Search

Metinli Türk Tiyatrosunun başlangıcını 1850’lerden başlatırsak, 150 yılı aşkın bir zamandır oyun yazım geleneğine sahip olan tiyatromuzun, alanla ilgili yapılan yarışmalar sayesinde de gelişip, olgunlaştığı ve dağarcığını beslediğini söylemek mümkündür. Bu bağlamda Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında gerçekleştirilen ve yaklaşık 10 yıl devam eden oyun yazım yarışmalarının önemi ve değeri büyüktür.Tiyatronun araçsallaştırılması ile, başta Cumhuriyet ideolojisinin halka anlatılması ve tanıtılmasını amaçlayan bu yarışmalar, çok sayıda oyunun yazılmasına zemin oluştururken, oyunların -tiyatrallikleri tartışılır olmasına rağmen- Türk Tiyatrosuna ciddi katkı ve kazanımlar sağladıkları bilinen bir gerçektir.Anahtar kelimeler: Oyun yazımı, Yarışma, Tiyatro, Cumhuriyet DönemiIf we start Turkish Theatre with text in 1850, it is possible to note that our theatre which has a history of over 150 years has developed and matured through competitions in this dramatic genre. The importance and value of nearly 10 years of ongoing playwriting contest held in the early years of theRepublic period in this context is important. Whit the instrumentalization of the theater, these competitions, intended to inform the public about Republican ideology, made significant contributions to Turkish Theatre althougt theatricality of the plays may be questioned.Keywords: Playwriting, Competition, Theatre, the Republican Era

Türk Tiyatrosunun önemli yazarlarından biri olan Murathan Mungan’ın 1980 yılında kaleme aldığı Mahmud ileYezida, yöresellik, şiirsellik ve trajik öğelerin oldukça baskın olduğu bir oyundur. Aşkın tragedyası veya töreler arasınasıkışan aşkın bir tutkunun baltalanışının lirik-trajik iniltisinin canlandırıldığı oyun diye tanımlayabileceğimizMahmud ile Yezida, başat olarak töre kavramının merkezileştirildiği, aşk kavramının da yine benzer ağırlıkla elealındığı tematik bir portföye sahiptir. Yine Türk Tiyatrosunun önemli yapıtları arasında yer alan oyun, canlandırılmailkesine dayandırılarak oluşturulmuş diyalog düzeni ve sahnenin anlatısal işlevinin hesaba katılmasıyla meydanagetirilmiş didaskalik bölümlerinin yetkinliğiyle, hem drama özgü olanı, hem de yazınsallığın değerlerini birarada buluşturan bir seçkinlik taşımaktadır. Her metin kendi dilini yaratır ve her metin kendi özel dil kullanımınınbir ürünüdür, gerçeğinden hareketle irdelemeye çalıştığımız bu oyun metni, öncelikle yazarın şair kimliği, yaşamkaosu içindeki insanın tragedyasını görebilme yetisi ve yöreye ve folklorüne olan duyarlılığı ekseninde biçimlendirilmişbir yapıttır.

SUMMARYIn this study called "Absurd Theatre", we aimed at, together with the def]nition of the word absurd, investigeting historical and artistic process which prepcıredground for this thearical movement and studying technicaJ and thematic features of this theatre. While the teıminologic definition of the word "absurd" puts light espedaJly on the inteJlectual basis of the theatre movement, it also includes the data conceming he origin of it when historical and artistic processes are handled. Besides this, the plays in Absurd generalization have been pointed out and "theoreticaf" one has been supported with the Mpractical" one. As the theatre of the absurd which reflects the comic and dramatic sides of man before the world has very thick thematic layers, it also puts forward its peculiar understanding in technical sense. Moreover, it can be claimed that this theatrical style is, in a sense, a short summary of the contemporary art with its technical and thematic characteristics. Besides being avant-garde, it is also one of the most prominent sources of post-anant-garde movement. We are in the opinion that Absurd theatre, which was nourished by socio-cultural, economic, political, ethical and artistic data of three hundred years ago, wiJl be effective in the coming centuries and be the source of the future artistic styles.

