Search

ÖzetUrfa ve çevresinin Batılı ticari yayılımın yoğun ilgisine mazhar oluşu, XIX. yüzyılın ikinci devresi ile başladı. 1855’te Fransız hükümetince şehre tayin edilen ilk konsolos vekili Prosper Villecroze adında bir tüccardı. Ancak şehir 1860 sonrası istikrarlı bir yatırım alanı olarak tercih edilmeye başladı. Bu noktada Halepli tüccarlar öne çıkmaktaydı. Bireysel girişimlerin yanı sıra Villecroze ve Poche ailelerine ait şirketlerin yerelde kurdukları ticari ağ sayesinde, en ücra köylere kadar ortaklıklar kuruldu. Yerel ağın koordinasyonunu sağlayan kişi ise Fransız konsolos vekili Armand Martin (1860-1891) isminde bir tüccardı. Ticari menfaat ve kâr peşinde olan konsolos vekilleri, legal/illegal surette tüm yerel gruplarla iş birliği içinde oldu. Şehrin Hristiyan sakinleri üzerindeki himaye politikaları da ticari kâr siyasetinin bir parçası olarak kullanıldı. Yereldeki alım-satım ve dağıtım ağını organize eden bu iktisadi aktörler, mahalli ticaretin her süreç ve kademesinde yer almaya özen gösterdi. Bilhassa tahıl ürünleri gibi temel ihtiyaç maddelerinin piyasadan çekilmesine neden olmaları, şehri kıtlıklarla yüzleşmek zorunda bıraktı. Bölgedeki denetim ve otorite boşluğu, konsolos vekillerine daha rahat hareket imkânı verirken; mülkiyet, toprak tasarrufu ve tarımsal ilişkilerden doğan hukukî uyuşmazlıklar, mahallî bürokrasiyi uzun yıllar meşgul etti. 1895’e gelindiğinde ise konsolosların ilgileri, ülkeleri adına ticarî faydadan ziyade, Ermeni isyanlarının teftişine kaydırıldı.Yerel seçkinlerin ecnebi tüccarlar ile ticari ilişkileri ne boyuttaydı? İdareciler, yabancı tüccarlar ve mültezimler arasında nerede konumlanıyorlardı? Temsilcilerin resmî statülerinin yanı sıra Urfa yerelinde şirketleşme, yerel bağlantılar ve örgütlenme biçimleri nasıl tezahür etti? Batılı ticari girişimin şehir toplumu üzerinde nasıl bir etkisi oldu? Bu çalışma, yukarıda bahsi geçen sorulara cevaplar aramak suretiyle ortaya çıktı. Söz konusu sürecin anlaşılmasında istifade edilen kaynaklar; ekseriyetle Osmanlı arşiv vesikaları (BOA), kadı mahkemesi kayıtları ve İngiliz konsolosluk raporları oldu.AbstractThe great interest of Western traders in Urfa and its surroundings began in the second half of the 19th century. The first vice-consular to the town, appointed by the French government in 1855, was a tradesman called Prosper Villecroze. After 1860, the town was consistently seen as an area for investment. Particularly, traders from Aleppo stood out as significant figures in that period. As well as individual initiatives, local trade networks formed by corporations belonging to Villecroze and Poche families led to establishment of commercial partnerships in the most distant villages. The person who coordinated that local network on behalf of corporations was the French vice-consular and tradesman Armand Martin (1860-1891). The vice-consulates who sought commercial benefit and profit collaborated with local groups in legal or illegal ways. Their policy on guarding Christian residents of the city was also used as a part of commercial profit and gain. The administrative actors who organized local commerce and delivery network were keen on taking part in every process of regional trade. However, by removing basic foods such as cereals from the market, they caused the town to struggle with famine. The authority and audit gap in the region enabled the vice-consulates to act more comfortably. Legal conflicts arising out of property, land use, and agricultural relations kept local bureaucracy busy for long years. However, after 1895, the commercial interest of consuls was focused on inspecting Armenian revolts rather that commercial benefit for their countries.The study addresses the questions below: how was the commercial relationship between local elites and foreign traders? Where were the administrators positioned between foreign traders and taxmen? How did formal status of representatives’ forms and how did their incorporation, local networks, and organizational forms emerge in local Urfa? How did Western trade initiative affect the town community? To examine the questions raised above, this study mostly refers to Ottoman archive papers (BOA), religious court records, and the reports of British consulate.

