Search

Günümüzde artan servis ihtiyaçlarıyla birlikte Türkçede `Bankamatik` adı ile adlandırılan ATM (Automated Teller Machine) cihazlarının kullanımı giderek artmaktadır. Hizmet sağlayan servislerde görülen artış arayüz tasarımını zorlaştırmakta ve kullanıcı dostu olmaktan uzak arayüzler ortaya çıkmaktadır.Bu çalışmada; ATM cihazlarının kişiye özel gelişmiş özelliklerle donatılarak gerek kullanıcıya kullanım kolaylığı, gerekse sistem modifikasyon ve güncelleme avantajları sağlayacak biçimde yazılım alt çerçevesinin oluşturulması ve bu çerçevede yeni bir ATM cihazı arayüz yönetim sistemi geliştirilmiştir. Sistem sayesinde kullanıcılara; ATM cihazlarında yeni nesil işlemlerin rahatlıkla tanımlanabileceği, banka personelleri tarafından hatasız yönetilebilen, arayüz değişimlerinde kullanım sorunları oluşturmayan ve kolay kullanılabilir bir arayüz yönetim ortamı sağlanmıştır. Geliştirilen sistem sayesinde; tasarımlara modülerlik ve ölçülebilir arayüz performans metriği ortaya çıkarılmış, bu metriğin deneysel sonuçları üzerine de analizler yapılmıştır. Çalışma kapsamında ayrıca senaryo adı verilen modüler tasarımlar üzerine kullanıcı merkezli işlem ölçümleri yapılmış olup, kullanıcı grupları çıkarılmıştır. Çıkan kullanıcı gruplarına özel ATM arayüz tasarımları oluşturarak da kullanıcılara daha verimli ve başarılı işlem arayüzleri sağlanmıştır.Elde edilen sonuçlar 00794.STZ.2011-1 numaralı SAN-TEZ (Sanayi Tezleri Programı) kapsamında çalışılan banka ATM'leri üzerinde uygulanmış olup, ATM platform standartlarına ve çok dilli yapıya uygun olması sebebiyle bu sektördeki yerli ve yabancı müşterilere hitap etmesi hedeflenmiştir. In line with the increasing service demands, the use of ATM's (Automated Teller Machine which is known as 'Bankamatik' in Turkish) has been increasing. The rise in the services provided to customer complicates the interface design and leads to unfriendly interfaces.In this study, a new interface management system has been developped based on the software frame ensuring user friendliness to users through new personalised advanced facilities as well as some advantages of system modifications and updates of the ATM's. With this system, a new environment for interface management which the new-generation-transactions can easily be introduced and can be managed by bank personnell faultlessly and which does not create any problems during interface changing, has been provided to users as user friendly concept. With the help of this newly developped system, the modularity of designs is enabled, a measurable metrics of interface has been emerged, and the analyses based on the experimental conclusions of this metrics have also been performed. In the context of this study, the user groups have also been defined though the transaction measurements on modular designs which called 'scenarios'. Based on defined user groups, special ATM interfaces have been created for each group to ensure more effective and high performance transaction interface to users.As the conclusions are compliant to ATM platform standards and multilingual structure, the conclusions derived from this study have been applied on the ATM's covered under 00794.STZ.2011-1 SAN-TEZ (Industry Theses Program) program to reach domestic and foreign customers. 103

Günümüzde çok uluslu işletmelerin yaşanan rekabete bağlı olarak gösterdikleri sürekli büyüme çabaları gözlenen bir gerçektir. Bu açıdan bakıldığında küresel ekonomik şartlarda birleşme ve satın almalar çok uluslu işletmelerin yoğun olarak tercih ettikleri bir büyüme stratejisi olarak kabul edilebilir. Bu araştırmada birleşme ve satın alma yoluyla büyümeyi tercih eden uluslar arası işletmelerin ülkemizde gerçekleştirdikleri birleşme ve satın almalar ele alınmıştır.Bu açıklamalar ışığında çalışmada, 1998- 2008 yılları arasında İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda gerçekleştirilen yabancı ortaklı birleşme ve satın almalar mali açıdan değerlendirilmiştir. Gerçekleştirilen bu birleşme ve satın almaların işletmelerin mali yapılarına olan farklı etkileri açıklanmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: İşletmelerde Büyüme, Çok Uluslu İşletmeler, Birleşme ve Satın Almalar. It has been observed that in a modern economy, multinational companies have shown sustainable growth struggles due to global rivalry. At this point mergers and acquisitions are intensively accepted as a growth strategy by the multinational companies. In this research, mergers and acquisitions that realized in our country by corporations which preferred the way for growing by merger and acquisition, have been taken up.In the light of this explanation, mergers and acquisitions that realized by foreign corporations in Istanbul Stock Exchange for the 1998- 2008 period, were examined financially. In conclusion, this study tries to explain the different effects of mergers and acquisitions onto financial structure of mentioned firms.Key Words: Growth of Companies, Multinational Companies, Mergers and Acquisitions. 178

oz Tarikü'1-Edeb adlı eser Ali ibni-i Amasî tarafindan H. 857-M. 1453 tarihinde kaleme alınmıştır. Eser eğitim amaçlı olduğu için halkın anlayacağı sade bir dil kullanılmıştır. Ve bu eserin ana teması insan ve insan eğitiminde kullanılan metotlardır. Şekil olarak mensur bir eserdir. Eser döneminin ve çevresinin dilini en iyi bir şekilde temsil etmektedir. Bu anlamda eserin fonetik ve morfolojik farklılıklarını koruyarak inceledik. İncelememiz altı ana kısma ayrılmaktadır. 1. Giriş: Bu kısımda müellifin hayatı ve eserleri anlatılmaktadır. 2. Dil Özellikleri: Bu bölümde de imlâ, morfolojik ve fonetik unsurlar incelenmiştir. 3. Metinde Kullanılan Çeviri Yazı İşaretleri: Bu kısımda da yazıyı bu günkü harfe çevirirken kullandığımız işaretleri göstermektedir. 4. Konu Başlıkları: Eserde geçen konuların ana başlıklarını işaretlemektedir. 5. Metin: İncelediğimiz eserin transkripsiyonlu şeklidir. 6. Sözlük: Esere ait kelimeler ve kelimelerin anlamlarını ihtiva etmektedir. ABSTRACT Tarîk el-Edeb was written by Ali îbn-i Amasî in 857/1453 C. An understandable language was used as the book aimed at educating the ordinary people, too The main themes of the book are man and the methods which are used for educating him. It is written in a style of prose. It represents the linguistic features of its era andarea. tn this sense, keeping the morphological and phonetic differences we have anylised the book.The work consist of the six main parts. 1. Introduction: In this part, author's life and his works have been told. 2. Lenguistic Features: In this part, the orthog raphic, mophologicaL, and phonettic features have been analysed. 3. The Transcription signs used in the text: In this part, the sings used in the text: In this part, the sings used during the transcription of the book have been ohown. 4. The Titlesof subjects: The titles have shown the main titles used in the book. 5. The Text: This part consists of the transcription of the book. 6. The Dictionary: This part contains the meanings of the words used in the book. IH 229