İnsan dilde yaşar, dille yaşar. İnsanın toplumsal ve bireysel genetik kodlarından uygarlık oluşumlarına dek her şeye nüfuz eden dil, bireyin olduğu kadar toplumların da bilincini, bilinçaltını, duygu ve düşünce sistematiğini, yaşamı görme, okuma ve yorumlama yaklaşımını biçimlendirip, karakterize eder. Dilin insan ile ilişkisindeki bu içiçelik, birbirine olan böylesi bir koşullanmışlık, dilin insanı biçimlendirdiği gibi, insanın da dili çok çeşitli dilsel pratiklere ayrıştırmasına yol açmıştır. Dil çeşitleri de diyebileceğimiz bu pratikler temelde iki biçime ayrışır. Bunlardan biri konuşma dili, diğer yazı dilidir. Diğer tüm dilsel etkinlikler bu iki dilin türevleri konumundadır. Bu dillerin sanata, dilin insan üzerindeki etkinliğiyle doğru orantılıdır. Görsel sanatlar dışındaki her sanat alanı dilden katkılanıp, dille yaşarlar. Dilin dram sanatındaki varlığı ise tartışılmazdır. Dram sanatı dili bir araç olarak kullanırken, ona atfettiği işlev, neredeyse varlık nedenine denk ağırlıktadır. Bu, özellikle 20. yüzyıla kadar süregelen ?ki 2500 yıllık bir süreçtir kastedilen- bir zaman dilimini kapsar. Dram sanatı dili yaşamı yansılamanın bir aracı olarak kullanır. Buna dramatik dil diyoruz. Dramatik dil, tarihi süreç içerisinde iki temel dil çeşidine sahiptir. Biri 18.yüzyıla kadar tiyatronun başat anlatım araçlarından biri olan koşuklu dramatik dil, diğeri ise modern tiyatroyla birlikte yaygınlık alanını genişleten ve gerçeklik duygusunun aktarımı olarak da kabul edebileceğimiz düzyazılı dramatik dildir. Dramatik dil, temelde konuşma dili ve yazın dilinin kodlarıyla donanan, çağın algısına göre ilke ve özelliklerini biçimlendiren özel bir dil tasarımıdır. İnsanın hikayeleştirilmeye değer yaşamsal kırılma anının dilsel mimesisidir. Günümüzde çok çeşitli işlev ve ilkelerle oyunlarda varlık bulan bu özel dil, temelde tiyatral olmayı zorunlu kılar. Bu dilin olmazsa olmazlarından bir diğeri de, ölçülü, düzenlenmiş; yaşam gerçeğindeki tekrarlardan, ayrıntılardan ve diğer çapaklardan arındırılmış, anlamı açık etmekle birlikte estetik bir haz da uyandıran tasarımla donanmış olmasıdır. Dramatik dilin Türk Tiyatrosunda kullanımı ise, yaklaşık 200 yıllık bir geçmişi olan metinli tiyatromuzun belleğinde yer almaktadır. Bu bellekteki dramatik dil, batıdaki kullanımlarından niteliksel olarak hiç de düşük değildir. Hatta bu bebek yaşına karşın, oyunlardaki dil kullanımlarının nitelik ve kalibreleri, metinli Türk Tiyatrosunun boyundan büyük hamleler gerçekleştirdiğinin göstergesidir. People lead their lifes in and with language. Language do have an impact on social and individual genetic codes of people and their civilization formation; it formulates and characterizes consciousness and sub-consciousness, system of emotions and thoughts, ability to see, read and interpret life itself. This obvious interlink between language and people, such a conditioning paved the way for various language seperation practices. We might call this as `language variation? and there are two basics of this: spoken and written language. All the other langauge activities have their roots in these concepts. It has a direct corrrelation with the effect of language on art and humanbeings. Every form of art except for visiual arts uses language and lives in language. Existence of language in drama art goes without saying. While drama art uses language as a tool, its function is almost equals to an existence. It is valid for a period up to 20th century -2500 years-. Drama art make use of language as reflection of life. We call it as dramatic language. Dramatic language in history has two language variations. One is the poetry dramatic language which was the main tool of theatre up to 18th century, and the other is textual dramatic language which might be accepted as the transfer of reality sense and became more widespreat with contemporary theatre. Dramatic language is a language design coded with spoken and written language that shapes principles and characteristics of the centrury. It is the reflection of breaking points of people which worth for making up a story. This special language existent in different functions and principles today requires to be theatric. One of the other indispensible characteristics of this language is the fact that it is regulated, repeated in life reality, freed from details and other things, made the meaning obvious and brought some aesthetic pleasure. The use of dramatic language in Turkish Theathre lies in the memory of textual theathre which has a history of 200 years. Dramatic language in this memory is not less than its use in Western world in terms of quality. Although it is still brand new, there is a clear indication that Turkish Theathre has achieved more than it expected as for qualification and calibres of languge use in plays. 411

TL ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ ÇAĞDAŞ TÜRK TİYATROSUNDA UYUMSUZ EĞİLİMLER / OYUNLAR Bünyamin AYDEMİR DANIŞMAN: Prof.Dr. Fehmi EFE 2004 -Sayfa: 122 Jüri: Prof.Dr. Fehmi EFE Doç.Dr. Mehmet TAKKAÇ Yrd.Doç.Dr. Pınar ÇİĞDEM Özellikle 1940 ile 1950 yılları arasında popülaritesini artıran Uyumsuz Tiyatro, son üç yüz yıllık sosyo-kültürel birikimin sonucu olarak doğmuştur. Günümüzde de halen daha işlerliği geçerli olan bu tiyatro hareketi Türkiye'de de - doyurucu olmamasına karşın- kendine yer bulmuş ve gerek yazım, gerek sahneleme, gerekse kültürel bir olgu olarak Çağdaş Türk Tiyatrosundaki yerini almıştır. Kendine özgü biçemi ile tiyatro tarihinde önemli bir yere sahip olan Uyumsuz Tiyatronun teknik ve tematik özellikleri insan ile dünyanın birlikteliğinden doğan uyumsuz ve mantıksız duruşun fotoğrafını yansıtır. Bu fotoğrafın parametreleri insanın yalnız, sefil, umarsız ve acınası bir varlık olduğunu gösterirken, dünyanın ise insanın isteklerine karşı kör ve sağır bir tavır takındığını yansıtır. Merkezine dünya ile insanın karşıtlığını oturtan bu tiyatro hareketi elit bir alılmamayı gerektirir. Başvurduğu teknikler ve içerdiği temalarla evrensel bir insan prototipi çizen Uyumsuz Tiyatro, kaynak olarak Alfred Jarry'nin Kral Übü'süne dayanır. Ancak sosyo-kültürel temeli özellikle Nietzsche' nin 'Tanrı öldü' söylemi ve Endüstri devrimiyle ilişki halindedir. Son olarak da 20. yüzyılın ilk yarısında yaşanan dünya savaşlarının yıkıntılarıyla beslenmiş olan Uyumsuz Tiyatro, modern, avant- garde, postmodern ve post-avant-garde süreçlerle yakın bir ilişkisi söz konusudur. Fransa'da doğan ve Fransa'ya göç etmiş göçmen yazarlar tarafından ilk ürünleri verilen Uyumsuz Tiyatro, Türkiye'de de zaman zaman etkin yaratılarla Türk seyircisine ulaşmayı başarmıştır. Türk Tiyatrosundaki Uyumsuz eğilimlerin irdelenmesi konusunu taşıyan bu çalışmanın kapsamı dahilinde yazınsal ve görsel etkenlerin yanı sıra düşünsel tabanlara da ışık tutulmuştur. HL ABSTRACT MASTER THESIS ABSURD PLAYS IN THE MODERN TURKISH THEATRE Bünyamin AYDEMİR SUPERVISOR: Prof.Dr. Fehmi EFE 2004 - Page: 122 Jury: Prof.Dr. Fehmi EFE Doç.Dr. Mehmet TAKKAÇ Yrd.Doc.Dr. Pınar Çİ?DEM Absurd Theatre, which became more popular especially between 1940 and 1950, came into existence as a result of socio-cultural basis of last 300 years. This movement which is still valid today has found a place for itself in Turkey - though unsatisfactory- and has taken its place in Turkish Theatre as either literary, staging, or a cultural phenomenon. Technical and thematic characteristics of Absurd Theatre which having a prominent role in the history of theatre due to its own style reflect the Picture of absurd and nonsense resulted from the togetherness of man and the world. As the parameters of this Picture indicate man as alone, poor, and non-sensitive, it, on the other hand, shows that the world is both blind and deaf for the desires of man. This theatrical movement which focuses on the conflict between the world and the man requires an elite perception. Absurd Theatre, which draws a universal human prototype with its techniques and themes, depend on Alfred Jarry's King Ubu. But its socio-cultural basis is closely related to Nietzsche's `God is Dead` and Industrial Revolution. Lastly, Absurd Theatre, which nourished with the ruins of World Wars in the first half of the 20th century, has close relationships with modern, avant-garde, postmodern, and post-avant-garde processes. Absurd Theatre, which flourished in France and the first products of which were given by the writers migrated to France, has succeeded in reaching Turkish spectators via some effective Works. In this study which aims at investigating the Absurd tendencies in Turkish Theatre, we attempted to enlighten some cognitive grounds as well as literary and visual factors. 128

