Search

This work by Tayeb El-Hibri, titled The Abbasid Caliphate, examines Abbasid history in a holistic way. It is a satisfying work in the context of scientific investigation, which pays attention to analysis, interpretation and inferences rather than purely historical information, especially bringing the prominent features and events of the ages to the agenda with an implicit periodization claim. It has a structural feature intensifying in detailed themes from the revolution to the establishment, the golden age theme, the institutional stagnation as the state, the authoritarian structure of the caliphate and finally its collapse. The author has touched on every event that relates to Abbasid history and is both local and directly related to world history, and related contacts are processed in the center of Abbasids. At this level, the claim of periodization was discussed in the study, the basic motives in the quality and success of the revolution were taken into account, the author's inquiries about the term state that emerged with the Abbasids were mentioned, his ability to house many different branches of science in the same palace was questioned, and its connection with the theory of uniformity was explained, and the Mongol invasion took place. The policy that prepared the ground and applied by the Abbasids until this event was put on the agenda., Tayeb El-Hibri'nin The Abbasid Caliphate isimli bu çalışması, Abbâsî tarihini bütüncül bir sûrette incelemektedir. Salt tarihî bilgiden ziyâde analiz, yorum ve çıkarımları önemseyen, hususen çağların öne çıkan özelliklerini, olaylarını, zımnî bir dönemlendirme iddiasıyla gündeme getiren, ilmî tedkik bağlamında doyurucu bir çalışmadır. Devrim'den kuruluşa, altın çağ temasına, devlet olarak kurumsal duraklamaya, hilâfetin otoriter yapısına ve nihayetinde yıkılışa ayrıntılı temalar halinde yoğunlaşan bir yapısal özelliği bulunmaktadır. Yazar, Abbâsî tarihine tallûk eden ve gerek lokal gerekse doğrudan dünya tarihini konu alan her hâdiseye temas etmiş, ilgili temaslar Abbâsîlerin merkezinde işlenmiştir. Bu düzlemde çalışmada dönemlendirme iddiası tartışılmış, devrimin nitelik ve başarısındaki temel sâikler göz önünde bulundurulmuş, yazarın Abbâsîlerle birlikte ortaya çıkan devlet terimine yönelik sorgulamalarına değinilmiş, pek çok farklı ilim dalı mütehassıslarını aynı saray içerisinde barındırma becerisi sorgulanmış ve bunun tekdüzelik teorisiyle bağı açıklanmış, Moğol istilâsının gerçekleşmesine zemin hazırlayan ve Abbâsîlerin bu hâdiseye kadar uyguladıkları siyâset gündem edilmiştir.

İbnu’r-Rûmî hicrî 3. yüzyılda Abbâsî döneminde yaşamış önemli Arap şairlerinden biridir. Derin hayalleri ve ilginç görüşleri ışığında nazmetmiş olduğu beyitlerle Arap edebiyatının harika örneklerini sunan şair, çağdaşı Buhturî’den sonra zamanının en iyi şairi olarak kabul edilmiştir. Özellikle hiciv alanında yazmış olduğu beyitler, edebî çevre tarafından hayranlıkla takip edilmesini sağlamıştır. Nitekim rekabet halinde olduğu Buhturî, ona karşı bir haset içerisinde olmasına rağmen onun hiciv alanındaki dahiliğini ikrâr etmiştir. Bunun yanı sıra çocukluğundan itibaren aile fertlerini birer birer kaybeden ve bunun neticesinde karamsar bir ruh hali yaşayan şair, vefat eden aile fertleri üzerine yazdığı beyitlerle Arap edebiyatının harika örneklerini teşkil edecek mersiyeler kaleme almıştır. Şiirleri üzerinde bir takım çalışmalar olmasına rağmen muhteva açısından yeterli bir çalışma söz konusu değildir. Bu eksiklikten yola çıkarak yaptığımız çalışma bir giriş ve iki ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde şairin yaşadığı dönem siyasî, sosyal ve ilmî açıdan ele alınmıştır. Birinci bölümde şairin hayatı ve edebi kişiliği işlenmiş ve bu unsurların şiirlerindeki etkisi ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. İkinci bölümde ise nazmettiği şiirlerin muhtevasına yer verilmiştir., İbnu’r-Rûmî who had lived during Abbasid period in the third hijri century, is one of the important Arabic poets. He had versed his couplest with which he offered the great examples of Arabic literature under deep imagination and inveresting thoughts. So he had been accepted as the best poet writings of his time after Buhturî. Especially, his verses in irony had provided him to be followed by literory environment in admiration althovyh he was competing with Buhturî, who was jeolous of him, Buhturî confessed his genius in irony. On the other hand the poet, who had lost his family members one by one and as a result of this lived a pessinist mood, had written epicedes, which would sonstitute the great examples of Arabic Literature, on his dead family members. Even though there are a set of studies on his poems, there isn’t o sueficient study on the content. This study, which we began with this deficiency, consists of three parts. İn the first part, the poetis life and litevory personality have becen handled. İn the gecond part, his intellectual, spiritual and cultural structure / nature have been handled and the effects of there foftors on his poems have been studied in detail. And in the last part, the content of his poems has been handled.

