Search

Günümüzde çevre kirliliğinin artması, çevreden kaynaklanan maliyetlerin hesaplanıp kayıt altına tutma işlemlerini sağlayan çevresel muhasebeyi gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada Google Akademik, Dergipark ve Sobiad arama motorlarından çevresel muhasebe ile ilgili çeşitli çalışmalara ulaşılmıştır. Ulusal Tez Merkezinden çevresel muhasebe ile ilgi yapılmış olan lisanüstü tezlerin sayısı tespit edilmiştir. Özellikle son yıllarda çevresel muhasebe konusunda çok sayıda çalışma yapıldığı görülmektedir. Buna rağmen yerli literatürde çevresel muhasebe konusunda uygulamaya dayalı yapılan çalışmaların sayısı oldukça sınırlı kalmaktadır. Çalışmanın amacı, uygulamaya dayalı çalışmalar incelenerek çevre ve muhasebe arasındaki ilişkiyi somut bir şekilde ortaya koymaktır. Bu doğrultuda ulaşılabilen 17 çalışma incelenmiştir. İncelenen çalışmalarda çevresel muhasebe konusunda 3 farklı grubun üzerinde çalışıldığı görülmektedir. Bunlar işletmeler, meslek mensupları ve muhasebe eğitimi gören üniversite öğrencilerinden oluşmaktadır. Yapılan araştırma ile elde edilen verilere göre işletmelerin çevresel muhasebeyi yeteri düzeyde uygulamadığı ortaya çıkmıştır. Ayrıca her 3 grubun da çevresel muhasebe hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olmadıkları belirlenmiştir.

Faaliyetlerini içinde bulundukları çevre ile etkileşim içinde yürüten işletmeler, bu faaliyetleri neticesinde çevreye olumsuz etkilerde bulunmaktadırlar. Bu etkilerin ortaya konulması ve bu etkilerin asgari düzeye indirilmesi noktasında işletmeler, çevresel muhasebe uygulamalıdırlar. Çevresel muhasebe; çevresel yönetim muhasebesi ve çevresel maliyet muhasebesi ile bütünleşmiş bir şekilde yürütülmeli ve bu faaliyet neticesinde elde edilen bilgiler işletme yönetiminin karar alma süreçlerinde göz önünde bulundurulmalıdır., Businesses which operate in interaction with their environments may have negative impacts on their environment as a result of their operations. Businesses should apply environmental accounting In order to reveal these negative impacts and minimize them. Environmental accounting should be executed in an integrated manner with the environmental management accounting and the environmental cost accounting. The integrated information gathered through this activity should be taken into consideration in the decision making process of business management.

Özellikle sanayileşme, teknolojinin ilerlemesi ve nüfus artışı gibi faktörlerin neden olduğu çevresel sorunların ve çevre kirliliğinin artış göstermesi toplumları ve bu sorunların meydana gelmesinde büyük pay sahibi olan işletmeleri çevresel duyarlılık konusunda bilinçlenmeye sevk etmektedir. Çevreye duyarlı işletmecilik anlayışı; işletmelerin faaliyetlerini sürdürürken, bütün fonksiyonları bazında çevresel hassasiyetle hareket edebilmeyi, çevreye verilen zararı minimum seviyeye düşürmeyi hatta bu zararın tamamen ortadan kaldırılmasını amaç edinerek, işletme kültüründe çevrecilik felsefesini etkin kılarak bütün karar alma süreçlerinde çevreyi göz önünde bulunduran anlayıştır. Çevresel faaliyetlerin etkin şekilde yönetilebilmesi, çevresel duyarlılık kapsamında katlanılan