Yazmak, geçmişten günümüze bir düşünceyi ya da sözü, özel sembol ve biçimlerle önceden belirlenen kurallara göre anlatmaktır. Yazmak; bireyin duygu, bilgi ve farkındalıklarının iç denetime bağlı tutularak varoluşuna tanık aramak ve zamanında iz bırakmak amacıyla kullandığı bir vasıta; doğum öncesi dönemden başlayıp yaşam boyu bir süreç olan psikomotor bir kaydının oluşturulması kısaca hayatı anlamlı kılma çabası olarak da tanımlanabilir. Yazı, insanlık tarihi boyunca anlatıma dayalı çeşitli ihtiyaçların giderilmesi ve en temelde iletişim kurmak için başvurulan bir yöntem olmuştur. İnsan hayatının merkezine yerleşen yazı, adeta ortak bir miras haline gelerek evrensel boyutta her bireyin kullandığı bir araçtır. Yazma eylemiyle kafasındaki soruların cevaplarını arayan yazarlar başlarından geçen olayları anlatmaya başlamış; fabllar, destanlar ve masallar kaleme alarak seslerini sembolik bir düzen içerisinde duyurmaya çalışmışlardır.Bu araştırmada yazmak nedir, sorusu cevaplanarak yazıyı meydana getiren unsurların ne olduğu tespit edilmiş; yazma süreci yöntem ve teknikleri çözümlenerek yazma eylemi Türk ve yabancı yazarların görüş ve düşünceleri üzerinden incelenmiştir. Writing is telling a thought or a word from past to present according to pre-determined rules with special symbols and forms. It is a tool that uses the individual's emotions, knowledge and awareness to seek witnesses and by keeping them subordinate to internal control leaves a mark over time; It creates a psychomotor record, which is a lifelong process starting from the prenatal period, and also can briefly be defined as an effort to make life meaningful.Throughout the history of humanity writing has been a method used to meet various narrative needs and communicate in the most basic way. Writing as a universally used tool at the center of human life, has became a common heritage that every individual uses in a universal dimension. The writers, who searched for the answers of the questions in their minds with the act of writing, started to explain the events that happened; they tried to make their voices in a symbolic order by writing fables, epics and fairy tales.In this research, the questions such as what is writing, and what are the elements that make up the writing, were answered, methods and techniques in writing process were analyzed, and the writing action was examined through the opinions and thoughts of Turkish and foreign authors. 211

