Search

Sanatçılar, yaratma sürecinde, sanat üretmek vesergilemek için gereken kent mekânının doğuşuna ve biçimlenmesine önayakolurlar. Mekânı şekillendiren aktörler olarak gereksinimleri doğrultusundabirlikte hareket ederler. Böylece, bir sanat semtinde ilişkilerin ‘yerleştiği’bir çevre oluşur; bir defaya özgü, kentsel ve mekânsal bir dönüşüm gerçekleşir.Bu dönüşüm, “yaratıcı küme” kavramı üzerinden okunabilir. Yaratıcı kümelerintemel özelliği kültürel ve sanatsal eylemleri tasarımından üretimine,sergilenmesinden tüketimine kadar barındırmalarıdır. Bu nedenle, mekânsalolarak farklı biçimler alırlar. Tek yapı, yapılar topluluğu, bir mahalle bütünüya da üretim/dağıtım yerleri ağı şeklinde oluşabilirler. Kümelerin büyük birbölümü, planlamacıların bilgisi dışında kendiliğinden ortaya çıkarlar.Çoğunlukla ilk işlevini kaybetmiş, ‘yenilenmeyi’ bekleyen bölgelerde oluşurlar.Tarihsel süreklilik arz eden Galata semtinde kümelerin oluştuğu alan ‘herhangibir yer’ değildir. Yüzyıllar boyu, ticari, barınma, vb. işlevlere ev sahipliğiyapmış çok katmanlı bir çevredir. Bu çalışmada, buradaki yaratıcı kümelerin,neoliberal küreselleşme politikalarının tetiklediği kentsel ve mekânsaldönüşüme olumlu ve olumsuz etkileri irdelenmeye çalışılacaktır., Throughout the period of creation, artists have beenthe initiator of the rise and the formation of the urban space where the workof art is produced and exhibited. As actors that shape the space, they movetogether in search of their needs. Thus, an environment in an art districtcomes out where the relationships ‘settle’ and so takes place a one-time urbanand spatial transformation. It is easy to perceive this transformation throughthe perspective of the “creative cluster” concept. The basic characteristic ofcreative clusters is that they nestle all stages of artistic and culturalactivities from design, production, and exhibition to consumption. Therefore,their forms vary spatially. They can be composed in a single building, in acomplex of buildings, in a segment of a district or a net of places ofproduction/distribution. Most of the clusters come out spontaneously withoutthe awareness of the planners and principally in places waiting to be‘regenerated’ that have lost their original functions. It is not ‘any place’where the clusters have come out in Galata district which has an obvioushistorical continuity. It is a multi-layered surrounding which has hostedcommercial, residential, etc. functions for years. In this study, we will tryto evaluate the positive and negative effects of creative clusters on the urbanand spatial transformation, triggered by the neo-liberal globalizationpolicies.

III ÖZET Gündelik yaşam temposunun artması ve biçiminin değişmesi ile -özellikle büyük kentlerde- farklı işlevlerdeki mekanların kullanım şekil ve sürelerinde değişiklikler olmaktadır. Bu değişiklikler, mekana bakışın farklılaşmasına neden olmakta ve yapısal çevrenin oluşumuna yansımaktadır. Modern yaşamda hızın ve tüketimin artması sonucunda mekanın yerle ilişkisinin kopmasının etkilerinin incelenmesi bu çalışmanın ana konusudur. Küreselleşmeyle birlikte yerel değerlerin kayboluşu, mekanda aidiyet sorunu, kimliksizleşme gibi kavramlar sorunun tartışma alanında yer almaktadırlar. Çalışmanın birinci bölümünde mekan, yer, yok-yer, yersizleşme, transit kavramları tanımlanmıştır. Mekanı oluşturan nitelikler ve bunlardan hangilerinin kaybolduğu; geleneksel dünyada güçlü olan mekan ve yer ilişkisinin modernleşme sürecinde nasıl farklılaştığı belirlenmeye çalışılmıştır. Mekanın algılanmasında farklılaşmayı yaratan süreç, modernizmin başlangıcından, küreselleşme gibi kavramların tartışıldığı günümüze kadar kültürel, teknolojik, sosyo-ekonomik açıdan ele alınarak özetlenmiştir. ikinci bölümde, yersizleşen mekanların ortak özellikleri araştırılmıştır. Çeşitli yapı tipleri ve kentler ele alınıp; fiziksel, işlevsel ve algısal açıdan incelenerek değerlendirme kriterleri belirlenmiştir. Teknolojik gelişmelerdeki, iletişimdeki, gündelik hayattaki hızın yapısal çevreye etkileri incelenmiştir. Farklı işlevlere göre üç ana başlık oluşturulmuştur. `Tüketim Mekanlarında hipermarketler ve alışveriş merkezlerinden, Turizm ve Eğlence Amaçlı Kullanılan Mekanlarda otel zincirleri ve tema parklardan, `Ulaşım Mekanları` başlığı altında, terminal binaları ve servis mekanlarından bahsedilmiştir. İncelenen tüm bu örnekler arasında transit ve kitlesel tüketim amaçlı kullanılan havalimanları gözlem alanı olarak öne çıkmıştır.IV Üçüncü bölüm yersizleşen bir mekan örneği olarak uluslararası havalimanlarına odaklanmaktadır. Belirlenen kriterler doğrultusunda, bu mekanlarda kitlesel kullanıma, hızlı akışa ve tüketim merkezli bakış açısının etkilerine bağlı olarak 'yersizlik' olgusunu irdelenmektedir. Havalimanları teknolojik gelişmelerin gerektirdiği hızlı değişimlere bağlı olarak gelişen karmaşık yapılardır ve bu çalışmada transit kullanımın gözlem alanı olarak seçilmişlerdir. Çalışmanın sonuç