Klasik Arap edebiyatının önde gelen mizah şairlerinden Ebû Dülâme Zend b. Cevn el-Esedî el-Eşca‘î el-Ezdî (ö.161), Emevî Hilafetinin son dönemiyle Abbasi hilafetinin kuruluş dönemlerine şahitlik eden “muhadram şairler” kadrosunun en seçkin üyelerinden biridir. Abbasi hanedanının üç kudretli halifesi es-Seffâh, el-Mehdi ve el- Mansûr’un, her daim meclislerinde görmeyi arzuladığı, anekdot ve şiirlerini dinlemekten zevk aldığı muzip bir nüktedandır. Özel menfaati için kurguladığı hikâyeleri, uydurduğu rüyaları sayesinde bahsi geçen halifelerin iltifat ve teveccühlerine mazhar olmuş; hayatı boyunca da menfaat temini için izlediği türlü entrika ve stratejilerin meyvelerini toplamıştır. Çevresinde cereyan eden her hadiseyi, akıl almaz taktiklerle kendi lehine çevirebilen Ebû Dülâme sıradan bir “tufeylî” olmayıp, mizah yeteneği ile şiir dehasını başarıyla harmanlayan usta bir şair ve birinci sınıf bir nüktedandır. İşte bu tezde, klasik edeb kaynaklarında azımsanamayacak nüktesi bulunan; birinci el teracim ve tabakat eserlerinde, klasik Arap tarihi kaynaklarında dağınık da olsa hakkında epeyce bir malumat bulunan Şair Ebû Dülâme’nin sosyo-kültürel bir portresi sunulmaya çalışılmıştır. Abo Dolama Zand b. Cawn al-Asadi al-Ashcai al-Azdi (died 161) is one of the most distinguished members of the "muhadram poets" cadre, who witnessed the last period of the Umayyad Caliphate and the establishment periods of the Abbasid Caliphate. He is a mischievous humorist that the three mighty caliphs of the Abbasid dynasty, es-Seffah, al- Mahdi and al-Mansur, always wanted to see him in their assemblies and enjoyed listening to his anecdotes and poems. By means of the stories and dreams he made up for his private benefit, he received the compliments and favors of the aforementioned caliphs and throughout his life reaped the fruits of his intrigues and strategies he followed for the sake of gaining benefits. Abo Dolama, who can turn every situation in his favor through unbelievable tactics, is not an ordinary "tufayli", but rather a master poet and first-class humorist who successfully mixes his jokes and wits with his poetic genius. In this thesis, a socio-cultural portrait of the poet Abo Dolama will be tried to be presented, and the distinctive lines of the poet and his witty identity will be highlighted.

Bu araştırmanın konusu “Abbâsî-Bizans İlişkileri Bağlamında Mu‘tasım Billâh’ın Ammûriye / Amorium Fethi”dir. Amaç IX. yüzyılda Batı Anadolu’da coğrafi konumu itibariyle tebarüz eden Bizans şehri Ammûriye’nin çeşitli yönleriyle tanıtılması ve ikili ilişkiler çerçevesinde kentin fethi hakkında yapılan araştırmaların aktarılmasıdır. Çalışmamızda giriş, üç ana bölüm ve sonuç bulunmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın tanımı mahiyetinde özet bilgiler verilmiştir. İlk bölümde araştırmaya konu olan şehir tanıtılmış ve kısa tarihi ele alınmıştır. İkinci bölümde İslam-Bizans ilişkilerine değinilmiş ve mezkûr sefere götüren süreç değerlendirilmiştir. Üçüncü bölümde de seferin başından fethin sonuna kadar vuku bulan hadiseler ana kaynaklardan aktarılarak yorumlanmıştır. Tüm anlatımın sonunda bir sonuç bölümü eklenerek konu tamamlanmıştır. This research aims to investigate Mu‘tasim Billah’s Conquest of Ammûriye/Amorium within the concept of Abbâsîd-Byzantine relations. The main purpose is to acquaint the reader with the Amorium which is a Byzantine city in the West Anatolia and to quote the researches which has been carried out about the conquest pursuant to the bilateral relations. Our research consists of an introduction, three main chapters and a conclusion. A summary regarding to the presentation of the research is submitted in the introduction. In the first chapter, the city which is the research object is introduced and its history is narrated briefly. In the second chapter, Islam-Byzantine relations are touched upon and the process which led to the aforementioned conquest is assessed. As for the third chapter, all the events which occurred from the beginning of the expedition until the end of the conquest are narrated. The study is brought to completion, thereby adding up a conclusion to the end of all the expression.

İnsan yaşadığı olumsuzluklar karşısında -bir şekilde- tepki göstermek ister. Bu tepki, kimi zaman karşı karşıya kalınan sorunların yaratıcıya arz edilip çözümünü istemek şeklinde olur ki bu, “dua”dır. Ama çoğu zaman da insan, aciz tabiatından dolayı şikâyet etmekle teselli bulur. Sorunlar ya da sorunlara neden olan kişiler karşısındaki işte bu “şikâyet” tepkimiz edebiyatta hiciv olarak kendini göstermektedir. Alaycı, kınayıcı, küçümseyen, kimi zaman da komediye dönüşen hiciv metinleri, sadece kişileri hedef alan değil, aynı zamanda toplumları da eleştiren yazınsal ürünlere dönüşebilmektedir. Şair, düzeltmesi elinden gelmediği sosyal sorunları edebi gücünü kullanarak abartılı bir surette “göstermeye” ve yaşadığı toplumunun insanlarını bu sorunlara karşı “duyarlı olmaya” davet etmektedir. Anlatmaya çalıştığımız edebi sorumluluğu taşıyan Arap şairlerinden biri de İbn Düreyd’dir. Arap edebiyatı alanındaki çalışmaları, asırlar boyu “kaynak” olan İbn Düreyd’in divanında yer alan “Lâmiyye” kasidesi, şairin yaşadığı toplumda gördüğü ahlaki yozlaşmalardan biri olan “dedikodu” olgusunu ele almaktadır. Bu makalede, insanları arkasından çekiştirmek için onların arkalarını dönmelerini bekleyen güler yüzlü “dedikodusever” kesimi hedef alan hicviye, içerik bakımından incelenecektir., The humanwants to react in some way to the negative. This reaction is sometimes called“prayer by asking the creator for the solution of the problems faced. But oftenpeople find solace in complaining about their helpless nature. This “complaint”response to the problems or the people who caused the problems manifests itselfas a satire in literature. The satirical texts, which are cynical, condemning,condescending, and sometimes transformed into comedy, can turn into literaryproducts that not only target individuals but also criticize societies. Thepoet invites exaggerated “demonstration of the social problems that he cannotcorrect, using his literary power and” sensitivity to the people of hiscommunity. One of the Arab poets carrying literary responsibility is IbnDurayd. Ibn Durayd's Lamiyya, which has been the source of Arabic literaturefor centuries, deals with the phenomenon of“ gossip olan, one of the moraldegenerations that the poet sees in his society. In this article, thissatirical target, which is aimed at the us gossip-lovers who expects people toturn their backs to attract people, will be examined in terms of content.

