Search

Accurate demand forecasting is crucially important to reduce inventory and backlogging cost. In this study, we analyze howpromos, holiday statements, price changes, stock availability and date-time features (weekdays, months etc.) affect thedemand by using several forecasting methods. Data sets were collected for the products of the global pharmaceuticalcompany providing services in Turkey. Actual daily sales data for 2016, 2017 and 2018 were used in the construction of thisdata set. In order to predict the next periods demand, we used four different models which are Holt Winters, RidgeRegression, Random Forest and Xgboost. We also ensemble those models to improve forecasting accuracy. Next, byweighting inversely proportional to the error rates of the models, binary, triple and quadruple combinations of the singlemodels were compared with themselves and the single models. Our numerical results show that the lowest forecasting errorrate was obtained in ensemble models. Particularly, the lowest error rate in individual models was obtained in Random Forestwith 15.7% RMSPE (Root Mean Square Percentage Error) value, and the lowest error rate was obtained with 10.7% RMSPEvalue in Holt Winters & Xgboost models combination. Results show that ensemble of several models can increase theforecasting accuracy., Doğru talep tahmini, karşılanmayan talep ve stok miktarını azaltmak için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma, yapılanpromosyonların, yıl içi tatil günlerinin, ürünün fiyatında olan değişikliklerin, ürünün stokta bulunup bulunmamasının ve bazıtarih özelliklerinin (haftanın günleri, aylar, yıllar vb.) birden çok tahmin modelinde kullanılarak talebi nasıl etkilediğininanaliz edilmesini amaçlamaktadır. Çalışma için, Türkiye'de uzun yıllar hizmet veren bir global ilaç şirketine ait bir ürünincelenmiştir. Veri seti için 2016, 2017 ve 2018 yıllarına ait günlük satış verileri kullanılmıştır. Gelecek dönemlerin talebinitahmin etmek için; Holt Winters, Ridge Regression, Rastgele Orman ve Xgboost olmak üzere dört ayrı model kullanılmıştır.Ayrıca tahmin doğruluğunu arttırmak için dört modelin birbiriyle olan kombinasyonlarından oluşan modeller dekullanılmıştır. Sonrasında, modellerin hata oranları ile ters orantılı şekilde ağırlıklandırma yapılarak, tekli modellerin ikili,üçlü ve dörtlü kombinasyonları elde edilmiş ve hata oranları hem kendi aralarında hem de tekli modellerle kıyaslanmıştır.Sonuçlar, en düşük tahminleme hatalarının birleştirilmiş modellerden elde edildiğini göstermiştir.Oluşturulan tüm modellerhata oranı bakımından kıyaslandığında, hata oranı en düşük modelimiz %10,7 RMSPE (Kök ortalama Kare Yüzde Hata)değeri ile Holt Winters ve Xgboost modellerinin kombinasyonlarından oluşan kombinasyon olmuştur. Sonuçlar, birden çokmodelin birlikte kullanılarak talep tahmininin doğruluk oranının artırılabileceğini göstermiştir.

Bu tez çalışmasında, üretim planlama ve değişiklik yönetimi üzerine bir araştırma yapılmış ve otomotiv sektörüne ait uygulamalarla örneklendirilmiştir. Otomotiv sektöründen farklı mamullerin üretim planlama ve değişiklik yönetimi süreçleri ele alınmış ve PLM'in bu süreçlere katkısı örneklerle ifade edilmiştir. Üretim planlama ve değişiklik yönetimi süreçleri analiz edilen mamullerin PLM sayesinde kullanıcılara ve firmaya olan katkılarına yer verilmiştir. Satış siparişi açıldıktan sonra üretim süreci başlayan mamulde, müşteri isterinde yapılan değişiklikleri yönetmekte pratikte sorunlar olduğu bilinmektedir. Proje yönetimi departmanından başlayan planlama ve değişiklik yönetimi süreci; tasarım, malzeme planlama, satın alma, üretim planlama, üretim ve servis departmanlarının etki alanına girdiği karmaşık bir yapıyı içinde barındırmaktadır. Bu karmaşık yapı dikkate alınarak, mamulde yapılan değişikliğin PLM desteğiyle sorunsuz olarak üretime alınması ve tüm bileşenlerin senkronize çalışması için önemli noktalara değinilmiştir. Bu amaçla literatür taraması yapılarak ilgili örnekler incelenmiş ve sonrasında üretim planlama ve değişiklik yönetimi kapsamında değerlendirilmiştir., In this thesis study; a research has been done on production planning and change management and it has been exemplified by the applications of the automotive industry. Production planning and change management processes of different products from the automotive industry have been discussed and the contribution of PLM to these processes has been expressed with examples. With PLM, the positive contributions of the products analyzed in production planning and change management processes for users and the company were discussed. It is known that there are practical problems in the management of changes made by customer requests in the product, which begins the production process after the opening of the sales order. The planning and change management process starting from the project management department; it has a complex structure that including the design, material planning, purchasing, production planning, production and service departments. Considering this complex structure, important points have been mentioned for the change made in the product to be realized in production without any trouble with the support of PLM and for the synchronized operation of all components. For this purpose, the relevant examples were examined , through literature review and then evaluated within the scope of production planning and change management.

İşletmeler büyüdükçe işlerin en iyi şekilde ilerlemesi için yapılacak işler karmaşık bir hal almaya başlar. Bu ortamda üretim/hizmet faaliyetlerinin verimli şekilde ilerlemesi için en uygun kararların kısa sürede ve etkin olarak alınması önemlidir. Karmaşık olan tüm verilerin analiz edilerek yöneticilerin karar vermesi için geliştirilmiş bilişim teknolojisi tabanlı birçok sistem bulunmakta olup bunlardan birisi ise karar destek sistemleridir. Karar destek sistemleri seçenekler arasından çeşitli analizler ile seçim sunarak en doğru kararın alınması için yöneticilere imkân sağlar. Çalışma Gaziantep ilinde iplik üretim faaliyeti gösteren bir işletmede yapılmıştır. İşletmede çalışan tüm makinelerde istasyonlar arasındaki üretim miktarlarının durumlarına göre üretim planının yapılması için karar destek sistemlerinden en etkin şekilde nasıl faydalanılabileceği amaçlanmıştır. Verilerden elde edilen sonuçlara göre çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır. Değerlendirmelere bağlı olarak tavsiye niteliğindeki konular işletme çalışanları ile paylaşılarak öneriler getirilmiştir. Çalışma iplik üretim tesisleri için bir örnek teşkil edecek olup; diğer sektörler için ise yol gösterici niteliğinde olabilecektir.