ÖZET Santral sinir sistemi tümörlerini grade'lemede anaplazi kriterlerinin varlığı ve derecesi önem taşır. Grade'leme, tümörün histolojik görünümü ile biyolojik davranışı arasında ilişki sağlar. Tümörün histolojik karakteri sağ kalım süresi ve tedavi seçimini belirler. Bu nedenle tümör grade'lerinin çok iyi tanımlanması gereklidir. Neoplazmaların proliferatif kapasitesinin ölçümü de tümörün malignitesi, rekürrens hızı, metastaz kapasitesi hakkında fikir verir. Tümör hücre popülasyonunda iki karekteristik özellik önemlidir; bunlar piloidi ve proliferatif aktivitedir. Proliferatif aktivitenin belirlenmesinde standart metod mitotik indekstir. Flow cytometry (FC) ile ölçümde hücre siklus süresi, karyotip, DNA ve enzim miktarı gibi çok sayıda özelliğin belirlenmesinde kullanılır. FC birbirinden ayırt etmeden hücre siklusunun tüm fazlarını gösterir, çok sayıda hücre incelenir. Santral sinir sistemi tümörlerinde FC ile elde edilen sonuçlar tümör grade ve prognozuyla uyum gösterir. FC ile incelemede anöploidi bulunması kötü prognoz, diploid hücre popülasyonu elde edilmesi ise düşük malignite veya benign patoloji lehinedir. Meningiomların hızlı rekürrensini belirleyen faktörler; hücresellik, mitotik hız, nükleer pleomorfizm, nekroz, komşu dokulara invazyon ve cerrahi olarak yetersiz çıkartılmasıdır. Bu çalışmada Çukurova Üniversitesi Nöroşirurji Anabilim Dalı'nda intrakranial ve spinal meningiom nedeniyle 1990-1997 yılları arasında öpere edilen 55 olgunun parafinli dokuları FC tekniği ile değerlendirilmiş, meningiomların histolojik subtipi ile karşılaştırılmıştır. Rekürrens ile agressif biyolojik davranışın değerlendirilmesinde hücresel DNA içeriğinin FC analizinin yardımcı bir yöntem olarak kullanılabilir olmadığı, cerrahi rezeksiyonun derecesinin rekürrensle çok yakm ilişkisi olduğu gözlenmiştir. ANAHTAR KELİMELER: Anöploid, DNA, Flow Cytometry, Meningioma, Proliferatif Aktivite. VT ABSTRACT The findings of anaplastic feature and their degrees are very important to grading of central nervous system tumors. Optimally formatted grading scales have not only to give usable information about the rate of recurrence and metastatic capacity but the prognosis and choice of therapy. Ploidy and proliferative activity are very important characteristic features in the tumor cell population. Mitotic index is a standard method to determine of the proliferation activity. Many methods, including flow cytometry had been used to analysis of cell characters such as cell cycle time, caryotype, DNA content. The factors of recurrence rate of meningioma are mitotic activity, pleomorphism, necrosis, invasion to the other tissues and surgical incomplete resection. Recently, the results of flow cytometric analysis of intracranial meningiomas have been showed the tumor grade were strongly correlated with the prognosis. In this study, the relationships of the recurrence rate, subtype of the tumor and the nuclear DNA content analysing by flow cytometry on the paraffin tissues were investigated upon the fifty-five intracranial or spinal meningioma cases who had been operated in our department between 1990 to 1997. The results of flow cytometric nuclear analysis had been obtained to the different histological subtype of meningiomas showed there were no significant correlation between the DNA content and the recurrence rate or aggressive biological behavior. But, the recurrence rate and the prognosis of the tumors were highly correlated with the degree of resection. KEY WORDS: Aneuploid, DNA, Flow Cytometry, Meningioma, Proliferative activity. VII 55

Ill ÖZET Bu tezde İzmir ilini konu alan bir hava kirliliği analizi sunulmuş tur. Çalışmada alışılagelmiş kirlilik değerlendirmesinden ayrı olarak, elementlerin atmosferdeki davranışları incelenmiştir. Ayrıca kimyasal elementlerle meteorolojik parametreler arasındaki ilişki araştırılmıştır. Çalışmada uygulamanın İzmir ilinde yapılmasının nedeni; İzmir' in Türkiye'nin büyük endüstri ve yerleşim merkezlerinden birisi olması, aynı zamanda bu bölgenin meteorolojik koşullar açısından büyük de ğişiklikler göstermesidir. Kirlilik parametreleri Şubat ve Temmuz 1975 aylarında İzmir'in Konak semtinden alman hava kiri filtrelerinden elde edilmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde hava kirliliği tanımlanmıştır. Ayrı ca İzmir ilinin topoğrafik, coğrafik ve endüstriyel özellikleri anlatıl mıştır. İkinci bölümde çalışmada kullanılan kimyasal ve istatistiksel me totlar geniş şekilde anlatılmıştır. Bu bölümde rüzgâr analizinde kulla nılan Lambert metodu verilmiştir. Ayrıca hava kirini toplamada kul lanılan filtreleri değerlendirme yöntemi anlatılmıştır. Bu değerlendir mede kullanılan «Ayırımsız Nötron Aktivasyon Analizi» (N. N. A. A.) detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde İzmir'in hava kirliliği kriteri araş tırılmıştır. Araştırma zenginleşme faktörü metodu ile yapılmıştır. Bu metotla yapılan araştırmada İzmir'de kış periyodunda Cl, V, Cr, Zn, As, Se, Br, Sb, I ve Cs elementlerinin zenginleşme faktörleri büyük bu lunmuştur. Bu bölümde ayrıca İzmir havası, temiz kabul edilen Türki ye'de Van, Dünya'da Twin Georges ve Jungfraujoch merkezlerinin ha vaları ile karşılaştırılmıştır. sonuçda İzmir havasının kirli olduğu gö rülmüştür.IV Dördüncü bölümde, rüzgâr yönü ve şiddeti, bağılnem ve sıcaklıkla kirleticilerin taşınımı ve miktarlarındaki değişimleri araştırılmıştır. Çalışmanın beşinci bölümünde İzmir havasındaki eser elementlerin ve katı parçacıkların (T. S. P.) günlük konsantrasyonlarının dağılımı gözönüne alınarak gruplandırma yapılmıştır. Son bölümde ise elde edilen sonuçlar verilmiştir. V SUMMARY APPLICATION OF AN AIR POLLUTION ANALYSIS METHOD DEVELOPED BASED ON THE RESULTS OF THE NON-DESTRUCTIVE NEUTRON ACTIVATION ANALYSIS TO THE PROVINCE OF IZMIR. This thesis deals with an air pollution analysis applied to the pro vince of İzmir. Unlike the usual pollution evaluation, the present study is focused on the behavior of elements in the atmosphere. In addition, the rela tion between the chemical elements and the meteorological parameters is studied. İzmir is selected as an interesting and suitable province for applying this analysis on the grounds that it is one of the largest industrial and residential centers in Turkey and it exhibits large vari ations in meteorological conditions. Air pollution parameters have been obtained from the filtered dirt data collected in the Konak district of İzmir during the months ot February and July 1975. The first chapter of the thesis presents a general introduction to the study of air pollution. Pollutans and pollutant sources are briefly classified and general information is given on the air pollution aspects of the atmosphere. This chapter is concluded with a description of topographical, geographical and industrial features of the province of İzmir.VI The second chapter is devoted to the methods used in the study. First a wind analysis is presented. It is noted that the State Meteorolo gical Office determines the mean wind velocity by using two different methods. In the first method the velocity readings taken by local sta tions daily at 7.00, 14.00 and 21.00 are directly averaged out. In the second method the mean velocity is calculated by dividing the sum of velocities to the total frequency. On the other hand, the method used in thepresent work is based upon the Lambert formula that provides an accurate assessment of the dominant wind direction as well as the ave rage speed. The second chapter continues with a presentation of the techniques used to evaluate the pollutants collected in filters. The Non-destructive Neutron Activation Analysis method used to conduct quantitative and qualitative analysis of the chemical elements contained in the pollu tants is described in detail. The third chapter presents the details of the air pollution criterion established in this thesis for the province of Izmir. One of the methods to evaluate air pollution is the method of Enrichment Factor. This met hod is briefly described and a procedure is established to use it to deter mine the air pollution criterion in Izmir. The Enrichment Factor is given by the expression C C X(Air) Al(Air) Ef = / C # C x(Rock) ` Al(Rock) The case in which Ef is greater than 1 indicates that the element in question is being added to the air from a source, other then its natural source. The evaluation performed in this manner, indicated that the amounts of some of the elements in Izmir are above «normal». The ele ments which exceeded normal during winter are the following: CI, V, Cr, Zn, As, Se, Br, Sb, I and Cs.VII Air qualities of different places are in general compared using the double normalization method. In this method the enrichment factor values obtained at a given place are divided by the corresponding va lues obtained at a place of reference where the ait quality is considered to be universally acceptable. In this study, the air quality in Izmir is evaluated in comparison to that in Van. Results indicate that the air in Izmir is considerably polluted. In particular the values of the, Na, C], K, V, As, Br, Sb, Cs, La and Th elements are rather high. Chapter 4 seeks a relationship between the trace elements and the total solid particulates (T. S. P.) contained in the Izmir air and the meteorological