bütün maliyetlerin muhasebe sisteminde ayrı olarak izlenmesini de gerektirmektedir. Böylelikle çevresel duyarlılık kapsamında gerçekleştirilen bütün faaliyetler ve bunların sonuçları ayrıntılı bir şekilde belirlenerek, işletmelerin çevresel performansları ile ilgili bilgileri bütün paydaşlara sunulmuş olacaktır. Toplumun kıt ve yenilenemez kaynaklarını en fazla üretim işletmeleri kullanmaktadır. Bu çalışmanın amacı, bir üretim işletmesi olan Konya Şeker Sanayi ve Ticaret A.Ş'nin çevresel duyarlılık kapsamında gerçekleştirdiği faaliyetlerini fonksiyonları açısından inceledikten sonra bu faaliyetlerin muhasebe sistemlerinde ne şekilde gösterildiğini tespit etmektir. Çalışma kapsamında yapılan mülakat sonuçlarına göre Konya Şeker Sanayi ve Ticaret A.Ş.'nin kuruluşundan bugüne kadar gerçekleştirdiği çevreyle ilgili faaliyetler ve sosyal sorumluluk çalışmalarının benzer sektörlere kıyasla oldukça fazla olmasına rağmen, gerçekleştirdiği çevresel faaliyetlerin muhasebe sistemlerinde ayrıntılı olarak izlenmediği görülmüştür. Increase in environmental problems and pollution caused by factors such as industrialization, advances in technology and ever-rising population have forced societies and businesses that are responsible for such problems to become acquainted with the issue of environmental sensitivity. The concept of environment friendly business includes; acting with environmental sensitivity in all functions, minimizing the damage to the environment and even trying to eliminate such damage, utilizing environmental philosophy actively in business culture and taking the environment into consideration in all decision making processes. It is also vital to monitor all the costs covered as a part of environmental sensitivity individually in accounting system so that environmental activities can be managed in an effective way. Thus, all the activities performed in environmental sensitivity and their results may be detected in detail and environmental performances of businesses may therefore be available to all partners. Scarce and non-renewable resources of the society are mostly consumed by manufacturing businesses. This study aims to examine the environmental sensitivity activities of Konya Şeker Industry and Trade Inc. as manufacturing business in terms of functions and then also to determine how these activities are shown in accounting systems. It can be gathered from the interview results within the study that although the number of environment friendly activities and social responsibility projects by Konya ġeker Industry and Trade Inc., since it was founded, has been considerably higher than similar sectors, its environmental activities are not monitored in accounting systems comprehensively.

Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: İBF. 19004.14.001 Günümüzde yaşanan birçok sağlık sorununun temelinde çevresel sorunlar yer almaktadır. Hızlı nüfus artışı, sanayileşme, çarpık kentleşme, küresel ısınma, turizm faaliyetleri ve doğal afetler gibi nedenler sonucunda çevresel sorunlar küresel boyutlara ulaşmış ve canlıların hayatını tehdit etmeye başlamıştır. Ekolojik dengenin korunması ve sürdürülebilirliği için kalıcı, ulusal ve uluslararası boyutlarda düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Sayıları her geçen gün artan işletmelerin çevresel sorunlar üzerindeki payı göz ardı edilemez. Yerel bazda çevresel sorunlara neden olan çimento fabrikaları da; atık gazlar, toksit kimyasallar ve toz partiküller olarak çevreye zarar verebilmektedir. Oysa sosyal sorumluluk kavramı gereğince işletme politikaları; doğal çevreyle uyumlu ve toplum tarafından kabul edilebilir düzeyde olmalıdır. İşletmeler bu politikaları belirleyip uygularken karşılarına çıkan maliyetleri hesaplar aracılığıyla takip etmeli ve finansal tablolar aracılığıyla ilgili kişilere sunmalıdır. Bu noktada ortaya çıkan çevre muhasebesi, çevre ile ilgili mali nitelikteki işlemleri muhasebeleştirmektedir. Yapılan bu çalışmanın birinci bölümünde çevre ile ilgili genel bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümünde ise çevre muhasebesi kavramına değinilerek çevre muhasebesinin önemi ortaya konulmuştur. Son bölümde çimento fabrikalarının çevre muhasebesine olan duyarlılığını ölçmek ve halkın çimento fabrikaları hakkındaki görüşlerini ortaya koymak amacıyla anketler düzenlenmiş ayrıca, Çorum Votorantim Çimento Fabrikası'nda çevre muhasebesi üzerine bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Nowadays, environmental problems are located on the basis of many health problems. The result of rapid population growth, industrialization, unplanned urbanization, global warming, tourism activities and natural disasters, environmental issues have reached global dimensions and started to threaten the life of creatures. For the permanent protection of ecological balance and sustainability, permanent, national and international regulations are needed. Ever increasing numbers of enterprises, share on environmental issues, has received a status cannot be ignored. The cement plants that cause environmental problems at the local level; can cause damage to the environment as waste gases, toxic chemicals and dust particles. However, the concept of social responsibility in accordance with company policies; must be compatible with natural environment and acceptable level by community. When businesses identifying and applying these policies, the costs against should follow through accounts and through financial statements should be presented to the relevant person. At this point, the environmental accounting, are accounting the operations of a fiscal nature relating to the environment. In the first part of this study, general information about the environment are given. In the second part referring to the concept of environmental accounting, has revealed the importance of environmental accounting. In the last section, we have arranged the survey to measure the sensitivity of the cement factories to the environmental accounting and to reveal the views of public about cement plants. In addition, an application has been performed on environmental accounting in Corum Votorantim Cement Plant. İÇİNDEKİLER ÖZET --i ABSTRACT--.ii ÖNSÖZ--.iii İÇİNDEKİLER--.iv TABLOLAR LİSTESİ--ix ŞEKİLLER LİSTESİ--xi KISALTMALAR LİSTESİ--.xii GİRİŞ--1 BİRİNCİ BÖLÜM ÇEVRE İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 1.1. ÇEVRE -- 3 1.2. ÇEVRESEL SORUNLAR VE SORUNLARI YARATAN FAKTÖRLER 4 1.2.1. Çevresel Sorunlar-- 4 1.2.1.1. Üretim Aşamasında Ortaya Çıkan Çevresel Sorunlar --. 