Search

Although the success of root canal treatment is related to many variables, one of the most important elements is the enlargement of the root canal. Today, canal instruments made of nickel titanium (NiTi) alloy are frequently used for the complete removal of soft tissues, necrotic pulpal residues and bacterial toxins from the root canal. Thanks to the superelastic and shape memory feature of NiTi files, proper shaping is possible without damaging the root canal anatomy. In recent years, in the metallurgical production stage to improve the mechanical properties of NiTi endodontic instruments; Surface finishing techniques and thermomechanical processes are used to increase their durability. The improvement techniques used in NiTi alloys in the development process can be listed as electropolishing, M-wire, R-phase, CM wire, Blue wire-Gold wire, EDM (Electrical Discharge Machining) and Max wire. The fatigue resistance of NiTi endodontic files is regulated by adjusting the transition temperatures of NiTi alloys and changing the ratios and properties of the microstructure phases. In this review, the properties of rotary files made of Blue wire and Gold wire NiTi alloy, which are subjected to thermomechanical surface treatments, are emphasized and examined by considering their advantages and disadvantages., Kök kanal tedavisinin başarısı, birçok değişkenle ilişkili olmakla beraber en önemli unsurlarından biri kök kanalının genişletilme işlemidir. Yumuşak dokuların, nekrotik pulpal artıkların ve bakteri toksinlerinin kök kanalın içinden tamamen uzaklaştırılması için günümüzde nikel titanyum (NiTi) alaşımdan üretilen kanal aletleri sıklıkla kullanılmaktadır. NiTi eğelerin süperelastik ve şekil hafızası özelliği sayesinde kök kanal anatomisine zarar vermeden uygun şekillendirme yapılması mümkündür. Son yıllarda NiTi endodontik aletlerin mekanik özelliklerini iyileştirmek için metalürjik üretim aşamasında; yüzey bitirme teknikleri ve termomekanik işlemler ile dayanıklılıklarının artırılması için çalışılmaktadır. NiTi alaşımlarda kullanılan iyileştirme teknikleri gelişim süreci; Elektropolishing, M-wire, R-faz, CM wire, Blue wire-Gold wire, EDM (Elektriksel Discharge Machining) ve Max wire olarak sıralanabilir. NiTi endodontik eğelerin yorulma direnci, NiTi alaşımların geçiş sıcaklıklarının ayarlanması ve mikroyapı fazlarının oranları ve özelliklerinin değiştirilmesi ile düzenlenmektedir. Bu derlemede termomekanik yüzey işlemlerine tabi tutulan Blue wire ve Gold wire NiTi alaşımdan üretilmiş döner eğelerin özellikleri üzerinde durulmuş, avantaj ve dezavantajları göz önüne alınarak incelenmiştir.

İnce cidarlı tüpler pasif araç güvenlik sistemlerinde çarpışma enerjisi sönümleyici elemanlar olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Son yıllarda oldukça popüler olan metal eklemeli imalat teknolojileri ince cidarlı metal tüplerin çarpışma dayanım performanslarının daha da iyileştirilmesi için kullanılan özgün dolgu malzemeleri üretilmesine olanak sağlamaktadır. Bu tez çalışmasında ince cidarlı kare kesitli alüminyum 6063-T5 tüplerin içerisine dolgu malzemesi olarak iki farklı tipte kafes yapı (hacim merkezli kübik) ve (dikey elemanlara sahip hacim merkezli kübik) önerilmiş ve oluşturulan hibrit yapıların enerji sönümleme performansları eksenel ve eğik yükler altında sonlu elemanlar yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Bu kapsamda, AlSi10Mg metal tozu kullanılarak doğrudan metal lazer sinterleme yöntemiyle üretilen kafes yapılar ince cidarlı tüplerin içerisine yerleştirilerek hibrit yapılar oluşturulmuştur. Oluşturulan hibrit yapılar çeşitli yüklemeler altında testlere tabi tutulmuş ve yapısal kusurlar, hasar modelleri, birim şekil değiştirme duyarlılığı, tüp ile kafes yapı arasındaki etkileşimler gibi çeşitli parametreler dikkate alınarak doğrusal olmayan dinamik sonlu elemanlar modelleri doğrulanmıştır. Ayrıca hibrit yapıların eğik yükler altındaki enerji sönümleme performanslarını iyileştirmek için dolgu malzemesi olarak derecelendirilmiş kafes yapılar önerilmiş ve bu yapılara kütlece denk eşdeğer kalınlıklı kafes yapılar oluşturularak bu yapıların çeşitli yükler altındaki çarpışma dayanım performansları karşılaştırılmıştır. Bu kapsamda kafes yapı tipi, kafes eleman kalınlığı, kafes eleman düşey hücre sayısı, tüp kalınlığı, derecelendirilmiş kafes yapıların tepe açısı ve taban çap değeri gibi birçok farklı tasarım parametresi ele alınmış ve bu yapıların enerji sönümleme performansları çeşitli çarpışma dayanım kriterleri dikkate alınarak incelenmiştir. Bu tez çalışması, dolgu malzemesi olarak kullanılan kafes yapıların ince cidarlı tüplerin enerji sönümleme performanslarını hem eksenel hem de eğik yükler altında kafes ve tüp arasında ilerlemeli deformasyonu teşvik edici hibrit etkileşimlerden dolayı dikkate değer ölçüde iyileştirdiğini ortaya koymuştur. Ayrıca kafes yapı dolgulu tüplerin kafes birim hücre sayısı, kafes eleman çap değeri ve tüp kalınlığının uygun seçilmesiyle birlikte enerji sönümleme performanslarının ciddi miktarda arttırılabildiği göstermiştir. Sonuçlar önerilen yapıların çarpışma sönümleyici uygulamaları için potansiyel adaylar olduğunu ortaya koymuştur. Thin-walled tubes have been mostly used in passive vehicle safety systems as crash energy absorber. Metal additive manufacturing technologies, which have become very popular in recent years, enable the production of novel filler materials to further improve the crashworthiness performance of thin-walled metal tubes. In this study, two different types of lattice structures (i.e., body-centered cubic, BCC and body-centered cubic with a vertical strut, BCC-Z) were proposed as filling material in thin-walled square-section aluminum 