Bu çalışmanın amacı, mobilya endüstrisinde çekyat üretimi yapan bir işletmenin bütünleşik üretim planlama faaliyetleri için öncelikli hedef programlama yaklaşımının kullanılabilirliğini göstermektir. Karar verici için iki farklı bütünleşik üretim planı önerisi yapılmıştır. Planlardan biri iki öncelikli hedef programlama modeli kullanılarak yapılan bütünleşik üretim planıdır. Birinci öncelik hedeflenen kar miktarıdır, ikinci öncelik ise hedeflenen üretim miktarı ve hat düzgünleştirmedir. Birinci ve ikinci planda aynı kar miktarı hedeflenmesine rağmen, ikinci planda iş istasyonlarının çalışma süreleri mümkün olduğunca yakın olması istenmiştir. Böylece iş istasyonlarının boşta bekleme süreleri azalacaktır. Yapılan bu çalışma sonucunda üretim planlama ve kontrol faaliyetlerinin işletme verimliliği üzerindeki önemi ortaya koyulmuştur. Önerilen üretim planı modeli esas alınarak gelecek dönemlerde, model üzerinde ürün sayısı, çeşidi ve planlama dönemi sayısı değiştirilerek farklı amaçlar doğrultusunda farklı sonuçlar elde edilebileceği önerilmektedir. In this study, it is aimed to apply aggregate production planning in a furniture company which produces sofa. Preemptive goal programming has been used which is an effective method in aggregate production planning solution. Two different aggregate production plans have been suggested. One of the plans is two priority goal programming. First priority is targeted profit, second is both production size and line smoothing. Although first and second plans aims same profit level, in the second plan working time of work stations wanted to as near as possible. By this way work station’s spare times will be reduced. As a result of this study, the importance of production planning and control activities on the corporate profitability has been showned and it is concluded that scientific methods should be used. Based on the suggested production plan, it is possible to get new results by changing product numbers, types and number of planning periods.

Bir işletmenin neyi, ne kadar üreteceğine karar vermesi için satış tahminleri, üretim kapasitesi, tedarik süreleri,_x000D_ maliyetler, satış fiyatları gibi pek çok faktör göz önünde bulundurulmaktadır. Bu kadar çok değişkenin etki_x000D_ ettiği üretim planlama kararları için firma yöneticilerinin ne ölçüde bilgi işleme sistemlerinden faydalandığı ve_x000D_ hangi işletme fonksiyonlarına göre üretim planlama kararlarını verdiğini tespit etmek bu çalışmanın amacıdır._x000D_ Çalışmada çoğu otomotiv, metal işleme ve makine sektörlerinde faaliyet gösteren 50 firmada üretim_x000D_ planlaması üzerine çalışan yöneticilere anket yapılmış ve yapılan anketler SPSS ortamında değerlendirilmiştir._x000D_ Çalışmada, şirketlerde üretim planlamasında kullanılan öneri sistemleri araştırılmış ve şirketlerin büyük_x000D_ çoğunluğunda Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) sistemi bulunmasına rağmen sadece yarısında bir öneri_x000D_ sistemi olduğu görülmüştür. Diğer bir deyişle, Malzeme İhtiyaç Planlaması (MİP) ile KKP arasındaki bir aşama_x000D_ olarak kabul edilen kapalı çevrim MİP’i sağlayacak bir Karar Destek Sistemi (KDS), şirketlerde KKP bulunduğu_x000D_ söylenmesine rağmen, bu şirketlerin yarısında bulunmamakta veya kullanılmamaktadır. Çalışmada, ayrıca_x000D_ üretim planlama için KDS’ye sahip işletmelerde KDS’nin entegre olduğu KKP modülleri incelenerek_x000D_ işletmelerde üretim planlama karar mekanizmalarında nelerin daha önemli görüldüğünün ve bilişim_x000D_ sistemlerinin kullanım seviyesinin analizi yapılmaya çalışılmıştır. Many factors such as sales forecasts, production capacity, lead times, cost and sales prices are taken into_x000D_ account in order to decide what and how many products an enterprise should produce. Since many other_x000D_ variables affect production planning decisions, the purpose of this study is to determine how company_x000D_ managers benefit from information management systems and determine production planning decisions_x000D_ based on business functions. Hence in this study, surveys are administered and data was collected from_x000D_ managers, responsible of production planning, in 50 companies working in largely automotive, metal_x000D_ processing and machinery industuries. The surveys are analyzed by SPSS software. In the study, companies,_x000D_ utilizing decision support systems used in their production planning systems are investigated and it has been_x000D_ found that although the majority of the companies have an Enterprise Resource Planning (ERP) system, only_x000D_ half of them have a decision support system utilized in their production planning. In other words, Decision_x000D_ Support System (DSS) providing closed loop MRP solutions and providing a phase between the Material_x000D_ Requirement Planning (MRP) and the ERP did not exist in half of our sample firms, yet the firms still argue to_x000D_ have an ERP. In addition, ERP modules with integrated production planning, DSSs were investigated. Thus, we_x000D_ tried to determine which modules were considered more important in the decisions made for production_x000D_ planning and to what extent information systems are utilized.

