Search

As in the rest of the world, it is a fact that natural and social resources are also not distributed balanced and equally in Turkey. This reality is accepted as one of the most important reasons for the differences in the level of development between provinces and regions in a country and even between countries. Public expenditures and revenues are the leading financial instruments used by the public sector to reduce regional development inequalities. It is analyzed in this paper the distribution of functional public expenditures and revenues among the provinces in Turkey and also examined how the provinces are clustered according to the distribution of public expenditures and revenues by using the cluster Analysis Method in the analysis. According to the results of the analysis, it was concluded that the public expenditures were financed by the taxes to which the provinces such as Kocaeli, İstanbul, and İzmir contribute, where the population, economy, and business life are more intensive. As a result of this conclusion, it can be said that these provinces form a separate cluster. It has been observed that the expenditures are mostly concentrated in smaller provinces such as Tunceli, Iğdır, and Artvin, and as a requirement of a social state of law, the public expenditures are transferred by the way of the public budget in accordance with local needs., Tüm Dünya’da olduğu gibi Türkiye’de de doğal ve toplumsal kaynakların dengeli ve eşit dağılmadığı bir gerçektir. Bu gerçeklik bir ülkedeki iller ve bölgeler ve hatta ülkeler arasındaki gelişmişlik farklılıklarının en önemli sebeplerinden biri kabul edilmektedir. Bölgesel gelişmişlik farklılıkların azaltılmasında kamu kesimi tarafından kullanılan mali araçların başında ise kamu harcamaları ve kamu gelirleri gelmektedir. Bu çalışmada Türkiye’de fonksiyonel kamu harcamalarının ve kamu gelirlerinin iller arasındaki dağılımı analiz edilmiş ve kamu harcamalarının ve kamu gelirlerinin dağılımına göre illerin nasıl kümelendikleri incelenmiştir. Analizde Kümeleme Analizi Yöntemi kullanılmıştır. Yapılan analiz sonucunda kamu harcamalarının büyük oranda nüfusun, iktisadi ve ticari hayatın kısmen daha yoğun olan Kocaeli, İstanbul, İzmir gibi iller tarafından ödenen vergilerle finanse edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Harcamaların ise daha çok Tunceli, Iğdır ve Artvin gibi illerde yoğunlaştığı kısaca sosyal hukuk devleti olmanın gereği olarak kamu bütçesi yoluyla yerel ihtiyaçlara uygun olarak transfer edildiği gözlemlenmiştir.

This study was conducted to determine the attitudes of consumers against the organic fish production and consumption. For this purpose, a survey was carried out face to face with 385 people who were in range of 18-73 age in Sinop Tersane area. Random sampling method was used. It was found that 98% of the people consumed fisheries and was determined that 80, 6 and 14 percent of participants preferred to consume of sea fish, freshwater fish and both of two respectively. While 88% of the consumers in Sinop aware of the ‘organic agriculture’ term, it was determined that the rate of hearing of ‘organic fish farming’ concept was 32%. 62.5% of the people who informed about organic fish farming has university graduate and postgraduate level, 31.3% of the people has highschool level and 6.3% of people primary school education level. 89% of participants think that the organic fish is natural, healthy and tasty and therefore they express look positively to organic fish consumption. 76% of people desire to become more common of organic fish farming. According to the findings, it was proposed the creation of the necessary infrastructure to increase production and consumption of organic fish and more awareness of consumers about organic fish., Bu araştırma, tüketicilerin organik balık üretimi ve tüketimine karşı tutumunu tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, Sinop ili Tersane bölgesinde 18-73 yaş aralığında 385 birey ile yüz yüze görüşülerek bir anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Örnekleme yöntemi olarak rastlantısal örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ankete katılanların % 98’inin balık tükettiği, bunların % 80’inin deniz balığını, % 6’sının tatlı su balığını, % 14’ ünün ise hem deniz hem tatlı su balığını tükettiği belirlenmiştir. Sinop’ta yaşayan tüketicilerin %88’i organik tarım kavramından haberdar iken, organik balık yetiştiriciliğini duyanların oranı % 32 olarak tespit edilmiştir. Organik balık yetiştiriciliği hakkında bilgi sahibi olanların % 62.5’i üniversite ve daha üzeri, % 31.3’ü ortaöğretim ve % 6.3’ü ilköğretim mezunudur. Katılımcıların % 89’u organik balığın doğal, sağlıklı ve lezzetli olduğunu düşünmekte ve bu sebeple organik balık tüketimine olumlu baktıklarını ifade etmektedir. %76’sı organik balık yetiştiriciliğinin daha yaygın hale getirilmesini istemektedir. Elde edilen bulgulara göre, organik balık üretim ve tüketiminin arttırılması için gerekli alt yapının oluşturulması ve tüketicilerin organik balık konusunda daha fazla bilinçlendirilmesi önerilmektedir.

