ifade edilemez. Onun mahiyetini tam olarak anlayabilmek için, bizzat o tecrübeyi yaşamak gerekir.Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi'nin A'mâk-ı Hayal adlı romanı, kahramanının hayaller aracılığı ile yaşadığı dinî tecrübelerden oluşmaktadır. Dönemin Osmanlı aydınları tarafından sıkça tartışılan materyalizm ve pozitivizm akımları karşısında çıkış noktası arayan çevrelere, Vahdet-i Vücud görüşünü temel alarak hakikati ve Mutlak Varlık'ı anlatmaya gayret eden Ahmet Hilmi'nin A'mâk-ı Hayal adlı eseri, günümüzde de aynı şekilde hakikati ve Mutlak Varlık'ı idrak etmek isteyen kişilere yol gösterebilecek bir eserdir.Ahmet Hilmi'ye göre yaşanılan dinî tecrübe ile bireyin hayatı değişir ve yepyeni anlamlar kazanır. Birey iç huzura ve mutluluğa erişir. Roman kahramanını yaşadığı dinî tecrübeler neticesinde, ona mânâ âleminin kapıları açılmış ve hakikatin üzerindeki sır perdeleri kalkmıştır. Ancak bu süreç sancılıdır ve elbette zaman ister. Biz çalışmamızda ?Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi'ye göre Dinî tecrübe?yi çeşitli yönleriyle inceledik.Anahtar Kelimeler: Dinî tecrübe, Mürşid, Hayal, Estetik, Duyu Tecrübesi, Zühd Hayatı. Religious experience is one of the fundemental problems of philosophy of religion. The issue in question is the name of the experience that the individual lives through during his meeting with the Divine. Religious experience cannot be properly expressed by words and concepts. One has to live through that experience by himself to fully understand its nature.The novel of Ahmet Hilmi of Filibe (Plovdiv) Son of a Consul (Şehbenderzade) called A?mak-ı Hayal (The Depths of Imagination) consists of religious experience lived through by its hero through imaginations. The work of Ahmet Hilmi, who tried to explain the truth and the Absolute Existence to the society who seek for point of solution against the movements of materialism and positivism which were often discussed by the Ottoman intellectuals of the era by grounding on the thought of Wahdat al-Wujud (Unity of Being), A?mak-ı Hayal (The Depths of Imagination) is a work that can guide people who want to comprehend the truth and the Absolute Existence the same way today, too.According to Ahmet Hilmi life of the individual changes and gains brand new meanings by the religious experience lived through. The individual reaches iner peace and happiness. Doors of the spiritual world open and the mystery over the truth unveils for the hero of the novel through the religious experience he lives through. But this process is painful, and it surely needs time. We studied the ?Religious Experience according to Ahmet Hilmi of Filibe (Plovdiv) Son of a Consul (Şehbenderzade)? from various points of view.Keywords: Religious experience, Guide, Imagination, Aesthetics, Experience of Sense, Ascetic Life 70