Üretimplanlama için doğru bir talep tahminin yapılması oldukça önemli birparametredir. Müşterilerin gelecekteki talep eğilimleri, piyasa durumu vemevsimsellik gibi birçok faktörden etkilenebilir. Üretim planlama, işletmelerinhedefleri doğrultusunda üretim politikaları, üretim programları ve üretimleilgili süreçlerin planlanmasıdır. Doğru bir talep tahmini yapmak oldukça kritikbir öneme sahip olup kaynakların daha verimli kullanılmasına olanaksağlayabilecektir. Talep tahmin metotları, kantitatif ve kalitatif olarak ikiana başlık altında toplanır. Kantitatif tahmin metodu, insanların kenditecrübelerinden oluşan bilgiye dayanak olarak tahmin yapma yöntemidir.Kalitatif metot ise, sayısal verilerin matematiksel modellemelerledesteklenerek ortaya çıkan sonuçlara dayanarak tahmin yapma yöntemidir. Yapaysinir ağları modeli kantitatif tahmin metotlarının arasında yer alır. Buçerçevede, makine öğrenme yöntemleri özellikle destek vektör makinesi, en yakınn-komşu, regresyon ve yapay sinir ağları ve bayes ağları gibi metotlar vealgoritmaların kullanılması uygun olabilir. Bu makalede yapay sinir ağlarımetodu kullanılarak talep tahmini problemi minimum hatayı veren sinir ağlarıylaçözülmüştür. Yapay sinir ağları metodu, belirli değişkenlere bağlı olan bir taleptahminini önceki örneklerin verileriyle yapay sinir ağlarının öğretilmesiyleileriye dönük doğru talep tahmini yapması hedeflenmektedir., Demand forecastingrepresents an important part of production planning because itcan estimate the future demand of products and services and the amount ofresources that needs to be allocated in order to accomplish that demand. As thedemands can vary as the times passes, the production plan must beable to face those variations. Demand estimation methods are classified undertwo main headings: quantitative and qualitative. The quantitative estimationmethod is a method of estimating the basis of knowledge of people's ownexperiences. The qualitative method is the method of estimating the numericaldata based on the results obtained by supporting the mathematical modeling.Artificial neural network model is among quantitative estimation methods.Therefore, it may be appropriate to use methods and algorithms such as machinelearning methods, especially support vector machine, nearest n-neighbor,regression and artificial neural networks and Bayesian networks. In this paper,we focus on the mining of the time series formed by all the past results usingan artificial neural network-based simulation system that is ableto identify an appropriate production forecast. The results ofthe production simulations are used as historical data in order toforecast the future demands and the amount of time needed to satisfy them. Thetime series forecast results show that data mining can be used in this domainin order to extract patterns that can be used to optimizethe production process.

Bu çalışmada nonwoven kumaş üretimi yapan işletmede planlama faaliyetlerinin etkin bir şekilde yapılabilmesi üzerine çözüm aranmıştır. Firmanın analizleri sonucunda üretim planlama faaliyetleri için bir karar modeli oluşturulmuş ve bu model matematiksel olarak ile ifade edilmiştir. Bundan yola çıkılarak Bayteks Teknik Tekstil A.Ş. firmasının kumaş üretim hatları dikkate alınarak doğrusal programlama yöntemi yardımıyla bir ana üretim çizelgesi ortaya konmuştur. Üretim planında en fazla faydayı sağlayabilmek için verilerin sayısal olarak ifade edilebilmesi gerekmektedir. Yapılan analizlerde ortaya koyulan ana üretim çizelgesi için tahminler, ürün ağaçları, kapasite kısıtları sayısal olarak ifade edilmiş ve karar modelinde belirtilmiştir. LINGO paket programı yardımıyla elde edilen verilerde firmanın üreteceği ürünlerin miktarı, bu ürünlerin hangi zaman periyodunda üretilmesi gerektiği ana üretim çizelgesindeki zaman skalasında sayısal olarak ifade edilmiştir. In this study, a solution has been sought in order to carry out the planning activities effectively in the nonwoven fabric production enterprise. As a result of the analysis of the firm, a decision model has been created for production planning activities and this model is expressed mathematically. Based on this, Bayteks Teknik Tekstil A.Ş. by taking into consideration the fabric production lines of the company, a main production schedule has been introduced with the help of linear programming method. In order to obtain the most benefit in the production plan, data should be expressed in numerical form. Estimates, product trees, capacity constraints are expressed numerically and stated in the decision model. The amount of the products to be produced by the company in the data obtained with the help of the LINGO package program and the time period in which these products should be produced are expressed numerically in the time scale in the main production schedule. 100

Bu çalışmada, bulanık hedefprogramlama (BHP) kullanarak mobilya üreten bir firma için bir üretim planıönerisi getirilmekte ve karar vericinin miktar ve kar amacına ulaşılmasıhedeflenmektedir. Bu hedefler kesin olarak belirlenemediği için bulanıksayılarla ifade edilmiştir. Önerilen modelde, her bölümdeki işçi sayısı yenidendüzenlenmiştir. Önerilen modelin kullanılması durumunda, şirketin öncekidönemde olduğundan%8 daha az işçi kullanarak faaliyetlerine devam edebileceğive üretim bölümlerinin daha verimli çalışacağı öne sürülmüştür., In this study, a production plan proposal is made for a company that producesfurniture using fuzzy goal programming (FGP) and aim to reach Produce amountand profit goal of the decision maker. These goals were determined to be fuzzybecause they cannot be determined precisely. In the proposed model, the numberof workers in each section has been rearranged. In the case of using theproposed model, it was suggested that the company could continue its activitiesby using 8% less workers than in the previous period and the productiondepartments would work more efficiently.

Bu çalışmada, elektroteknik ürünler üreten bir fabrikada yer alan enjeksiyon makinesinden alınan bir haftalık verilerle, tek makine için mevcut sıralama ve çizelgeleme metotlarının kullanımı ile hammadde ve renk matrisi oluşturularak yapılan bir çizelgelemenin sonuçları karşılaştırılmıştır. Ele alınan problem sıra bağımlı ve hazırlık zamanlıdır. Metotlar arasındaki karşılaştırmalar LEKIN programından yararlanılarak yapılmıştır. Çalışma sonucunda hammadde ve renge bağlı bir sıralama ve çizelgeleme yöntemi oluşturulmuştur. Bu metodun literatüre yerleşmesi ve kullanım kolaylığı açısından CB-SPT (Color Based Short Processing Time/Renk Tabanlı En kısa İşlem Süresi) olarak ifade edilmesi uygun görülmüştür. In this study, a weekly data collected from the injection molding machine in an electrotechnical factory has ensured the comparisons between the use of the current sequencing and scheduling methods for a single machine and the results of the schedule made by forming a raw material and colour matrix. Our problem is that we received and handled as preparation time dependent. The program LEKIN is used to make comparisons between the methods. As a result of study this is achieved the sequencing and scheduling method depending on the raw material and color. To remember easily and for the sake of practicality, we named this method CB-SPT (Color Based Short Processing Time) in the article.