Genellikle etkinlik ölçümünde kullanılan Veri Zarflama Analizi (VZA), popüler bir yönetim aracı olmaya başlamıştır. Klasik etkinlik yaklaşımlarının tersine, VZA’nın en önemli avantajı, girdi ve çıktı değişkenlerinin ağırlık kısıtlarını araştırmacıların belirleyebilmesidir. Değişken seçimi ve ağırlık kısıtlarının belirlenmesi VZA’da önemli konulardır. Bu çalışma VZA için ağırlık kısıtlarının tanımlanmasında K-en yakın komşuluk algoritmasının kullanımını araştırmaktadır. Bu amaçla K-en yakın komşuluk temeline dayanan yeni bir yaklaşım önerilmiştir. Belirlenen kısıtlara bağlı olarak ampirik ve gerçek veri setleri ile uygulamalar yapılmıştır. K-en yakın komşu temelinde kısıtlı model ve ağılık kısıtlamasız VZA modeli için performans skorları hesaplanmıştır ve sonuçlar yorumlanmıştır., Data Envelopment Analysis (DEA), a method commonly used to measure the efficiency is becoming an increasingly popular management tool. On the contrary to classical efficiency approaches, the most important advantage of DEA is that researchers can determine the weight restrictions of input and output variables. Variable selection and determination of weight restrictions are important issues in DEA. This work investigates the use of K-nearest neighbor (KNN) algorithm in the definition of weight restrictions for DEA. With this purpose a new approach based on KNN is proposed. Applications are constructed with empirical and real data sets depending on the specific constraints. Performance scores were calculated for both KNN based restricted and unrestricted DEA models and the results are interpreted.

Bu çalışmada, boyut indirgemede kullanılan denetimli temel bileşenler analizi (D-TBA) ile bu yönteme alternatif bir yaklaşım olarak önerilen sağkalım ağacıyla gen seçerek uygulanan yapay sinir ağlarıyla doğrusal olmayan temel bileşenler analizinin (sağkalım ağacı temelinde YSA-DOTBA) performanslarının karşılaştırılması amaçlanmıştır.D-TBA'da, çok boyutlu gen ekspresyon verilerinden önemli genlerin belirlenmesinde Cox skorlar kullanılmıştır. Cox skorlara göre önemli olduğu belirlenen genler tekil değer ayrışması ile 3 temel bileşene indirgenmiştir. Sağkalım ağacı temelinde YSA-DOTBA yaklaşımında, önemli genlerin belirlenmesinde ise sağkalım ağacının önemlilik değerleri kullanılmıştır. Sağkalım ağacıyla önemli bulunan genler YSA'da girdi değişkeni olarak alınarak, 3 temel bileşene indirgenmiştir. D-TBA'nın varyans açıklama oranı %18.2, sağkalım ağacı temelinde YSA-DOTBA'nın varyans açıklama oranı %35.1 bulunmuştur. D-TBA ve sağkalım ağacı temelinde YSA-DOTBA'nın performansları Cox regresyon modeli (CRM) ile karşılaştırılmıştır. Elde edilen Cox regresyon modellerini karşılaştırmak için de ROC eğrileri ve C indeks hesaplanmıştır. İki modelin ROC eğrileri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark bulunamamıştır. C indeks sonuçlarına göre, CRM-1 için tahmin edilen ve gözlenen bağımlı değişkenler arasındaki uyumun olasılığı CRM-2 için tahmin edilen ve gözlenen bağımlı değişkenler arasındaki uyumun olasılığından daha yüksektir. D-TBA'dan elde edilen temel bileşenlerin bağımsız değişken olarak alındığı CRM sonuçları sağkalım ağacı temelinde YSA-DOTBA'dan elde edilen temel bileşenlerin bağımsız değişken olarak alındığı CRM sonuçlarından biraz daha iyi çıkmıştır.Sonuç olarak D-TBA, sadece doğrusal ilişkileri göz önüne alırken, sağkalım ağacı temelinde YSA-DOTBA, doğrusal olmayan ilişkileri de dikkate alması ve daha fazla varyans açıklayıcılığına sahip olması açısından D-TBA'ya alternatif bir yöntem olarak değerlendirilmelidir. In this study, it?s aimed to compare the performances of supervised principal component analysis (SPCA) which is used for dimension reduction and an alternatively proposed approach of nonlinear principal component analysis using artificial neural networks performed by gene selection with survival tree (survival tree based NN-NLPCA).Cox scores were used for determining the important genes from high dimensional gene expression data in SPCA. Important genes according to the Cox scores were reducted to three principal components by singular value decomposition. Also, importance values of the survival tree were used for determining the important genes in survival tree based NN-NLPCA approach. Important genes which were determined by the survival tree are taken as input variables in neural networks and reducted to three principal components. The percentages of variances explained by SPCA and survival tree based NN-NLPCA were 18.2% and 35.1% respectively. The performances of SPCA and survival tree based NN-NLPCA were compared by using Cox regression models (CRM). ROC curves and C index were calculated to compare obtained Cox regression models. It was found that there is no statistical difference between the ROC curves of two models. According to C index results, the probability of concordance between the predicted and the observed dependent variables for CRM-1 was higher than CRM-2?s. CRM results in which the independent variables of the principal components obtained from SPCA are slightly better than CRM results where the independent variables of the principal components obtained from NN-NLPCA.As a result, SPCA, while taking into account only the linear relationships, survival tree based NN-NLPCA also taking into account non-linear relationships and having more variance explanation and NN-NLPCA can be evaluated as an alternative method to SPCA. 84