Hazırlamış olduğum tez çalışmasında sözlü kültür geleneğinin en önemli temsilcileri olan hikâye anlatıcılarını araştırmış bulunmaktayım. Anadolu'da en eski geleneklerden biri olan hikâye anlatıcılığı zaman içinde biçim değiştirerek günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır.Ozan-baksı geleneğinden başlayarak âşık, meddah, dengbej gibi bir çok anlatıcı tipi Anadolu topraklarında varlığını sürdürmüştür. Bütün bu anlatıcı tipleri coğrafyaya ve yaşadığı toplumlara göre farklılıklar göstermektedir. Dünya üzerinde var olan bütün medeniyetlerin kültürünü, dinini, dilini ve yaşam biçimini kuşkusuz hikaye anlatıcıları nesilden nesile taşımıştır.Geleneksel anlatıcı tipleri birçok benzer özellik taşımaktadır. Güçlü hafızaları, anlatılarına eşlik etmesi için kullandıkları enstrümanlar, hikayelerini hemen her yerde anlatabilmeleri gibi özellikler bu anlatıcı tiplerinin ortak özellikleridir. Bunun yanında yetiştikleri coğrafyalara göre tavır olarak bazı farklılıklar göstermektedirler. Dünya coğrafyasında da Antik dönemlerden bu yana gelen anlatıcı tiplerine rastlamaktayız. Hikâye anlatma sanatının doğulu bir sanat olduğunu varsaysak da günümüz anlatıcıları bu doğulu geleneği batı formlarına sokarak günümüze taşımışlardır.Modern hikâye anlatıcının günümüze fazla ilgi görmesinin nedeni kuşkusuz gelişen teknolojiyle beraber insanların iletişim kabiliyetinin yok olmaya başlamasıdır.Hikâye anlatıcılığı dün de bugün de en etkili iletişim aracıdır. Bu nedenle modern hikâye anlatıcıları yapmış oldukları atölye çalışmalarıyla kamusal alanda da etkili olmaya başlamıştır. Bu eğitimlerde hikâye anlatma, çözümleme ve sahneleme olarak üç başlıktan oluşmaktadır.Yaşadığımız çağda hikâye anlatıcıları çocukların ilgisinin haricinde yetişkinlerinde oldukça ilgisini çekmektedir. Modern anlatıcının geleneksel kalıpların dışına yer yer çıkarak sergilemiş olduğu performans farklı görüşlere, farklı toplumlara, farklı mekanlara hitap etmeye başlayarak sınırlarının dışına çıktığı görülmektedir.Anahtar Kelimeler: Sözlü kültür, ozan aşık, dengbej, meddah hikaye anlatıcısı, hikaye anlatma, masal, gelenek In thesis study, I have investigated the storytellers, which will be the most important representatives of the oral culture tradition. Storytelling that is one of the oldest traditions in Anatolia has managed to reach the present day by changing its form as time progresses. Beginning from the ozan-baksı tradition, several narrator types such as lovers, meddah and dengbei have continued to exist in Anatolia. All these types of narrators vary according to the geography and societies in which they live. The culture, religion, language and lifestyle of all civilizations existing in the world have undoubtedly carried by storytellers from generation to generation.Traditional narrator types have many similar features. Their strong memories, the instruments that they would use to accompany their narratives and their ability to tell their stories almost everywhere are common features of these types of narrators. In addition, there are some differences in the attitude according to the geography where they have grown. In the world geography, we encounter the types of narrators since the ancient times. Even if we assume that the art of storytelling belongs to eastern art, today's narrators carried eastern tradtion to the present day by conditioning it into western forms.The reason why the modern storytellers dont receive much attention at the present time is undoubtedly depletion of communication capability of people with developing technology. Storytelling was the most effective communication tool in the past and so on today. For this reason, modern storytellers started to be effective in the public space with their workshops. These trainings consist of three titles which are story telling, analysis and staging.In this age, both adults and children are much interested in storytellers. It is seen that the modern narrator's performance by performing out of traditional patterns goes beyond its limits by addressing different views, different societies and different places.Keywords: Oral Culture, Ozan, Aşık, Dengbej, Meddah, Storyteller, Storytellig, Tale, Tradition. 91

Yaşamın en önemli parçası sayılan dil, toplumdaki bireylerin birbirleriyle anlaşmaları, uyum içinde yaşamaları, birikimlerini gelecek kuşaklara aktarmaları için gereklidir. Dil onu konuşan toplumun kültürünün ve dünya görüşünün kanıtı niteliğindedir. Ana dildeki söz ve biçem farklılıkları da toplumun karakterinin yansıtır. Dilin tiyatroya etkisi de bu karakteri birebir yansıtması açısından önemlidir. Dram sanatı dili, bir işlev özelliği doğrultusunda kullanılırken çok yönlü bir etkileşimde yaratır. Tiyatroda canlandırılan rolün biyolojik, sosyolojik, fizyolojik özelliklerinin dil ve tavır özellikleriyle belirlenmesi seyircide yaratması beklenen etki açısından önemlidir.Dramatik metinlerde konuşma örgüsü, sahne aksiyonunu beslerken aynı zamanda sahne dışındaki anlatımdan izleyiciye bilgiler verir. Bu noktada Dramatik metinlerde ağız kullanımı, anlatılmak isteneni fazla çapaklandırmadan oyun kişilerinin; eğitim seviyeleri, yaşadıkları yörenin kültürel özelliklerini, duygu ve düşüncelerini doğrudan yansıtır.Oyun kişilerinde kullanılan yerel söylem biçimlerinin; kullanım nedenlerini, yansıtmak istediği kültür özelliklerini, yönelişlerini, tavırlarını, eğilimlerine yön veren özellikler açısından ele alacağız. Genellikle yaşam gerçeğini yansıtan oyunlarda gördüğümüz ağız olgusu, model oyunlar ekseninde dramatik dildeki etkisinin nasıl çok yönlü bir işlevsellik kazandığına yer verilecektir Language which is considered as the most important part of life is necessary for individuals to get on well with each other, to live in harmony and to transfer their accumulations to the next generations.Language is a singfor the culture and worldview of the speaking society. Differences in speech and style in the mother tongue reflect the character of society as well. The impact of language on theater is also important in terms of reflecting this character directly.The language of dramatic art creates a multifaceted interaction when being used for a function feature.In terms of the expected impact on the audience, it is important todetermine the biological, sociological and physiological characteristics of the role performed in the theatre with language and attitude characteristics In dramatic texts, the dialogues not only feed the action on the stage but also inform the audience about off-stage narration.At this point, the use of the dialect in dramatic texts,without changing narrative much, directly reflect characters' education levels,feelings, thoughts andthe cultural characteristics of the region in which they live.In this study, the researcher examines local discourse used by characters in theatre play in terms of why the characters use this type of discourse, the cultural characteristics that they want to reflect, their orientations, attitudes and the features which shape their tendencies. It is also aimed at explaining how the impact of the dialectwhich we usually see in plays reflecting the reality of life on language gains a multifaceted functionality in the light of model plays. 102