Otobüs üretiminde kullanılan kutu profiller, kullanılacakları yerin ihtiyaçlarına göre hazırlık istasyonlarında kesme, bükme, delme ve kaynakla birleştirme işlemlerine uğramakta ve sonra farklı montaj hatlarında otobüs karkası oluşturmak için çatılmaktadırlar. Profil hazırlama ve birleştirme hatlarındaki akış yolları sayısının fazlalığı ve proses akış sürelerinin farklılıkları nedeniyle geleneksel malzeme ihtiyaç planlamasının uygulanması, çok fazla yerde iş emri açılmasına ve takiplerin zorlaşmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, uygulama yapılan otobüs fabrikasında geleneksel iş planlamalarının dışına çıkılarak karkas üretim planlamalarının yapılabilmesi için farklı bir yöntem geliştirilmiştir. Otobüs karkası oluşturan her komplenin başlangıç noktası profil kesimleridir. Profillerin kesimden sonra uğrayacakları üretim yerlerine ve araç üzerindeki montaj yerlerine göre profillerin tedarik süreleri hesaplanmıştır. Bu tedarik süreleri, firma için hazırlanan yazılım kullanılarak üretim programıyla entegre edilmiş ve böylece günlük iş planlamalarının oluşturulması sağlanmıştır. Oluşturulan sistem sayesinde, profil hazırlama sürecinden karkas hattı başına kadar akış süresi sekiz günden beş güne indirilmiş, fazla stok üretiminin önüne geçilmiştir., In bus factory, the tubes prepared by cutting, bending, drilling and welding operations in preparation stations, after that they combine with their carcas assembly in different assembly stations according to their consumption position needs. Excess of the number of flow paths in carcass assembly and differences of the process lead times causes huge amount of work orders and difficulties in production traceability when traditional material requirements planning was implemented. Therefore in the bus factory implemented this work, a different method was developed for carcass production planning beyond the traditional business planning. In bus factory, each assembly forming bus carcass starts with profile cutting process. According to the movements of profiles for production after cutting processes and their locations on the vehicle assembly, the leadtimes were calculated. This lead times integrated with the production schedule using the software written for the company and so the creation of business planning is provided daily. Consequently, in the tube preparation area, the stores are decreased and the flow time is reduced from eight days to five day, are reduced.

Karar alma fonksiyonu, bir problemi çözmek veya yeni bir işe girişmek için bazı alternatifler arasından seçim yapmayı gerektirir. Bu kararlar genellikle güncel hayatın da özelliği itibariyle oldukça karmaşık ortamlarda geçekleşebilmektedir. Belirsizlikten veya kesin bilgiye sahip olamamaktan kaynaklanan bu karmaşık durumlara farklı çözüm yaklaşımları vardır. Matematik bilimindeki paradigma kaymalarından birisi de belirsizlik kavramı ve buna karşı çözüm yaklaşımları ile ilgilidir. 1965 yılında L. A. Zadeh tarafından, belirsizliği incelemek için kullanılan ve olasılık teorisinin ötesinde çoklu mantığa dayalı olan, bulanık küme teorisi geliştirilmiştir. Bu teorinin karar verme problemlerinde kullanıma ilişkin ilk çalışma 1970 yılında L. A. Zadeh ile beraber R. E. Bellman tarafından yapılmıştır. Bunlara dayalı olarak da bulanık doğrusal programlama ile ilgili ilk çalışma 1974 yılında H. J. Zimmermann tarafından sunulmuştur.Bu çalışma; bisküvi, çikolata, kraker ve gofret grubu ürünlerin üretimini yapan bir işletmenin bisküvi üretim tesisinde karşılaştığı bir problemi konu almaktadır. İlgili problemin bulanık doğrusal programlama modeli kurulmuş ve modelin çözümü, Verdegay'ın parametrik programlama yaklaşımı ile gerçekleştirilmiştir. Çözüm sonucunda, işletmenin altı farklı ürün grup formülünde kullandığı hammadde maliyetlerini enazlamak için gidebileceği değişik ürün formülasyonları ve bunların sonucunda ortaya çıkan maliyet kazanımları ortaya konmuştur. 2011 yılı toplam üretim miktarlarına göre düşük(?=0,3) tolerans düzeyinde gerçekleşebilecek kazanç $386.533 olurken, orta(?=0,6) tolerans düzeyinde $776.533 ve yüksek(?=0,9) tolerans düzeyinde ise $1.164.800 olmaktadır. Decision-making function, requires making selections among some alternatives in order to solve a problem or taking new actions. These decisions generally may occure in complicated circumstances in respect of characteristics of today?s life. There have been different approachs to solve these complicated situations which arise from vagueness or not having the absolute information. One of the paradigm shifts in Mathematics is about the concept of vagueness and approachs to solve this. Fuzzy set theory which is beyond probablity theory and based on multi-valued logic is developed by L. A. Zadeh in 1965 to investigate the vagueness. The first paper which is about the use of this theory in decision-making problems is presented by L. A. Zadeh and R. E. Bellmann in 1970. Based on these, the first paper about fuzzy linear programming is presented by H. J. Zimmermann in 1974.This study is about a problem experienced by a firm produces biscuits, chocolates, crackers and wafers products. The fuzzy linear programming model of the mentioned problem is established and the solution is made by Verdegay?s parametric programming approach. To minimize the input costs, different product formulations among six product groups and respectively the cost benefits of them are stated in the solution. Based on 2011 total production amounts, the cost benefits of low(?=0,3) tolerance level is $386.533 while the cost benefits of medium(?=0,6) tolerance level is $776.533 and the high(?=0,9) tolerance level is $1.164.800. 150