Türkiye’de, özellikle 2002 sonrası dönemde, konut ve inşaat sektörü ekonomik büyümenin en önemli sektörlerden biri haline gelmiştir. Konut talebini etkileyen faktörlerin belirlenerek, konut fiyatlarının tahmin edilmesi ve fiyatın talep üzerindeki etkisinin belirlenmesi çalışmaları son yıllarda literatürde sıklıkla yer almaktadır. Konut fiyatlarının belirlenmesi için yapılan ampirik araştırmalarda genellikle klasik regresyon analizi yöntemlerinin kullanıldığı görülmektedir. Klasik regresyon analizinde bağımlı değişken ile bağımsız değişken ya da değişkenler arasındaki ilişki gözlenmiş verilere dayalı olarak tahmin edilmektedir. Yetersiz gözlem sayısı, varsayımların doğruluğunu test ederken karşılaşılan zorluklar, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkide oluşan belirsizlik gibi nedenlerle klasik regresyon analizinin yetersiz kaldığı problemler bulanık regresyon analizi ile çözülebilmektedir. Bulanık regresyon analizinde, klasik regresyonda hata terimi olarak bilinen ve bağımlı değişkeni açıklama olasılığı olan ancak modele dahil edilemeyen değişkenlerden veya ölçüm hatalarından kaynaklanan hata tüm model katsayılarına dağıtılır. Bu çalışmada, Aydın ili örneklemine ilişkin veriler ile konut talebinin en temel belirleyicisi olan konut fiyatlarını etkileyen konut özelliklerinin neler olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Konut fiyatının tahmini aşamasında, bulanık en küçük kareler yönteminden yararlanılmıştır. Çalışma bu yönüyle benzerlerinden güçlü olup, ilgili literatüre, il ekonomisine ve bu alanda yapılacak çalışmalara önemli bir katkı sağlanması beklenmektedir. In Turkey, housing and construction sector, especially after 2002, has become one of the most important sectors of economic growth. In recent years, studies of determining the factors affecting housing demand, estimating house prices and determining the effect of price on demand have frequently appeared in the literature. In empirical researches to determine the housing prices, it is generally observed that classical regression analysis methods are used. In classical regression analysis, the relationship between dependent variable and independent variable or variables is estimated based on observed data. Problems in which classical regression analysis is insufficient due to insufficient number of observations, difficulties encountered while testing the accuracy of assumptions and uncertainty in the relationship between dependent and independent variables can be solved with fuzzy regression analysis. In fuzzy regression analysis, the error resulting from variables or measurement errors, known as the error term in classical regression, which are likely to explain the dependent variables but cannot be included in the model, is distributed to all model coefficients. In this study, it is aimed to determine the characteristics of housing that affect the housing prices, which is the most basic determinant of housing demand, with the data related to the sample of Aydın. In the estimation of the housing price, fuzyy least squares method has been used. The study is powerful than similar studies with this aspect, and it is expected to make a significant contribution to the relevant literature, provincial economy and studies in this field. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI...............................................................................iv ÖZET....................................................................................................................................... v ABSTRACT ...........................................................................................................................vi ÖNSÖZ..................................................................................................................................vii ÇİZELGELER DİZİNİ............................................................................................................ x KISALTMALAR DİZİNİ .....................................................................................................xii GİRİŞ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM.............................................................................................................................. 3 1. KONUT PİYASASI VE KONUT TALEBİNİN BELİRLEYİCİLERİ.............................. 3 1.1. Konut Kavramı ............................................................................................................ 3 1.2. Konut Açığı ve Konut Sorunu ..................................................................................... 5 1.3. Konut Talebi ................................................................................................................ 6 1.3.1. Konut Talebinin Belirleyicileri.......................................................................... 7 1.3.1.1. Konut fiyatları ....................................................................................... 7 1.3.1.2. Gelirdeki değişim.................................................................................. 8 1.3.1.3. Kredi imkânları ve kredi faiz oranları ................................................... 9 1.3.1.4. Sosyal talep ......................................................................................... 12 1.3.1.5. Demografik faktörler........................................................................... 12 2. BÖLÜM............................................................................................................................ 15 2. BULANIK MANTIK VE BULANIK REGRESYON...................................................... 15 2.1. Bulanık Mantık Kavramı ve Kapsamı ....................................................................... 15 2.2. Bulanık Kümeler ve Üyelik Dereceleri ..................................................................... 16 2.3. Üyelik Fonksiyonları ................................................................................................. 18 2.4. Üyelik Fonksiyonun Özellikleri................................................................................. 18 2.5. Üyelik Fonksiyonu Türkeri........................................................................................ 