6063-T5 tubes and the energy absorption performance of the hybrid structures were investigated using finite element method under axial and oblique loads. At this point, hybrid structures were formed by placing the lattice structures produced by direct metal laser sintering method using AlSi10Mg metal powder into the thin-walled tubes. Then, hybrid structures were tested under various loading conditions, and the nonlinear dynamic finite element model was validated by taking into account various parameters such as imperfection, damage models, strain rate sensitivity and interactions between the tube and the lattice structure. In addition, in order to enhance the energy absorption performance of hybrid structures under oblique loads, graded lattice structures were proposed and the crashworthiness performances of graded lattice structures and their uniform counterparts are compared at the same weight. At this point, the effect of lattice structure type, lattice member thickness, number of vertical lattice unit cell, tube thickness, draft angle of lattice structures and base diameter of lattice structures on the energy absorption performance of hybrid structures were investigated by taking into account various crashworthiness criteria. This thesis study revealed that the lattice structures as filling material significantly improve the crashworthiness performance of thin-walled tubes due to hybrid interactions that promote progressive deformation between the lattice and the tube under both axial and oblique loads. In addition, the energy absorption performances of the lattice structure filled thin-walled tubes under axial loads can be considerably improved by the appropriate selection of number of lattice cell, diameter of lattice cell and tube thickness. The results revealed that the proposed structures are potential candidates for crashworthiness applications. İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET -- vi ABSTRACT -- viii TEŞEKKÜR -- x İÇİNDEKİLER -- xii ÇİZELGELER DİZİNİ -- xv ŞEKİLLER DİZİNİ -- xvii RESİMLER DİZİNİ -- xxiv SİMGELER VE KISALTMALAR -- xxv 1. GİRİŞ -- 1 2. ENERJİ SÖNÜMLEYİCİ HİBRİT TÜPLER -- 10 2.1. Hücresel Dolgu Malzemeleri -- 13 2.1.1. Hücresel dolgu malzemelerinin sınıflandırılması -- 13 2.1.2. Kafes Yapılar -- 17 2.2. Tüp ve Kafes Yapıların Deformasyon Mekanizmaları -- 23 2.2.1. İnce cidarlı tüplerin deformasyon mekanizmaları -- 23 2.2.2. Kafes yapıların deformasyon mekanizmaları -- 31 2.3. Çarpışma Dayanım Parametreleri -- 34 3. SONLU ELEMANLAR (SE) MODELLERİ -- 38 3.1. SE Model Geometrilerinin Oluşturulması -- 39 3.1.1. Sabit kalınlıklı kafes yapı dolgulu hibrit tüplerin geometrik modellerinin oluşturulması -- 39 3.1.2. Derecelendirilmiş kafes yapı dolgulu hibrit tüplerin geometrik modellerinin oluşturulması -- 43 3.2. Yükleme ve Sınır Koşulları -- 47 xiii Sayfa 3.3. Eleman Tipleri -- 50 3.4. Malzeme Modelleri ve Yapısal Kusurların Tanımlanması -- 50 3.5. Model Etkileşimlerinin Tanımlanması -- 56 3.6. Yakınsama Testleri -- 58 3.7. SE Modellerinin Doğrulanması -- 59 3.7.1. Deney numunelerinin üretimi -- 61 3.7.2. Fikstür tasarımı -- 65 3.7.3. Deneysel ölçüm ve sonuçlar -- 67 3.7.4. Deneysel ve SE analiz sonuçlarının karşılaştırılması -- 73 4. EKSENEL YÜKLER ALTINDAKİ HİBRİT TÜPLERİN ÇARPIŞMA DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ -- 80 4.1. Kafes Elemanların Hücre Sayılarının ve Çap Değerlerinin Hibrit Yapıların Çarpışma Dayanımlarına Olan Etkilerinin İncelenmesi -- 80 4.2. Tüp Kalınlıklarının Hibrit Yapıların Çarpışma Dayanımlarına Olan Etkilerinin İncelenmesi -- 88 4.3. Hibrit Yapıların Çarpışma Performanslarının Tahmin Edilmesi -- 90 5. EĞİK YÜKLER ALTINDAKİ HİBRİT TÜPLERİN ÇARPIŞMA DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ -- 95 5.1. EK-Hibrit ve D-Hibrit Yapıların Karşılaştırılması -- 95 5.2. D-Hibrit Yapılar ile Hibrit Yapı Bileşenlerinin Karşılaştırılması -- 111 5.3. Farklı Taban Çap Değerlerine Sahip D-Hibrit Yapıların Karşılaştırılması -- 115 6. SONUÇLAR VE ÖNERİLER -- 124 KAYNAKLAR -- 128 EKLER -- 141 EK-1. Kafes yapı için örnek Python kodu -- 142 xiv Sayfa EK-2. Eksenel ve eğik yükler altındaki çeşitli yapıların çarpışma dayanım parametreleri -- 144 ÖZGEÇMİŞ -- 164

İnce cidarlı tüplerin enerji sönümleme performanslarının iyileştirmesine yönelik literatürde birçok farklı yaklaşım önerilmiştir. Bu bağlamda farklı tipte malzemeler, kesit geometrileri, desenler vb. önerilmiş ve bu yapıların enerji sönümleme performansları incelenmiştir [1,2]. İnce cidarlı tüplerin enerji sönümleme performanslarını arttırmanın en etkili yollarından birisi de tüplerin içerisine düşük ağırlıklı dolgu malzemelerinin yerleştirilmesidir [3–5]. Öte yandan, gelişen eklemeli imalat teknolojileri karmaşık şekilli parçaların oldukça kolay şekilde üretilebilmesini mümkün kılmakta ve bu özgün düşük yoğunluklu malzemelerinin üretilmesi konusunda araştırmacıların ilgisini çekmektedir. Bu noktada, literatürde birçok farklı tipte kafes yapılar önerilmekle birlikte tasarım kolaylığı ve umut vadeden enerji sönümleme performansları nedeniyle hacim merkezli kübik yapıların mekanik davranışları literatürde sıklıkla incelenmiştir. Benzer bir motivasyonla hazırlanan bu çalışmada, HMK kafes yapısı ince cidarlı kare kesitli tüpler için dolgu malzemesi olarak kabul edilmiş ve HMK kafes yapı dolgulu hibrit tüplerin eksenel ve farklı eğik yükler altındaki davranışları sonlu elemanlar yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Bu kapsamda değişken kalınlıklı kafes yapılar ile bu yapılarla aynı ağırlığa sahip eşdeğer kalınlıklı kafes yapılar oluşturulmuş ve bu yapılar ince cidarlı tüplerin içerisine konularak hibrit tüpler elde edilmiştir. Analizler Abaqus sonlu elemanlar paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Hareketli ve sabit rijit duvarlar arasına konumlandırılan hibrit tüplerin modellenmesinde tüp yapılar için kabuk eleman, kafes yapılar için ise hem kiriş hem de katı elemanlar kullanılarak sonuçlar karşılaştırılmıştır. Analizlerde geometrik kusurların (imperfection) etkisi de dikkate alınmış, çeşitli pekleşme ve hasar modelleri malzemelerin davranışının benzetilmesinde uygulanmıştır. Oluşturulan sonlu elemanlar modelleri deneysel verilerle karşılaştırılarak ayrıca doğrulanmıştır. Sonuçlar fonksiyonel derecelendirilmiş kafes yapı dolgulu hibrit tüplerin ezilme davranışlarının ve enerji sönümleme performanslarının sonlu elemanlar yöntemi ile oldukça yüksek doğrulukta doğru tahmin edebildiğini ve fonksiyonel derecelendirilmiş kafes yapı dolgulu hibrit tüplerin eksenel ve eğik yüklemeler altında oldukça umut vadeden enerji sönümleme performanslarına sahip olduklarını göstermiştir. Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (Proje No: MUH19004.18.001)

In this paper, the energy absorption parameters of aluminum body centered cubic lattice structures filled thin-walled tubes under axial loading are predicted via artificial neural networks (ANNs). Different tube thickness, lattice member diameters and number of lattice unit cells are considered as design variables, the total amount of energy absorption (EA), the specific energy absorption (SEA), the mean crush force (MCF) and the peak crush force (PCF) are considered as design criteria (energy absorption parameters). The proposed approach is based on finite element simulations for construction of the sample design space and verification, ANNs for predicting the energy absorption parameters. The results showed that the proposed ANN approach is able to predict the energy absorption parameters with high accuracy. Scientific Research Projects Governing Unit of Hitit University, project No: MUH19004.18.001

Bu araştırmanın temel amacı, öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin okumabecerisinde yaşadıkları güçlüklerin öğretmen görüşlerine dayalı olarak incelenmesidir.Araştırmaya Ankara ili Mamak, Çankaya ve Altındağ ilçelerinde görev yapmakta olan 28sınıf öğretmeni katılmıştır. Öncelikle alanında deneyimli ve geçmiş meslek yaşantısındaöğrenme güçlüğü tanısı bulunan iki sınıf öğretmeni ile görüşme yapılmış ve akabinde asılgörüşmelere geçilmiştir. Araştırmada yer alan katılımcılar amaçlı örneklemeyöntemlerinden olan ölçüt örnekleme yöntemi kullanılarak seçilmiştir. Bu ölçütlersırasıyla katılımcıların 2018-2019 eğitim-öğretim yılında, Ankara İli Çankaya, Mamakve Altındağ İlçelerinde MEB'e bağlı resmi okullarda sınıf öğretmeni olarak görev yapıyorolması, sınıf öğretmeni olarak, meslek hayatında öğrenme güçlüğü tanılı öğrenci ileçalışmış olmak ve katılımcının araştırmaya gönüllü olarak katılmasıdır. Araştırmada veriüretmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen yarı-yapılandırılmış görüşme formukullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler tümevarım tekniği ile analiz edilmiştir.Katılımcılarla yapılan en kısa görüşmenin süresi 9 dakika 7 saniye iken, en uzun görüşmeise 26 dakika 29 saniyedir. Araştırma sonucunda sınıf öğretmenlerinin öğrenme güçlüğühakkında yetersiz bilgi ve kavram yanılgılarına sahip olduğu, bu öğrencilerin okumabecerileri ve bunun kaynağı hakkında farklı görüşleri olduğu, bu öğrencilerin okumabecerilerinin değerlendirilmesinde farklı yöntemler kullandıkları, öğrencilerinin okumabecerileri performanslarını farklı sıklıklarda değerlendirdikleri, öğrencilerin okumabecerilerindeki güçlüklerin çözümüne ilişkin farklı uygulamalar yaptıklarını ve çeşitlibeklentileri olduğu bulgularına ulaşılmıştır. Üretilen veriler sonucunda ulaşılan temalarve bu temalara ait alt temalar alanyazın temelinde tartışılmıştır. The main purpose of this study was to examine the difficulties of students withlearning disabilities in reading skill according to teacher opinions. A total of 28 teachers,who were working in the provinces of Mamak, Çankaya, and Altındağ in Ankara city,participated in this study. Firstly, interviews were held with two teachers who wereexperienced in the field and who had worked with a student with learning disabilitybefore, and then the actual interviews were conducted later. The participants wereselected by criterion sampling, which is one of the purposive sampling methods. Thecriteria were as follows: the participants a) were working as a classroom teacher in oneof the formal schools affiliated with Ministry of National Education in the provinces ofÇankaya, Mamak, or Altındağ in Ankara city, b) had worked with a student with learningdisability before, c) volunteered to take part in the study. A semi-structured interviewform was developed by the researcher to collect data. The data collected were analyzedby induction technique. The shortest interview held with the participants lasted 9 minutesand 7 seconds, whereas the longest was 26 minutes and 29 seconds. As a result of thestudy, it was found that classroom teachers had misconceptions and insufficientknowledge about learning disabilities, they had different opinions regarding reading skillsof students with learning disabilities and the source of it, they used different methods toassess reading skills of these students, they assessed reading performances of students indiffering frequencies, they conducted different implementations for the solution ofreading difficulties of students, and they had various expectations. The themes as well asthe sub-themes according to the data produced were discussed based on the literature. 155