parameters. In the winter period, high T. S. P. levels were encountered during those southeasterly (S. E.) winds that were above 90 % persistent on a daily basis. Such persistent southeasterly winds occurred on the 12th through 16th days of February in the year the data was taken (1975). The presipitation in the amount of 58.1 mm/m2 that occurred on the 14th ot February cleaned the atmosphere and helped to decrease the T.S.P. content. The average T.S.P. contenat on the 12th, 13th, 15th and 16th of February amounted to 128.6 ^g/m3. This should be compared with the average T.S.P. of 85,9 /*g/m3 mea sured during highly persistent westerly winds. When the summer and winter average T.S.P. amounts are com pared, it is noted that the summer T.S.P. amounts are higher. This is due to the fact that, in Izmir, summers are hotter and much drier. In areas which remain under the effect of the maritime climate, for example in Istanbul, the Cl/Na ratio is around 1.6. On the other hand, in the province of Izmir where combined effects of both the conti nental and maritime climates are observed, this ratio displays daily variations. The Cl/Na ratio was observed to increase in the winter period and decrease in the summer period. The increase in the winter can be explaned by residential heating and traffic congestion. In the fifth chapter the trace elements and T.S.P. contained in the air of Izmir are classified according to a new method. In this method the daily measured amounts of these elements and T.S.P. are firstVIII classified into various weight categories. The frequency of occurrence in a category (i.e. number of days the element weight was measured to be in the weight interval represented by that category) is plotted against the identification number assigned to each category. The resulting curves are fitted by various theoretical curves. The follo wing equations are tried for curve - fitting. 1 - Straight line equation, 2 - Exponential curve equation, 3 - Po wer curve equation, 4 - Logarithmic curve equation, 5 - Gompertz cur ve equation, 6 - Polynomial curve equation. The results are checked with the x2 (che square) accuracy test. It is found that the polynomial curve equation exhibits close to 100 % accuracy : y = do + dxX+daX^dsX^d.x4 Following this, the coefficients of the polynomial curve equations of the elements and T.S.P. are classified again. The elements and/or T.S.P. the coefficients of which are close to each other are collected in the same category. The resulting categories are significant because they bring the elements and/or T.S.P. displaying similar features together in the same group. The sixth chapter presents the important conclusions of the study. 1. Measurements taken during the winter period indicated that the amounts of CI, V, Cr, Zn, As, Se, Br, Sb, I and Cs were much higher than what the method of enrichment factor considers normal. 2. It was concluded on the basis ot the double normalization method that the air in İzmir is considearbly dirty in comparison to that in Van which is rated clean by universal standarts. Especially, the amounts of Na, CI, K, V, As, Br, Sb, Cs, La and Th in İzmir are greater than in Van. 3. The results of the enrichment factor and the double normalization analyses indicate that the Izmir air is unacceptably dirty. Pollution is more prominent during winter.IX 4. This study has revealed that in Izmir winters are dominated by easterly winds and summers by westerly winds. The temperature diffe rence between these two periods is, on the average, 20°C. Moreover the relative humidity in the winter is 20% higher than in the summer. 5. The high T.S.P, levels of the winter are attributed to the persis tent southeasterly winds, the T.S.P. amount was found to decrease in the presence of westerly winds. Summer T.S.P. levels were found to be higher than in the winter. The reason may be traced to the dry and hot weather conditions prevailing- in İzmir during the summer months. 6. İzmir is subject to combined effects of the maritime and conti nental climates. Therefore, there are seasonal variations in the Ci/Na ratio. The winter average of this ratio is greater than the summer ave rage. This is due to the residential heating and traffic congestion that occur in the winter. 7. A classification of elements and T.S.P. has been done. For the winter period the first group, contains: Na, CI, K, Cr, Zn, Cs and La; the second group: Ti, Fe, Se, Ce and T.S.P; the 3rd group: Al, Sc, I and Th, the 4th group: V, Mn, As and Br, the 5th group Co and Sb and 6th group. Mg. For the summer period, on the other hand. 1st group is Mg, K, Sc, Ti, V, Cr, Se, Ce and Th 2nd group is CI, I and T.S.P., 3rd group is Na, Zn and As., 4th group is Mn, Fe and Cs,, 5th group is Al, Co and Sb., 6th group is Br and La. 8. The classification established in this study is significant because it brings those elements possessing similar features together, and there fore, investigation of one element gives useful information on all the other elements in the same group 111

Hava taşımacılığı bir ülkedeki tüm sektörler ve özellikle ülke ekonomisi için itici güç niteliğindedir. Özellikle turizm sektörünün bel kemiği olan hava taşımacılığı, dünya genelinde turist sayısının % 60' ından fazlasının hava yolu ile taşınmasından dolayı büyük önem arz etmektedir. Dünyada hava yolu taşımacılığındaki büyüme trendi hızla devam etmektedir. 2006 yılından günümüze kadar yolcu trafiği hız kesmeden artmıştır. Hava koşullarına ilişkin riskler uçak emniyeti üzerinde ciddi bir olumsuz etkiye sahiptir. Son araştırmalara göre dünya çapındaki hava kazalarının % 20 ila % 30' undan hava koşulları sorumludur. Avrupa'da hava trafiği gecikmelerinin % 22' si olumsuz hava koşullarından kaynaklanmaktadır. Havacılık için tehlikeli olan çok sayıda meteorolojik risk bulunmaktadır. Bu bağlamda bu çalışmada öncelikle havacılık sektöründe risk teşkil ederek yolcuları mağdur eden ve sektördeki şirketleri zarara uğratan buzlanma, rüzgar, oraj, yağış, bulut tavanı ve görüş mesafesi gibi meteorolojik faktörler uçaklar üzerindeki etkileri, teşhis edilme şekilleri ve tahmin ile azaltma yöntemleri ile beraber ele alınmış, sonrasında MGM'den sağlanan 2010-2014 yılları arasındaki 5 yıllık dönemi kapsayan METAR, SPECI ve TAF verileri ile Türk sivil havacılığındaki özel bir havayolu şirketi tarafından sağlanan 2010-2014 yılları arasında meteorolojik sebeplerden divert eden ve iptal olan sefer verileri incelenerek Türkiye için meteorolojik faktörlerin bölgesel bazda ve havalimanı bazında nasıl bir dağılım gösterdiği ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada 2010-2014 yılları arasının özellikle seçilmesinin sebebi 2010 yılına girerken 50 milyon dolayında olan iç hat yolcu trafiğinin 2015 yılına girerken 100 milyona ulaşarak 2 katına ulaşması ile sektördeki çarpıcı artışa meteorolojik faktörlerin olumsuz anlamda ne şekilde etki ettiğinin ortaya konmak istenmesidir. Türkiye'de 2010 ila 2014 yılları arasında aktif durumda olan 46 havalimanı çalışma kapsamında incelenmiştir. Özel havayolu şirketinden alınan 01/01/2010-01/01/2015 arasındaki 5 yıllık meteorolojik nedenlerle iptal edilen veya divert eden sefer verileri sırasıyla incelenirken iptal edilen seferler için seferin kalkış meydanı ile varış meydanını kapsayan ve seferin kalkışından en az 3 saat öncesinin TAF tahminleri ile seferin kalkış saatine yakın METAR ve SPECI verileri ile yenilenmiş TAF tahminleri; divert eden seferler için ise seferin kalkışından en az 3 saat öncesinin TAF tahminleri ile seferin beklenen uçuş süreci boyunca mevcut olan METAR ve SPECI rasatları ile yenilenmiş olan TAF tahminleri verilerde mevcut olan yer rüzgarı, yer görüş mesafesi, halihazır hava durumu, bulut bilgileri ile hava sıcaklığı ve işba sıcaklığı grupları gibi meteorolojik kriterler ve özel havayolu şirketinin iç hat havalimanları için yararlandığı meydan yaklaşma usülleri ve yaklaşma minimum değerleri ışığında birlikte ele alınmıştır.METAR, SPECI ve TAF verileriyle eşleştirilen özel havayolu şirketi sefer verilerinin Türkiye için 5 yıllık veri setinde divert eden ve iptal olan seferlerde etkili olan 97 adet meteorolojik parametre, aylık olarak havalimanında meteorolojik parametreden kaynaklanan iptal veya divert eden sefer sayısının o ayki tüm meteorolojik parametrelerden kaynaklanan iptal veya divert eden sefer sayısına oranının alınmasıyla standartlaştırılarak havalimanlarına göre dağılımları belirlenmek üzere Küme Analizi (Cluster Analysis) yöntemi kullanılmıştır. 