18 ix 2.5.1. Üçgen Üyelik Fonksiyonu ............................................................................... 18 2.5.2. Yamuk Üyelik Fonksiyonu.............................................................................. 20 2.5.3. Sigmoidal Üyelik Fonksiyonu ......................................................................... 21 2.5.4. Gaussian Üyelik Fonksiyonu........................................................................... 22 2.6. Üyelik Derecelerinin Atanması ................................................................................. 25 2.7. Bulanık Regresyon..................................................................................................... 25 2.7.1. Bulanık Regresyonun Ortaya Çıkış Nedenleri........................................................ 26 2.8. Bulanık Regresyon ile Klasik Regresyonun Farklılıkları.......................................... 28 2.9. Bulanık Regresyon Analizinde “H Terimi” ve İşlevi ................................................ 29 2.10. Bulanık Regresyon Analizinin Dezavantajları ........................................................ 29 2.11. Bulanık Regresyon Analizi Yöntemleri................................................................... 30 2.11.1. Doğrusal Programlama Modelleri ................................................................. 30 2.11.1.1. Tanaka, Hayashi ve Watada Modeli ................................................. 30 2.11.1.2. Sakawa & Yano Modeli .................................................................... 33 2.11.1.3. Peters Modeli..................................................................................... 34 2.11.2. Model Katsayılarının Bulunması Yöntemleri................................................ 36 3. BÖLÜM............................................................................................................................ 40 3. LİTERATÜR ÖZETİ ........................................................................................................ 40 3.1. Konut Talebinin Belirleyicilerine Yönelik Çalışmaların Özeti ................................. 40 3.2. Bulanık Mantık ya da Bulanık Regresyon Analizi Yöntemleri Kullanılarak Gerçekleştirilen Çalışmaların Özeti ........................................................................ 46 4. BÖLÜM............................................................................................................................ 51 4. AMPİRİK UYGULAMA.................................................................................................. 51 4.1. Veri Seti ve Model..................................................................................................... 51 4.2. Veri Temizleme ve Dönüştürme Aşaması................................................................. 51 4.3. Bulanık Doğrusal Regresyon Modelinin Kurulması ve Bulgular.............................. 52 5. TARTIŞMA VE SONUÇ ................................................................................................ 60 6. KAYNAKLAR................................................................................................................. 61 ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................................... 69

DAVRANIŞSAL İKTİSAT VE BİREYLERİN KARAR VERME SÜRECİNDE ORTAYA ÇIKAN GİZLİ TUZAKLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME Tuğba SOLAK Yüksek Lisans Tezi, Ekonomi ve Finans Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Elvan HAYAT 2019, XIV +72 sayfa Davranışsal iktisat yaklaşımı ana akım iktisadın önemli varsayımı olan rasyonellik kavramının her zaman geçerli olmadığını savunmaktadır. Psikoloji biliminde yirminci yüzyıl ortalarında yaşanan gelişmeler sonucunda bireylerin rasyonel davranış sergilemesine engel olan nedenler araştırılmaya başlanmıştır. Bu araştırmaların sonunda, bireylerin hızlı karar vermesi gereken durumlarda bazı gizli tuzaklara düştükleri ve bu nedenle rasyonellikten saptıkları anlaşılmıştır. Bunun yanında birey belirsizlik ve risk altında karar vermesi gerektiğinde rasyonellikten uzaklaşmaktadır. Davranışsal iktisat yaklaşımında yaşanan gelişmeler akademik çevreler tarafından takip edildiği gibi devlet yöneticilerinin de dikkatini çekmektedir. Devletlerin kamu politikası üretim süreçlerinde davranışsal unsurlar kullanılması amacıyla birimler kurdukları görülmektedir. Bu tez çalışmasında ilk olarak davranışsal iktisadın ortaya çıkışı ve gelişim süreci ele alınmaktadır. İkinci olarak dünyada ve Türkiye’de uygulanan davranışsal kamu politikalarından örnekler verilmektedir. Üçüncü bölümde karar verme sürecinde bireyleri rasyonellikten uzaklaştıran gizli tuzaklar açıklanmaktadır. Son bölümde ise; yüz yüze yapılan anket sonucunda bireylerin karar verme sürecinde rasyonellikten alıkoyan tuzaklar analiz edilmiştir. Analizler sonucunda; bireylerin yemleme, sahiplik, çıpalama, zihinsel muhasebe ve hiperbolik indirgeme tuzaklarına düştükleri için rasyonellikten saptıkları tespit edilmiştir. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI..............................................................................................iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI...............................................................................iv ÖZET....................................................................................................................................... v ABSTRACT ...........................................................................................................................vi ÖNSÖZ..................................................................................................................................vii TABLOLAR DİZİNİ............................................................................................................... x GRAFİKLER DİZİNİ ...........................................................................................................xii EKLER DİZİNİ....................................................................................................................xiii KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................................................xiv GİRİŞ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM.............................................................................................................................. 3 1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT VE RASYONALİTE............................................................. 