Bu araştırmada Türk toplumunun beğeni ile uzun süredir ele aldığı, özellikle ramazan aylarında karşımıza çıkan, eğitim bilimlerinde de sıklıkla yararlanılan, Karagöz oyunlarının dramatik ve dilsel bağlamda incelenmesi amaçlanmıştır. Gölge oyunlarında sergilenen karakterlerin dil özellikleri ve dramatik kurgu, amaçlanan mizahın aktarılmasında oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Gölge oyunları ile toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı ile ilgili anahtar niteliğinde olan bilgiler karşı tarafa aktarılmaktadır. Mevcut çalışma ile Karagöz oyunlarında ele alınan dil ve dramatik olanın özellikleri değerlendirilmiştir. Karagöz oyunlarında kullanılan gülmecelerde dilsel öğeler ve dramatik olanın işlenişi ele alınmıştır. Bu çalışmanın daha sonra yapılacak olan gölge oyunu ve Karagöz oyunları çalışmalarında, kullanılan dil ve dramatik olanın incelenmesinde, rehber niteliğinde bilgiler oluşturacağı düşünülmektedir. The aim of this study is examine the dramatic and linguistic contexts of the Karagöz plays which have been admirated and examined in the Turkish society for a long time, especially in the Ramadan months, which are frequently used in educational sciences. The language features and dramatic fictions of the characters shown in the shadow plays play a very important role in conveying the intended humor. Through shadow plays, key information on the economic, social and cultural structure of society is presented to the audience. In this study, the language and dramatic characteristics of Karagöz plays are examined. In the jokes used in Karagöz plays, linguistic elements and the processing of the dramatic subjects are handled. It is thought that this study will constitute a guide in future studies objecting the shadow play and Karagöz plays which language and the dramatic. 94

Geçmişten günümüze, tiyatronun tüm dallarının bazılarında açık, bazılarında ise örtük biçimde yer bulan mizahi yapının değişim süreci bu çalışmanın ana izleğini oluşturmuştur. `Gülme ağlamanın karşısına konur, ağlamanın karşıtıdır. Ağlamaya yol açan her şeyin karşıtı gülmedir` anekdotu ile sürdürülen çalışmanın sonunda, birbirlerinin karşıtı değil, birbirlerini besleyen iki ana unsur olduğu gerçeğine ulaşılmıştır. Komedi, gülme ve ağlamanın birbirinde vücut bulmuş halidir.Toplumsal ve kültürel değişimlerle birlikte evrilen mizah, Antik dönemden Postmodern döneme ayna tutmuş, varlığını yaşamın merkezine yerleştirmiştir.Bu bağlamda, farklı dönemlerdeki gülmece unsurlarına değinilmiş, gülüncü açığa çıkartan unsurlar tespit edilmiş, günlük yaşamda, tiyatroda ve edebi türlerdeki mizah olgusu model oyunlar üzerinden incelenmiştir. From the past to the present day, the process of the change of the humorous structure which is explicit in some of branches of the theater and implicit in others is the main subject of this study. At the end of the study carried out with the anecdote `Laughing is put against crying and it is the opposite meaning of crying. Laughing is the opposite of everything that leads to crying`, it has been found that they are not opposites but they are two main elements that complete each other. Comedy is the embodiment of laughing and crying.Humor evolved within social and cultural changes has held mirror the periods from Ancient Greek to the postmodern period by placing its existence at the center of life.In this context, humorous elements in different periods have been mentioned and identified, and humor in daily life, theater and literary genres has been analyzed through model plays. 121

Metinli Türk Tiyatrosunda Kısa Oyun başlıklı bu tezin,ilk bölümünde; kısa oyunun tarihçesi, metinli Türk Tiyatrosu'nda kısa oyunun tarihsel süreci,kısa oyunun teknik anlamda incelenmesi ele alınırken ikinci bölümde Tanzimat döneminden günümüze kadar geçen süreçte yazılmış kısa oyun örnekleriyle, kısa oyun türünün tanımlaması yapılmıştır. Kısa oyunun tarihçesine bakıldığı zaman Dionysos şenliklerinde oynanan ara oyunlara kadar uzandığını görürüz. Zamanla gelenek haline gelen uzun oyunlar da verilen aralar da oynanan kısa oyunların, zamanın değişmesiyle birlikte kendi başına bir tür olmaya başladığını görürüz. Tarihsel süreç açısından kısa oyun türünün hangi evrelerden geçerek özgünleştiğine tezimizin ilk kısmında değindik. İlk kısımda değindiğimiz başka bir konu ise tezimizin temel noktası olan metinli Türk Tiyatrosu'nun tarihsel sürecidir. Tanzimat'tan önce Türk Tiyatrosu'nun metin üzerinden değil de doğaçlama yoluyla verilmesi durumu Tanzimat'ın ardından batılı anlamda eserler üretmeye dönüşmüştür. İlk zamanlarda uyarlamalar üzerinden yapılan bu denemeler Cumhuriyet'in ilanının ardından kendi öz tiyatromuzun kimliğini bulmasıyla ve bu yönde eserler verilmesiyle birlikte güçlenmeye başlamıştır. Teknik anlamda kısa oyunların incelenmesi ise uzun oyun tekniğinden yola çıkarak yapılmaya çalışılmıştır. Özellikle kısa oyun türünde kuramsal kavramların azlığı, kısa oyun türünün teknik anlamda uzun oyun türleriyle benzeşen yönlerinin ele alınmasıyla gerçekleşir. İkinci bölümde ele alınan kısa oyun metinleriyle birlikte bir taraftan dramaturjik çözümleme yapılırken bir diğer taraftan ise kısa oyun türünün özelliklerine değinilerek harmanlama yapılmıştır. Çözümlenen metinler de Meşrutiyet'ten günümüze kadar geçen süreçte yazılan oyunlar ele alınmıştır. In the first chapter of this thesis titled `Short Plays in Turkish Theater`, the historical process of the short play in Turkish Theater and the technical analysis of the short play are discussed. In the second chapter, the short plays, written from the Tanzimat period to the present, with examples are analyzed and the short play is defined as a genre.Considering the history of the short play, it includes Dionysus festivals. It has been understood that short plays that have been performed during the breaks in the long plays which have become a tradition over time become a genre as the time changes. We also mention the stages through which the short play genre is unique in terms of historical process.Another subject that is discussed in the first chapter is the historical process of the Turkish theater with text which is the main point of the thesis. The fact that the plays in Turkish theater was performed through improvisation rather than through the text before the Tanzimat Period has changed under the influence of western performances In the early years, these attempts were made through adaptations and after Declaration of the Republic, Turkish Theater has begun to find a national identity.In the technical sense, the analysis of short play has been tried to be done basing on the techniques of long play, in particular, the lack of theoretical concepts in the short play genre is realized by considering the technical meaning of short play genre which is similar to the long game genres.In the second chapter, on the one hand dramaturgical analysis is made in the one hand with the short play texts and on the other hand, the blending is made by mentioning the characreristics of the short play genre. In the analyzed texts, the plays written in the process from Constitutional Monarchy to the present day are discussed. 127