II. Meşrutiyet döneminin önemli düşünürlerinden Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi'nin Hikmet gazetesinde kaleme aldığı ictimaiyyat yazıları, XIX. yüzyılın karışık ve sancılı döneminin aydınlatılmasına ışık tutmaktadır. Geniş bir konu yelpazesine sahip yazılarda Osmanlı Devleti'nin ve İslâm dünyasının içinde bulunduğu kötü durum irdelenerek çözüm yolları ortaya konulmuştur. Düşünürün klasik İslâmcı söylemin dışına çıkarak bilimsel bilgi ve yöntemlerle iddialarını açıklama ve ispat yoluna gitmesi dikkat çekmektedir. Müslümanlara yol gösterilirken özeleştiri yapılarak sorunların kaynağının tesbitine dönük analizlere girişilmesi, dönem itibariyle dikkate değer önemli bir husustur.İslâm dünyasının bilimsel, teknolojik ve ekonomik alanlarda Batı karşısında gerilemesiyle XIX. yüzyılın sonundan itibaren, İslâm'ın temel görüşlerini yeni bir sosyo- politik pratiğin oluşturulmasında referans kaynağı olarak yeniden yorumlayan İslâmcı aydınlardan olan Ahmed Hilmi, geleneği sorgulayan modernist bir düşünür olarak tarihteki yerini almıştır.Anahtar SözcüklerŞehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Hikmet, İctamaiyyat, İslâm, Medeniyet, İlerleme, Metod Sociology writings in Hikmet newspaper of Counselar Filibeli Ahmed Hilmi who is one of the important philosophers of second constitutionalist period, light the way for clarification of complicated and torminous period of XIX century. In the writings within wide range of subjects, bad conditions of Ottoman Empire and Islam world has been examined throughly and put forward the solutions. Chosing explaining and proving the allegations of the philosopher by scientific knowledge and methods digressing classic Islamic sayings draws the attention. Proceeding analysis directed to detection of the sources of the issues by self criticism during showing way for the moslems is a remarkable consideration.Islamic intellectual Ahmed Hilmi took his place in the history as a modernist thinker by questioning the Islam?s fundamental aspects as reference sources in constituting new sociopolitic practise during the regression of Islam world in scientific, technologic and economic fields against the West as from the end of XIX century.Key WordsCounselar Filibeli Ahmed Hilmi, Hikmet, Sociology, Islam, Civilization, Improvement, Method 171

ÖZET Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi, XIX. yüzyıl İslamcı düşünürlerinin önde gelen simalarındandır. Filibeli; Osmanlı Devletinin parçalanmanın eşiğine geldiği, içeride ve dışarıda zor zamanlar geçirdiği bir donemde cereyan eden modernleşme ve yenilenme tartışmalarının aktif katılımcılarından biri olarak; eğitimden siyaset anlayışına, felsefeden sanata, ekonomiden dine kadar pek çok alanda ortaya koyduğu fikirleriyle ön plana çıkmıştır. Mütefekkirimizin yaşadığı donemde materyalist düşüncenin felsefe ve bilimde yaygınlaşmasıyla birlikte; ruh, ahiret ve Allah'ın varlığı gibi fizik ötesi gerçekler inkar edilmeye başlanmıştır. Bu durum ise ateist fikirlerin çeşitlilik kazanarak yaygınlaşmasına yol açmıştır. Ahmet Hilmi, öncelikli vazifesini dini korumak ve güncellemek şeklinde tanımladığı kelâm ilminin; yeni gelişmeler karşısında kendini revize etmesi gerektiğini düşünür. O, varlıkları reddedilen Tanrı ve ruh gibi inançları yeni yöntemlerle savunmaya ve ispata çalışmıştır. Materyalist felsefe temelindeki ateist akımlara karşı verdiği mücadeleyle, kelâma hem yeni bir soluk getirmiş hem de konularını güncellemiştir. Bu sebeple yeni ilm-i kelâmın öncülerinden sayılır. Modernleşme çalışmalarının hız kazandığı bir dönemde, bu mesele ile ilgili açıkladığı düşünceleriyle de yapılan tartışmalara açılım getirmiştir. Filibeli, bir aydın sıfatıyla çağının sorunlarına eğilmiş ve kendince çözüm önerileri sunmuştur. Fikirleri o gün olduğu kadar bugün de değerlidir. iv ABSTRACT Şehbenderzâde Ahmet Hilmi from Filibe was one of the most leading islamic thinkers of the XIX th century and as such, he put forward quite a lot of suggestions covering the topics relevant to education, policy, philosophy, art, economy and religion. As a renowned intellectual of then, he took part actively in the discussions related to the modernization and innovation that took place at a time when the Ottoman Empire came close to the eve of breaking up and spent hard times both inside and outside the country. Part of the people commenced to deny the concepts of spirit and the next world and existence of God right in the wake of the fact that the materialistic thoughts became common in philosophy and science in the period when our intellectual in question lived. This situation gave rise to the spread of the ateist ideas in different forms, İn the face of the new developments, Ahmet Hilmi ran away with by himself must be the protection and modernization of the religion needed to be revised. He tried to defend and prove the concepts such as God and spirit the existences of which were not accepted, in other words, denied through the use of new methods. Kalam has had a new breath and a up to date vision thanks to his struggless against the ateism activities as one of the pioneers of knowledge of Kalam. He put up a new face to the above mentioned debates thanks to his above cited thoughts that appeared at a period when the modernization activities went on in a rapid way. Filibeli, was an intellectual and as such he devoted himself to the problems that arose in his century and made some suggestions for the matter involved. His ideas are of value even today as they used to be in the past. 150