3 1.1. İktisat ve Psikoloji ....................................................................................................... 3 1.2. Davranışsal İktisadın Gelişim Süreci........................................................................... 4 1.2.1. Erken Dönem..................................................................................................... 4 1.2.1.1. Marjinalist Devrim................................................................................ 6 1.2.2. Yakın Dönem..................................................................................................... 7 1.3. İkili Sistem................................................................................................................. 12 1.4. Beklenti Teorisi ve Beklenen Fayda Teorisi.............................................................. 13 1.4.1. Beklenti Teorisinin Kör Noktaları ................................................................... 17 2. BÖLÜM............................................................................................................................ 20 2. DAVRANIŞSAL İKTİSADIN KAMU POLİTİKALARINA UYGULANMASI ........... 20 2.1. Dünya’da Davranışsal Kamu Politikaları Kapsamındaki Uygulamalar .................... 20 2.2. Türkiye’de Davranışsal Kamu Politikaları Kapsamındaki Uygulamalar .................. 24 3. BÖLÜM............................................................................................................................ 28 3. KARAR VERME SÜRECİNDEKİ GİZLİ TUZAKLAR ................................................ 28ix 3.1. Çerçeveleme Etkisi (Framing Effect) ........................................................................ 28 3.2. Sahiplik Etkisi (Endowment Effect) ve Statüko Etkisi (Status Quo Effect).............. 29 3.3. Hiperbolik İndirgeme (Hyperbolic Discounting) ...................................................... 32 3.4. Kayıptan Kaçınma (Loss Aversion) .......................................................................... 33 3.5. Zihinsel Muhasebe Hatası (Mental Accounting)....................................................... 33 3.6. Çıpalama Tuzağı (Anchoring) ................................................................................... 34 3.7. Sürü Psikolojisi (Bandwagon Effect) ........................................................................ 36 3.8. Hazırda Bulunan Seçeneklere Yatkınlık (Default Effect) ......................................... 37 3.9. Yemleme Etkisi (Decoy Effect)................................................................................. 37 3.10. Son Tarih Belirleme Etkisi (Setting Deadline) Erteleme ve Öz kontrol.................. 39 3.11. Batık Maliyet Tuzağı ............................................................................................... 40 3.12. Bedavanın Gücü....................................................................................................... 41 4. BÖLÜM............................................................................................................................ 43 4. GİZLİ TUZAKLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME ........................................................... 43 4.1. Araştırmanın Amacı................................................................................................... 43 4.2. Araştırmanın Yöntemi ............................................................................................... 43 4.3. Araştırmanın Sonuçları.............................................................................................. 44 4.3.1. Demografik Özelliklere ilişkin Bulgular ......................................................... 44 4.3.2. Bilişsel Tuzaklara İlişkin Bulgular.................................................................. 54 5. TARTIŞMA VE SONUÇ ................................................................................................ 62 6. KAYNAKLAR................................................................................................................. 65 7. EKLER ............................................................................................................................. 68 ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................................... 72