Gazâlî İslam Düşünce Tarihinde gerek kendisinin gerekse içinde yaşamış olduğu toplumun krizlerine çözüm arayan, bunu da geliştirmiş olduğu düşünsel metotlar ve sofistik mülahazalar ile ister fiilî ister yazılı olarak sunan, zamansal ve mekânsal tüm kısıtları kendi ekseninde aşmış bir fenomendir. O, ihtiyaçları karşılayabilmek ve çözüme ulaşabilmek için tüm bilgi birikimiyle bilimsel disiplinler arası bir mevzide konuşlanmış, sahadaki tüm müktesebâta entelektüel bir meydan okuma gerçekleştirmiştir. Temsil ve mücadelesinde Eş’arî kelâmını, mantık felsefesini ve tasavvuf ahlâkını birer araç olarak, ustalıkla kullanır. Hepsinin temeline ise aklı -ortak bir zemin olarak- inşâ etmek ister. Bu çalışmada çağının ve coğrafyasının en mühim siyasal ve sosyal misyonunu üstlenmiş olan Gazâlî’nin fikrî terakkîsinin ve medeniyet tahayyülünün oluşumu ve gelişimi incelenmektedir. Bunu gerçekleştirirken de Abbâsî Hilâfeti ve Büyük Selçuklu Sultanlığı’nın hem sosyo-politik hem de siyasal sistemine dair karakter ve kimlik tespitine yönelim tercih edilmiştir. Bu amaçla kişiye, dönemine ve temas ettiği meselelere dair eserler kaynak alınmış, Gazâlî’nin bizzat te’lif ettikleri ise öncelenmiştir. Netice itibariyle Gazâlî düşüncesinin her şart ve ortamda bekâ-ı devlet ülküsü doğrultusunda şekillenen bir devlet aklı olarak tekâmül ettiği sonucuna varılmaktadır. Yine bu çalışma vasıtası ile halen geçerliliğini koruyan problemlere dair Gazâlî döneminde yaşanan tartışmalardan elde edilen tecrübî bilgilerin günümüz dünyasına olası yapıcı ve somut etkilerinin okuyucu tarafından gözlemlenebilmesi de ayrıyeten hedeflenmiş bulunmaktadır. In the History of Islamic Thought, Ghazâli is a pioneer seeking solutions for the crises of his own or the ones of the society he lived in, presenting these solutions verbally or in written via intellectual methods and sophisticated remarks he developed. He has gone beyond all the time and location limitations on his own axis. Deployed in an interdisciplinary position with his fund of knowledge to meet the needs and reach the solution, he intellectually challenged all the body of knowledge in the field. He uses the kalams (islamic theology) of Ashari, the philosophy of logic and the morality of sufism expertly as tools in his representation and struggle. What he wants is to build mind as a foundation under all of these as a common ground. In this study, the formation and development of intellectual progress and apprehension of civilization of Ghazâli’s who undertook the most important political and social mission of his time and location were analyzed. Rather than the preferred tendency in this study is towards character and identity determination regarding the socio-political and political system of Abbasid Caliphate and Great Seljuk Empire. For this purpose, works related to the person, his era and the issues he mentioned were used as reference. The works Ghazâli’s compiled were prioritized. Consequently, it can be concluded that Ghazâli’s thinking evolved as reason of state shaped in accordance with continuity of the state under all circumstances and in all settings. It is also among the aims of this study to make the reader observe the constructive and concrete effects of the experiential knowledge obtained from the discussions made during the period of Ghazâli in the problems that continue to exist from past to today.