97 adet meteorolojik parametreye bağlı olarak havalimanları arasındaki benzerlik ilişkilerinin kurulabilmesi amacıyla IBM tarafından sağlanan SPSS Statistics 20 paket programı vasıtasıyla sırasıyla Centroid, Ward, Single Linkage (Nearest Neighbor), Complete Linkage (Furthest Neighbor), Average Linkage (Between-Groups Linkage) ve Average Linkage (Within-Groups Linkage) hiyerarşik kümeleme analiz yöntemleri uygulanmıştır. Dendogram grafikleri, Yığınsal katsayılar (Agglomerative coefficients) ve Havalimanı-Cluster sayısı noktasal diyagramları bir arada incelenmiştir. Yığınsal (agglomerative) algoritmada her bir adımda birbirine en çok benzeyen iki küme yeni bir yığın kümesi oluşturmak üzere bir araya gelip bütün nesneler tek bir kümede toplanana dek tekrarlandığından ve aşama sayısı arttıkça benzerlik azaldığından optimum küme sayıları sırasıyla Ward Metodu' nda 6 ve 8, Average Linkage yönteminde 6 ve 9 ve Complete Linkage yönteminde 6 ve 8 olarak alınmıştır.Yöntemin uygunluğu belirlenirken son olarak da Tek Yönlü ANOVA istatistiği uygulanmış ve % 95 güven aralığı içerisinde hangi yöntemde kaç kümede kaç adet anlamlı parametre dikkate alınarak kümeleme yapıldığı ortaya konmuştur. Her bir yöntemin sırayla incelenmesi sonucunda Ward's Method, Average Linkage (Within-Groups Linkage) ve Complete Linkage (Furthest Neighbor) yöntemlerinin diğerlerine göre daha kullanışlı olduğu tespit edilmiştir. Anlamlılık analizlerine göre de Complete Linkage (Furthest Neighbor) yöntemi ile Ward Metodu' nun daha çok hadiseyi ele almasının bu iki metodu öne çıkardığı söylenebilir. Benzer şekilde elde edilen Dendogramlar ve kümeleme diyagramları da bir arada düşünüldüğünde Ward Metodu ve Complete Linkage (Furthest Neighbor) yönteminin havalimanlarını coğrafi bölgelerdekine benzer şekilde kümelemesi ile daha gerçekçi sonuçlar verdiği görülmüştür.Türkiye'nin 7 coğrafi bölgesi için 01/01/2010-01/01/2015 aralığı için yapılan analizlerde 7 bölgenin Marmara bölgesi haricindeki 6 tanesinde (Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu) sefer iptallerine ve seferlerin divert etmesine sebebiyet veren ana meteorolojik faktörün sis olduğu ortaya konmuş, sisten sonra gelen bir diğer önemli meteorolojik risk parametresinin 7 bölgenin 5 tanesinde (Marmara, İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu) önemli ağırlığı olan kar yağışı hadisesi olduğu görülmüştür. En dikkat çekici meteorolojik risk faktörü olan sis hadisesinin iller bazında özellikle Şanlıurfa, Hatay, Konya, Gaziantep, Batman, Diyarbakır ve Erzurum havalimanlarında daha etkili olduğu tespit edilmiştir.Yapılan bu çalışmada bölgeler bazında en ciddi meteorolojik risk faktörü durumundaki sis ve diğer önemli meteorolojik parametrelerle ilgili risklerin ortadan kaldırılabilmesi için bir takım projelerin geliştirilmesi gerekir. Özellikle sis hadiselerinin çok sık yaşandığı Hatay, Konya, Gaziantep, Batman, Diyarbakır gibi havalimanlarında İstanbul Atatürk Havalimanı ve Ankara Esenboğa Havalimanı'nda mevcut olan ILS CAT3 gibi çok düşük görüş değerlerine kadar meydana iniş yapılabilmesini sağlayan CAT3 aletli iniş sistemlerinin kurulması gibi havalimanları etrafındaki gölet gibi bataklık gibi nem kaynağı oluşturulabilecek alanların kurutulması gibi projeler çok ciddi katkı sağlayacaktır. Benzer şekilde meydana yaklaşma minimum değerinin nispeten daha yüksek olduğu Kahramanmaraş gibi Van gibi Erzincan gibi havalimanlarında seferleri ciddi anlamda etkileyen pus vb. hadiselerin önüne geçebilmek için meydan yaklaşma usüllerinin iyileştirilmesine ve geliştirilmesine yönelik projeler veya yatırımlarda bulunulması risk faktörlerini minimum düzeye indirecektir. Air transportation is a prime mover for all sectors of a country and especially for national economy. Air transportation which is especially backbone of tourism sector has great importance as a result of transporting more than 60 percent of worldwide tourist number. Growth trend in air transportation is rapidly in progress throughout the world. Since 2006 passenger traffic has been increased without slowing down.Risks regarding to weather conditions have substantial negative effect on aircraft safety. According to recent research, weather conditions are responsible of 20 percent to 30 percent of worldwide air accidents. At Europe, 22 percent of air traffic delays are due to adverse weather conditions. There are many meteorological risks for aviation. In this context, at this study firstly meteorological factors such as icing, wind, thunderstorm, precipitation, cloud ceiling and visibility which aggrieve passengers via posing risk to aviation and damaging companies in aviation sector are dealed together with their effects on aircrafts, diagnosis techniques and prediction with mitigation methods, then METAR, SPECI and TAF data obtained from Turkish Meteorological Service which includes 5 year period between 2010 and 2014 and data which includes delayed or diverted flights due to meteorological reasons between 2010 and 2014 which are obtained from a private corporation were examined in order to reveal the distribution of meteorological factors regionally and with respect to airport. In that study, between 2010 and 2014 were especially chosen due to reveal how meteorological factors affected negatively to passenger traffic of domestic flights which was increased from circa 50 million to 100 million and doubled with a conspicuously increase between 2010 and 2015. 46 airports which were active between 2010 and 2014 in Turkey were examined within the study.While data of cancelled or diverted flights due to meteorological reasons in 5 year period between 01/01/2010 and 01/01/2015 that were obtained from a private corporation were examining respectively, TAF forecasts which included data of departure and arrival airports and which were published at least 3 hours before departure time of the flight and METAR and SPECI data close to departure time with updated TAF forecasts for cancelled flight data; TAF forecasts which included data of departure and arrival airports and which were published at least 3 hours before departure time of the flight and METAR and SPECI data which were valid between expected flight time with updated TAF forecasts for diverted flight data were dealed together in the light of meteorological criterias such as surface wind, surface visibility, actual weather conditions, cloud information and air temperature with dew point temperature groups which were available in data and aerodrome approach procedures and approach minimum values that private airline corporation used for domestic airports.97 meteorological parameters that were detected to have influence on cancelled or diverted flight data were standardized month by month according to airports via ratio between individual effect of meteorological parameter on cancelled or diverted number of flights and total effect of all the meteorological parameters on cancelled or diverted number of flights to determine their distribution in terms of airport by using Cluster Analysis method. By using SPSS Statistics software program which is provided by IBM, successively Centroid, Ward, Single Linkage (Nearest Neighbor), Complete Linkage (Furthest Neighbor), Average Linkage (Between-Groups Linkage) and Average Linkage (Within-Groups Linkage) hierarchical cluster analysis methods were applied to determine similarity relationships between airports with respect to 97 meteorological parameters. Dendogram graphs, Agglomerative coefficients and scatterplots Airport vs Cluster numbers were examined together. Considering the fact that, in each step of agglomerative algorithm the two most similar clusters come together to create a new cluster and that process repeats until all the objects are combined in one cluster whereas increasingstep number decreases similarity, optimum number of