1950 yıllarında başlayan ve hâlâ Türkiye için büyük sorun teşkil eden dış borçlanma, birçok problemi de beraberinde getirmektedir. Bu durumu meydana getiren pek çok sebep vardır. Çalışmada bu sebeplere açıkça değinilmiştir. Dış borç, bir ülke için önemli makroekonomik değişkenlerdendir ve iç tasarruf yetersizliğinden ortaya çıkmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler için en önemli makroekonomik problemlerden bir diğeri ise enflasyondur. Yüksek enflasyon, özellikle gelişmekte olan bir ülke için büyük bir sorundur. Dış borçların başarılı bir şekilde yönetimi ekonomik büyümeyi artırır. Bunun yanında doğru ve etkili bürokrasi ile yönetilen bir ülkede, daha kaliteli bir büyüme söz konusu olmaktadır. Ayrıca, bürokrasinin kalitesi enflasyondaki ivmenin yönünü belirlemektedir. Bu çalışmada; 1989Q4-2018Q3 dönemi için dış borçların ve bürokratik kalitenin, ekonomik büyüme ve enflasyon üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Çalışmada iki ekonometrik model tahmin edilmiştir ve analiz için Eviews 9.0 paket programı kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler, Dünya Gelişmişlik Göstergeleri (WDI-World Development Indicators), Uluslararası Ülke Risk Rehberi (ICRG-The International Country Risk Guide) ve Uluslararası Para Fonu (IMF-International Monetary Fund) internet sitelerinin veri tabanlarından alınmıştır. Bu çalışmada, zaman serisi analizi yapılmıştır. Serilerin durağanlığı ADF, PP ve KPSS birim kök testleri ile incelenmiştir. Seriler arasındaki eşbütünleşme ilişkisinin varlığı ARDL sınır testi ile araştırılmış, uzun ve kısa dönem analizleri yapılmıştır ve son olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisi VAR modeli kullanılarak Toda-Yamamoto nedensellik testi ile incelenmiştir. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI ........................................................................................... iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI .......................................................................... v ÖZET .................................................................................................................................... vii ABSTRACT........................................................................................................................... ix ÖNSÖZ .................................................................................................................................. xi İÇİNDEKİLER ................................................................................................................... xiii ÇİZELGELER DİZİNİ ..................................................................................................... xvii GRAFİKLER DİZİNİ ........................................................................................................ xix EKLER DİZİNİ .................................................................................................................. xxi KISALTMALAR DİZİNİ ................................................................................................ xxiii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM ............................................................................................................................... 4 1. DIŞ BORÇLANMAYA İLİŞKİN GENEL BİLGİLER .................................................. 4 1.1. Dış Borçlanma Tanımı ................................................................................................. 4 1.1.2. Dış Borçlanma Nedenleri ..................................................................................... 4 1.1.2.1. Ekonomik kalkınmanın finansmanından dolayı dış borçlanma ............... 6 1.1.2.2. Ödemeler dengesi açıklarından dolayı dış borçlanma ............................. 7 1.1.2.3. Kamu kesimi açıklarından dolayı dış borçlanma ..................................... 7 1.1.2.4. Aktif borç yönetiminden dolayı dış borçlanma ....................................... 8 1.1.2.5. Borç verenlerin çeşitli gayelerinden dolayı dış borçlanma ...................... 8 1.1.3. Dış Borçlanmanın Türleri ..................................................................................... 9 1.1.3.1. Vadelerine göre dış borçlanma ................................................................ 9 1.1.3.2. Alacaklılara göre dış borçlanma .............................................................. 9 1.1.3.3. Borçlulara göre dış borçlanma ............................................................... 10 1.1.3.4. Kullanım biçimlerine göre dış borçlanma ............................................. 11 1.1.4. Dış Borçlanmanın Ekonomik, Sosyal ve Siyasal Etkileri .................................. 14 1.1.4.1. Dış borçlanmanın ekonomik etkileri ...................................................... 14 1.1.4.2. Dış borçlanmanın sosyal etkileri ............................................................ 15 1.1.4.3. Dış borçlanmanın siyasal etkileri ........................................................... 15 1.2. Bürokratik Kalitenin Tanımı ...................................................................................... 15 xiv 1.2.1. Bürokratik Kalite ................................................................................................ 16 1.3. Ekonomik Büyüme ..................................................................................................... 17 1.3.1. Ekonomik Büyümenin Tanımı ve Kaynakları .................................................... 17 1.4. Enflasyon Tanımı ve Nedenleri .................................................................................. 18 1.4.1. Enflasyonun Tanımı ........................................................................................... 18 1.4.2. Enflasyonun Nedenleri ....................................................................................... 18 2. BÖLÜM............................................................................................................................. 22 2. LİTERATÜR TARAMASI ............................................................................................. 22 2.1. Dış Borçlanma-Ekonomik Büyüme İlişkisi İle İlgili Çalışmalar ............................... 22 2.2. Dış Borçlanma-Enflasyon İlişkisi İle İlgili Çalışmalar .............................................. 30 2.3. Bürokratik Kalite-Ekonomik Büyüme İlişkisi İle İlgili Çalışmalar ........................... 33 2.4. Bürokratik Kalite-Enflasyon İlişkisi İle İlgili Çalışmalar .......................................... 35 3. BÖLÜM............................................................................................................................. 