Bu çalışma Klasik Ermenice'den, İngilizce'ye Robert Bedrosian tarafından çevrilmiş olan, Ghewond'un Tarihi Metinlerinin Türkçe'ye çevrilmesini kapsar. Yaşamına dair neredeyse hiçbir bilgiye tesadüf etmediğimiz Ermeni müellifi Ghewond'un, kilise doktoru derecesine yükseldiği ve yüzyılın ikinci yarısında öldüğü bilgisi Robert Bedrosian'ın araştırmalarıyla teyit edilmiştir. Eseri İngilizceye çeviren Robert Bedrosian, Ghewond'un kayıtlarının pek güvenilmeyen, niteliksiz ve yanlı olduğunu ileri sürmektedir. Ghewond'un tarih kitabını Ermenileri Müslüman idareye karşı isyana örgütleyen Smbat Sparepet'in oğlu Shapuh Bagrutini himayesinde yazmış olması sözü geçen Ermeni kaynağını İslâm tarihi açısından izaha muhtaç bırakmıştır. Çalışmamızın ana gayesi de bu ihtiyacı gidermek ve Ermeni kaynağını İslâm tarihi açısından daha kullanılır hale getirmektir. Ghewond'un Ermeni milliyetçiliği ve dini inanışın gölgesinde oluşturduğu bu kaynağın objektiflikten uzak olduğu Robert Bedrosian'ın; "Düşmanlarını cesaretlendiren rahipler gördüğünü ileri sürüyor. Bu bir kaynak değil, yazınsal bir araçtır. Diğer din adamları ve Ermeni soyluları ve yazarın kendi gözlemleri, 8. Yüzyılın çoğu için ana kaynak gibi görünmektedir." şeklindeki ifadesiyle daha iyi anlaşılmaktadır. Bizim tespitlerimize göre; Ghewond'un tarih yazım metodunda Hz. Muhammed'e (s.a.v.) ve Hulefâ-yi Râşidîn'e yönelik söylemlerinde hakaret içeren bir üslup kullanması onun tarafsızlığına gölge düşürmüştür. Ermeni tarihi kaynakları her ne kadar yanlı kaynaklar olsa da onların detaylı bir analizden geçirilerek kullanılması tarihçiliğin olmazsa olmazlarındandır. Bu sebeple bu çalışma oluşturulurken başta İslâm kaynakları olmak üzere diğer çağdaş eserler incelenmiş ve Ghewond'un kayıtları elde edilen bulgularla kıyaslanmak suretiyle açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Ghewond'un eserinin Türkçe'ye Transkripsiyonunda, Robert Bedrosian'ın 42 bölüm olarak başlıklandırıp bölüm özetleri ilave ettiği İngilizce metinler esas alınmıştır. This work covers the translation of Ghewond's historical texts from classical Armenian into Turkish, translated into English by Robert Bedrosian. The knowledge that Ghewond, the Armenian author, whose life we have never met, was elevated to the degree of Doctor of the church and died in the second half of the century has been confirmed by the research of Robert Bedrosian. Robert Bedrosian, who translated the work into English, asserts that Ghewond's records are hardly trusted, unqualified, and biased. The fact that Ghewond wrote the history book under the auspices of Shapuh Bagrutini, son of Smbat Sparepet, who organised the Armenians to revolt against the Muslim rule left the Armenian source in need of explanation in terms of Islamic history. The main objective of our study is to address this need and make the Armenian source more useful in terms of Islamic history. This source, which ghewond created in the shadow of Armenian nationalism and religious belief, is far from objective, suggesting that Robert Bedrosian saw priests "Encouraging their enemies. This is not a source, it is a literary tool. Other clergy and Armenian nobles, and the author's own observations, 8. It appears to have been the main source for most of the century." it is better understood by his expression. According to our findings; in Ghewond's method of writing history, Hz. Muhammed (s.a.v) will appear. To Hz. Muhammad (s.a.v.) and his use of an insulting style in his rhetoric against Hulefâ-yi Râşidîn has cast a shadow over his neutrality. Although Armenian historical sources are biased sources, their use through a detailed analysis is a must for historiography. For this reason, during the creation of this work, other contemporary works, especially Islamic sources, were examined and Ghewond's records were tried to be clarified by comparing them with the findings obtained. The transcription of Ghewond's work into Turkish is based on English texts, which Robert Bedrosian titled as 42 chapters and added chapter summaries.

DergiPark: 568601 kusbder Büyük Selçuklular, henüz devletlerini kurmuşkenönemli bir mücadeleye daha girmişlerdi: İslam dünyası liderliği savaşı.Selçuklu sultanları kendilerini dünyevî lider, Abbasî halifelerini de dinîlider olarak tanıtmış ve bu iki gücün birleşmesi için taraflar akrabalık tesisetme yoluna gitmişlerdi. Böylece iki hanedan hem birbirine daha da yakınlaşmış,siyasî ve dinî gücün birleşmesi ile diğer devletlere karşı da daha güçlü birduruş sergilemişlerdir. Tuğrul Bey’in, halifenin kızı ile evlenmesi,Selçukluların siyasî gücü elde etmeye ve İslam dünyasında kendilerine önce yeredinmeye, ardından da liderlik sıfatını almaya çalıştıkları bir dönemdegerçekleşmiştir. Bu, oldukça önemli bir hadise olup, çalışmada görüleceğiüzere, hiç de olağan karşılanan ve kolay gerçekleşen bir evlilik olmamıştır.Ardından İslam dünyası liderliğindeki güç dengesinin Selçuklular lehinedönmesi, bu ikili arasında kaçınılmaz olarak rollerin de değişmesine yol açmış,bu sefer de Abbasî halifesi, Melikşah’ın kızıyla evlenme konusunda ısrarcıolmuştur. Ortaçağ dünyasında Batı’da olduğu gibi İslamdünyasında da evlilikler daha çok “erki” elde etmek için siyasî amaçlar ilegerçekleşmiştir. Güce ortak olmaya çalışan ve daha zayıf durumda olan tarafhemen her zaman talepkâr durumda olmuştur. Çalışmada, evliliklerin siyasîamaçlar ve güç dengeleri üzerinde oynadığı rol, Selçuklu özelinden iki örnekleortaya konulmaya çalışılacaktır.

