Search

oz TÜRK ÖN KOLTUK YOLCULARI ARASINDA EMNİYET KEMERİ KULLANIMINA İLİŞKİN FAKTÖRLER Şimşekoğlu, Özlem Yüksek Lisans, Psikoloji Bölümü Tez Yöneticisi: Doç. Dr. Timo Lajunen Haziran, 2005, 79 sayfa Bu tez, Türk ön koltuk yolcuları arasındaki emniyet kemeri kullanımı hakkında yapılmış gözlem, röportaj ve anket çalışmaları olmak üzere üç farklı çalışma içermektedir. Gözlem çalışması, emniyet kemeri kullanımım etkileyen ön koltuk yolcu özellikleri ve çevresel faktörleri incelemiştir. Kadınlar ve daha yaşlı ön koltuk yolcuları, erkekler ve genç ön koltuk yolcularına göre anlamlı derecede daha fazla emniyet kemeri kullanmıştır. Ayrıca emniyet kemeri, şehirler arası yollarda, hafta sonlarında ve öğleden sonralarda, şehir içi yollara, hafta içlerine ve akşamlara göre anlamlı derecede daha fazla kullanılmıştır. Röportaj çalışması farklı yolculuk çeşitlerinde emniyet kemeri kullanmanın ve kullanmamanın yaygın nedenlerini niteliksel olarak incelemiştir. Birçok yolculuk çeşidi için, güvenlik, çevresel koşullar, alışkanlık ve cezadan kaçınma sıkça rapor edilen emniyet kemeri kullanma nedenleri olarak bulunmuş iken, çevresel koşullar, emniyet kemeri kullanmanın yararına inanmama, rahatsızlık ve emniyet kemeri kullanma alışkanlığına sahip olmama sıkça rapor edilen emniyet kemeri kullanmama nedenleri olarak bulunmuştur. Üçüncü çalışmada, şehir içi ve şehir dışı yollardaki emniyet kemeri kullanımı, Yapısal Eşitlik Modeli kullanılarak temel ve genişletilmiş Planlı Davranış Kuramları ve Sağlık İnancı Modeli ile incelenmiştir. Temel Planlı Davranış Modeli veriye iyi bir uygunluk gösterirken, genişletilmiş Planlı Davranış Modeli ve Sağlık İnancı Modeli veriye düşük bir uygunluk göstermiştir. Planlı Davranış Modeli kavramları içerisinde, tutum ve öznel norm emniyet kemeri kullanmaya viyönelik niyet ile pozitif ve anlamlı bir ilişkiye sahip olmuştur. Sonuçlar, çalışmanın sınırlılıkları ve ileriki çalışmalar için önerilerle birlikte, Türkiye'deki trafik güvenliğine katkıları açısından tartışılmıştır. Anahtar kelimeler: Emniyet kemeri kullanımı, ön koltuk yolcuları, emniyet kemeri kullanımı gözlemi, emniyet kemeri kullanımı röportajı, Planlı Davranış Kuramı. vıı ABSTRACT CORRELATES OF SEAT BELT USE AMONG TURKISH FRONT SEAT OCCUPANTS Şimşekoğlu, Özlem M.S., Department of Psychology Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Timo Lajunen June, 2005, 79 pages This thesis included three separate studies, which were observational, interview and survey studies, on seat belt use among Turkish front seat occupants. The observation study investigated occupant characteristics and environmental factors affecting seat belt use. Seat belts were used significantly more among females and older occupants than among males and younger occupants; and on intercity roads, at weekends and in the afternoons than on city roads, at weekdays and in the evenings. The interview study investigated the common reasons for using and not using a seat belt in different trip types, qualitatively. Safety, situational conditions, habit and avoiding punishment were the commonly reported reasons for using a seat belt, while situational conditions, not believing the effectiveness of seat belt use, discomfort and no habit of using a seat belt were the commonly reported reasons for not using a seat belt, for most of the trip types. In the third study, seat belt use both on urban and rural roads were explained with the basic and extended Theory of Planned Behavior (TPB) models and Health Belief Model (HBM), using Structural Equation Modeling. Basic TPB model showed a good fit to the data, while extended TPB model and HBM showed a low fit to the data. Within TPB constructs, attitudes and the subjective norm had a positive and significant relation to intentions to use a seat belt. Results were discussed for their IVimplications to traffic safety in Turkey, along with limitations of the study and suggestions for further studies. Keywords: Seat belt use, front seat occupants, seat belt use observation, seat belt use interview, Theory of Planned Behavior. 94