38 3. ÇALIŞMADA KULLANILAN DEĞİŞKENLERİN TÜRKİYE’DEKİ DURUMU .. 38 3.1. Dış Borçlanmanın, Bürokratik Kalitenin, Ekonomik Büyümenin ve Enflasyonun Türkiye’deki Seyri ............................................................................................................. 38 3.1.1. Dış Borçlanma .................................................................................................... 38 3.1.2. Bürokratik Kalite ................................................................................................ 39 3.1.3. Ekonomik Büyüme ............................................................................................. 40 3.1.4. Enflasyon ............................................................................................................ 42 4. BÖLÜM............................................................................................................................. 45 4. EKONOMETRİK ANALİZ............................................................................................ 45 4.1. Veri Seti ve Model ..................................................................................................... 45 4.2. Yöntem ....................................................................................................................... 46 4.2.1. Birim Kök Testleri .............................................................................................. 46 4.2.1.1. ADF ve PP birim kök testleri ................................................................. 46 4.2.1.2. KPSS birim kök testi .............................................................................. 47 4.2.2. ARDL (Autoregressive Distributed Lag) Sınır Testi ......................................... 48 4.2.3. Eşbütünleşme Testi ............................................................................................. 49 4.2.4. Uzun Dönem Analizi: Eşbütünleşme Katsayılarının Tahmini ........................... 49 4.2.5. Kısa Dönem Analizi: Hata Düzeltme Modeli..................................................... 50 4.2.6. Toda-Yamamoto Nedensellik Testi .................................................................... 50 4.3. Analiz Sonuçları ......................................................................................................... 52 4.3.1. Birim Kök Testleri .............................................................................................. 52 xv 4.3.1.1. ADF ve PP birim kök testi ..................................................................... 52 4.3.1.2. KPSS birim kök testi.............................................................................. 55 4.3.2. Model 1 .............................................................................................................. 55 4.3.3. Model 2 .............................................................................................................. 62 TARTIŞMA VE SONUÇ ..................................................................................................... 70 KAYNAKLAR ...................................................................................................................... 74 EKLER .................................................................................................................................. 86 ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................................... 91

Eğitim ve sağlık ekonomik kalkınmada iki temel göstergedir. Bireysel ve toplumsal anlamda gelişme için, bu hizmetlere yapılan harcamaların ne kadar verimli kullanıldığının belirlenmesi ve ülkelerin gelişmişlik düzeyine katkılarının ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu amaçla, Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler ve Türkiye için eğitim ve sağlık göstergeleri incelenerek, bu hizmetlere yapılan harcamaların etkinliği bu iki sektöre ilişkin girdiler ve çıktılar ele alınarak analiz edilmiştir. Bu çalışmada, AB üyesi ülkelerin ve Türkiye’nin eğitim ve sağlık hizmetlerine yapılan harcamalar açısından etkinlik analizi yapılarak, Türkiye’nin AB ülkeleri içindeki konumu belirlenmeye çalışılmış ve konuya ilişkin öneriler sunulmuştur. Etkinlik analizi birden fazla girdi ve çıktı değişkenine sahip birimler için göreli etkinlik ölçümü yapmayı sağlayan Veri Zarflama Analizi (VZA) yöntemi ile gerçekleştirilmiş olup, eğitim ve sağlık için çeşitli modeller oluşturulmuştur. Uygulamanın ilk aşamasında, hem eğitim hem sağlık alanında tüm ülkeler için VZA gerçekleştirilmiştir. İkinci aşamada, Karar Verme Birimleri (KVB)’lerinin homojen olmasını sağlamak amacı ile Kümeleme Analizi (KA) yapılarak elde edilen kümelere tekrar VZA uygulanmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI ................................................................. v ÖZET ........................................................................................................................ vii ABSTRACT .............................................................................................................. ix ÖNSÖZ ..................................................................................................................... xii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... xiii TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................ xvi GRAFİKLER DİZİNİ ................................................................................................ xviii EKLER DİZİNİ ......................................................................................................... xx KISALTMALAR DİZİNİ ......................................................................................... xxii GİRİŞ ........................................................................................................................ 