Search

Anadolu’nun en yüksek ve zorlu coğrafyası olan Doğu Anadolu Bölgesi’nde ilk merkezi devlet yapılanmasını kuran Urartular, MÖ 858/844-590 yılları arasında bölgenin neredeyse tamamında hüküm sürmüş ve bu sürede Doğu Anadolu adeta bir altın çağ yaşamıştır. Urartu Krallığı Menua’nın hükümdarlığından itibaren Tunceli ve çevresinde tutunmaya çalıştığını Palu yazıtında Hozat’a lokalize edilen Huzuna ve yine Tunceli’ye lokalize edilen Şupa ülkesinin fethinin aktarılmasından anlıyoruz. Urartuların son büyük kralı II. Rusa zamanına kadar Tunceli’nin önemini koruduğunu bir sanat şaheseri olan Mazgirt Kaleköy Kaya Mezarı ve yazıtı tescillemektedir.Urartular Elazığ-Tunceli coğrafyasına ulaşımı oldukça yüksek ve engebeli olan Bingöl Dağları üzerinden sağlıyorlardı. Urartular için Tunceli yöresi özellikle maden kaynakları açısından cezbedici olmalıydı. Maden dışında hayvan ve hayvan ürünlerinin sömürüsü de bu meşakkatli yollu aşmalarına sebep olmuştur. Tunceli’den elde edilen vergi ve kaynakların güvenli bir şekilde doğudaki diğer eyalet merkezlerine intikal ettirilmesinde Kurmizak Kalesi’nin önemli bir üs olduğu anlaşılmaktadır. Günümüze kadar kısmen ayakta kalabilen Urartu sur birimlerinin görkemi, dağılımlarının kapladığı saha hesaplandığında oldukça güçlü bir merkez olduğu anlaşılmaktadır. Urartu kültür özellikleri sergileyen sur temel yatakları, açık hava tapınım alanları, kayalara oyulmuş anıtsal işaretler, basamaklı ve yuvarlak ağızlı sarnıçlar, parlak kırmızı astarlı ve yivli seramikler, Bianili seramikleri, kabartmalı taş parçaları ve ok uçları zamanında stratejik bir kale olduğuna işaret etmektedir., The Urartians established the first central state structure in the most difficult highlands of the Eastern Anatolia Region. They ruled over nearly all of the region between 858/844-590 BC, and the region experienced a golden age during this period. We understand from the Palu inscription that the Urartian Kingdom had been trying to establish authority over Tunceli and its surroundings since the reign of Menua. This information is evident from the narration of the conquest of the Huzuna identified as Hozat and the conquest of the Şupa state identified as Tunceli. Mazgirt Kaleköy Rock Tomb with its inscription, which is a sophisticated art piece, confirms that Tunceli maintained its prominence until the time of Rusa II, the last great king of the Urartians.The Urartians were able to reach the Elazig-Tunceli area through the high and rugged Bingol Mountains. For the Urartians, the Tunceli region must have been an appealing place especially in terms of mineral resources. The exploitation of animals and animal products other than mining may have also pushed them to go through this challenging route. It is understood that Kurmizak Fortress was an important base for safely transferring the taxes and resources obtained from Tunceli to other provincial centers in the east. When the splendor and distribution of the Urartian city walls are analyzed which have survived partially until today, it is assumed that the castle was a key stronghold. Wall foundation beds displaying Urartian cultural artifacts, open-air worship areas, monumental signs carved into the rocks, cascaded and round-mouthed cisterns, bright red slipped and fluted ceramics, Biainili pottery, embossed stone fragments and arrowheads indicate that it was a strategic fortress in its time.

Abstractİn the partial works that were performed in Tunceli,the first foot traces that belonged to humankind were extended to PaleolithicPeriod. The cultural process that began with humans settled for a permanentlife style from hunter and gatherer life style was determined to extend toNeolithic Period or just after that, Chalcolithic Period on this roughgeography. Burial mounds must be analyzed and archeological excavations must becarried out in this mysterious district which is the least searched and themost wondered location of our country. With an increase of archeologicalexcavations in Tunceli that is located on the migration roads due to itsgeographical location, new information can be obtained about how culturaltradition developed in East Anatolia. Archeological settlements in Tunceli Citythat hides mystery of our cultural tradition still cover many importantmysteries that might change the history of humanity. Pottery, architecture,ovens, metal objects and many other objects of these settlements are indeedunspoken historical witnesses for us. In the view of these findings, we will beable to make evaluations about spread of our culture, inter-regionalcommunications and developments. We consider the historical locations inTunceli district as analysis subject in this study.In our study, two basic rules for reaching the correctresults have been taken into account. The first one among them is theliterature and the second one is the latest data according to the officialrecords as of 2017. The literature studies, in fact, have revealed that,considerably little number of studies has been carried out for the Tunceliprovince. The fact that there has been no excavation carried out in theinterior parts other than the small sized drilling excavations made on a smallarea because of the dam construction in the southern part of the region is theresult of this situation. The reports in these studies do not represent thewhole of the cultural values of the Tunceli