clusters were chosen 6 and 8 in Ward's Method, 6 and 9 in Average Linkage method, 6 and 8 in Complete Linkage method, respectively.Finally, One-way ANOVA statistic was applied in order to detect suitability of method and in 95% confidency level in each method how the number of clusters were clustered according to number of significant parameters that taken into account were shown. After applying each method; Ward's Method, Average Linkage (Within-Groups Linkage) and Complete Linkage (Furthest Neighbor) were found more useful beside the others. Because of evaluating more parameters Complete Linkage (Furthest Neighbor) method and Ward Method were seen to drive forward according to significancy analysis. Furthermore, considering obtained Dendograms and cluster diagrams Ward Method and Complete Linkage (Furthest Neighbor) method were seen to show more realistic results such as geographical regions clustering.In analysis for 7 geographic regions of Turkey between 01/01/2010 and 01/01/2015 period, in 6 (Aegean, Mediterrenean, Central Anatolia, Black Sea, Eastern Anatolia and Southeastern Anatolia) of 7 regions excluding Marmara region, it was shown that fog was the main meteorological factor that caused cancelled flights and diverted flights. It was seen that snow phenomena which carried weight with 5 (Marmara, Central Anatolia, Black Sea, Eastern Anatolia and Southeastern Anatolia) of 7 regions was another important meteorological risk parameter after fog. It was found that fog phenomena which was most remarkable meteorological risk factor was more influent on city basis especially in Şanlıurfa, Hatay, Konya, Gaziantep, Batman, Diyarbakır and Erzurum airports.In city basis, it can be said that main factors like continental climate, proximity to water resources, localizing in seaside are effective in fog occurrences. In addition, lake is an important factor that has risk of reducing visibility with its humidity content in brume situations. Furthermore, thunderstorm with CB activity can be associated with coastal structure and instability conditions.In this study, it was seen that in order to mitigate the risks of the most critical risk factor fog and the other significant meteorological parameters in regional basis, some projects should have been developed. Especially some of kind of projects like establishment of CAT3 Instrumental Landing System to airports where fog occurs frequently such as Hatay, Konya, Gaziantep, Batman and Diyarbakır that provides landing in very low visibility values as available in Istanbul Atatürk International Airport and Ankara Esenboğa International Airport, projects like draining areas that can be moisture sources such as pond and swamp, can give significant benefits. Similarly, developing projects or making investments for retrofitting or improving aeronautical approach procedures in aerodromes where aeronautical approach minimum requires higher value like Kahramanmaraş, Van and Erzincan, for the purpose of avoiding risks of brume and etc. that affects flights negatively can minimize risk factors. 165

Türkiye'nin en çok yağış alan bölgesi, Doğu Karadeniz Bölgesi'dir. Bu bölgede meydana gelen yağışlar yılda 2350 mm'lik değerleri bulabilmektedir. Yılın her ayı yağış alan bölgede bulunan Artvin ili, Hopa ilçesine, Türkiye'nin yıllık ortalama yağış miktarının yaklaşık dört katı kadar yağış düşmektedir. Aşırı yağış ve dere yataklarına yapılan müdahaleler nedeniyle Hopa, ani taşkın afetinin sıkça yaşandığı bir bölgedir.En kurak ve en nemli alanlarda dahi meydana gelebilen taşkın afeti, çok farklı şekillerde tanımlanabilmektedir. Taşkın; doğal ya da doğal olmayan nedenlerle suyun yatağından yükselerek normal şartlarda kuru olan alanların su altında kalması olarak tanımlanabilir. Doğa yapısı gereği kendini koruma mekanizmasına sahiptir. Bu süreç dahilinde taşkın hidrometeorolojik bir hadise olarak kabul edilmektedir; fakat doğanın dengesinin bozulması sonucunda taşkınlar bir felakete dönüşebilmektedir. Taşkın oluşumu birkaç gün sürebildiği gibi dakikalar içinde de oluşabilir. Kısa sürede oluşan taşkınlar ani taşkın olarak adlandırılır. Ani taşkınlar genellikle 6 saaten kısa süreli, şiddetli yağışların sonucunda meydana gelir. Ani taşkınların temel etmenleri yağış süresi ve miktarı olmasına rağmen, taşkına sebebiyet veren diğer etmenlerden olan toprağın nem durumu, geçirgenliği ve bölgenin coğrafi koşullar da ani taşkın oluşumunda büyük önem taşımaktadır. 24 Ağustos 2015 tarihinde Doğu Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Hopa ilçesinde meydana gelen ani taşkın afeti sonucunda 8 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, büyük miktarda maddi zarar meydan gelmiştir. Bu çalışmada, 24 Ağustos 2015 tarihinde Artvin ili, Hopa ilçesinde meydana gelen ani taşkın afeti, sinoptik ve hidrometeorolojik açıdan incelenmiş, yağış tahminlerinde sıkça kullanılan IFS, ALR, WRF modellerinin ve Taşkın Erken Uyarı Sistemi sonuçlarının tahmin başarıları irdelenmiştir. Buna ek olarak, aşırı yağışa neden olan bulut sistemleri belirlenmiş, afet süresi, öncesi ve sonrasında Hopa ve civarında bulunan bulut dinamik yapıları incelenmiştir.Çalışma konusu kapsamında, 24 Ağustos 2015 tarihinde ani taşkına neden olan sinoptik şartlar değerlendirilmiş, bu analizin sonucu olarak; yer seviyesinde, Karadeniz üzerinden gelen nemli hava girişi, yüzey sıcaklıklarının Ağustos ayı ortalamalarından yüksek olduğu ve yüzey sıcaklıkları ile işba sıcaklığının birbirine çok yakın olduğu belirlenmiştir. 850 hPa seviyesinde, soğuk hava girişi ve düşük kontur değerleri gözlemlenmiştir. 700 hPa seviyesinde, Ege Bölgesi ve Karadeniz üzerinde yüksek seviye oluğu ve %100'e yakın nispi nem miktarı dikkat çekmektedir. 500 hPa seviyesinde, soğuk katofun varlığı ve 700 hPa seviyesinde olduğu gibi yüksek nem miktarları tespit edilmiştir. 300 hPa seviyesinde ise Türkiye üzerinde kuvvetli bir jet akımının olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, incelenen seviyelerdeki atmosferik şartların konvektif bulut ve yağış oluşumu için ideal koşulları yarattığı belirlenmiştir. Buna ek olarak orografik etkilerin de Hopa ve civarında oluşan konvektif sistemleri desteklediği görülmüştür. Artvin ili, Hopa ilçesinde atmosferik sondaj ölçümleri yapılmasa da bölgeye en yakın Dzugba (Rusya) istasyonu kullanılarak yapılan kararsızlık analizinde, tüm kararsızlık indekslerinin şiddetli oraj potansiyeli skalasına girdiği görülmüştür. Hopa bölgesi için hazırlanan IFS modelinin CAPE tahmin çıktıları, Hopa üzerindeki atmosferin 23 Ağustos akşamından itibaren kararsız olduğunu göstermektedir. Bu durum, aşırı yağışı meydana getiren şiddetli konvektif hareketliliği açıklamaktadır. Hopa'da ani taşkın afetine neden olan aşırı yağışların 24 Ağustos sabahı erken saatlerde başladığı, 09:00 – 10:00 saatleri arasında maksimuma ulaşarak bu bölgede ani taşkın afetine neden olduğu belirlenmiştir. Yapılan yağış tekerrür analizine göre, Hopa'da meydana gelen 287,2 mm'lik günlük toplam yağışın 60, 120, 180, 240 ve 300 dakikalık toplamlarının 100 yıldan fazla tekerrür aralığına sahip olduğu saptanmıştır. Bu saatlerde meteoroloji radarından alınan reflektivite (dBZ) değerlerinin de Şiddetli-Aşırı yağış skalasında yer aldığı görülmüştür. Bu bölge için IFS, ALR ve WRF modellerinin yağış çıktıları, yer gözlemleri ile karşılaştırılmış; Hopa'da meydana gelen bu konvektif ve orografik yağış, etkilenen bölge ve yağış miktarı açısından değerlendirildiğinde, en başarılı tahminlerin WRF modeline ait olduğu görülmüştür. Ani Taşkın Erken Uyarı Sistemi (FFGS) sonuçlarının ani taşkın afetine neden olan yağışın lokal olmasına karşı yağış bölgesini gayet başarılı tespit ettiği; ancak yağış miktarı tahmininde yetersiz kaldığı gözlemlenmiştir. NOAA'nın HYSPLIT modeli kullanılarak yağışı maksimuma ulaştıran hava parselinin yörünge analizi yapıldığında, standart atmosfer seviyelerindeki 50 m (1000 hPa), 1500 m (850 hPa) ve 3000 m (700 hPa) yükseklikteki hava parsellerinin uzun süre Karadeniz üzerinde alçak seviyelerde bir yörünge izleyerek Hopa'ya ulaştığı, bu nedenle tüm seviyelerdeki nemlilik miktarlarını arttırdığı belirlenmiştir.Meteoroloji alanında Doppler radarları kullanılmaya başlandıktan sonra, tarama modunda elde edilen reflektivite (dBZ) değerleri ile yağış tahmini, yerini Doppler radar ürünlerine bırakmıştır. Bu yaklaşım kümülüform bulutlar için hala iyi bir yaklaşım olmasına rağmen, stratiform bulutlar için yer ölçümleri ile belirlenen yağış miktarlarına göre iki kata kadar hatalar yapılabilmektedir. Hopa'nın Trabzon Meteoroloji Radarı'na olan uzaklığının ortalama olarak 160 km olması nedeniyle Doppler radar ürünleri (maksimum 120 km menzil) kullanılamamaktadır. Tarama mod radar verilerinden elde edilen reflektivite değerleri doğrudan yağış miktarını vermese de kümülüform bulutlar için reflektivite değerleri iyi bir öngörü sağlayabilmektedir. 