Daha sonra doldurulacaktır Daha sonra doldurulacaktır 318

Geçmişten günümüze her dönemde kendini geliştiren ve yenileyen tiyatro hayatın sahnedeki resmidir. Sözcüklerle yapılan bu resimde izleyiciye ve okuyucuya ulaşabilmek büyük ustalık ister. Tom Stoppard sözcüklerin resmini çok iyi çizen çağdaş İngiliz oyun yazarıdır. Yazar toplumsal sorunlar, gelenekselden kopuş, özgürlük isteği, aşk, bilim, sanat, tarih gibi konuları ele alarak bu konulara seyircinin ve okuyucunun farklı açılardan bakmasını sağlar.Bu çalışmada sanatı gülmece yolu ile bizlere ulaştıran Tom Stoppard tiyatrosu (oyunları) ve modern sonrası çağ olarak adlandırılan postmodernizm ele alınmıştır. Tom Stoppard aracılığı ile postmodern tiyatroyu incelerken postmodernizmin sahnede ki duruşunu da yazarın Türkçeye çevrilmiş ve basımı olan oyunları ile incelenmiştir. Self-improvement and renewing theater from past to present is a picture of life on the stage. It wants to be a big trick to reach viewers and readers by this picture which is made of words. Tom Stoppard who is drawn picture of the words very well, is a contemporary British playwright. He discusses issues such as social problems, leaving traditional, request for freedom, love, art, history and the author allows audiences and readers to look at these issues from different angles.In this study, Tom Stoppard Theater (plays) which is reached the art by humor to us and postmodernism called as era after modern are discussed. The stance of postmodernism at scene is also examined while the postmodern theater investigated by means of Tom Stoppard and his plays which are translated and published in Turkish. 140