Bu çalışma 1880-1910 yılları arasında Osmanlı Devleti'nin içerisinde bulunduğu ictimâî, idârî ve iktisadî koşulların Urfa'daki Müslim/gayrimüslim sâkinler üzerindeki etkilerine ve bu dönemin koşularının iki toplum arasında yarattığı ayrışmalara odaklanmaktadır. Taraflar arasındaki ayrışma noktalarının belirlenmesi tezin temel amacıdır. XIX. yüzyıldaki ıslahatlar, başta yerel yönetim olmak üzere, Urfa gayrimüslimlerinin kamusal alandaki varlığını daha görünür kılmıştı. Tanınan imtiyazlar; mabetlerin yenilenmesine, okulların açılmasına, misyonerlerin desteğiyle yeni üretim merkezlerinin tesisine de imkân vermişti. Ancak, kiliselerin onarım ve yeniden inşasına verilen izinler, 1880 itibariyle mahalle düzeyindeki Müslüman/gayrimüslim ayrışmasının nedenlerinden biri oldu. Yerel yönetime üye seçimlerinde, ileri gelenler arasında yaşanan anlaşmazlıklar ise başka bir ihtilâf mevzusuydu. Vakıf mülklerinin tescili üzerinden yaşanan hukuk mücadelesi ise Müslüman/gayrimüslim anlaşmazlığının başka bir tarafıydı. Diğer yandan, gündelik ilişkilerde, çarşı-pazardaki ticârî münasebetlerde de bir dönüşüm yaşanmaktaydı. Farklı aidiyetlere mensup esnaflar, çarşı-pazarın ortak sorunları etrafında buluşurken, zamanla her esnaf, kendi dindaşı ile ortak hareket eder olmuştu.Müslüman/gayrimüslim ayrışması, daha çok etnik ve dinî aidiyet temelinde düşünülse de toplumsal bağların kopuşu; yoksulluk, yetersiz sağlık hizmetleri, idareci sorunları, eğitimdeki parasal sıkıntı gibi birçok nedenden bağımsız değildi.`Yol Ayrımı` olarak ifade edilen bölünmeler sadece Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında vuku bulmadı. Ermenîler ile Süryanîler arasındaki mezhepsel tartışmalar, yerel yönetimde Protestan-Katolik üyelerin anlaşmazlığı, Hristiyanlar arasında da bir kargaşa yarattı. 1895 Ermenî İsyanı ise farklı dinlere mensup sâkinler arasındaki yol ayrımında ilk büyük çatışma oldu. Urfalı Süryanî ve Yahudîsâkinlerin olaylara toplu iştirakı görülmese de münferit katılımlar söz konusuydu. XIX. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle şehir; Amerika, Almanya, İsviçre ve İtalya'da yetişmiş çok sayıda misyonerin faaliyetlerine maruz kaldı. Toplumsal bölünmede bu misyonerlerin payı olduğu gibi yurt dışında eğitim almış din adamlarının çalışmaları da etkili oldu. Özellikle örgütsel tavrın teşvik ve organizasyonunda din adamları öne çıktı. 1895 isyanı sonrasında ise her grubun kendi siyasal örgütlenmesi dâhilinde, daha politize olduğu bir döneme girildi. XX. yüzyılın başlarında ise Urfa, siyasal partilerin kulüp ve cemiyet üyelerinden oluşan yeni bir gruplaşma şekliyle tanıştı. Yerel siyasî aktörlerin bir araya geldiği ve karar aldıkları yeni merkezler artık bu cemiyetlere ait şubelerdi. 1908 II. Meşrutiyet'in İlânı taraflar arasında iyimser bir hava yaratmış olsa da bir süre sonra İttihat ve Terakkî'ye karşı yeni bir muhalif grup ortaya çıktı. Kazada İttihat ve Terakkî ile Ermenî örgütleri arasındaki siyasî mücadeleye, bu tarih itibariyle II. Abdülhamid taraftarları da dâhil oldu.Bu gelişmeler yaşanırken, kamusal alanda yeni bir yapılanma sürecine de girildi. Hastahâneler, okullar, yeni yollar, su kanalları, yeni hükümet dairelerinin inşa edilmesi bu dönem içerisinde gerçekleşti. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Urfa, Gayrimüslim, Ermenî, Misyoner This study focuses on the effects of social, administrative and economic conditions of the Ottoman Empire between 1880 and 1910 on the Muslim / non-Muslim inhabitants of Urfa and examines the divergences, created by these conditions, between these two communities. The main purpose of the thesis is to determine the points of separation between the parties.Reforms of the 19th century made non-Muslims in Urfa more visible in the public sphere, especially in local government. Recognized privileges allowed renewal of temples, opening of schools and establishment of new production centers with the support of the missionaries. However, these permissions given about the restoration and reconstruction of churches were one of the reasons for the Muslim / non-Muslim separation in the neighborhood in 1880s. Disagreements among notable citizens regarding local government elections were also further controversial issues. The legal struggle over registration of foundations' (waqf) property was another side of the Muslim / non-Muslim conflict. On the other hand, there was a transformation in the daily life and commercial relations in the market. Although tradesmen of different ethnicities had been concerned about common problems of the bazaar-market in the past, every shopkeeper began to act jointly only with his co-religionists over time.Even