ÖZET Yüksek Lisans Tezi FİLİBELİ AHMET HİLMİ'NİN FELSEFÎ VE AHLÂKÎ GÖRÜŞLERİ SareÇETİNTAŞ Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı 2004, Sayfa: 80 Bu çalışmada Ahmet Hilmi'nin hayatı ve eserleri araştırıldı. Ahmet Hilmi'nin Felsefi görüşlerinden bahsettik. Ahmet Hilmi'nin varlık ve tanrı anlayışım kendinden önceki filozofların görüşleriyle birlikte inceledik. Ruhun varlığının delillerini ve Ahmet Hilmi'nin bu konudaki düşüncelerini açıklandık. Ahlâk ve Ahmet Hilmi'nin Ahlak konusundaki görüşlerini açıkladık. Ahmet Hilmi'nin Amak-ı Hayal adlı eserindeki Hikâyeleri Ahlak ve felsefe ile irtibatlandırmaya çalıştık. İnsanın varoluşunu Tanrı ve evren karşısındaki durumunu açıkladık. İnsanı nefs, ruh, aşk, akıl yönünden inceledik. İnsanın manevi yolculuğu ve İnsan-ı Kamil olmanın şartlarını belirtitk. Anahtar Kelimeler: A'mâk-ı Hayal, Tanrı, kâinat, insan, varlık, ruh, ahlâk. SUMMARY Master Thesis FİLİBELİ AHMET HİLMİ'S PHİLOSOPHY AND ETHICS OPINION Sare ÇETİNTAŞ The University of Fırat Social Sciences Institute Phisologhy and Religion Sciences 2004, Page: 80 In this study Ahmet Hilmi' s Life and work are researched. Ahmet Hilmi' s philosophical opinions are surveyed. The existence and the God understanding of him together with the opinions of the Philosophers who lived before him are researched the evidences of spirit existence and his thoughts on this subject are also explained. Morality Ahmet Hilmi's thoughts on it are studied. Then, the stories in Amâk-ı Hayal are connected with morality and Philosophical. The existence of human in the sight of God and the universe is explained. Human is studied as regards self, spirit, love and mind. It is also stated the conditions of Human's spiritual (virtual) journey and beging perfect. Key Words: Amak-ı Hayal, the God, the Universe, Human Being, Existence, Spirit Moral. 90