Tarih boyunca insanlık, farklı ilahî kitaplara muhatap oldu. Bu durum, kitaplar çerçevesindeki hitabın mahiyeti hususunda insanların merakını celp etti. Hatta konunun, süreç içerisinde farklı toplumlarda tartışıldığı görüldü. Nihayet Müslüman toplum da Kur’an’ın yaratılmış olup-olmadığı hususunu sorgulamaktan kendini soyutlayamadı. Bu bağlamda Müslüman ilim adamları kendi perspektifleri doğrultusunda farklı görüşler ortaya koydu. Nitekim bazıları, konunun Grek felsefe temelli veya Yahudilik, Hristiyanlık gibi dış kaynaklı olduğu kanaatini ileri sürerken, diğerleri de konunun Müslüman toplumun kendi iç bünyesinden kaynaklanan bir tartışma olduğunu dile getirdi. Kur’an’ın mahluk olup-olmadığı hususunda ilmî düzlemde başlayan ve gelişen tartışmalar, tarihin belli kesitlerinde siyasetin malzemesi haline dönüştürülerek, siyasallaştırıldı. Nitekim Abbasî halifesi Me’mun (198-218/813-833) ile başlayıp, Mütevekkil (232-247/847-861) ile son bulan Mihne Süreci, bu siyasallaşmanın çok açık yaşandığı bir dönemdir. Me’mun döneminde sosyo-politik şartların etkisiyle konunun tedricen siyasal ortama taşındığı bilinmektedir. Daha çok mevali kimlikli kişiler tarafından dile getirilen konu, ilmî merakı ve tecessüsü ile dikkat çeken halife tarafından sarayda oluşturulan ilim meclislerinde tartışılmaya açıldı. Bu durum konunun toplumsallaşmasının zeminini oluşturdu. İlk dönemlerde Halife, konu hakkında herhangi bir kanaat ortaya koymaktan kaçındı. Ancak uzun tartışma süreçleri neticesinde Kur’an’ın mahluk olduğu yönündeki görüşü, kendisinin de kabul ettiğini resmen ilan etti. Bu süreçte daha çok ilmî ortamlarda kişisel tercih veya kanaat şeklinde gündem olan konu, halifenin güçlü rakibi Bizans’a karşı sefere çıktığında fiilî siyasetin enstrümanı haline dönüştürüldü. Seferde olan halife, Bağdat’taki vekili İshak b. İbrahim’e talimat niteliğinde birtakım mektuplar gönderdi. Bu mektuplar, halku’l-Kur’an konusunun resmî olarak siyasallaşma sürecini başlattı. İlk aşamada halife, devlet yöneticilerinin ve bürokratların konu etrafında sorgulanmalarını isteyerek işe başladı. Şüphesiz yeni bir süreci ifade eden bu durum, Kur’an’ın mahluk olup-olmadığı hususunun, siyasallaştırılarak devlet politikası haline dönüştürüldüğü anlamına geldi.

Bu tez çalışması Mısırlı Hıristiyan tabip Yahya b. Saîd el-Antâkî (980-1066) tarafından İskenderiye Melkit Patriği Saîd b. Bıtrîk’in Nazmü’l-Cevher adlı eserine zeyl olarak yazılan Târîhu’l-Antâkî’nin ilk bölümünün tahlil, tenkid ve değerlendirmesini içermektedir. Ömer Abdusselam Tedmuri tarafından tahkik edilen bu eser iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm; Abbâsî halifesi er-Râzî-Billâh ile başlayıp Fâtımî halifesi el-Hâkim-Biemrillâh’ın ortadan kaybolmasıyla sona ermektedir. Bilindiği üzere X ve XI. yüzyıllar ortaçağ tarihi açısından önemli siyasi, dini ve sosyal gelişmelerin ve değişimlerin yaşandığı dönemlerdir. Bizans İmparatorluğu, peş peşe iktidara gelen muktedir imparatorlarla Balkanlar’da ve Suriye’de siyasi nüfuzunu genişletirken, eski ihtişamını yitiren Abbâsî Halifeliği ise Şiî Büveyhi Hanedanlığı’nın kontrolüne girmiş, İsmâilî dâîlerinden Ebû Abdullah eş-Şiî’nin propaganda faaliyetleri neticesinde 909 tarihinde Tunus merkezli Ağlebî Hanedanlığı yıkılarak yerine Fâtımîler Devleti kurulmuştur. Başta Fâtımîler olmak üzere Bizans, Abbâsîler, İhşîdîler ve Hamdânîler ve Büveyhiler hakkında kayıtlar içeren Târîhu’l-Antâkî, özellikle Mısır, Kudüs ve Antakya’da yaşayan Hıristiyanlar ve kiliseler hakkında vermiş olduğu malumatlarla ön plana çıkan ve önem arz eden bir eserdir. Tezimin amacı da Arapçayla yazılmış olan bu eseri diğer kaynaklarla karşılaştırarak onun ortaçağ tarihindeki önemini ortaya koymak ve eserin ilk bölümünü Türkçeye tercüme ederek ortaçağ tarihi alanında yapılan çalışmalara katkı sağlayabilmektir., This thesis study includes analysis, criticism and assessment of the first chapter of Târîhu’l-Antâkî written by Egyptian Christian physician Yahya Ibn Saîd al-Antâkî (980-1066) as an insertion to the work titled Nazm al-Djawhar written by Melkite patriarch of Alexandria Saîd b. Bıtrîk. The work we have which is examined by Omar Abdussalam Tadmuri consists of two chapters. The first chapter starts with Abbasid Caliphate Ar-Radi and ends with disappearance of Fatimid Caliphate Al-Hakim bi-Amr Allah. As known, X-XI centuries are periods of important political, religious and social developments and changes for the history of Middle Ages. While Byzantine Empire expanded its political influence in the Balkans and Syria with powerful emperors who come into power consecutively, Abbasid Caliphate who lost its former glory came under the control of Shia Buyid Dynasty and Fatimid State was established after the collapse of Aglabi Dynasty in 909 which was based in Tunisia, as a result of propaganda activities of Abu Abd Allah al-Shi’i who is a dai of Ismailis. Târîhu’l-Antâkî which includes records about Byzantine, Abbasids, Ikhshidid, Hamdanids, Buwayhids and in particular about Fatimids is a work which has importance and comes into prominence with the information it provides especially about churches and Christians living in Egypt, Jerusalem and Antioch. The aim of my thesis is to reveal importance of this work which is written in Arabic in the history of Middle Ages by comparing it to other sources and to contribute to the studies conducted in the field of history of Middle Ages by translating the first chapter of the work into Turkish.