bölümünde genel değerlendirme yapılmıştır. Anahtar Sözcükler: Mekan, Yer, Yok-yer, Yersizleşme, Transit, Tüketim, Hız, Kimliksizlik, Havalimanı. SUMMARY The use of space in cities and the duration that they are used for -especially in big urban cities- has been transformed with the increasing pace of everyday life and its changing style. These transformations affect how space is perceived and are reflected in the formation of the structural environment. The main topic of this research is the effects of fast transition and the increase in consumption on modern life. The thesis discusses loss of local heritage as a result of globalization, not being able to internalize the place, depersonalization, and alienation. In the first section, concepts such as space, place, non-place, loss of identity, and transition have been defined. The thesis identifies the characteristics that define a space and which one of these have been lost; investigates how the strong relationship between space and place in the traditional world changed during modernization. The duration that created the difference in the perception of space is summarized starting from the beginning of modernization until today where disputes on concepts such as globalization still continues. In the second section the characteristics of spaces that has lost identities are researched. The evaluation parameters for various types of structures and cities have been identified by analyzing their functional and perceptual aspects. The effects of the speed of technological advancements, communication, and everyday life on the structural environment are analyzed in this section. Three subtitles are defined based on functionality. Hypermarkets and shopping malls are discussed under the `Spaces for Consumption` subtitle. Hotel chains and theme parks are discussed under the `Spaces for Tourism and Entertainment` subtitle. Terminal buildings and service spaces are discussed under the `Spaces for Transportation` subtitle.VI This section emphasizes the airports as spaces used by masses and for trasport and consumption purposes. The third section focuses on international airports as an example to spaces that lose their identity. The concept of `identity loss` is investigated in terms of the use of these spaces by masses, and the results of fast flow and consumption oriented approaches based on the characteristics identified in the first section. Airports are complex structures that are developing as a result of the immediate changes required by technological advancements and in this research they are chosen as the observation point for the use of transit spaces. The last section provides a summary of the research. Keywords: Place, Space, Non-place, Loss of identity, Transit, Consumption, Speed, Depersonalization, Airport. 220

Endüstri Devrimi ile birlikte kentlerin geçirdiği hızlı değişim süreçleri, modern kent yaşamı, otomobillerin kent yaşamına dâhil olması ve yeni kent planlamalarıyla birlikte tanımlanamayan kentsel açık mekânlar oluşturmuştur. Oluşan bu kentsel açık mekânlarda kamusal yaşam ve insan ölçeği göz ardı edilmiştir. Özellikle kapalı konut yerleşimleri, rant odaklı kentsel dönüşüm, büyük yapı adalarında inşa edilen süperbloklar vb. uygulamalarla birlikte benzer sorunların günümüz kentlerinde de varlığını sürdürdüğü görülmektedir. Bu araştırmanın temel amaçları kentsel açık mekân ve kamusal yaşam arasındaki etkileşimi ve inşa edilmiş fiziksel çevrenin insan davranışları üzerine olan etkilerini incelemektir. Bu amaçlar doğrultusunda bahçeli konut yerleşimi olan İstanbul'daki Koşuyolu Evleri araştırma alanı olarak ele alınmıştır. Tezin birinci bölümünde, araştırma konusu hakkında genel bilgilendirme sonrasında araştırmanın amaçları ve hipotezleri, kapsamı ve yöntemi aktarılmıştır. İkinci bölümde, ilk olarak kentsel açık mekân ve kamusal yaşam çalışmalarının yapılma gerekliliğini oluşturan, 1850-1960 yılları arasındaki süreçler anlatılmıştır. Daha sonra konu hakkında 1960-1980 yılları arasındaki öncül fikirler ve çalışmalar olarak, Kevin Lynch, Jane Jacobs, Çevre Tasarımı Araştırma Kurumu (EDRA), Jan Gehl, William H. Whyte, Donald Appleyard ve Bill Hillier gibi önemli isimlerin araştırmaları ve konuya yaklaşımları ele alınarak, temel görüşler ve çalışmalar incelenmiştir. Böylece alan çalışmasında kullanılacak kavramsal araçlar elde edilmiştir. 