This Thesis hereby tries to account for the theology. Filibeli Ahmet Hilmi (1865-1914). who lived during which the modem idea came to life in Turkey and he contributed a lot increating this ideas. Particularly during the period of philosophic ideas denying Islam. He struggled against those with his columns and books. He examplitied in the new theology scince. Especially it is a must to underline his books, namely `Allah'ı İnkâr Mümkün mü?` and `Maddiyûn Meslek-i Dalâleti.` As a consequence, Filibeli Ahmet Hilmi, had been a leader in the development process of new theology science with his ideas. OZ Bu tez Filibeli xAhmet Hilmi ( 1865-1 91 4)'nin kelâma dair görüşlerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Filibeli Ahmet Hilmi, Türkiye'de modern düşüncenin oluştuğu bir dönemde hayat sürmüş ve bu oluşumda büyük bir katkısı olmuştur. Özellikle inkarcı felsefî akımların yaygın olduğu bir dönemde, eserleri ve makaleleri ile, bu akımlara karşı mücadele vermiştir. Yeni ilm-i kelâm alanında örnekler vermiştir. Özellikle `Allah'ı İnkâr Mümkün mü?` ve `Maddiyûn Meslek-i Dalâleti`' adlı eserlerini burada belirtmek gerekir. Kısaca; Filibeli Ahmet Hilmi, düşünceleri ile yeni ilm-i kelâmın oluşmasında ülkemizde öncülük etmiştir. III ABSTRACT This Thesis hereby tries to account for the theology. Filibeli Ahmet Hilmi (1865-1914). who lived during which the modem idea came to life in Turkey and he contributed a lot increating this ideas. Particularly during the period of philosophic ideas denying Islam. He struggled against those with his columns and books. He examplitied in the new theology scince. Especially it is a must to underline his books, namely `Allah'ı İnkâr Mümkün mü?` and `Maddiyûn Meslek-i Dalâleti.` As a consequence, Filibeli Ahmet Hilmi, had been a leader in the development process of new theology science with his ideas. OZ Bu tez Filibeli xAhmet Hilmi ( 1865-1 91 4)'nin kelâma dair görüşlerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Filibeli Ahmet Hilmi, Türkiye'de modern düşüncenin oluştuğu bir dönemde hayat sürmüş ve bu oluşumda büyük bir katkısı olmuştur. Özellikle inkarcı felsefî akımların yaygın olduğu bir dönemde, eserleri ve makaleleri ile, bu akımlara karşı mücadele vermiştir. Yeni ilm-i kelâm alanında örnekler vermiştir. Özellikle `Allah'ı İnkâr Mümkün mü?` ve `Maddiyûn Meslek-i Dalâleti`' adlı eserlerini burada belirtmek gerekir. Kısaca; Filibeli Ahmet Hilmi, düşünceleri ile yeni ilm-i kelâmın oluşmasında ülkemizde öncülük etmiştir. III 123

372

679

SUMMARY Jehbender- zade Filibeli Ahmed Hilmi and Spiritualism This Study covers the spiritualistic ideas of Ahmed Hilmi against the ideas originating in the philosophy of the Enlightenment positivistic and materialistic thinking intiated during Tanzimat in Turkey. This work is divided into four chapters. It begins with introduction which is the preliminary approach to the ideas of Ahmed Hilmi and seriously an expose of Western philosophies pringing upon scientific and philosophical thoughts in Turkey. The second Part looks at the socio-economic structure, political events and religious atmosphere prevailing around him. So we can understand the external and internal forces and sources impringing upon Ahmet Hilmi, and then impelled him to develop a distinguishable world view. On the other hand, Political and intellectual thoughts related to Ottomanism, Islamism and Nationalism prevailing in the time of Ahmet Hilmi and his thoughts were examined in a comparable and scientific way. This part also deals with Ahmet Hilmi's scientific, philosophical and religious ideas in the light of his philosophical system. At the same time in this part we try to show his views and discussions on the philosophical schools such as criticism, positivism, evolutionism and materialism in a critical manner. The third one comprices metaphysical thoughts which are produced in a spiritualistic manner by Ahmet Hilmi. These metaphysical principles are God, Universe, Spirit and Free Will. While these pirinciples are compared with Western spiritualistic thoughts by Ahmet Hilmi at the same time Western spiritualism is occasionally criticised. These principles are based on Islamic thoughts related to human existence as God's designated vicegerent is in need of God. Human existence has a free will, this freedom is considered within God's creative activitiy, by virtue of being created in the divine image and manifesting the Spirit and given responsibility over himself. The forth part is an expose of the scientific results related to this work. T. c syoa Merkezi 251