Emeviler döneminde sarayda tıp, astronomi-astroloji, kimya konularında başlatılan tercüme faaliyetinin gerek konu gerekse miktar olarak kökleşip yaygınlaşabilmesi için Abbasi devletinin kurulmasını beklemek gerekmiştir. Halife Mansur ve Mehdi döneminde başlayan tercüme hareketinin Harunürreşid döneminde ivme kazandığı söylenebilir. Ancak asıl rengini bulması ve fonksiyon icra edebilmesi Memun döneminde mümkün olabilmiştir. Bunda Memun’un kişiliğinin, eğitiminin ve görüşlerinin yanı sıra bu dönemde yaşanan iç savaşın, isyanların ve kırılmaların da rolü vardır. Bu çalışma beytülhikmenin kökeni ve kuruluşuyla alakalı tartışmaların yanında Abbasi ideolojisinin oluşumundaki rolünü de sorgulamayı amaçlamıştır. Bildiride tartışılan konular arasında beytülhikmenin kurumsal büyüklüğü ve sanıldığı kadar önemli olup olmadığı da yer almaktadır. During the Umayy ad p eriod, it was necessary to wait for the establishment of the Abbasid state in order to ensure that the translation activity initiated in the p alace about med icin e, astronomy-astrology and chemistry could become rooted and widesp read. It can be said that the translation movement which b egan dur in gthe C alip h M ansur and M ahdi p eriod gain ed momentum in Harûnürreshîd period. However, it was possible to find the original color and perform the function in the period of Memun. In this respect, Memun’s personality and education and views, as well as the civil war and rebellions and breaks in this p eriod have a role. This study aimed to question the role of Abbasid ideology in the formation of the Abbasid ideolo gy as well as the debates on the origin and establishment of the order. Among the top ics discussed in the p ap er are the size of the institution and whether it is as imp ortant as it is thought.

Hasanveyhî Kürt emirliği, Büveyhîler'in (932-1062) Ortadoğu'da en büyük siyasî güç haline geldiği dönemde, 961 yılında İran'ın kuzeybatısındaki Cibâl bölgesinde kurulmuştur. Hanedanın kurucusu olan Hasanveyh, Büveyhîler'in desteğini almış, siyasî ve askeri kabiliyete sahip adil bir yönetici idi. Emirliğin yönetim merkezî Dînever yakınlarındaki Sermâç Kalesi idi. Hasanveyh'in (ö. 369/979) ölümü ile emirlikte başlayan iç çekişmelere Büveyhî hükümdarı Adudüddevle (ö. 372/983) müdahale etti. Emirliğin başına geçen Bedir b. Hasanveyh, Adudüddevle ile ilişkilerini geliştirdiği gibi Büveyhîler'in iç ihtilaflarından da emirliği lehine yararlandı. Zeki, basiretli, cömert ve mütedeyyin bir kişi olan Bedir, sosyal adaletin tahakkukuna önem vermiş, birçok köprü, camii ve han yaptırmıştır. Bedir, Abbasî halifesine, sembolik de olsa, bağlılığını sürdürmüştür. Özellikle, Cibâl'de geçen ve Horasan hacılarının kullandığı hac yolunun güvenliğini sağlaması dolayısıyla Halife Kādir-Billâh tarafından takdir edilmiş ve kendisine "Nâsirü'd-Din ve'd-Devle" unvanı verilmiştir. Bedir, çekişme içinde olduğu oğlu Hilâl (ö.405/1015) ile giriştiği savaşta 400/1010 senesinde esir düşmüşse de daha sonra Büveyhîler'in askeri müdahalesi sayesinde kurtulmuş ve bu defa oğlu Hilâl esir alınarak hapsedilmiştir. Bedir, 405/1014 yılında Kosced kalesini muhasarası sırasında kendi adamları tarafından öldürülmüştür. Bunun ardından Hasanveyhî emirliği önce Büveyhîler'in Cibâl emiri Şemsüddevle'nin kontrolüne girmiş, en sonunda bölgenin yönetimini Annazi Kürt emirliğine bırakmak zorunda kalarak tarih sahnesinden çekilmiştir. (406/1015). Anahtar Sözcükler Abbasî, Cibâl, Büveyhî, Hasanveyhî, Bedir, Dînever Kurdish emirate of Hasanwayhids (Hasanuya), was founded in 961, when the Buyids became prominent (932-1062) in Jibal region in Northwestern Iran. The founder of the dynasty, Hasanwayh, who was supported by Buvids, was a fair leader who had political and military skills. The administrative center of the emirate was Sermaj Castle, close to Dinawar. After the decease of Hasanwayh (369/979), the ruler of Buyids 'Adud al-Dawla intervened internal disturbances. While Badr, who took the lead of the emirate, developed his relations with 'Adud al-Dawla, he took advantage of the internal conflicts within the Buvid dynasties. As an intelligent, smart, prudent, generous, mild-mannered and a pious person, Badr was sensitive to the establishment of social justice. He had many bridges, mosques, khans and similar works constructed. Badr continued to pledge allegiance to Abbasid Caliphate, though it was symbolic Especially Abbasid Caliph Al-Qadir praised Badr, who had provided security of the Pilgrimage Road which passed through Jibal and which was used by Horasan pilgrims. Caliph Al-Qadir gave Badr b. Hasanwayh the title "Nasiru'd-Din wa'd-Dawla" During the strife between Badr and his son Hilal (d. 405/1050), Badr was captured and held prisoner. Badr was set free by Buyids, while his son Hilal was captured and imprisonned. Badr was murdered by his own men during the siege of the Kosjed Castle in 405/1014. The Emirate of Hasanwayhids first fell under the control of the Buyids Jibal amir Shams ad-Dawla, and then the Annazid Kurdish Amirate was established upon the rubbles of the overthrown emirate. Key Words Abbasid, Jibal, Buyid, Hasanwayhids, Badr, Hilal, Dinawar