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011, Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2011, Üretim Planlama ve Kontrol teorisinin önemli alt alanlarından olan parti büyüklüğü belirleme problemi, günümüzde işletmelerin sıklıkla karar vermesi gerektiği bir konu olarak dikkat çekmektedir. Parti büyüklüğü belirleme problemi, orta dönemli taktik seviye bir karar olması sebebiyle işletmelerin performansına doğrudan etki etmektedir. Gerçek hayat uygulamalarında olduğu gibi büyük problem tipleri için, ilgili problemi optimum şekilde çözmek çok ciddi zamanlar almaktadır. Bu çerçevede, sezgisel ve metasezgisel yaklaşımlar, problemin çözümü için sık başvurulan yöntemler olarak göze çarpmaktadır. Literatürde parti büyüklüğü probleminin uzantı problemi olarak nitelenen çok ürünlü çok periyotlu fazla mesai kısıtı altında parti büyüklüğü planlama problemi için farklı sezgisel yaklaşımlar geliştirilmiştir. Fakat; çalışmaların hiçbirinde üretim planlama yaklaşımları ile oluşturulabilecek baskın küme özelliklerinden ve problemin değişik çeşitlerinden bahsedilmemiştir. Bu çalışmada göz ardı edilen bu iki özellikten de faydanılmıştır. Çalışmanın amacı, önerilen iki aşamalı sezgisel yaklaşım sayesinde, parti büyüklüğü için büyük veri setleri ile polinom zaman içerisinde optimuma en yakın çözümü elde etmektir. Bunun yanı sıra, kurulacak baskın küme tanımları ile de parti büyüklüğü yaklaşımında referanslar üretilmesi hedeflenmektedir. Problemin çözümü için tasarlanan iki aşamalı melez sezgisel yaklaşımda, başlangıç çözümü olarak bir dinamik parti büyüklüğü tekniği kullanılırken, elde edilen sonuçlar iyileştirme sezgiseline veri olarak verilmiştir. İyileştirme sezgiselinde ise metasezgisel bir algoritma kullanılarak global optimum elde edilmeye çalışılmıştır. İncelenen küçük boyutlu test problemleri için, optimuma oldukça yakın sonuçlar elde eden algoritma, geliştirilerek daha zor problem tipleri için de uygulamaya alınabilir., Lot Sizing problem has been considered to be a vital decision that should be made frequently. Lot sizing is a very important sub-problem derived from the original Production Plannig and Control Theory. The related decision affects the performance of production systems directly. Because, it is considered to be a tactical level decision making problem by most of studies in the literature. It takes quite a long time to obtain an optimum soluiton to large-scale problems. Hence, heuristic and metaheuristic approaches are usually used to obtain a near optimal solution to real world problems. There are several solution methods in the literature that aim to solve multi-item multi-period capacitated lot sizing problem with overtime decision in polynomial time. On the other hand, majority of papers have not focused on the dominance properties that may be formed via Production Planning Theory. In this study, a well-known extension problem of lot sizing has been solved nearly optimally by using an intelligent heuristic technique. The aim of the study is to solve related extension problem with large-scale data sets nearly optimally in polynomial time via a two-stage heuristic algorithm. Additionally, proposed dominance properties may form a new point of view in lot sizing theory. The proposed algorithm consist of two stage. The first is constructive heuristic that is a dynamic lot sizing technique called Lot-for-Lot. Results obtained from the initial phase have been given as an input to improvement heuristic. Improvement heuristic is a combination of metaheuristic technqiue (Simulated Annealing) and dominance properties. Algorithm results in pretty good solution set for small-problem sizes. And, it is understood that it may be implemented to more complicated problem extensions with some revisions., Yüksek Lisans, M.Sc.

Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Endüstri Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Sanayi devrimi ile birlikte Henry Ford öncülüğünde uygulamaya koyulan yürüyen bant sistemi, montaj hatlarına ilham kaynağı olmuştur. Geçmişten günümüze üretim planlama sürecinde anahtar rol oynayan montaj hatları ise yapısal açıdan gelişimini sürdürmekle birlikte, halen çeşitli çözüm algoritmalarına da uygulama alanı oluşturmaktadır. Bu çalışmada karışık modelli düz montaj hattı dengeleme problemleri ele alınmıştır. Gerçek hayat koşullarını daha iyi yansıtması amacıyla model kurgulanırken paralel iş istasyonu oluşumu durumu ve pozitif-negatif bölgeleme kısıtları göz önüne alınmıştır. Öncelikle konu ile ilgili yapılan çalışmalar incelenmiş ve literatür çalışmaları ile bazı sezgisel yöntemler özet halinde sunulmuştur. Daha sonra COMSOAL yöntemi ve genetik algoritmanın birleştirilmesiyle geliştirilen hibrid genetik algoritma ile çözüm yolları aranmıştır. Geliştirilen algoritma modellenerek Matlab programında kodlanmıştır. Algoritmanın işleyişi bir örnek üzerinde anlatılarak, geçerliliğini göstermek ve performansını ölçmek amacıyla 12 test problemi üzerinde denemeler yapılarak elde edilen sonuçlar yalın genetik algoritma sonuçlarıyla kıyaslanmıştır. Sonuçta, geliştirilen hibrid genetik algoritmanın, 12 test problemi üzerinde yalın genetik algoritmaya göre daha iyi sonuçlar verdiği görülmüştür., With the industrial revolution, conveyor belt system had been put into practice led by Henry Ford, and it was the source of inspiration to assembly lines. From past to present, assembly lines which have a key role in the production planning process, develop themselves structurally, and still continue to generate various solution algorithms. In this study mixed-model straight assembly line balancing problems are addressed. While establishing the model, state of the formation of a parallel workstation and the positive-negative zoning constraints are taken into account in order to reflect real-life conditions better. First of all, relevant studies and literature were examined and some heuristic methods are presented in a summary. Then, solutions have been sought with the hybrid genetic algorithm that is obtained from the combination of COMSOAL method and the genetic algorithms. The developed algorithm is modeled and then coded in Matlab program. Explained the functioning of the algorithm with an example, trials were made on 12 test problems in order to show the validity and measure the performance, and the results were compared with the results of a simple genetic algorithm. Ultimately, it has been observed that better results were obtained from 12 test problems with the developed hybrid genetic algorithm than the simple genetic algorithm., Bu tez çalışması BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ, BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ BİRİMİ tarafından 2011-40 nolu proje ile desteklenmiştir.