Sınır tenörleri optimizasyonu, maden yataklarının değerlendirilmesinin temel bir konusudur. En geniş anlamıyla sınır tenörü; madeni işletme, yerinde bırakma, cevher tesisine gönderme veya atık sahasına boşaltma şeklinde karar vermede ayraç olarak kullanılan tenör oranıdır. Bir maden sahasına uygulanacak sınır tenörü meselesine geleneksel yaklaşım, gelirin maliyeti karşıladığı tenör oranının statik bir sınır tenörü şeklinde maden yatağının ömrü boyunca uygulanması şeklindedir. Bu yaklaşım, paranın zaman değerini göz ardı etmekte ve maden yatağının en karlı şekilde değerlendirilmemesine neden olmaktadır. Maden yatağının ömrü boyunca statik bir sınır tenörü tayini yerine optimum bir sınır tenörleri silsilesi uygulaması, işletmenin indirgenmiş karını artırabilmektedir. Maden yataklarının değerlendirilmesinde, optimum sınır tenörleri tayini çok önemli; ancak, çözümü kolay olmayan bir problemdir. Bu çalışmada, geniş çaplı optimizasyon problemleri için uygun bir ortam sağlayan genetik algoritma kullanılarak, optimum sınır tenörleri tayini yapılmıştır. Sınır tenörü optimizasyonu genel anlamıyla irdelenmiş, genetik algoritma optimizasyon yöntemi hakkında detaylı bilgi verilmiş ve genetik algoritmanın sınır tenörü optimizasyonuna uygulanması amaçlı geliştirilen bir bilgisayar programı tanıtılmıştır. Ayrıca, örnek bir maden yatağı ile ilgili veriler kullanılarak, bu yazılım test edilmiş ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Bu çalışma sonucunda, optimum sınır tenörlerinin belirlenmesinde cari satış fiyatı kullanılarak yapılan geleneksel yaklaşımlar değerlendirilmiş ve bu konuda Lane'in geliştirildiği ve sınır tenörleri optimizasyonu için sıkça kullanılan algoritma geliştirilmiştir., Optimization of cut-off grades is a fundamental issue for mineral deposits appraisal as it assigns the boundaries between ore and waste over time. In its broadest definition, a cut-off grade is any grade that is used to separate two courses of action; to mine or not to mine, to process or to dump. The traditional approach to cut-off grades is to use the break-even grade, at which revenue equals cost. This approach completely ignores the time value of money and usually leads to a sub-optimal valuation of the mineral resource. Determination of an optimum cut-off grades schedule, instead of application of a static cut-off grade for the life of a mine, maximizes discounted profit. The profit from a mining operation is a direct function of the sequences of cut-off grades and associated ore tonnages that define the life-of-mine production schedule. As profit varies with these sequences there will be a sequence, or sequences, that optimize any specified profit criterion. The most widely used cut-off grade optimization criterion is maximum net present value of profits. The objective of maximizing the net present value can be achieved by maximizing profit per unit of time. This process necessitates applying, in the early years of operation, the highest cut-off grade that can provide sufficient ore to satisfy the requirements of the processing plant. As time passes the cut-off grade must be lowered, thereby lowering the opportunity cost. Hence, the highest net present value is achieved. Genetic algorithms constitute a class of stochastic algorithms that use a search method based on the laws of biological genetics and natural evolution. In this approach, individuals of a population are represented as chromosomes and an expanded set of genetic operations takes place. Genetic algorithms are stochastic algorithms whose search methods are based on the principles of biological genetics and natural evolution. It is presumed that the potential solution of any problem is an individual and can be represented by a set of parameters. Genetic algorithms are particularly suited to the solution of large-scale optimization problems. They belong to the class of probabilistic algorithms but are very different from random algorithms as they combine directed and stochastic searches. Another important property of genetic-based search methods is that they maintain a population of potential solutions. Genetic algorithms can also easily escape from local optima by using genetic operators, such as mutation. Among the inputs for a cut-off grade optimization procedure, the selling price of the product of a mine is the most volatile. Therefore, any change in the selling price of a mining product in the global market make every economic valuations obsolete. Basically, nobody knows how the prices will change in the future, but can estimate. In order to make a better mining plan, one must solve the problem of annual dynamic cut-off grades optimally, and that necessitates taking the volatile market conditions into consideration. Therefore, it is accepted in this work that uncertain selling prices of a mining product must be added to the algorithm for finding cut-off grades to be used. Because it is not possible to find the most revenue without finding the best cutoff grades scheme. Using today’s selling price of a commodity, instead of estimated future values of that, may sacrifice to reach the best net present value. In this work, by use of genetic algorithms, that give a very robust searching medium for big scale optimization problems, optimum cut-off grades were determined. Optimization of cut-off grades is mentioned, detailed knowledge is given about application of genetic algorithms to cut-off grade optimization, and a computer program developed for cut-off grade optimization is given. Besides, the software is tested by using data from a sample mineral deposit and the results are evaluated. This paper makes the traditional approaches to the determination of optimum cut-off grades by using current selling price obsolete and improves Lane’s algorithm in this subject.