Şiîliğin Bağdad'da Büveyhiler dönemiyle birlikte geçirdiği sürecin değerlendirildiği yüksek lisans çalışmamızda, Şiî temayülleri ile bilinen Büveyhilerin Bağdad'a hâkim olmaları ile başlayan süreçte Şiî İmamiyye mezhebi mensuplarına Bağdad'da tanıdıkları toleranslar, İmami âlimlere verdikleri destekler ve tüm bunlar neticesinde Bağdad'ın mezhep haritasında ortaya çıkan değişimlerin yol açtığı sonuçlar irdelenmeye çalışılmıştır.Çalışmamız Bağdad şehrinde Büveyhilerin egemenliği ile başlayan, Selçukluların Büveyhî hâkimiyetine son vermesiyle sona eren süreçteki Şiî İmamiyye mensuplarının, sosyal ve kültürel hareketliliğini ve bu hareketliliğin sonuçlarını konu edinmektedir.Konunun daha net bir şekilde ortaya konulabilmesi için çalışmamız üç aşamalı olarak yürütülmüştür. Bağdad, Büveyhiler ve İmamiyye hakkında gerekli ön bilgilendirmeler yapıldıktan sonra, tezin esas içeriğini oluşturan Büveyhiler dönemi ve Bağdad şehriyle sınırlı olmak üzere İmamiyye mezhebinin geçirdiği evrimsel sürece ağırlık verilmiştir. Büveyhiler Bağdad'a girişleriyle beraber Şiî İmamiyye mensuplarına her alanda destek vererek sosyal hayatta geçmişe nazaran daha görünür hale getirmişler ve verdikleri desteklerle İmami âlimler, İmamiyye itikadını yazdıkları eserlerle güçlendirmişlerdir. Ancak bu yaşananlar Bağdad'da İmamiyye'ye muhalif Sünni kitlelerininde tepkilerinin büyümesine ve bu süreç içerisinde artarak gerginliklerin ve kanlı çatışmaların çıkmasına neden olmuştur. Bağdad, yaşanılan bu mezhep savaşları nedeniyle gerek ekonomik gerekse kültürel alanda yıpranarak, öncesinde sahip olduğu zengin şöhreti onuncu yüzyıl sonunda kaybetmiştir. In our Master's Thesis in which the process of Shiism spent together with Buyids' period in Baghdad was evaluated. The period started with the domination of Buyids known with tendency of Shia, their tolerance shown towards Imamiyya Shiite sect members in Baghdad, their support given to the Imami scholars and the changes appeared in Baghdad's sectarian map and its results were studied.In the period started with the sovereignty of Buyids in Baghdad and ended with Seljuks' put an end to the domination of Buyids, social and cultural mobility of Shiite members of Imamiyya and its results was studied in our thesis.To make our subject matter more clear we handled our study in three stages. First prior knowledge about Baghdad, Imamiyya and Buyids then the period of Buyids which was the main topic in our thesis were given, and then we concentrated on the evolutionary process of Imamiyya sect limited with Buyids period and Baghdad.Together with Buyids' entrance to Baghdad, Imami scholars gave support to Imamiyya members of the Shiite in all areas and had them appeared in social life more than the past and had the Imamiyya belief powerful with the works which they wrote. But these experiences caused the increase of Sunni masses' reactions against Imamiyya, increasingly continued and also caused tension and blody conflicts in Baghdad. Because of these sect wars, Baghdad wore down both in economic and cultural field and lost its rich fame at the end of the tenth century. 104

Hz. Muhammed’in Medine’ye hicretten sonra orada kurduğu İslam devleti Dört halife döneminden sonra Emeviler hanedanının idaresine geçmişti. Emevilere karşı başlayan hoşnutsuzluğu yönetme başarısını gösteren Hz. Muhammed’in amcası Abbas’ın soyundan gelenler iktidarı devraldılar. Emevi iktidarına karşı olan ancak farklı beklentilere sahip çok sayıda hizbi aynı hedefe odaklamak Abbasileri bekleyen en önemli görevdi. Bu yüzden de es-Seffah’tan sonra gelen ikinci Abbasi Halifesi Ebû Cafer el-Mansûr’u bekleyen en önemli görev kendi amaçları için harekete katılan farklı çıkar gruplarının uzlaştırılmasıydı. İlk Abbasi halifelerinin kendilerini bütün gruplar nezdinde meşrulaştırmak için seçtikleri yol, imparatorluk ideolojisini İran unsurlarının kaygılarını giderecek şekilde genişletmekti. Bu yüzden bir yandan Sünni ve Şiî Müslüman kitleyi hoşnut etmek için Hz. Muhammed’in soyundan olduklarını ifade ederken öte yandan Babillilerden Sasanilere kadar Irak ve İran’daki eski imparatorlukların varisleri olduklarını ilan ettiler.