1980-2000 yılları ise bu çalışmalarının kentlerin gelişiminde önemli rol oynadığı yıllar olarak değerlendirilmiştir. Son olarak 2000 yılından günümüze, teknolojik gelişmelerle birlikte çalışmaların yaygınlaştığı ve farklı yaklaşımların geliştiği dönem aktarılmıştır. İkinci bölümde yapılan incelemeler doğrultusunda mimar Jan Gehl'in sistemli bir şekilde, büyük metropellerde, çok sayıda kentsel açık mekân ve kamusal yaşam çalışmaları yapmış ve özgün araçlar ve yöntemler geliştirmiş olması bakımından diğer araştırmacılardan farklılaştığı görülmüştür. Bu sebeple üçüncü bölümde Gehl'in geliştirdiği araçlar, yöntemler ve alan gözlemleri sırasında cevap aradığı sorular, Koşuyolu Evleri'nde yapılmış olan alan gözlemleri için alt yapı oluşturması açısından detaylı olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise, araştırma alanı olarak belirlenen Koşuyolu Evleri'nin konumu, tarihsel gelişimi, inşa edildiği yıllardaki kamusal yaşamın nasıl olduğu ve yerleşimin özellikleri anlatılmıştır. Ardından alan gözlemi için belirlenen Koşuyolu Yaşam Parkı, Asmadalı Sokak ve Lions Parkı ayrı ayrı ele alınmıştır. Belirlenen çalışma alanlarında, farklı iki zaman diliminde doğrudan gözlemler yapılmıştır. Bu gözlemler sırasında gözlem yapılan alanın mekânsal/fiziksel özellikleri incelenmiş ve davranış haritalama, ardışık kesitler alma, fotoğraflama, mülakatlar yapma, notlar alma vb. araç ve yöntemler kullanılarak kamusal yaşam anlamaya çalışılmıştır. Tezin beşinci ve son bölümünde ise, alan gözlem ve analizinden elde edilen veriler derlenmiştir. Araştırma sorularının cevapları elde edilen bulgulara göre oluşturulmuştur. Bahçeli konut yerleşimi olan Koşuyolu özelinde öne çıkan, insanların davranışlarını ve kamusal yaşamı etkilediği tespit edilen fiziksel/mekânsal özellikler ve geçirgen sınırlar/kenarlar, katı sınırlar/engeller, görüş hattı vb. kavramlar sonuç olarak değerlendirilmiştir. Son olarak yapılan bu çalışma doğrultusunda hem Koşuyolu hem de diğer konut yerleşimlerinde kamusal yaşam kalitesini artırmak adına yapılabilecek tasarım/uygulama alanlarındaki önerilere ve gelecekte yapılabilecek çalışma fikirlerine yer verilmiştir. With the Industrial Revolution, cities passed through rapid change processes, modern city life, participation of automobiles and new urban planning caused emerging undefined urban open spaces. In these urban open spaces, public life and human scales have been ignored. It is observed that similar problems are still present in today's cities, especially with closed housing settlements, rent-oriented urban transformation, superblocks etc. The main purpose of this research is examining interaction between urban open space and public life and the effects of the constructed physical environment on human behavior with architectural tools. In line with these aims, `Kosuyolu Houses` in Istanbul which is a garden residential settlement is considered as a research area. In the first part of the thesis, aims, hypotheses, scope and method of the research are given after the general information about the research topic. In the second part, the processes between 1850 and 1960, which constitute the necessity of urban open space and public life studies, were first explained. After that researches and fundamental ideas of important names like Kevin Lynch, Jane Jacobs, Enviromental Design Research Associatian (EDRA), Jan Gehl, William H. Whyte, Donald Appleyard and Bill Hillier were investigated as the premise ideas and studies between years 1960-1980. Thus, conceptual tools that will be used in the field study have been obtained. These studies played an important role in development of cities between 1980 and 2000. Finally, the period after 2000 in which different approaches have been developed with technological improvements and the studies have become more common has been explained. In the direction of the previous examinations, it is seen that architect Jan Gehl distinguished from the other researchers with his systematic and numerous studies about public open spaces / public life and the tools / methods that he developed. For this reason, in the third chapter the tools and methods developed by Gehl have been examined in detail to build an infrastructure for field observations made at Kosuyolu Houses. In the fourth chapter, Kosuyolu Houses' location, it's historical development, the public life in the years when it was built and the properties of the settlement are explained. Following that Koşuyolu Life Park, Asmadalı Street and Lions Park which are designated for field observation, were handled separately. Direct observations have been made in two different time periods in the specified study areas. During these observations, the spatial / physical characteristics of the observed area were investigated and tried to analyze public life by using tools and methods such as behavior mapping, sequential sectioning, photography, interviewing, taking notes etc. In the fifth and last section of the thesis, the data obtained from field observation and analysis are compiled. The answers to the research questions are generated according to the findings obtained. Concepts such as physical / spatial features and soft edges, solid boundaries / obstacles, sightlines etc that affect people's behavior and public life were evaluated as a result. In the end, this work has included suggestions for possible design / implementation areas to improve the quality of public life in Kosuyolu and other residential areas, as well as possible future work ideas. 219