Sahne tasarımı, tiyatro sanatının önemli bir parçasıdır. Tiyatroda sergilenen her oyunun bir öyküsü vardır ve bu öykü de bir alanda geçer. Bu sebeple, oyunun geçtiği mekan sahne tasarımında da bütün unsurların bağımlı olduğu bir kavram olarak önem taşımaktadır. Yurtdışı ve yurtiçi eğitim programları, sahne sanatlarının her dalında eğitimli insanlar yetiştirmeye başlamıştır. Yazarlık, oyunculuk, alaylılar ve sahne tasarımı eğitimi veren birçok akademiden mezun olan sanatçılar Türkiye 'de sahne sanatlarının gelişimine katkıda bulunmuşlardır. Günümüzde başarılı prodüksiyonlar gerçekleştiren bu sanatçılar sahne sanatlarına gönül veren birer neferdir. Bu sanatçılardan biri de Türkiye'nin sahip olduğu önemli sahne tasarımcılarından Metin Deniz'dir. Metin Deniz'in elli yılı aşkın meslek hayatında birçok başarılı çalışmaya imza atmıştır. Metin Deniz'in yurtiçi ve yurtdışı çalışmalarında ilk günden bugüne kadar yapmış olduğu bütün tasarımlarında hep aynı heyecanı duyduğunu ve bu heyecan sayesinde başarıya ulaştığını söylemektedir. Tasarımlarını farklı alanlarda yapmış olmasına rağmen hepsinde kendine özgü farklı üsluplar görmekteyiz. Bu çalışmada Metin Deniz'in çalışmalarını ele alırken aynı zamanda tüm boyutlarıyla çağdaş sahne olgusuna değinerek, Metin Deniz aracılığıyla, Türkiye'de çağdaş tiyatronun oluşumuna önemli katkılarda bulunmuş kişilikleri, dolaylı da olsa, yeniden gündeme gelmelerini sağlamış olmaktayız. Metin Deniz'in elli yıllık tiyatroculuğunun araştırıldığı bu çalışma başladıktan bir süre sonra giderek genişleyen bir kolaja dönüşmüştür. Tiyatroya topluluk anlayışıyla katılan bir tasarımcı birlikte onlarca kişi ile çalışmıştır. Bu çalışmada Metin Deniz'in yolu Türkiye'de 60'lı yılların başından bugüne kadar ürün vermiş o kadar çok sanatçıyla kesişmiş ki, ressamlar, heykeltıraşlar, yazarlar, tasarımcılar, sinemacılar, bunlarla olan uyumlu çalışmaları anlatılmıştır. Metin Deniz'in yaptığı işlerle, özelikle görsel tasarım mekan kullanımı açısından bir devrim yapan bir dönemin tiyatrosunun özelliklerini ve bu resimde gelecek kuşak tiyatrocularının kendileri içinde renkler ve desenler bulabilmelerine olanak sağlamaktadır. Tiyatro, insana, insan hayatına, insan ilişkilerine en bağlı sanat dalıdır. Bu araştırma, Metin Deniz'in oyunlarındaki aksesuarlar, ışık, makyaj, kostümler ve nesneler gibi dekor öğelerinin önemini sunmayı amaçlamaktadır. Sonuç olarak, Sahne Sanatlarında yalnızca eylemler, sözler, kişiler değil, aynı zamanda sahnede büyük oranda yer alan doğal ve simgesel nesnelerin de gerçekleştirildiği söylenebilir. Her nesnenin varlığından ayrı bir işlevi vardır. Nesneler yalnızca fiziksel gerçekliği değil, düşünce ve kavramları da belirtmektedir. Anahtar Kelimeler: Metin Deniz, Tiyatro, Sahne Tasarımı Sereen desing is the most important part of theatre art.each play perpormend in the theatre has a story.this story is experienced in a place so, the place where the play occeered is of great importance as a concept on wich all element were dependets were depended in the desing of theatre screen. Both inside and outside edacation programs started to grow educated people in every field of screen arts.the artists who graduated from a number of academies giving the education of vamator, artist and screen desing have can fribeted to the ımprovement of screen arts in turkey. These artist whorealezed succesful productıons in our present day are the workers who give their hearts to the screen arts.one of these artist is metin deniz who is are of the most important desingner of turkey.In his Professional lıpe which is over fourty years , he realized a number of succeesful studies. In al desings realized by Metin Deniz since the first day, he always felt the same exceting since the starting pant of his studies, and thanks to this excetement, he had reached of a great succesfullness. Althougt he realızed his desing in different fielts , we can see different styles in all of them. In thıs stady, besides taking on the studıes of Metin Deniz contemporary screen entıty was taken on writh all of its detail and, with the helping of Metin Deniz, personallıties who had contrıbuted to conteveporary theatre entily were indırectly mentioned. In the stady ın which Metin Deniz is fourty year theatre was examined,after awhile from the starting, the stady was turned to a kolaj which is getting wider. Of tens people participating to the theatre with an understanding of community werw studied. In this stady, the way of Metin Deniz is overlapped so many artists in turkey thet paınters, sculptars, witers, designers and cınematografhers indıcated studies accordence with these. With theworks carried out by Metin Deniz, as regards vısual desıng and using of theplace the featanes of the periods theatre which made grevalation, made if possible thearts to fınd colos-cers in its ınsıde.theatre is a branch of the art dependıng to human, human lıfe, and humanistic affaırs. The stady, accesiories in the play of Metin Deniz, make up, costumes and objets, indıcated the importance of the objects of the decoration. In conclusion, it can be said that notonly persons words or actıons in the screen arts but also natural and symbolic pobjeets taking place in the screen were realized.each object is of different functıons.the objects rezdıcates not only physical realıson but also thoughts and conceptıons. Keyword : Metin Deniz, Theater, Stage Design 95

Varoluşumuzdan bugüne insan yaşamının her anında yer alan tiyatro sanatı,günümüze kadar bu yaşamını sürdürmeye devam etmiştir. Birçok türü olan tiyatro,dünya üzerinde toplumlara yol göstermiştir. Yaşamsal gerçeklere göre biçim alan tiyatroortak değerlerle benzerlik göstermektedir. Bu tezde farklı ülkelerde ve farklı zamanlardaortaya çıkan Poltik tiyatro, orta oyunundaki siyasal söylem ve uslubun araştırılmasıgerçekleştirilmiş, benzer ve farklı yöneleri ve bu durumların nedenleri ele alınmıştır.Tezimin birinci bölümünde ortaoyunun kaynağı, teknik ve tematik özellikeriderinliğine incelendi ve uslub bakımından değerlendirilmiş, İkinci bölümde PolitikTiyatro'nun kaynağı, teknik ve tematik özellikleri, Üçüncü bölümde ise model oyunSoruşturma oyunu teknik ve tematik olarak incelenmiş benzerlikler ve farklılıklar ortayakonulmaya çalışılmıştırAnahtar Kelimeler: Politik Tiyatro,Ortaoyunu,Geleneksel Türk Tiyatrosu, Belgesel Tiyatro Drama that has existed at each time of man?s life since the First age still maintains thisexistence and has been leading societies around the world with its various types.Theatre formed by vital realities displays similarities to common values. In this study,Political theatre that emerged in different countries and times, and also political rhetoricand style in Ortaoyunu that plays an important part among basic structures of Turkishtheater are examinedIn the first chapter, the origin, technical and thematic features of Ortaoyunu wereexamined inclusively and discussed in terms of style. In the second chapter, the origin,technical and thematic characteristics of Political theatre were investigated and in thethird chapter, The Investigation known as model play was examined technically andthematically and the differences and similarities were revealed.Key Words: Political theatre, Ortaoyunu, Traditional Turkish Theatre, Documentary Theatre 110