Bu çalışmada, AA servomotorlar ile tahrik edilen bir hareket kontrol sisteminin hız ve pozisyon kontrolü için optimal PID kontrolör parametrelerinin belirlenmesinde parçacık sürüsü algoritması (PSO) olarak adlandırılan yeni bir tasarım yöntemi sunulmuştur. Tasarım kriterlerini belirlemek için AA servomotorlara ait matematiksel model çıkartılmıştır. Optimizasyon işleminde yükselme zamanları, yerleşme zamanları ve aşma zamanları dikkate alınmıştır. Kontrolörün performansını belirleyebilmek için ITAE (Integral of Time Weighted Absolute Error), IAE (Integral of Absolute Error), ISE (Integral of Squared Error) ve ITSE (Integral of Time Weighted Squarred Error) gibi farklı kriterler kullanılarak bir kıyaslama yapılmıştır. Optimizasyon işleminde önerilen kriterin etkinliğini göstermek için ac servomotorların hız ve pozisyon kontrolü Ziegler-Nichols yöntemi ile de karşılaştırılmıştır. Simülasyon sonuçları önerilen algoritmanın üstünlüğünü ve doğruluğunu göstermiştir. Ayrıca elde edilen çözümün kalitesi göz önüne alındığında, önerilen algoritma hareket kontrol sistemlerinde oluşan hataların en aza indirgenmesi sorunun çözümünde etkili ve güçlü görünmüştür. In this study, a new design method called particle swarm optimization (PSO) is used for the determination of PID control parameters, which are designated for the controlling of the speed and the position of the ac servomotor. For the determination of the decision parameters ac servomotors are mathematically modeled. Rise time, settling time and overshoot are taken into consideration, during the optimization process. Controller’s performance is determined based on different criteria, such as, ITAE (Integral of Time Weighted Absolute Error), IAE (Integral of Absolute Error), ISE (Integral of Squared Error) and ITSE (Integral of Time Weighted Squarred Error). In order for the demonstration of the effectiveness of the criteria, velocity and position control of the ac servomotors was compared to the Ziegler-Nichols method. Superiority and accuracy of the proposed technique was verified by simulation results. In addition, considering the quality of the obtained results, proposed technique is found effective and strong in reduction of the error of motion control systems. İÇİNDEKİLER ÖZET -- iv ABSTRACT -- v TEŞEKKÜR -- vi İÇİNDEKİLER -- vii ÇİZELGELER DİZİNİ -- ix ŞEKİLLER DİZİNİ -- x RESİMLER DİZİNİ -- xii SİMGELER VE KISALTMALAR -- xiii 1.GİRİŞ -- 1 2.LİTERATÜR -- 7 2.1. Servomotorlar -- 7 2.1.1. DA Servomotorlar -- 7 2.1.2. AA Servomotorlar -- 10 2.2. Parçacık Sürüsü Optimizasyonu (PSO) -- 18 2.2.1. Parçacık sürüsü optimizasyonu ana parametreleri -- 21 2.2.2. PSO uygunluk kriteri -- 25 2.3. PID Denetimi ve Temel Özellikleri -- 26 2.3.1. P denetim (Oran etki ve orantı denetim) -- 28 2.3.2. PI denetim (Orantı artı integral denetim) -- 29 2.3.3. PD denetim (Orantı artı türev denetim) -- 30 2.3.4. PID denetim (Orantı artı integral artı türev denetim) -- 31 2.4. Ziegler-Nichols Yöntemi -- 33 3. SAYISAL ÖRNEKLER VE SİMULASYON SONUÇLARI -- 36 4. SONUÇ VE ÖNERİLER -- 53 5. KAYNAKLAR -- 54 6. ÖZGEÇMİŞ -- 5

In this study, a computer program that can be used for evaluation of investment risks for minerals industry is developed. The program applies a simulation for mine investments which are considered as risky, by using values of recent years as input data. At the end of this simulation, program helps investors by showing possible results of a mining project for the life of the mine. Finally, data about two mineral deposits are searched by means of the program. For the case study, fixed values are chosen as the same for both of the deposits, variables are chosen as two different distributions. Costs and prices data and grade.tonnage data with a lower variance entered for the first deposit and that with a higher variance entered for the second deposit. Thus, it is aimed to show how important the stability or fluctuations of prices and costs and the homogeneity of grade.tonnage distributions are for investment decisions., Bu çalışmada, madencilik yatırımları ile ilgili olarak yatırım riski değerlendirmesine yardımcı olabilecek bir bilgisayar yazılımı geliştirilmiştir. Yazılım, riskli yatırımlar olarak değerlendirilen madencilik yatırımları için, geçmiş yıllarda gerçekleşen bilgileri girdi olarak alıp bir benzetim uygulamaktadır. Bu benzetim sonucunda yazılım, madencilik yatırımının ömrü boyunca ortaya çıkması muhtemel sonuçları belirleyerek yatırımcıya yardımcı olmaktadır. Çalışma sonunda, iki maden yatağı için bilgiler yazılıma yüklenip denenmiştir. Denemede her iki maden yatağının sabit bilgileri eşit alınmış, değişken bilgiler ise iki farklı dağılım şeklinde girilmiştir. Yazılıma birinci yatak için düşük varyanslı, ikinci yatak için yüksek varyanslı bir maliyet ve satış fiyatı dağılımı ve tenör-tonaj dağılımı girilmiştir. Bu sayede, fiyat ve maliyetlerdeki istikrarın ya da dalgalanmaların ve tenör-tonaj dağılımının homojenitesinin yatırım kararları açısından ne derece önemli olduğu gerçeği ortaya konulmaya çalışılmıştır

Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın yöresinin depremselliği, çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Arabistan ve Avrasya levhalarının kuzey-güney doğrultuda yakınsamaları sonucu, 2.jeolojik zamanın sonlarına doğru (Alt-Orta Mestrihtiyen), Akdeniz’in eski atası sayılan Tetis Denizi kapanmış ve bunu takip eden süre içinde Arabistan ve Avrasya levhaları Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı veya Güneydoğu Anadolu Bindirmesi boyunca çarpışmışlardır. Bu dönemden Pliyosen’e kadar, kuzey-güney yönlü sıkışmalar, kuzeyden bindiren faylar ve kıvrımlanmalar ile karşılanmıştır. Ancak Geç Pliyosen’de bu sıkışmalar bindirme fayları ve kıvrımlanmalar ile karşılanamaz duruma gelmiş ve yanal atımlı faylar egemen duruma geçmiştir. Bu arada Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay zonları gelişmiş ve bu zonlar boyunca Anadolu Bloku batıya doğru hareket etmeye başlamıştır. Bu hareket sırasında, Doğu Anadolu Fayı boyunca sol yönlü atımlar gelişmiştir. Gerek Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı’nın oluşumundan günümüze kadar, bu kuşaktaki bindirme fayları, gerekse Doğu Anadolu Fayı ve bu fayın eşlenikleri olan Lice Fay Zonu ve Bozova Fayı gibi faylar boyunca meydana gelen hareketler sonucu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde ve yakın yöresinde değişik şiddetlerde yüzlerce büyük deprem meydana gelmiştir. Hazar Gölü genç tortulları üzerinde yapılan araştırmalarda, buranın beş adet büyük deprem geçirdiği ortaya konmuştur. Ayrıca, fay zonları boyunca meydana gelen çok sayıda güncel heyelanın varlığı da, bu fayların diriliğini göstermektedir. Güncel deprem aktiviteleri incelendiğinde, değişik büyüklükte pek çok deprem odağının bu aktif fay zonları ile örtüştüğü görülmektedir. Dolayısıyla bu bölgedeki fayların aktif oldukları ve değişik büyüklüklerde sürekli deprem üretme potansiyeline sahip oldukları söylenebilir The seismicity of the South East Anatolian Region and its vicinity is the main subject of this paper. The Tethys ocean, which is considered as the ancestor of the Mediterrannean sea, started to be closed by the end of the Mesozoic time (Lower-Middle Maastrichtian) due to the movement of the Arabian and the Eurasian plates in North-South direction, and consequently, the Arabian and the Eurasian plates were collided along Bitlis-Zagros Suture Zone or South East Anatolian Overthrust Zone. From those time until Pliocene age, the compression in the North-South direction were confronted with faults, overthrusts from North, and folds. But, by the Late Pliocene, the north-south compression could not be compensated with those faults and folds, and strike-slip faults started to become dominant. At the same time, the North Anatolian and East Anatolian fault zones were developed and Anatolian Block started to move westward along those zones. During that movement, the East Anatolian Fault Zone developed in a left lateral strike-slip character. As the result of the movements along Bitlis-Zagros Suture Zone, the East Anatolian Fault Zone, and the adjoining faults like Lice Fault Zone and Bozova Fault, hundreds of big earthquakes in different magnitudes experienced to the South East Anatolian Region and its vicinity. Researches done on Hazar Lake young sediments showed that the region has been experienced by five big earthquakes throughout the recent times. Many active landslides along fault zones shows the recent activity of those faults. When recent seismic activities are plotted, it can be seen that the most of the epicenters at different magnitudes are matched with these active fault zones. Thus, it can be said that the faults of this region are active and they have a potential of producing earthquakes in different magnitudes continuously.

Özet Tedarik zinciri bir firmanın üretim aşamasındaki en yaşamsal döngüyü meydana getirir. Tedarik zincirinin verimli işlemesi ile çeşitli gerekçelere bağlı olarak düşük verimde çalışması bir firmanın bütünsel işlevlerini doğrudan etkiler. Büyük ölçüde hesaplama, risk yönetimi ve finansal öngörüye dayanan tedarik zinciri yönetimi 1990’lar sonrasında yaygınlaşan bilişim sistemleri ve sonrasında bu yaygınlaşmaya eşlik eden internet uygulamaları ile daha karmaşık bir süreç içerecek biçimde evrilerek gelişse de, organizasyonlar için vazgeçilmez ve karmaşıklaşsa da kullanımı kolaylaştıran bir aygıttır ve 2000’li yıllarla birlikte vazgeçilmez bir konuma kavuşmuştur. Tedarik zinciri yönetiminin rekabet açısından önemi, işletmelerimiz tarafından gittikçe daha çok anlaşılmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Artık önemli olan, şirketler arası rekabette değil, şirketlerin içinde bulundukları tedarik zincirleri arasındaki rekabette başarılı olmaktır. Kendi tedarik zincirlerini en etkin, ekonomik ve verimli bir şekilde modelleyenler ve yönetenler pazardan daha fazla oranda pay alacaktır. Bu çalışmada e-tedarik zincirlerinin yaşamsallığı evrimsel bir süreç içinde, Türkiye’de de etkinlik gösteren bir hazır gıdafirmasının firmasının tedarik sistemi işleyişi uygulamaları ele alınmıştır. AbstractSupply chains make up the most vital component of an organization’s production process. The efficient working of any supply chain directly affects the operations of any organization as a whole. Supply chain management is directly dependent on calculation, risk management and financial anticipations. Supply chain management has become an IT-related subject from 1990s on, while it became inevitable with the evolution of the Internet as of 2000s. The esence of supply chains are gradually given more emphasis by organizations. The important point in this respect is not inter-organization competition in the industries but rather inter-supply chain competition. Those who are more successful in efficient e-supply chain management are also those that will get more say in the share of relative market. The importance of e-supply chains are gone through in this dissertation while the e-supply organizational chain of an international fast food company’s Turkey section is also analyzed as an example.