though Muslim / non-Muslim disintegration is often thought to be on the basis of ethnic and religious affiliation, it was more about many different reasons such as poverty, poor health services, management problems, and financial distress in education. The separation, referred to as `Parting of the Ways`, did not occur only between Muslims and non-Muslims. The sectarian debates between the Armenians and the Assyrians and the disagreement of the Protestant-Catholic members in the local government resulted in a disorder among the Christians, as well. The Armenian Rebellion of 1895 was the first major conflict regarding this division among the members of different religions. Although not all Assyrian nor Judaic inhabitants of Urfa participated into this incident, there were some individual cases. As of the second half of the 19th century, the city was exposed to the activities of many missionaries educated in America, Germany, Switzerland and Italy. Actions of the clergymen, who were also educated abroad like these missionaries, were also effective in this social division. Particularly, in encouraging and shaping organizational behaviors, these clergymen were highly influential. In the aftermath of the 1895 rebellion, each group started a period of politicization within its own political organization. At the beginning of the 20th century, Urfa met a new form of grouping regarding clubs and community members of political parties. New centers where local political actors gathered and made decisions appeared as branches of these societies. Although the Second Constitutional Monarchy of 1908 created an optimistic atmosphere among the parties, a new opposition group emerged against the Committee of Union and Progress after a while. In this period, the political struggle between this party and the Armenian organizations in the sub-province was joined by the supporters of Abdülhamid the Second. While these clashes were happening, a new structuring process began in the public sphere. Construction of hospitals, schools, new roads, water canals, and new government offices took place during this period.Key Words: Ottoman, Urfa, Non-Muslim, Armenian, Missionary. 418

Bu çalışmanın amacı, Urfa'ya ait 223 Numaralı Şer'iye Sicilleri'nin (1887-1925) transkripsiyon ve değerlendirmesidir. Çalışmada, Şer'iyye Sicilleri'nin tanımı ve muhtevası ile birlikte Eytâm Sandıklarının kuruluşu ve bu sandıkların Urfa'da işleyişinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Bu çalışma dört bölüme ayrılmıştır. Tezin ilk bölümünde, Şer'iyye Sicilleri'nin tanımı ve içeriği hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, sicil kayıtlarının 1851 yılında yetim mallarını muhafaza amaçlı kurulan Eytâm Sandıkları'na mahsus borç kayıtlarından oluşması nedeniyle Eytam Sandıkları'nın kuruluşu, görevleri, işleyişi incelenmiştir. Üçüncü bölümde, 223 Numaralı Urfa Şer'iyye Sicilleri'nin genel değerlendirmesi yapılmıştır. Dördüncü bölüm ise tüm belgelerin traskripsiyonuna ayrılmıştır. Yaptığımız çalışma sonucunda, Eytâm sandıklarından borç alan şahısların isimleri, sandığa mirâsı intikal eden yetimlerin kimlik bilgileri, yetimlere kalan mirâs tutarı gibi bulgular elde edilmiştir. Ayrıca, hem Müslüman hem de gayr-i Müslim halk arasında fark gözetilmeksizin bu sandıklardan yararlanma hakkı tanındığı tespit dilmiştir. Müslüman halkın gayr-i Müslim'e, gayr-i Müslim halkın da Müslüman halka kefil olmasının kayıtlardan tespiti, farklı din ve milletten insanların, Osmanlı çatısı altında barış, güven ve genellikle dostane ilişkiler içerisinde yaşadıklarını göstermektedir. Anahtar Kelimer: Osmanlı, Müslüman, gayr-i Müslim Urfa, Şerʿiyye Sicilleri This study examines the Shar'iya Register of Urfa numbered 223, focusing on the Orphans Fund, its foundation and functions in Urfa. This study is divided into four parts. The first chapter examines the content of the entries of the Shar'iya Register. The second deals with the entries related to Orphans Fund which was founded in 1851 to protect the properties of orphans. The next part evaluates the register understudy. The fourth chapter is attributed to the transcription of entries.This study has revealed the names of the people who borrowed from the Orphans Fund, personal information of the orphans whose properties were handed down to the fund, amount of inheritance descended to orphans. In addition, it has indicated that both Muslims and non-Muslims had access these funds. Furthermore, it has shown that Muslims and non-Muslims lived in harmony and friendship in the Ottoman Empire extending suretyship to each other.Keywords: Ottoman, Muslim, non- Muslim, Urfa, Shar'iya Registers 907