İnsanlığın varoluşundan beri insan yaşamını destekleyen tiyatro sanatı, günümüze kadar bu desteği sürdürmeye devam etmiştir. Birçok türü olan tiyatro, dünya üzerinde toplumlara yol göstermiştir. Yaşamsal gerçeklere göre biçim alan tiyatro ortak değerlerle benzerlik de göstermektedir. Bu tezde farklı coğrafyalar ve zamanlarda ortaya çıkmış Commedia dell' Arte, Köy Seyirlik Oyunları ve Ortaoyunu tiyatro türlerinin benzer ev farklı yönleriyle ve bu durumların nedenleri ele alınmıştır.Tezimizin birinci bölümünde Ortaoyunu'nun kaynağı, teknik ve tematik özellikleri derinliğine incelendi ve değerlendirilmiş. İkinci bölümde Köy Seyirlik Oyunları kaynağı, teknik ve tematik özellikleri, Üçüncü bölümde ise Commedia dell' Arte oyunları teknik ve tematik özellikleri incelendi ve değerlendirildi. Ve bu üç oyun türü teknik ve tematik olarak karşılaştırılıp aralarındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışıldı. Drama that has supported man?s life with its presence since human existence still maintains this support. With its many forms, theatre has been guiding societies around the world. Drama shaped by vital realities shows similarities to common values. This study investigates the differences and similarities of Commedia dell? Arte, Village Plays and Ortaoyunu that formed in different geographies and times, and also the reasons for these differences, and similarities.In the first chapter, the origin, technical and thematic characteristics of Ortaoyunu were examined and discussed in detail. In the second chapter the origin, technical and thematic characteristics of Village Play were investigated and discussed. In the third chapter, the origin, technical and thematic characteristics of Commedia dell? Arte were examined and discussed and these kinds of drama were compared technically and thematically and the differences and similarities of these kinds were revealed.Key Words: Village Plays, Ortaoyunu, Commedia dell? Arte 84

Tiyatronun en önemli özelliği gerçeğe uygunluk ilkesidir. Bir oyunda padişahı canlandıran oyun kişisi, tıpkı bir padişah gibi oturmalı, kalkmalı ve konuşmalıdır. Seyirci onu izlerken sanki bir Osmanlı padişahının huzurunda olduğu hissine kapılmalıdır. Canlandırılan rolün; psikolojik, sosyolojik, biyolojik özellikleri göz önünde bulundurularak dil ve tavır özelliklerinin belirlenmesi yazarın ve oyunun seyircide uyandırmasını beklediği dramatik etkinin sağlıklı bir şekilde hedefe varmasını sağlaması bakımından önemlidir. Tiyatronun sahne üzerinde kullandığı ve karmaşık bir yapıya sahip olan oyun dili, oyuncunun yalnızca ses sistemini kullanarak gerçekleştirdiği bir dil değildir. Bu dil, onun gövdesel hareketlerini, jest, mimik vb eylemlerini de ifade eder. Olaylar karşısında oyun kişisinin sergilediği davranışlar ise onun ruh dünyasını, içinde yaşadığı sosyal çevreyi ve bu düzen içerisinde kendisine belirlediği konumu yansıtması bakımından önem taşır.İncelemeye çalışacağımız A. Turan Oflazoğlu'nun oyunlarında insan ve olayları birbirinden ayrı olarak düşünmeyeceğiz. Olayları ve oyun kişilerini ve bunların taşıdığı anlamı birbirine sindirilmiş olarak ele alarak, insani özellikleri, toplumsal ilişkileri ve hareketi sağlayan davranışları dil?tavır ilişkisi bağlamında ele alarak çözümlemelerde bulunacağız. Yoğunlukla insan ve insani gerçekler üzerinde duracak, yazarın kişisel, ulusal ve evrensel görüşlerini yansıtmak üzere seçtiği oyun kişilerini dil-tavır ilişkisi çerçevesinde yorumlama gayreti içerisinde olacağız. Kişilerin özel nitelikleri, tavır ve davranışları, eğilimleri, tepkileri üzerinde duracak, onları derinlemesine bir değerlendirme yaparak sunmaya çalışacağız. Bilindiği gibi konuşmalarıyla kişinin toplumsal ve psikolojik durumunu; dış görünüşüyle kişinin fiziki durumunu ve davranışlarıyla o kişinin ahlakını, inançlarını, temel değerlerini, ideallerini ve kabullerini göstermek çok uygulanan bir yöntemdir. Bu yüzden, oyun kişilerini söyledikleriyle ve davranışlarıyla belirlemek temel ilkemiz olacak. Kişilerin hareketlerinin nedenlerini, eğilimlerini, durumlarını, onları geliştiren, yönlendiren hareketlerini ve harekete yön veren temel özelliklerini de takip edeceğiz. Bunun yanı sıra, özelden genele ulaşarak, çeşitli konularda oluşan toplumsal tavrın, oyunlar içersindeki yansımalarına da yer vereceğiz. The most important feature of the theater is the principle of conformity to reality. Sultan, who plays in a game, just sits like a sultan, standing, and speaks. Spectators watching her as if a feeling that the presence of the Ottoman Sultan. Played the role, psychological, sociological, considering the language and attitude, and determine the properties of the biological characteristics of the author and arouse the audience waiting for the game come back immediately to provide dramatic impact in terms of the target is important in a healthy way. Used on the theater stage with a complex structure and language of the game, is not only a language the player is done using the sound system. This language refers to, his truncal movements, gestures, facial expressions and something like these actions. Behavior exhibited by the player in the face of events, for example his spirit world, the social environment in which he lived, in this order determined his location by him is important in terms of reflecting.Will attempt to examine A. Turan Oflazoğlu?s games we won?t think of people and events separately. Go about as intimidation events and contacts in the game and carries the meaning by them and we will do analysis with considering the context of language-attitude relationship about human characteristics, social relationships, and that the movement behavior. Intensely we will stand on human and humane facts and we will try to commenting the author's personal, national and international contacts in the game of choice to reflect the views of language and attitude within the relationship. We try to present people's personal qualities, attitudes, trends; focus on the responses in a depth evaluation. As is well known speeches of the person's social and psychological status, external appearance and behavior of that person's physical status of moral values, beliefs, core values, ideals, and their admission to the show the most applied method. Therefore, players? speech and the behavior of them in the game will determine the basic principle for us. We will follow the causes of movements of people, trends, status, develops and directs the movements of them, the basic features of action that leads. In addition, with bottom reaching, we will include reflection of social attitudes of the various issues in games. 400