24 Ağustos sabahı yağışın maksimuma ulaştığı saatlerde, saatlik ortalama reflektivite değerleri Şiddetli-Aşırı yağış skalasına düşmesi ve tarama mod dBZ değerlerinin yağış miktarı ile iyi sayılabilecek bir ilişki göstermesi kümülüform bulutlar için hala kullanılabilecek bir yöntem olduğunu göstermektedir. Buna ek olarak yağış miktarı ve reflektivite değerlerinin anlamlılıklarının belirlenebilmesi için dağılım grafiği çizilmiş ve regresyon istatistikleri verilmiştir. ANOVA anlamlılık testine göre yağış miktarı ve reflektivite değerleri istatistiksel olarak anlamlıdır. Bu iki veri seti arasında %70 korelasyon bulunurken, ölçülen reflektivite değerlerinin %48.5'lik bölmünün yağış miktarı ile açıklanabildiği söylenebilir.Bu çalışmada, bulut dinamik yapılarının belirlenmesi amacı ile 2. Nesil Meteosat uydu (MSG) ürünleri kullanılmıştır. Bu ürünlerden RGB görüntüler aracılığı ile, Hopa ve civarında aşırı yağış boyunca etkin olan bulut türünün kümülonimbus (CB) bulutları olduğu belirlenmiştir. Bu CB bulutlarının konvektif ve orografik etkilerle oluştuğu belirlenmiştir. 23 Ağustos gecesinden itibaren gelişmeye başlayan CB bulutlarında, gelişim evresinde buz kristallerinden oluşan yükselici hareketlerin etkin olduğu, öğleden sonra ise yükselici ve alçalıcı hareketlerin dengeye ulaşarak CB bulutlarının olgunluklarını tamamladıkları belirlenmiştir. CB bulutlarının gelişim evresinde yağışın maksimuma ulaştığı, olgunluk evresine geçtiğinde ise yağışların aralıklı olarak hafif şiddette devam ettiği görülmüştür. 24 Ağustos 2015 tarihinde Hopa üzerinde gün boyunca orta ve üst seviyelerde kümülüform bulutların varlığını sürdürdüğü belirlenmiştir. Hopa'da ani taşkına neden olan yağış boyunca cephesel herhangi bir etkiye rastlanmamıştır. 24 Ağustos 2015 tarihinde gün boyunca Karadeniz üzerinde yüksek vortisiti anomalilerinin olmasına rağmen, Hopa üzerinde sıcak karakterli hava kütlelerinin etkin olduğu görülmüştür. Ayrıca, konvektif hareketliliğin şiddeti ve sıcak karakterli hava kütlesine bağlı olarak, Tropopoz seviyesinin gün boyunca yüksek olduğu belirlenmiştir.Buna ek olarak MSG uydularının NWC-SAF/MSG Bulut Tepe Sıcaklığı ve Yükseklik Ürünü (CTTH) ve Konvektif Yağış Oranı Ürünü (CRR) kullanılarak bulut tepe sıcaklığı, yükseklikleri ve konvektif yağış oranı belirlenmiştir. Afet boyunca etkin bulutlar, konvektif ve orografik etkilerle oluştuğu için bulut tepe sıcaklığı ve yüksekliği arasında çok yüksek korelasyon olduğu görülmüştür. Genel olarak bulut tepe sıcaklıkları ile yer yağış gözlemleri karşılaştırıldığında, düşük bulut tepe sıcaklıklarının gözlemlendiği durumlarda yağış miktarının fazla olduğu görülmüştür. Yağışın tamamen konvektif ve orografik etkilerle oluşmasına rağmen, SAF-NWC/MSG Konvektif Yağış Oranı Ürünü (CRR) ile elde edilen yağış verilerinin yer ölçümleri ve bulut tepe sıcaklıkları ile uygun bir dağılım sergilediği; ancak yağış miktarı tahminlerinin ölçülen yağış miktarından daha düşük olduğu görülmektedir. SAF-NWC/MSG bulut ürünlerinden elde edilen verilerin anlamlılıklarının belirlenebilmesi için regresyon analizleri yapılmış ve dağılım grafikleri çizilmiştir. ANOVA anlamlılık test sonuçlarına göre bulut tepe sıcaklığı – yağış miktarı, Konvektif yağış miktarı tahmini – saatlik gözlemlene yağış ve bulut tepe sıcaklığı – konvektif yağış miktarı ilişkileri istatistiksel olarak anlamlıdır (

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011, Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2011, İnsan faaliyetleri sonucunda atmosfere salınan sera gazı emisyonlarının miktarı sanayi devriminden günümüze hızla artmaktadır. Sera gazları, ısı tutma kapasiteleri nedeniyle küresel ısınmaya neden olmaktadır Antropojenik sera gazı üretiminde önemli bir pay ulaştırma sektörüne aittir. Bu çalışmada, İstanul Atatürk Havalimanında uçaklardan kaynaklanan sera gazı emisyonları belirlenmiştir. Emisyon hesaplamaları sırasında IPCC tarafından önerilmiş ve Tier yaklaşımlarıyla belirlenmiş olan metodoloji kullanılmaktadır. Ulaştırma sektörü nedeniyle açığa çıkan sera gazlarının içinde büyük oranda CO2 gazı bulunmasından dolayı, özellikle CO2 gazlarının analizi üzerinde durulmaktadır. CO2 dışında, NOX, CO, CH4, NMVOC, N2O ve SO2 gazları da hesaplanmıştır. Hesaplamalar sonucunda bütün sera gazı emisyonlarında artış olduğu ve özellikle yakıt tüketimlerinin artması sonucunda CO2 emisyonlarının hızla arttığı gözlemlenmiştir. Son yıllarda gelişen havacılık ile birlikte artan uçak ve sefer sayısı da hava kirliliğinin diğer bir nedenidir. Uçakların uçuş esnasında yukarı atmosfere bıraktığı kirleticiler yanında, kalkış, iniş ve taksi sırasında harcadığı yakıtlardan dolayı havalimanı civarlarına da ciddi miktarda emisyon bırakmaktadırlar. Uçakların atmosfere yaydığı en temel kirletici karbondioksit (CO2) olmakla birlikte, azot oksitler (NOx), su buharı, karbon monoksit (CO), kükürt oksitler (SOx), kurum ve diğer partiküler maddeler de diğer başlıca kirleticilerdir. Türkiye’nin en yoğun hava trafiğine sahip olan Atatürk Havalimanı civarında uçaklardan kaynaklanan kirlilik konsantrasyonu önemlidir. Ayrıca Atatürk Havalimanı yerleşim bölgelerine çok yakın olmasından dolayı buradaki kirleticilerin insan sağlığına ve yaşamına da doğrudan etkisi vardır. Bu çalışmada Atatürk Havalimanı 2009 yılı uçak sayı ve tiplerinin mevcut olduğu veriler kullanılarak yapılan analizler sonucunda, uçakların iniş, kalkış ve taksi esnasında atmosfere bıraktıkları potansiyel kirletici miktarları hesaplanmıştır., The amount of greenhouse gases in the Earth’s atmosphere has increased since the Industrial Revolution as a result of human activities. Greenhouse gases cause the gloabal warming due to the capability of heat absorbtion. Transportation sector has significant effects on anthropogenic production of greenhouse gases. In this study, the greenhouse gases produced by aircraft in İstanbul Atatürk Airport in Turkey are determined. Greenhouse gas emissions are calculated by using the methodologies explained as Tier approaches which are recommended by the IPCC. Due to the fact that the great amount of greenhouse gases produced by transportation sector is CO2 emissions, this study focuses on the analysis of the CO2 emissions. Besides CO2, some other gases such as NOX, CO, CH4, NMVOC, N2O and SO2 are calculated. As a result of the calculations, it is observed that the amount of all the greenhouse gases has incresed, especially the amount of CO2 emissions has increased rapidly due to the increase in total fuel consumption. While airplanes are on their way, many pollutants are released to the upper atmosphere. Besides, they release many more pollutants around the airports, as they take-off, land and taxi. The primary pollutant that is released from aircrafts is carbon dioxide (CO2). Nitrogen oxides (NOx), carbon monoxide (CO), water vapor, sulfur oxides (SOx), ashes and particles are also pollutants that get out of exhausts of airplanes. Big rates of pollutants caused by air transportation in Turkey can be observed especially around Istanbul Atatürk Airport which has the busiest air traffic in the country. In addition, air polluted by airplanes around Atatürk Airport is so harmful for health, because of its place which is likely to be in the middle of living areas of people. As a result of investigations made by the data of aircraft numbers in year 2009, it is estimated that millions of kilograms of pollutants have been released to the atmosphere around Atatürk Airport while landing, take-off and taxi., Yüksek Lisans, M.Sc.