Mermer ocak işletmeciliğinde delme çatlatma yöntemi, ilk yatırım maliyetinin düşüklüğünden dolayı arama çalışmalarında ve her tür formasyonda uygulanabilirliğinden dolayı çok sert kayaçların üretiminde tercih edilen, üretim hızı düşük, kayıp oranı yüksek bir mermer ocak işletme yöntemidir. Günümüzde, ülkemiz mermer ocaklarının birçoğunda planlama yapılmadan günlük politikalarla üretim yapılmakta, planlama yapılan kısıtlı sayıdaki ocaklarda ise kabuller ve tahminlerle elde edilen veriler kullanılmakta ve sonuçlar gerçeğe az yaklaşmaktadır. Bu da yatırım ve iş gücünün planlı ve verimli kullanılmamasına ve görünmez para kaybına neden olmaktadır. Planlı ve verimli çalışmanın önemi, dünya rezervinin 1/3 ünden fazlasına sahip, 150 ülkeye ihracat yapan ve maden ihracatının %60 ını karşılayan mermer sektörü için daha da artmaktadır. Bu çalışmada, üretim planlama aşamasında delme çatlatma yönteminde yapılan çalışmalar gruplanmış, her bir grubun çalışma süreleri belirlenmiş, bu gruplar arasındaki uyumun ne olması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca sürelere bağlı olarak hedeflenen üretim miktarlarına belli bir dönem içinde ulaşılması için gerekli makina ve donanımın miktarı ile bu dönemde gerekli olacak ana sarf malzemelerinin miktarlarının hesaplama şekilleri gösterilmiştir. Çalışmanın son aşamasında, belirlenen girdiler ve eşitlikler hesap çizelgesi programına işlenmiş, başlangıçta belirtilen girdiler değiştirildiğinde çıktılarda meydana gelen değişimler gözlenmiştir.

TEZ8099 Tez (Yüksek Lisans) -- Çukurova Üniversitesi, Adana, 2010. Kaynakça (s. 121-123) var. ix, 125 s. : res. (bzs. rnk.), hrt., çizelge ; 29 cm. In this study, terry clothes manufacturing process and towel/bathrobe clothing processes are researched. Manufacturing technology, weaving and finishing processes of terry clothes are explained generally and clothing process of terry clothes is explained in details. Manufacturing planning and manufacturing management scopes are emphasized. For that case, a specific bathrobe order of a towel and bathrobe factory is researched. Manufacturing planning is made and determinate of the deadline is aimed for the bathrobe order that is chosen. Manufacturing management study is made for the clothing process. Time measurement and process analyze are made by researching the sewing steps for the researched bathrobe. Bottlenecks at the process analyze are ascertained and solutions are offered. Bu çalışmada, havlu kumaşların üretim prosesi ve havlu/bornoz konfeksiyon süreçleri incelenmiştir. Havlu kumaşların üretim teknolojisi, dokuma ve terbiye süreçleri genel açıdan, konfeksiyon süreci ise detaylı biçimde anlatılmıştır. Ayrıca üretim planlama ve üretim yönetimi kavramları üzerinde durulmuştur. Bu amaçla havlu ve bornoz üretimi yapan bir işletmede seçilen bir bornoz siparişi incelenmiştir. İncelenen bornoz siparişi için üretim planlaması yapılmış ve temrinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Konfeksiyon sürecinde ise üretim yönetimi çalışması yapılmıştır. İncelenen bornozun dikim adımları incelenerek, zaman ölçümü ve proses analizi yapılmıştır. Proses analizinde dar boğazlar tespit edilmiş, çözüm önerileri sunulmuştur.

PETROL ÜRÜNLERİ SANAYİİNDE KARMA TAMSAYILI PROGRAMLAMA YÖNTEMİ İLE ÜRETİM PLANLAMA UYGULAMASIÖZET Birden fazla çeşitte ürünün bir arada üretildiği ve talebin dönemlere göre değişiklik gösterdiği durumlarda üretim planlama faaliyetleri bütünleşik üretim planlama olarak tanımlanır. Planlama çalışmalarının bütünleşik olma niteliği, bu yöntemin tek tek ürünlerin detaylı planlarının hazırlanması amacıyla değil, işletme tarafından üretilen tüm ürünlerin bir arada ele alınarak planlama çalışmalarının yapılmasıdır. Son yıllarda daha iyi anlaşıldığı üzere, bütünleşik üretim planlaması bir yöneticinin performansını etkileyen en önemli kriterdir. Zayıf bir planlama, bir işletmenin beklemediği olaylarla karşılaştığında dayanma gücünü zayıflatır. Güçlü bir planlama ise işletmeye rekabetsel bir avantaj sağlarken her türlü olağan dışı olaya da planlı olarak yaklaşmasına izin verir. Bununla beraber bir işletmenin tüm bölümleri, üretim, pazarlama, finans ve diğerleri aynı ahenk içersinde ve uyumlu olarak çalışmak zorundadır. Bütünleşik üretim planlaması bu ahengi sağlayacak bir yöntemdir.Bu çalışmada bütünleşik üretim planlamanın işletmeler için neden önemli olduğu açıklanarak bütünleşik üretim planlamanın işletme içerisindeki yeri anlatılmaktadır. Kullanılan yöntemlerden bahsedilerek bunlardan karma tamsayılı doğrusal programlama yöntemi üzerinde durulmaktadır. Uygulamada ise büyük bir sanayi işletmesinin bütünleşik üretim planına alternatif bir plan geliştirilerek işletmenin bu alternatif plan doğrultusunda sağlayacağı kazançlar gösterilerek bütünleşik üretim planları ile alternatif planların işletmeler için önemi gösterilmeye çalışılmıştır. AN APPLICATION OF PRODUCTION PLANNING BY MIXED INTEGER PROGRAMMING ON A PETROLEUM INDUSTRY FIRMABSTRACTThe production planning activities are called as aggregate production planning when both it is produced more than one goods and the demand changes period by period. The purpose of aggregate production planning is not to prepare detailed plans for each goods, it is to do plans for whole goods produced in the firm together to take in hand.Aggregate production planning is probably one of the most important, yet least understood, jobs that a manager performs. Poor planning can mean a company’s inability to handle unexpected occurrences. But good planning can place a company in an extremely strong competitive position, one from which the organization is prepared to deal with any event. However, all parts of the organization, operations, marketing, finance, and so on, must work together in the planning process to ensure that they are moving in harmony with one another. Aggregate production planning is such a method that can move all parts of the organizations in same harmony.In this study, it’s trying to explain that why aggregate production planning’s importances is so considerable for the companies and what is the position of it in the companies. Also the methods, which are used in the aggregate production planning, is explained, especially mixed integer linear programming is dwell upon on it. In practice, it’s trying to be explained that how can companies obtain such benefits by using aggregate production planning and the alternate plans and what advantages that companies can obtain for their future.