region; because, Tunceli's innergeography is the home to many caves that will enlighten the Paleolithic Periodand numerous mounds that will enlighten the Historic and Prehistoric Periods.Currently, the data obtained from the researches on the surface show that thisarea reaches to as far as the Prehistoric Ages. Together with the futureexcavations, traces from the lives of people, who had their own culturaltexture in those eras, will be reached. Probably, the traces of thecivilizations that have different architectural structures, furnaces, ceramics,ornaments, and different languages and religions will be reached. With thecompletion of the geographical circle that has missing parts in AnatolianArcheology, many missing information will be added to the literature ofarchaeology. Also, the information that will change the direction of thearchaeology currently known and the course of the history can be reached.Recently, there has been an increasing desire in the scientific world toinvestigate this area. This desire is also present in the archaeologists of theofficial institutions. The second method for our study to reach the correctresults is based on scientific, quantitative and visual sources obtained as theresult of the efforts of these archaeologists. The data obtained from thestudies regarding the digitization of the cultural assets carried out aroundthe province by the authors of the article were evaluated and written. Thegeographical coordinates of the centers that were visited during the fieldstudies were taken and marked on the map. Archaeological materials obtainedfrom the surfaces of these centers have been taken under evaluation by scanningthe sources in the literature. The statistical inventory of the data obtainedafter tough and troubling days was made and the scripts of this article wereformed., avcılık-toplayıcılıktanyerleşik yaşama geçişle başlayan kültürel sürecin bu zorlu coğrafyada NeolitikDöneme veya hemen sonrasında Kalkolitik Döneme kadar uzandığı belirlenmiştir.Ülkemizin en çok merak edilen ancak en az araştırılan bu gizemli yöresinde,höyüklerin araştırılması ve kazılarının yapılması gerekmektedir. Coğrafi konumu nedeniyle göç yolları üzerinde yer alanTunceli'nin arkeolojik çalışmalarının artması ile kültürel geleneğin DoğuAnadolu’da nasıl geliştiği konusunda yeni bilgiler elde edilecektir. Kültürel geleneğimizingizemini içinde saklayan Tunceli yöresindeki arkeolojik yerleşimler halainsanlık tarihini değiştirecek bir çok gizemi içerisinde barındırmaktadır. Buyerleşimlerin çanak çömleği, mimarisi, ocakları, metal eserleri ve adınısayamadığımız bir çok eseri aslında dili olmayan tarihi şahitlerimizdir. Bubuluntular ışığında kültürümüzün yayılımı, bölgeler arası ilişkileri vegelişimi konusunda değerlendirmeler yapabileceğiz. Biz bu çalışma da geçmişyıllarda yapılan arkeolojik çalışmalarda elde edilen sonuçları ve sonzamanlarda yörede yürütülen arkeolojik araştırmalarla elde edilen sonuçları birarada değerledirmeye çalışacağız. Böylece uzun zamandır sessizliğe bürünenyörenin arkeolojisi derleme halinde tekrar kaleme alınmış olacak ve ileriyeyönelik çalışma stratejileri sunması açısından önemli bir çalışma olacaktır.Çalışmamızdadoğru sonuçlara ulaşmak için iki temel kurala dikkat edilmiştir. Bunlardan ilkiliteratür çalışmaları ikincisi ise 2017 yılı itibariyle resmi kayıtlardaki sonverilerdir. Yapılan literatür çalışmaları aslında Tunceli ili için ne kadar azçalışma yapıldığını gözler önüne sermiştir. Yörenin güney sınırında, sınırlıbir alanda baraj çalışmaları nedeniyle yapılan küçük çaplı sondaj çalışmalarıdışında iç kesimlerde herhangi bir kazı çalışmasının yapılmamış olması budurumun sonucudur. Bu çalışmalardaki raporlar Tunceli yöresinin kültüreldeğerlerinin tamamını temsil etmemektedir. Çünkü Tunceli’nin iç coğrafyası,Paleolitik dönemleri aydınlatacak çok sayıda mağaraya ve Historik, PrehistorikÇağları aydınlatacak çok sayıda höyüğe ev sahipliği yapmaktadır. Şuan içinyüzey araştırmalarından elde edilen veriler elbette bu yörenin prehistorikçağlara kadar uzandığını göstermektedir. Yapılacak kazılarla birlikte bu çağlariçerisinde kendine özgü kültürel dokuları olan insanların yaşamlarından izlereulaşılacaktır. Belki farklı mimari yapılar, ocaklar, seramikler, süs eşyalaryapan, farklı dili, dini olan uygarlıkların kalıntılarına ulaşılacak. AnadoluArkeolojisi’nde eksik kalan coğrafi halkanın tamamlanması ile bir çok eksikbilgi arkeoloji literatürüne eklenecektir. Şuan için bilinen arkeoloji ve tarihakışının yönünü değiştirecek bilgilere de ulaşılabilir. Son zamanlarda bilimdünyasında bu yörenin araştırılması için artan bir istek bulunmaktadır. Buistek resmi kurumlarda çalışan arkeologlarda da bulunmaktadır. Çalışmamızındoğru sonuca ulaşmasında uygulanan ikinci yöntem bu arkeologların emeklerindenelde edilen bilimsel, sayısal ve görsel kaynaklara dayanmaktadır. Makaleninyazarlarının il genelinde gerçekleştirdikleri kültürel varlıklarınsayısallaştırma çalışmalarından elde edilen veriler değerlendirilerek kalemealınmıştır. Arazi çalışmalarında ziyaret edilen merkezlerin coğrafikoordinatları alınarak haritaya işlenmiştir. Bu merkezlerin yüzeyinden eldeedilen arkeolojik malzemeler literatür kaynakları taranmak süretiyledeğerlendirmeye alınmıştır. Zorlu ve zahmetli geçen günlerden sonra elde edilenverilerin istatistiksel dökümü yapılmış ve bu makalenin yazıları ortayaçıkmıştır.