5 1.2.1.2.Tüketim Aşamasında Ortaya Çıkan Çevresel Sorunlar -- 8 1.2.1.2.1. Hava Kirliliği -- 9 1.2.1.2.2. Su Kirliliği --. 10 1.2.1.2.3. Toprak Kirliliği--. 10 1.2.1.2.4. Diğer Çevresel Sorunlar--. 11 1.2.2. Çevresel Sorunların Nedenleri--. 11 1.2.2.1. Nüfus Artışı--. 12 1.2.2.2. Kentleşme\ Çarpık Şehirleşme-- 12 1.2.2.3. Sanayileşme -- 13 1.2.2.4. Diğer Nedenler--. 14 1.3. ÇEVRESEL KORUMAYA YÖNELİK EKONOMİK YAKLAŞIMLAR. 14 1.3.1. Sürdürülebilir Kalkınma --. 15 1.3.2. Eko Kalkınma -- 16 v 1.3.3. Fayda Maliyet Analizi Yöntemi -- 17 1.3.4. Çevresel Etki Değerlendirmeleri --. 18 1.3.5. Yasal Önlemler ve Standartlar--. 20 1.3.5.1. Dolaysız Kontrol Araçları--. 20 1.3.5.2. Dolaylı Kontrol Araçları--. 21 1.3.5.2.1.Vergilendirme -- 21 1.3.5.2.1.1. Pigouvian Vergi --. 21 1.3.5.2.1.2. Dolaylı Çevre Vergisi --. 22 1.3.5.1.3. Diğer Çevre Vergileri -- 22 1.3.5.2.2. Ödeme Sistemi-- 22 1.3.5.2.3. Mali Yardım-- 22 1.3.5.2.4. Kirletme Haklarının Pazarlanması-- 22 1.3.5.2.5. Kirletme Ücreti --. 23 1.3.6. Diğer Ekonomik Yaklaşımlar-- 23 1.3.6.1 Pigou Optimumu Kriteri -- 23 1.3.6.2. Pareto Optimumu Kriteri -- 24 1.3.6.3. Sosyal Refah Kriteri--. 24 1.3.6.4. Verimlilik Kriteri --. 24 1.3.6.5. Düzeltilmiş Gayrisafi Milli Hâsıla Kriteri-- 24 1.3.6.6. Dengeli Gelir Dağılımı Kriteri-- 25 1.4. DOĞAL ÇEVRE VE İŞLETME İLİŞKİLERİ--. 25 1.5. ÇEVRE KORUMA ÇALIŞMALARI-- 27 1.5.1. Türkiye’de Yapılan Çalışmalar-- 28 1.5.1.1. Türkiye’de Çevre Sorunlarıyla İlgili Yasal Düzenlemeler-- 28 1.5.1.2. Çevre Vergileri -- 29 1.5.1.3. Çevre Politikası-- 30 1.5.1.3.1. Kirleten Öder İlkesi -- 32 1.5.1.3.2. İhtiyat İlkesi -- 33 1.5.1.3.3. Önleme İlkesi-- 33 1.5.1.3.4. İşbirliği İlkesi-- 33 1.5.1.4. Kalkınma Planlarında Çevre--. 34 1.5.2. Dünya’da Yapılan Çalışmalar-- 37 vi 1.5.2.1. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü -- 38 1.5.2.2. Birleşmiş Milletler Çevre Programı--. 38 1.5.2.3. Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü--. 39 1.5.2.4. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı-- 39 1.5.2.5. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü-- 40 1.5.2.6. Kuzey Atlantik Teşkilatı--. 40 1.5.3. Avrupa Birliğinde Yapılan Çalışmalar --. 40 İKİNCİ BÖLÜM ÇEVRE MUHASEBESİ İLE İLGİLİ BİLGİLER 2.1. ÇEVRE MUHASEBESİ-- 42 2.1.1. Muhasebe ve Çevre İlişkisi-- 42 2.1.1.1.Sosyal Sorumluluk Kavramı-- 43 2.1.1.2. Kişilik Kavramı-- 43 2.1.1.3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı--. 44 2.1.1.4. Dönemsellik Kavramı-- 44 2.1.1.5. Parayla Ölçülme Kavramı--. 44 2.1.1.6. Maliyet Esası Kavramı--. 45 2.1.1.7. Tam Açıklama Kavramı-- 45 2.1.1.8. Tutarlılık Kavramı --. 45 2.1.1.9. İhtiyatlılık Kavramı-- 46 2.1.1.10. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı--. 46 2.1.1.11. Önemlilik Kavramı -- 46 2.1.1.12. Özün Önceliği Kavramı-- 47 2.1.2. Çevre Muhasebesinin Tanımı -- 47 2.1.3. Çevre Muhasebesinin Tarihsel Gelişimi--. 50 2.1.4. Çevre Muhasebesi Yaklaşımları -- 51 2.1.4.1 Fiziksel Yaklaşım --. 