Bu çalışmada, Çelik kapı sektöründe faaliyet gösteren bir işletmenin ahşapdepartmanında ürettiği ürünler için daha etkin bir üretim planlama ve dağıtım modeligeliştirilmiştir. Modelin amacı firma karlılığını ön planda tutarak üretim, stok vedağıtım maliyetlerini en aza indirmektir. Model tamsayılı doğrusal programlamamodeli olarak tasarlanmış ve paket program yardımı ile çözümlenmiştir. Buuygulamanın sonuçlarına göre firma karlılığı arttırılmış, daha etkin bir üretimplanlama yapılmış, stok miktarı ve maliyeti en aza indirilmiş, daha düşük maliyetlidağıtım planı çıkarılmıştır.Anahtar kelimeler : Üretim planlama, Dağıtım planlama, Tamsayılı doğrusalprogramlama, Ahşap endüstrisi In this work, more active production planning and distribution model is improved inwood department in a factory of steel doors sector. The model?s aim is to give apreference firm?s profitability and decrease the cost of production, stock anddistribution. The problem is modelled as a linear programming model and solvedusing an optimization software. According to this reasons of application, firm?sprofitability is increased, more active an production planning is done, the stock?squantity and cost is decreased at least and low-cost distribution planning is expelled.Key words: Production planning, Distribution planning, Integer linear programming,Wood industry 99

Bu çalışmanın amacı iki yönlüdür. Birincisi üretim planlamasının işletmeler için öneminive üretim planlaması ile karar verme için çok hedefli doğrusal hedef programlamanınyararlarının açıklamasını sağlamaktır. Bu, çalışmanın teori kısmını oluşturmaktadır.Bu çalışmanın teori kısmında Doğrusal Hedef Programlamanın türlerinden üç tanesi olan;Lexicographic Hedef Programlama, Ağırlıklı Hedef Programlama ve MINMAX HedefProgramlama açıklanmıştır. Bilindiği üzere, Hedef Programlamanın amacı, hedefdeğişkenlerindeki sapmaları minimize etmektir.kincisi ise, Doğrusal Hedef Programlamanın Bursa'daki bir tekstil işletmesindeuygulamasıdır. Bunun için öncelikle Hedef Programlama modeli işletme için kurulmuş olup,amaç fonksiyonları ve model için kısıtlayıcılar için gerekli veriler toplanmıştır. Daha sonraişletmenin Doğrusal Programlama modeli oluşturularak üst yönetimin hedefleri tanımlandıÜst yönetimin hedefleri doğrultusunda; Lexicographic Hedef Programlama modeli,Ağırlıklı Doğrusal Hedef Programlama ve Eşit Ağırlıklı Doğrusal Hedef Programlamamodelleri Bursa'daki bir tekstil işletmesi için kurulmuştur.Bu modeller, Lingo bilgisayar paket programı ile çözülmüştür ve işletmenin üretimplanlaması ve karar verme modellerinin çözümleri değerlendirilmiştir.Çalışmamız işletmelerde analitik karar verme ve bu konuda çalışanlar için yararlı olacağıgörüşündeyiz.Anahtar Sözcükler: Üretim Planlama, Karar verme, Doğrusal Hedef Programlama, şAkışları, Lingo The aim of this study is two fold. First is putting the importance of production planningfor the companies and to explain the useful of Multigoal Linear Programming for productionplanning and for desicion making. This, constitutes the therotical part of the study.We explained three typies of linear goal programming such as Lexicographic Goalprogramming, weighted Linear Goal Programming and MINMAX Linear Goal programming inthe therotical part of this study. As you know the objective of goal programming is minimize thegoal devation variables.Second is application of linear goal programming in a textile company - Bursa. Firstly toconstruct linear programming model for the company, we collected required datas for objectivefunction and constraints of the model. Later we constracted linear programming model of thetextile company and defined the goals of the top management.According to the goals of top management we constracted, lexicographic goalprogramming model, weighted linear goal programming model and equal weighted linear goalprogramming model for the textile company in Bursa.We solved these models by Lingo computer program and evaluated the solutions of themodels for production planing and decision making for the company.Our study can be helpful for analitical decision making for companies and studiers in thissubject.Key Words: Production Planning, Decision making, Linear Goal Programming, Flowchart, Lingo. 139

ÖZETNŞAAT F RMASI Ç N KISIT TEMELL ŞPROGRAMLAMASI YAKLAŞIMIAraştırmanın amacı hızlı, rekabetçi ve kar getirecek bir teklifinoluşturulabilmesi için teklif aşamasındaki bir projenin iş planlamasının verimliyapılabilmesini sağlayacak modelin belirlenmesi ve bu modelin uygulanmasıdır.Araştırmanın ilk aşamasında problem ve problemin diğer halleritanımlanmıştır. Daha sonra, en rekabetçi fiyatı verecek en uygun ve hızlı yöntembelirlenmiş modeller arasından seçilmiştir. Modelin seçilmesi için ilk önce kaynakkısıtlı iş planlaması modelleri aşamalarına göre sınıflandırılmıştır ve geçmiş yapıtlarüzerinden tartışılmıştır. Anlaşılacağı üzere şeçilen en önemli kriter, modelin hızlıyanıt verebilmesi olmuştur.Modelin seçilmesinden sonraki aşama ise, daha önce proje mühendisi olarakçalıştığım firmanın projesinde, en ekonomik ve hızlı sonuca ulaşabilmek içindeğerlerin ayarlanarak modelin incelenmesi olmuştur. Bunun için önce örnek projedetaylarıyla tasvir edilmiştir. En iyi çözüme ise bilgisayar programı sayesindeulaşılmıştır. lerleyen aşamalarda ise teklifteki, gerçekte oluşan ve model sayesindeen iyiye ulaşmak için kaynakların değiştirilmesi sonucu bulunan iş programıkıyaslanmıştır.Sonuç olarak bir inşaat projesinin zamanında tamamlanması için gerekli işgücünün ve günlük finansmanın önceden doğru olarak belirlenmesinin (teklifaşamasında) avantajları (kar ve süre) ortaya konmuştur.Anahtar Kelimeler: Kaynak Kısıtlı ş Planlaması, nşaat Sektörü, Şans KısıtlıProgramlamaHaziran, 2006 Alper ÇALIŞIR ABSTRACTAN APPROACH OF CONSTRAINT-BASED SCHEDULINGFOR A CONSTRUCTION FIRMThe purpose of the research is to provide and apply a model for scheduling aconstruction project efficiently in stage of proposal request which should beresponded quickly, competitive and also profitable when the work is taken up.In fist step of the thesis the problem with different modes of the problem hadbeen defined. Then, most suitable and much faster model which gives the bestresponse for proposing competitive price had been chosen form defined models. Toselect a model, firstly resource constrained project scheduling models had beenclassified and according to their modes that it had been discussed per the literaturesolutions. And it?s explained that fast responding factor was the most important.After selecting the model, next step was, investigating the model on a projectthat I have been working on a firm as project engineer and adjusting the criteria?s tofind the most economic and fastest solution. For that purpose the example projecthad been described firstly. The optimum solution reached by computer simulation.Proposal schedule, the real application hours in construction and the results obtainedby manipulating resources to reach the optimum by the estimated model had beencompared.As a conclusion it had seen the advantages (profit, time) and applicability ofdefining required manpower and daily finance to complete the project on time byforecasting before the project starts (at the stage of proposal).Keywords: Resource Constrained Project Scheduling, Construction, Chance-constrained ProgrammingJune, 2006 Alper ÇALIŞIR 75