ÖZET Etmen Çerçevelerinin Farklı Açılardan Karşılaştırılması ÇETİN, Erhan Yüksek Lisans Tezi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Rıza Cenk ERDUR Aralık 2005, 157 sayfa Etmen sistemleri oluşturabilmek için gerekli altyapıyı ve servisleri sunan etmen çerçeveleri, etmen sistemlerinin daha hızlı ve güvenilir bir biçimde geliştirilebilmesini sağlamaktadır. Günümüzde çok sayıda etmen çerçevesi bulunmaktadır. Bu nedenle, geliştirilecek olan uygulama ve standartlar bağlamında en uygun etmen çerçevesini seçmek bir sorun haline gelmiştir. Bu çalışmada, söz edilen sorunun çözümüne yönelik olarak etmen çerçevelerinin farklı açılardan karşılaştırılabilmelerini sağlayan bir `kriterler katalogu` tanımlanmıştır. Bu katalogda yer alan kriterlerin büyük kısmı, çeşitli çok-etmenli sistem geliştirme metodolojilerine ilişkin üst model elemanlarından yararlanılarak tanımlanmıştır. Ayrıca, uygulama geliştirme aşamasındaki deneyimleri de kataloga yansıtabilmek için en bilinen etmen çerçevelerinden üç tanesi seçilerek, her birisi ile etmen tabanlı haber filtreleme uygulaması geliştirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Çok Etmenli Sistemler, Etmen Çerçeveleri, Etmen Geliştirme Metodolojileri, Etmen Çerçevelerinin Karşılaştırılması. VII ABSTRACT Comparison of Agent Frameworks From Different Perspectives ÇETİN, Erhan MSc in Computer Engineering Supervisor: Asst. Prof. Dr. Rıza Cenk ERDUR December 2005, 157 pages Agent frameworks provide the infrastructure and services that are needed to construct agent systems. With this built-in support, agent systems can be developed in a faster and more reliable way. Currently, there are many agent frameworks. So, it is a problem to choose the agent framework that best fits to the needs of the application that is going to be developed and that implements the required standards. In this study, as a solution to the mentioned problem, a criteria catalogue has been defined to specify the different perspectives for the comparison of agent frameworks. Most of the criteria in this catalogue have been defined based on the elements of the meta-models of several agent system development methodologies. In addition, to be able to add the criteria related with the application development phase, three of the well-known agent frameworks have been chosen, and an agent based news filtering application has been developed using each of these frameworks. Keywords: Multi-Agent Systems, Agent Frameworks, Agent Development Methodologies, Agent Framework Comparison. 174

JIT PROTOKOLLÜ SÜPERPAKET ANAHTARLAMALI OPTİK AĞLARIN MODELLENMESİ VE BENZETİMİ ÖZET Bu çalışmada, optik süperpaket anahtarlamalı ağlar ve bu ağlar için geliştirilmiş olan protokoller incelenmiştir. Bu protokollerden biri olan JIT protokolü geliştirilen algoritma ile modellenmiş ve belirli bir topoloji üzerinde protokolün başarımı ölçülmüştür. Optik süperpaket anahtarlama (OSA) tekniği, tüm optik ağlarda, veri ve sinyalleşme(kontrol) paketlerinin, farklı kanallardan, belirli bir zaman farkı ile iletilmesine dayanır.Kontrol paketleri düğümlerde optik-elektronik dönüşümüne uğratılıp işlenir ve bu düğümlerdeki optik anahtarlar sinyalleşme mesajının içerdiği bilgiye göre konumlandırılır. Daha sonra kontrol paketi yeniden elektronik-optik dönüşüme uğratılarak bir sonraki düğüme iletilir. OSA'nın amacı, optik veri için gereğinden uzun süreli ışık yollan kurmamak ve ağ kaynaklarını etkin olarak kullanmaktır. Süperpaketler aynı hedefe sahip paketlerin veri kısımlarının birleştirilmesi ile oluşur. Süperpaketlere ait kontrol paketleri, optik-elektronik dönüşüme uğrarlar. Süperpaketler ise tamamen optik domende iletilirler.OSA ağlarda kullanılan protokoller, offsetin belirlenmesi, bağlantının onaylanması ve süresine göre farklılıklar gösterir. Bu amaçla TAG, TAW, JET ve JIT protokolleri kullanılmıştır. Bu protokoller içinde, JIT protokolü var olan altyapılara kolayca entegre olabilmektedir. Yapı lan çalışmada, JIT protokolünün kuralları ile yön bulma ve dalgaboyu seçme işlevlerini gerçekleyen bir algoritma geliştirilmiştir. Bu algoritma ile kafes topolojine sahip, 8 kenar düğüm içeren fıktif bir ağ üzerinde JIT protokolünün başarımı Monte-Carlo simülasyonuyla incelenmiştir. Süperpaket boyutu ve trafik yükü gibi farklı kriterlere göre süperpaket kaybı belirlenmiştir. Ayrıca, düğümlere dalgaboyu dönüşümü yeteneği kazandırılması durumuda xnincelenmiştir. Dalgaboyu dönüşümü ve seyrek dalgaboyu dönüşümü yapılan, durumlar için de simülasyonlar tekrarlanmıştır. Elde edile sonuçlar yorumlanmış ve seçilen topolojide yeterli servis kalitesi için sağlanması gereken kriterler belirlenmiştir. Seyrek dalgaboyu dönüşümünün, süperpaket kaybı ve maliyet kriterleri dikkate alındığında, seçilen topoloji için optimum çözüm olduğu sonucuna varılmıştır. xın MODELLING AND SIMULATION OF THE JIT PROTOCOL IN OBS NETWORKS SUMMARY In this thesis, optical burst switching (OBS) networks and protocols used in these networks, are reviewed. Just in Time (JIT) protocol, is chosen for detailed study and simulation software has been developed for studying its performance. At OBS networks, data and control packets, are transmitted seperately through different X channels. There are two main objectives. Firstly, parsing the control packets at the bit level and using this