51 2.1.4.2 Parasal Yaklaşım--. 52 2.1.4.3. Yaklaşımların Karşılaştırılması -- 52 2.2. ÇEVRESEL MALİYET KAVRAMI VE ÇEVRESEL MALİYET TÜRLERİ53 2.2.1. Çevresel Maliyet Kavramı --. 53 2.2.2. Çevresel Maliyet Türleri--. 54 vii 2.2.2.1. Sosyal Maliyetler--. 55 2.2.2.1.1.Azaltma Maliyetleri --. 57 2.2.2.1.2. Kullanma Maliyetleri-- 57 2.2.2.1.3. Zarar Maliyetleri--. 59 2.2.2.2. Özel Maliyetler -- 59 2.2.2.2.1. Geleneksel Maliyetler-- 61 2.2.2.2.2. Gizli Maliyetler--. 61 2.2.2.2.2.1. Yasal Düzenlemelerden Kaynaklanan Maliyetler --. 61 2.2.2.2.2.2. Öncül Maliyetler-- 62 2.2.2.2.2.3. Görünmeyen Maliyetler-- 62 2.2.2.2.2.4. İsteğe Bağlı Maliyetler-- 62 2.2.2.2.3. Şarta Bağlı Maliyetler-- 62 2.2.2.2.4. İmaj ve Çevreyle İlişki Maliyetleri--. 63 2.3. ÇEVRESEL MALİYETLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ--. 63 2.3.1. Stokların Muhasebeleştirilmesi-- 65 2.3.2. Çevreyle İlgili Yatırım Faaliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi -- 67 2.3.3. Çevreyle İlgili Faaliyet Giderlerinin Muhasebeleştirilmesi-- 69 2.3.4. Atıkların Muhasebeleştirilmesi-- 71 2.3.4.1. Firelerin Muhasebeleştirilmesi --. 71 2.3.4.2. Üretim Atıklarının Muhasebeleştirilmesi --. 73 2.3.4.3. Bozuk Ürünlerin Muhasebeleştirilmesi -- 73 2.3.4.4. Kusurlu Ürünlerin Muhasebeleştirilmesi-- 74 2.3.5. Çevresel Maliyetlerin Bilanço ve Gelir Tablosunda Gösterilmesi -- 75 2.4. ÇEVRESEL MUHASEBEDE RAPORLAMA--. 78 2.4.1. Finansal Nitelikli Çevresel Bilgilerin Raporlanması -- 79 2.4.2. Finansal Nitelikli Olmayan Çevresel Bilgilerin Raporlanması --. 82 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇİMENTO FABRİKALARINDA ÇEVRE MUHASEBESİ VE ÇORUM VOTORANTİM ÇİMENTO FABRİKASI’NDA BİR UYGULAMA 3.1. ARAŞTIRMANIN ÇİMENTO FABRİKALARI BÖLÜMÜ --. 86 3.1.1. Araştırmanın Amacı-- 86 3.1.2. Araştırmanın Kapsamı -- 87 viii 3.1.3. Araştırmanın Yöntemi -- 87 3.1.4. Araştırmanın Hipotezi ve Modeli -- 88 3.1.5. Araştırmanın Bulguları --. 92 3.1.5.1. Güvenilirlik ve Geçerlilik Analizi Bulguları --. 92 3.1.5.2. Çimento Fabrikalarına Ait Genel Bilgiler ve Verilen Yanıtların Dağılımları . 93 3.1.5.3. Araştırmanın Hipotezlerinin Test Edilmesi --. 105 3.2. ARAŞTIRMANIN HALK ALGISI BÖLÜMÜ--. 111 3.2.1. Araştırmanın Amacı-- 111 3.2.2. Araştırmanın Kapsamı -- 111 3.2.3. Araştırmanın Yöntemi -- 111 3.2.4. Araştırmanın Hipotezleri --. 112 3.2.5. Araştırmanın Bulguları --. 112 3.2.5.1. Güvenilirlik ve Geçerlilik Analizi Bulguları --. 112 3.2.5.2. Halka Ait Genel Bilgiler ve Verilen Yanıtların Dağılımları--. 113 3.2.5.3. Araştırmanın Hipotezlerinin Test Edilmesi --. 119 3.3. ARAŞTIRMANIN ÇİMENTO FABRİKALARI İLE HALK ALGISININ KARŞILAŞTIRILMASI BÖLÜMÜ -- 120 3.3.1. Araştırmanın Amacı-- 120 3.3.2. Araştırmanın Kapsamı -- 120 3.3.3. Araştırmanın Bulguları --. 121 3.4. ARAŞTIRMANIN ÇORUM VOTORANTİM ÇİMENTO FABRİKASI UYGULAMASI BÖLÜMÜ-- 123 3.4.1. Çorum Votorantim Çimento Fabrikası Hakkında Genel Bilgiler-- 123 3.4.2. Çorum Votorantim Çimento Fabrikasının Çevre Politikası --. 124 3.4.3. Araştırmanın Amacı-- 124 3.4.4. Araştırmanın Uygulanması-- 125 SONUÇ -- 128 KAYNAKÇA-- 135 EKLER -- 148 EK_1: Türkiye'deki Çimento Fabrikaları -- 149 EK -2: Anket Formu -- 151 EK-3: Anket Formu --. 153