Tepe Mobilya Fabrikası'nda döşemeli ürünlerin teslimat sürelerinin azaltılması fabrika ve ürünlerin satışlarını gerçekleştiren Tepe Home için büyük önem taşımaktadır. Bu projede fabrikanın hücresel üretime geçişi için bir yöntembilim geliştirildikten sonra, hücreler arası ve hücre içi değişkenliği enazlayacak işçi atama probleminin çözümü için bir matematiksel model geliştirilmiş ve bu modelin çözümüyle en iyi hücre sayısı ve her bir hücreye atanacak makine ve işçi sayıları belirlenmiştir. Önerilen çözüm setinden alınan bir hücre ve işçi atama sonucu belirlenen bir pilot hücrede uygulanmış, olumlu sonuçlar alınmış ve bu yöntembilimi destekleyen web tabanlı olarak çalışabilen PHP programlama dili ve Oracle 9.2 veritabanının kullanıldığı "Üretim Takip ve Bilgilendirme Sistemi" programı hazırlanmıştır. Geliştirilen bu yöntembilim ile döşemeli ürünlerin teslimat sürelerinde İstanbul siparişleri için %14,5'lik, Ankara siparişleri içinse %8,29'luk bir azalma sağlanabileceği gösterilmiştir. The main objective of this study is the implementation of a cellular manufacturing system to reduce the customer order lead times at Tepe Mobilya. We first developed a mathematical model for the worker allocation problem and used this model to find the optimum number of cells in order to reduce the variability of worker skill levels in and between the manufacturing cells. We implemented the proposed solution approach in a pilot cell and showed that the order lead times could be reduced by 14.5% or 8.29% for the customer orders from İstanbul and Ankara regions, respectively. Due to the existing management practices, customer orders from İstanbul region has a higher priority compared to the other customer orders. We also designed a web-based system to monitor the customer orders throughout the system. This web-based system could be used to schedule the customer orders at each production stage and to provide a timely information to the decision makers.

Tez (Yüksek Lisans) -- İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2005, Thesis (M.Sc.) -- İstanbul Technical University, Institute of Science and Technology, 2005, 20.yy’da küçük ve orta büyüklükteki işletme (KOBİ)’lerin küreselleşen dünyada ayakta kalamayıp yok olacakları ve onların yerini ise büyük şirketlerin alacakları tahmini yapılmaktaydı. Fakat bunun aksine KOBİ’ler önemlerini arttırarak 21.yy’a girmiş bulunuyorlar. Bunun nedenleri, KOBİ’lerin niçin bu kadar önemli oldukları ve ekonomi açısından önemlerini açıklayarak teze giriş yapılmakta. Bunun sonrasında KOBİ’lerin yapıları itibari ile sahip olduğu avantajlar ve dezavantajlardan bahsedilmektedir. Mevcut durumda Türkiye’de KOBİ’lerin yaşadığı sorunlar ve bunlar için sunulan bir takım çözümler ile devam ediliyor. Geleceğe yönelik olarak bakıldığında KOBİ’lerin sahip olduğu üretim planlama ve kontrol, kalite, maliyet yönetimi, verimlilik, yönetim ve organizasyon gibi konulardaki sorunlar hakkında çözüm getirebilecek endüstri mühendisliği disiplinin katabilecekleri gösterilmeye çalışılıyor. Bunun için hem KOBİ’lerin bu konularda yaşadığı sıkıntılar ile bunlara sunulan çözümler hakkında bilgi veriliyor hem de yapılan uygulamalardan örnekler veriliyor. Sonuçta ise KOBİ’lerin yaşadığı sorunların endüstri mühendisliği disiplini içerisinde yer aldığı düşüncesinden yola çıkarak yapılan çalışmaların da gösterdiği gibi KOBİ’lerde endüstri mühendislerinin gereğinden ve bu endüstri mühendislerinin nasıl çalışmaları ve hangi yetkinliklere sahip olmaları gerektiğinden bahsederek tez sonuçlandırılıyor, In 20.century, it is estimated that small and medium sized companies (SMSC) will be disappeared and big sized companies will be succeeded instead of them. Unfortunately, SMSC entered to 21.century by increasing their importance. The thesis begins with explanation of the reasons of that situation, why are SMSC how important and what is economic importance of SMSC. Then, it is mentioned that SMSC has some advantages and disadvantages because of their organizational structure. It continues with SMSC which are in Turkey have some problems in existing situation and a few solutions gave to those problems. It is tried to show when it is thought about future, what solutions industrial engineering discipline gave about SMSC’s problems which are about production planning and control, quality, cost management, productivity, management and organization. Because of that, both information is gave about SMSC’s problems and suggested solutions and examples from applications are gave. In final section, it is mentioned about decision support systems and advantages for industrial engineering works and SMSC. In conclusion, it is started out that SMSC’s problems are subject of industrial engineering discipline and applications show that industrial engineers are necessary for SMSC. And it is finished by mentioning about how should industrial engineers works in SMSC and which qualificaitions should they have for SMSC., Yüksek Lisans, M.Sc.