1 1. BÖLÜM ................................................................................................................ 4 1. EĞİTİM VE EĞİTİM HARCAMALARININ ÖNEMİ ........................................ 4 1.1. Eğitim Kavramı ............................................................................................. 4 1.2. Eğitimin Önemi ............................................................................................. 5 1.3. Eğitim Harcamaları ....................................................................................... 8 1.3.1. Eğitim Harcamalarının Önemi ............................................................. 10 1.3.2. Eğitim Harcamalarına Yönelik Kaynaklar .......................................... 11 1.3.3. Eğitim Harcamalarını Etkileyen Faktörler .......................................... 13 1.3.4. Türkiye’de ve AB ülkelerinde Eğitim Harcamaları ............................ 15 1.3.5. Eğitim Harcamaları ile İlgili Araştırmalar .......................................... 18 2. BÖLÜM ................................................................................................................ 22 2. SAĞLIK VE SAĞLIK HARCAMALARININ ÖNEMİ ...................................... 22 2.1. Sağlık ve Sağlık Hizmeti ............................................................................... 22 2.2. Sağlık Harcamaları ........................................................................................ 24 2.2.1. Sağlık Harcamalarının Önemi ............................................................. 26 2.2.2. Sağlık Harcamalarını Etkileyen Faktörler ........................................... 27 2.2.2.1. Kişi Başına Düşen Gelir ....................................................... 28 2.2.2.2. Kentleş me ve Sosyal Yapıdaki Değişim ............................. 29 2.2.2.3. Eğitim Düzeyindeki Artış ..................................................... 29 2.2.2.4. Yaşlı Nüfus Oranındaki Artış ............................................... 30 2.2.2.5. Tıbbi Teknolojinin Gelişmesi ................................................ 30 xv 2.2.3. Sağlık Harcamalarının Finansmanı ..................................................... 30 2.2.4. Türkiye’de ve AB ülkelerinde Sağlık Harcamaları ............................ 31 2.2.5. Sağlık Harcamaları ile İlgili Araştırmalar ........................................... 34 3. BÖLÜM ............................................................................................................... 37 3. VERİ ZARFLAMA ANALİZİ VE KÜMELEME ANALİZİ .............................. 37 3.1. Etkinlikle İlgili Genel Kavramlar ................................................................. 37 3.2. Veri Zarflama Analizi .................................................................................... 38 3.3. VZA’nın Uygulama Aşamaları ..................................................................... 39 3.3.1. Karar Verme Birimlerinin Seçilmesi .................................................. 39 3.3.2.Girdi ve Çıktıların Belirlenmesi............................................................ 39 3.3.3. Verilerin Elde Edilebilirliği ve Güvenilirliği ...................................... 40 3.3.4. Göreli Etkinlik Değerleri ve Ölçümü .................................................. 40 3.3.5. Referans Kümelerinin Belirlenmesi .................................................... 40 3.3.6. Sonuçların Değerlendirilmesi ............................................................. 41 3.4. VZA’da kullanılan Modeller ......................................................................... 41 3.4.1. CCR Modeli ........................................................................................ 42 3.4.1.1. CCR Oransal Model ........................................................................... 44 3.4.1.2. CCR Ağırlıklı Model .......................................................................... 44 3.4.1.3. CCR Zarflama Modeli ........................................................................ 45 3.4.2. BCC Modeli ........................................................................................ 47 3.4.2.1. BCC Oransal Model ........................................................................... 48 3.4.2.2. BCC Ağırlıklı Model .......................................................................... 49 3.4.2.3. BCC Zarflama Modeli ......................................................................... 50 3.5. VZA’nın Güçlü ve Zayıf Yönleri ................................................................. 51 3.6. Kümeleme Analizi ...................................................................................... 53 4. BÖLÜM ............................................................................................................... 55 4. EĞİTİM VE SAĞLIK HARCAMALARININ ETKİNLİK ANALİZİ ................ 55 4.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi ..................................................................... 55 4.2. Verilerin Elde Edilmesi ve Karar Verme Birimlerinin Seçimi ...................... 55 4.3. Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Belirlenmesi ................................................ 56 4.4. Eğitim Harcamalarının VZA ile Etkinlik Ölçümü ........................................ 57 4.5. Sağlık Harcamalarının VZA ile Etkinlik Ölçümü ........................................ 63 5. TARTIŞMA VE SONUÇ ................................................................................... 71 6. KAYNAKLAR .................................................................................................... 76 xvi 7. EKLER ................................................................................................................. 87 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................. 93