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2001, Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2001, Sıcaklık, bağıl nem ve rüzgar hızı insanın termal konforunu etkileyen önemli meteorolojik parametrelerdir. Sıcaklığın ve nemin yüksek olduğu hava koşullarında hissedeceğimiz sıcaklık, bulunduğumuz ortamın hava sıcaklığından daha yüksek olacaktır. Bu durum yaz aylarında ve nemin yüksek olduğu günlerde sıkça görülmektedir. İnsan vücudu sürekli enerji açığa çıkarmakta ve vücutta bir ısı kaybı meydana gelmektedir. Isı kaybından vücudun algıladığı hava sıcaklığı da değişik olmaktadır. Kış aylarında ise vücudun hissettiği sıcaklık, rüzgar şiddetinden dolayı havanın sıcaklığından daha düşük olacaktır. Rüzgar soğuğu temas yoluyla ısıyı cildimizden alarak derimizi çevreleyen havaya taşır. Böylece derimizin hissedeceği sıcaklık daha düşüktür. Windchill (üşüme sıcaklığı) ve hissedilen sıcaklık insanın termal konforunu önemli ölçüde etkiler. Ancak bulunduğumuz çevre koşullarına, kişinin yaşına, sağlığına, beslenmesine, giyimine ve diğer koşullara göre farklı ölçülerde etkiler. Yaz aylarında yüksek sıcaklıktan dolayı, kış aylarında ise dondurucu soğuklardan dolayı termal konfor değişmekte ve insan sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu çalışmanın amacı, canlıların özellikle insanların maruz kaldığı hissedilen ve üşüme sıcaklıklarının aylara göre dağılımını ortaya koymaktır. Bu hem turizm açısından hem de yaşam koşulları açısından ısıtma-soğutmada önemlidir. Bu çalışmada Türkiye geneline dağılmış 80 istasyonda 1929-1990 yılları arasında ölçümleri yapılmış sıcaklık, rüzgar hızı ve bağıl nem değerleri kullanılarak Nisan-Eylül ayları için hissedilen sıcaklıklar, Ekim-Mart ayları için de Windchill (üşüme sıcaklıkları) hesaplanmıştır ve Türkiye üzerindeki dağılımları incelenmiştir., Air temperature, absolute humidity and windspeed are the most important meteorological parameters that affect human termal comfort. When air temperature and humudity are high, the sensible temperature become higher than the air temperature. This happens so often in summer and during the days when the humidity is high. Human body produces energy and there is a heat loss from the body. Because of heat loss, human body feels air temperature very different from thermometer measurrements. In winter, because of the strong wind velocties, the sensible temperature is generally colder than the air. Wind transfers heat from our skin to the air. So, the temperature of our skin will be lower. Windchill and sensible temperature affect the termal comfort of human body. It affects in different ways according to age, health, food, clothing etc. In summer because of the high temperature, in winter because of the cold air, the termal comfort changes and affects the human health in the negative way. The purpose of this study, analyze the spatial and temporal distribution of sensible heat and whindchill effects over Turkey, that create uncomfortable and unheatly conditions for the environment especially humanbody. This uncomfortable conditions are also very important for tourism and heating and cooling purposes. In this study, sensible temperatures during April-September, and windchill during October-March are calculated by using measured temperature, wind speed and relative humidity for the period of 1929 and 1990 at 80 stations in Turkey., Yüksek Lisans, M.Sc.

İSTANBUL'DA ASİT YAĞIŞLARI, KAYNAKLARI VE ETKİLERİ ÖZET Bu çalışmada, İstanbul yağışlarının iyon derişimlerinin zaman ve yöne bağlı olarak değişimlerinin araştırılması amacıyla şehir içi ve orman alanında kurulan iki istasyondan alınan yağış örnekleri incelenmiştir. Araştırmada Ekim' 1997-Temmuz 1998 tarihleri arasında İTÜ Maslak Kampusu ve İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Araştırma Ormanı (Bahçeköy) sahasında alınan yağış örnekleri kullanılmıştır. Yağış örnekleri özel olarak tasarlanmış sistem ile yağışın başlamasından itibaren süre kontrollü alınmıştır. Bu sisteme göre ilk on dakikadaki yağış 1. kapta, 10.-20. dakika arasındaki 2. kapta, 20.- 30. dakika arasındaki 3. kapta, 30.-40. dakika arasındaki 4. kapta, 40.-50. dakika arasındaki 5. kapta, 50. dakikadan sonraki yağan yağış 6. kapta toplanmıştır. Yağışın pH ve iletkenlik değerleri örnek alımından hemen sonra ölçülmüştür. Yağış örneklerinin iyon derişim analizleri ODTÜ Çevre Mühendisliği laboratuarlarında yapılmıştır. Burada SO42`, N03` ve Cl` Varian Model 2010 iyon kromotografi, Na+, K+, Ca2+ atomik emisyon, Mg2+ atomik absorbsiyon spektrometre ve NFL}+ spektrofotometre cihazı ile analiz edilmiştir. Yağışı oluşturan atmosferik sistemlerin geliş yönlerinin belirlenmesinde sinoptik haritalardan (yer kartı, 850 mb, 700 mb ve 500 mb seviye haritaları), radyozonde ve eşzamanlı uydu resimlerinden faydalanılmıştır. Ayrıca zamansal düşey kesit analizi yapılarak geri yörünge yöntemine üçüncü boyut katılmıştır. Böylelikle geri yörünge tespitinde yağışlı kütlenin seviyesindeki farklılıklardan doğacak hatalar ortadan kaldırılmıştır. Yörünge analizinde yağışlar geliş yönlerine göre 45°'lik açılar halinde 8 farklı yönde gruplandmlmıştır. Yağışın iyon derişimleri, sürelere ve yönlere göre ayrı ayn değerlendirilmiştir. Veriler Weibull, log-normal veya üstel dağılımlar göstermektedir. İncelenen süre içerisinde 89 farklı günde meydana gelen yağışlardan % 31 'i batı-güneybatı, % 24'ü kuzey-kuzeybatı, % 19'u kuzey-kuzeydoğu, % 16'sı batı-kuzeybatı, % 9'u güney-güneybatı ve % l'i ise güney-güneydoğu yönünden gelmiştir. pH'ı düşük yani asidikliği yüksek yağışlar ise batı-kuzeybatı, batı- güneybatı ve güney-güneybatı yönlerinden gelmiştir, iletkenliğinin büyük olduğu değerler güney-güneybatı, batı-güneybatı ve kuzey-kuzeybatı yönünden gelen yağışlarda elde edilmiştir. SO42`, NO3`, Cl`, Mg2+ ve K+ iyonlarının derişimleri güney-güneybatı yönünden, Ca2+ iyonu batı-kuzeybatı, kuzey-kuzeybatı ve güney- güneybatı yönlerinden, Na+ iyonu güney-güneybatı ve batı-güneybatı yönlerinden, N£L}+ iyonu ise batı-güneybatı ve batı-kuzeybatı yönlerinden gelen yağışlarda yüksek çıkmıştır. Yağış içindeki iyon derişimlerinin azalması yaklaşık ilk 10 dakikalık süreden sonra meydana geldiği görülmüştür., İstanbul yağışları, literatür değerleri ile karşılaştırıldığında dünyanın değişik yerlerindeki ölçüm sonuçlarına göre yüksek oranda anyon ve katyon içermektedir. Bu karşılaştırmada İstanbul yağışlarında SO42`, NO3' iyonu derişimleri yüksek olmasına rağmen nötralleşmeden dolayı yağışın asitliliği düşük çıkmıştır. Türkiye'de ilk defa özel olarak tasarlanmış bir sistem ile elde edilen veri analizi sonuçlan, yapılacak çalışmalar ve planlamalar açısından veri tabam oluşturacak ve bundan sonraki çalışmalara yeni ufuklar açacaktır. xı ACID RAIN, SOURCES AND EFFECTS IN İSTANBUL SUMMARY In this study, chemical composition and ions were evaluated separately with respect to duration and direction of Istanbul rain samples. For this purpose two stations were used; one of them is located in an urban area and the other one is located in a forest area. The rain samples taken from İTÜ Maslak Campus, the urban area, and Forest Research Area of İÜ Faculty of Forestry at Bahçeköy were analyzed. After the initiation of precipitation, the samples were collected by recording the precipitation period using a specially designed system. According to this system, the rain fall during the first ten minutes was collected in the first collecting bottle, the rain fall during 1 0-20 minute period was collected into second bottle, the rain fall during 20-30 minute period was collected into third bottle, the rain fall during 30-40 minute period was collected into fourth bottle, the rain fall during 40-50 minute period was collected into fifth bottle and the rest of the rain after 50 minutes was collected in sixth bottle. The pH and conductivity were measured just after the collections. The chemical analyses of rain samples were made at the Environmental Engineering laboratory of METU. Here, the analyses were carried out by the following methods: S042', N03` and CI` ions by a Varian Model 2010 ion chromatography, Na/ K+ and Ca2+ ions by atomic emission, Mg2+ ion by atomic absorption spectrometry and NH4+ ion by spectrophotometric method. In order to determine the origin of rain, the trajectories of cyclones were analyzed. During the analyses of trajectories the synoptic maps (surface, 850 mb, 700 mb, 500 mb level charts), radiosounding and satellite picture were simultaneously used. In addition, time variant cross section analyses were carried out to determine third dimension for the trajectories. Hence, the error stemming from the level variations of the rain clouds were eliminated. In trajectory analysis rain samples were grouped in 8 different directions having 45° of intervals. The results are evaluated separately with respect to duration and direction. The results include the Weibull, log-normal and exponential distributions. During the six month period, 89 rainy days were observed. After the grouping the statistics are obtained as follows: 31 % of rain came from west-southwest, 24 % from nort- nortwest, 19 % from north-northeast, 16 % from west-northwest, 9 % from south- southwest and 1 % from south-southeast intervals. It is found that the precipitation samples having low pH values came from west-northwest, west-southwest and south-southwest directions. The samples with high conductivity came from south- southwest, west-southwest and north-northwest directions. High content of S042`, N03`, CI`, Mg2+ and K+ ions came from south-southwest directions, high Ca2+ ion came from west-northwest, north-northwest and south-southwest intervals, high Na+ ion came from south-southwest and west-southwest intervals and high NH4+ ion came from west-southwest and west-northwest intervals, respectively. Comparison of samples of the first ten minutes with the samples of 10-20 minutes indicated that, during the first ten minutes there is a considerable washing out of pollutants in the atmosphere. Observations and the measurements indicate that there are high anion and cation concentrations in Istanbul precipitation. High S042' and NO3` concentrations are neutralized by alkaline resulting in low average acidity. Comparison with the several cities around the world leaded to the fact that there are higher ion concentrations in Istanbul's precipitation. The results obtained with this originally designed system are going to form a database for new studies and will open new horizons. Xll 97