Asya ile Kuzey Avrupa ve Orta Asya ile Anadolu arasında köprü görevi gören Kafkasya'nın önemli şehirlerinden biri de Derbend'dir. Derbend şehrinin Ortaçağ'ın ekonomik, siyasi, askeri vs. koşulları göz önüne alındığında çok önemli bir yere sahip olduğu görülür. Hazar Denizine kıyısı olması nedeniyle bu önemi daha da artmaktadır. Müslümanların fethine kadar çeşitli devletlerin mücadelesine sahne olan Derbend şehrinin yönetimi genel olarak Sasanilerin elindeydi. Bizans-Sasani mücadelesi zaman zaman bu şehir üzerinde gerçekleşmiştir. Şehrin meşhur surları Sasanilerin yönetimi altındayken inşa edilmiştir. Derbend'de Bizans-Sasani mücadelesi yerini İslamiyet'in ortaya çıkmasıyla birlikte, zamanla, İslam-Hazar mücadelesine bırakmıştır. Bu mücadele çok uzun bir süre devam etmiştir. İslam-Hazar mücadelesi esnasında şehir zaman zaman el değiştirse de genel olarak Müslümanların kontrolü altında kalmıştır. Bu süreçte şehrin çehresi büyük ölçüde değişime uğramıştır. Genel olarak şehrin ihtiyaçlarına yönelik yapılar inşa edilmiştir. Çeşitli devletlerin mücadelesine sahne olduğundan ve bulunduğu coğrafi konum bakımından birçok kültürü de bünyesinde barındıran bu şehir, kültür tarihi açısından da son derece önemli bir yere sahiptir. Çeşitli mimari yapılar, el sanatları, yapılan kazılarda ortaya çıkarılan çeşitli malzemeler bu şehrin kültürel derinliğini kavramamızda önemli ipuçları vermektedir. Bunların yanında şehirde bulunan çeşitli halkların dili, inançları ve yaşam tarzları şehrin kültürel derinliğini arttıran önemli faktörler olmuştur. Günümüzde adını pek fazla duymadığımız bu şehir, Ortaçağ tarihinde kendisinden sıkça bahsettirmiştir., Derbend, one of the most important cities in the Caucasus, serves as a bridge between Asia and North Europe, Central Asia and Anatolia. The city of Derbend is regarded as a highly important place considering the economic, political, and military conditions in the medieval period. This importance is further increased due to its shores by the Caspian Sea. The city of Derbend, which has seen the clash of several powers until the conquest by the Muslims, was generally ruled by the Sassanians. Byzantine-Sassanian battles occasionally took place in this city. Its famous walls have been built, under the rule of the Sassanians. After the emergence of Islam, the struggle between Byzantine and Sassanians has left its place to Muslim-Caspian struggle in Derbend. This struggle has continued for a long time. Although the ruling was overturned at times as the consequence of the struggle between the Muslims and Caspians, the city was generally held under the control of Muslims. In the meantime, the figure of the city changed greatly. Structures intended for the needs of the city were built in general. Witnessing battles by countless states and hosting numerous cultures as a result of its geographical location; this city has an extremely important role regarding cultural history. Various architectural structures, craftworks, the range of materials that were unearthed during excavations are important clues in our understanding of the cultural depth of this city. Furthermore, one of the important factors that increases the cultural diversity is having nuances in language, belief and lifestyle of the people that embody the city. The name of this city that is not frequently mentioned nowadays was highly renowned in the medieval history.

Bu tez giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında tez ile ilgili araştırmalarda sıkça başvurduğumuz kaynakların isimleri ve bu eserler hakkında tanıtıcı kısa bilgiler verilmiştir. Ayrıca giriş kısmında Anâzi emirliğinin kurulduğu coğrafya ve emirliğin kurulmasına imkan sağlayan durumlar üzerinde durulmuştur.Birinci bölümde Anâzi emirliğinin kuruluşu ve idarecileri olan bazı emirler hakkında bilgi verilmiştir. Bunun yanı sıra bu emirliğin yıkılması neden olan durumlar incelenmiştir.İkinci bölümde ise Anâzi emirliğinin yürüttüğü dış siyaset hakkında birtakım bilgiler verilmiştir. Özellikle de başta Abbasiler olmak üzere kendisine komşu olan birtakım ülkelerle nasıl bir ilişki yürüttüklerini tespit etmeye çalıştık. Bu anlamda özellikle de Abbasilerin hilafetin sahibi olmaları dolayısıyla onlarla daha dostane ilişkiler yürüttüğünü tespit ettik.Üçüncü bölümde ise Anâzi emirliğinin sosyo kültürel ve ekonomik yapısı hakkında birtakım bilgiler verildi. Bu bölümde emirliğin bünyesinde barındırdığı dini ve etnik grupların kimler olduğu tespit edildi. Ayrıca emirliğini idari ve mali sistemi üzerinde duruldu. This thesis is composed of three parts. In the introduction, the names of the sources we frequently refer to in the research on the thesis and brief descriptive information about these works are given. It also focuses on the situations that allow the establishment of the geography and emirate where the Anâzi emirate was founded.In the first chapter, some orders which are the founders and administrators of the Anâzi emirate were given. In addition to this, the circumstances that led to the demolition of this emirate have been examined.In the second part, some information was given about the foreign policy carried out by Anâzi emir. Especially, we tried to determine what kind of relationship they have with some of the neighboring countries, especially the Abbasids. In this sense, in particular, we have found that the Abbasids are possessed of the Caliphate and therefore have more friendly relations with them.In the third chapter, some information about the socio-cultural and economic structure of Anâzi emir was given. In this section, it was determined who are the religious and ethnic groups that your emirate has in it. He also focused on the administrative and financial system of his emirate 107

Bir değer ve dönüşüm aracı olan paranın İslam devlet geleneğinde gelişme ve olgunlaşma devrini oluşturan Abbasiler dönemindeki gelişim seyri bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Abbasiler döneminde para başlığı altında ilk önce para kavramı, para basımı, darphanenin işleyiş ve denetimi konularına yer verdik. Daha sonra altın (dinar), gümüş (dirhem) ve bakır (fels) paraların basımı, ayarları, paralardaki eksiltme ve hileli işlemler ile bunların denetimi konularını ele aldık. Gerek paraların birbirine dönüştürülmesi ve gerekse halk ile darphane arasındaki aracılık etmeleri dolayısıyla artan bir öneme sahip sarraflık kurumunun görev, işleyiş ve denetimi ile bunlar içerisinden uzmanlaşan bir grup olan cehbezlerden de söz ettik. Armağan paralar ve özel paralar gibi normalden farklı ayar ve değerlerde basılan paralar da bu çalışmada değinilen konular arasındadır.