ÖZET Sürekli artan endüstriyel faaliyetler, şehirleşme ve nüfus, hava ve çevre kirliliği gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. Hergün nefes alıp verdiğimiz atmosferde, hava kirleticilerinin meteorolojik koşullarla olan ilişkisi bu çalışmanın özünü teşkil etmektedir. Çalışmada; Kış peryodunda, istanbul'da bazı bölgelerde ölçülen kükürtdioksit ve partiküler maddenin meteorolojik parametrelerden; sıcaklık, basınç ve basınç sistemleri, nem, rüzgar, yağış, enversiyon ve kararsızlık indeksleri ile olan ilişkileri araştırılmıştır. Bunu araştırıken. dağılımdan bağımsız Spearman Rank Korelasyonu, sınıflandırma ve grafiksel yöntemler kullanılmıştır. Rank korelasyonu kullanılmasının nedeni verilerin bir kısmının normal dağılıma uymuyor olmasındandır. Bulunan sonuçlar grafikler ve tablolar halinde sunulmuştur. Kullanılan yöntemlere göre kirletici parametrler ile sıcaklık, basınç ve rüzgar arasında kuvvetli ilişkiler tespit edilmiştir. Diğer parametrelerle de bilhassa aylık dönemler de değişik şiddette ilişkiler tespit edilmiştir. Özellikle yükseltili enversiyonun sıkça görüldüğü zamanlarda ilişkilerde meydana gelen bozulmalar ilginç bulunmuştur. istanbul'da son senelerde artan hava kirlilği ve bunun meteorolojik koşullarla ilişkisini bilimsel bir yaklaşımla ortaya koymayı amaçladığımız bu çalışma; ileride yapılabilecek kirlilik öngörüsü modellemelerine ışık tutabilirse amacına ulaşmış sayılacaktır. SUMMARY THE RELATIONSHIP BETWEEN THE METEOROLOGICAL PARAMETERS AND SOME POLLUTION PARAMETERS AT ISTANBUL DURING THE WINTER SEASON The main purpose of this thesis is to search for the relationship between the meteorological and air pollution parameters in Istanbul in a winter period. In this study as the air pollution parameters Sulfur Dioxide (SO2) and Suspended Particulate Matter have been taken from the Health Directorate of Istanbul at locations Fatih, Şişli, Üsküdar, Bakırköy and Kadıköy. On the other hand meteorological variables are temperature, pressure and its systems, ralative humidity, wind speed and direction, precipitation, inversion and instability indices ( Showalter [SSI], Cummulative Sums[TTI] and K [KI]) are considered. Meteorological variables are obtained from three stations in Istanbul which are Florya, Göztepe and Atatürk International Airport. In the first section, the purpose of the study and the topographic, geographic and industrial features of Istanbul in addition to the climatical properties are explained. In the second section; pollutions, the fundamental structure of the atmosphere, diffusion and the turbulence have been accounted in a general manner. In addition to the areal, line air pollution sources are explained on the basis of sulfure dioxide and particular suspended matter. In the third section, the measurement locations of the meteorological and air pollution data, measurement methods and time of record are exposed. In the data treatment part of the thesis the Spearman Rank Test, wind analysis methods and instability indices calculation methods are explained with various properties. VIThe reason of employing rank correlation is due to the reason that some part of the data do not confirm with the normal distribution. In order to obtain homogeniety in the method applied Spearman Rank Correlation is adopted. The fundamental of this method is the substitution of data values with their ranks and to look at the possible correlation between these ranks. It is possible to use the following relationship: 6T D'2 n^re^ - 1) where; D : is the difference between the values. D = X% - Yi (2) n : the number of data. The value of rank correlation varies between (-1) and (+1) similar to the conventional correlation coefficient. According to the (-1) and (+1) values the relationship is perfect but inversely proportional and directly proportional respectively. From the standard normal distribution the probability of occurrence is given as u(rs)} (4) In this manner for a < 0.05 values at %95 significant level Hi hypothesis is accepted. On the other hand, during wind analysis Lambert formulation has been used and the following equation is used for its persistence: ? = V where; P: Percistance R: Resultant Wind Speed V: Mean Wind Velocity In the third section the manner in which Showalter, Cumulative Sum and K- indices calculation procedures are explained. In the fourth section the regional distribution of air pollutants are shown in Istanbul and the relationships between the instability indices as well as temperature, pressure, wind, humidity and inversion are explained in detail with necessary interpretations. The results are drawn from the graphical presentation, calculation of monthly and four-monthly correlation coefficients and the groupings. According to these the conclusions obtained can be given as follows: vm1. Sulfur dioxide (SO2) and Suspended Particulate Matter (SPM) are inversly related to temperature i.e. air pollution concentrations increase with decrease in the temperature and vice versa. However in January this relationship is destroyed but become directly related. The reason for this is thought to be high inversion. 2. SO2 and SPM and pressure has relationship in such a way that as the pressure decreases the air pollutants decrease. In January the relationship again becomes destroyed. According to the grouping on the basis of dominant pressure as the high pressure exists high air pollution concentrations are determined. Similar statement is valid also applicable with lower pressure 3. SO? and SPM and relative humidity shows a weak inverse relationship. However, according to the four-month correlation there appears no relation. In the monthly correlations, the coefficients are calculated as rso2 - -0.42 and tspm = -0.34. On the contrary for Fatih, Şişli and Kadıköy there are destroyments depending on the high inversion in the January. 4. SO2 and SPM and wind have inversly strong relationships. As the wind intensity increases the air pollutant concentrations decrease. Sometimes increase in the wind intensity causes air pollutant concentration increase and the reason for this is thought to be the pollutant transportation. On the other hand according to the dominant wind direction the pollutants in various districts are grouped. 5. It is observed that SO2 and SPM and precipitation causes decreament in the air pollution concentration. Since they are very close each other this result especialy appears between Bakırköy and Florya. 6. According to the grouping between SO2 and SPM and inversion it is observed that as high inversion exists the air pollutant concentration increases. In the case of day and night inversion, nightly inversion yields more air pollutant concentration. According to the surface inversion thickness consideration in grouping, more air pollution concentraions are calculated between 0-110 m than 0-360 m. One of the most important conclusions concerning the inversion is that high inversion causes to the corruption of relationships between air pollution concentrations and temperature, pressure, humidity and instability index. ' 7. SO2 and SPM and instability indices have relationships which is directly related to Showalter Index but Cummulative Sums and K- Indices result is reverse relationship.; Except the curroptions the January these are IXrather normal due to the increment of Showalter stability Cumulative Sums and K-indices expresses instabilities. Additionally, higher pollution concentrations are calculated in the case of stable days than instable days. It is hoped that the conclusions reached in this study with their meaningful interpretations taking into consideration the meteorological parameters will shed further light for the clearification of air pollutant concentrations in similar environments. Last but not the least the work in this thesis provides preliminary conclusions which should be elaborated in further studied. 72