information to realize the desired routing definitions at the nodes. Secondly, to use the bandwidth efficiently by setting light pathes only when needed. The data contained in the burst is forwarded in the optical domain independent from the modulation and high layer protocols. Bursts are formed, by the aggregation of the packets which have the same destination in the network. The optical-electronic conversion is made only for the signalling messages. The most important issues for the OBS networks are the determination of the offset time between control packet and burst and the scheduling of crossconnect configurations. TAG, TAW, JET and JIT, which are the most known OBS protocols, differ from each other in the way they treat these issues. Among these protocols, JIT protocol has the advantage of allowing easy integration to the existing WDM networks. The algorithm developed in this thesis is based on Monte-Carlo simulation of the control channel and yields the burst loss probability for given topology, routing and traffic assumptions. In the simulation, we have considered a Active mesh topology consisting of 8 edge nodes, fixed routing with/without wavelength conversion and Possion type burst traffic. Based on the results of the performed simulations, we conclude that when considering burst loss xi v 84

Türkiye’de spam ile savaşma ile ilgili bilgilendirme çalışmaları Türk Anti-Spam Organizasyonu (TASO) tarafından web üzerinden (www.spam.org.tr) yürütülmektedir. Ne yazık ki bu çalışmalar yeteri kadar desteklenmemekte ve henüz spam ile savaşma konusunda Türkiye’de hukuksal bir yaptırım bulunmamaktadır. Bu bildiride dünyanın çeşitli yerlerindeki çalışmalardan örnekler verilmiş ve Ege Üniversitesi’nde uygulanan EÜ-SMES (Ege Üniversitesi Spam Mail Engelleme Sistemi) tanıtılmıştır. Var olan RBL servisinin aksine bu sistem ip adresi yerine mail adresi bloklamaktadır. Bu sistem RBL servisinin eksik kaldığı noktaları gideren yeni bir modeldir. Ayrıca bu bildiride spam’le savaşın kurumlar arası bir yardımlaşma ve dayanışma ile yerine getirilebilmesi için tasarlanmış olan Merkezi ve Dağıtık Sistem Modelleri tanıtılmıştır.

Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın yöresinin depremselliği, çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Arabistan ve Avrasya levhalarının kuzey-güney doğrultuda yakınsamaları sonucu, 2.jeolojik zamanın sonlarına doğru (Alt-Orta Mestrihtiyen), Akdeniz’in eski atası sayılan Tetis Denizi kapanmış ve bunu takip eden süre içinde Arabistan ve Avrasya levhaları Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı veya Güneydoğu Anadolu Bindirmesi boyunca çarpışmışlardır. Bu dönemden Pliyosen’e kadar, kuzey-güney yönlü sıkışmalar, kuzeyden bindiren faylar ve kıvrımlanmalar ile karşılanmıştır. Ancak Geç Pliyosen’de bu sıkışmalar bindirme fayları ve kıvrımlanmalar ile karşılanamaz duruma gelmiş ve yanal atımlı faylar egemen duruma geçmiştir. Bu arada Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay zonları gelişmiş ve bu zonlar boyunca Anadolu Bloku batıya doğru hareket etmeye başlamıştır. Bu hareket sırasında, Doğu Anadolu Fayı boyunca sol yönlü atımlar gelişmiştir. Gerek Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı’nın oluşumundan günümüze kadar, bu kuşaktaki bindirme fayları, gerekse Doğu Anadolu Fayı ve bu fayın eşlenikleri olan Lice Fay Zonu ve Bozova Fayı gibi faylar boyunca meydana gelen hareketler sonucu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde ve yakın yöresinde değişik şiddetlerde yüzlerce büyük deprem meydana gelmiştir. Hazar Gölü genç tortulları üzerinde yapılan araştırmalarda, buranın beş adet büyük deprem geçirdiği ortaya konmuştur. Ayrıca, fay zonları boyunca meydana gelen çok sayıda güncel heyelanın varlığı da, bu fayların diriliğini göstermektedir. Güncel deprem aktiviteleri incelendiğinde, değişik büyüklükte pek çok deprem odağının bu aktif fay zonları ile örtüştüğü görülmektedir. Dolayısıyla bu bölgedeki fayların aktif oldukları ve değişik büyüklüklerde sürekli deprem üretme potansiyeline sahip oldukları söylenebilir., The seismicity of the South East Anatolian Region and its vicinity is the main subject of this paper. The Tethys ocean, which is considered as the ancestor of the Mediterrannean sea, started to be closed by the end of the Mesozoic time (Lower-Middle Maastrichtian) due to the movement of the Arabian and the Eurasian plates in North-South direction, and consequently, the Arabian and the Eurasian plates were collided along Bitlis-Zagros Suture Zone or South East Anatolian Overthrust Zone. From those time until Pliocene age, the compression in the North-South direction were confronted with faults, overthrusts from North, and folds. But, by the Late Pliocene, the north-south compression could not be compensated with those faults and folds, and strike-slip faults started to become dominant. At the same time, the North Anatolian and East Anatolian fault zones were developed and Anatolian Block started to move westward along those zones. During that movement, the East Anatolian Fault Zone developed in a left lateral strike-slip character. As the result of the movements along Bitlis-Zagros Suture Zone, the East Anatolian Fault Zone, and the adjoining faults like Lice Fault Zone and Bozova Fault, hundreds of big earthquakes in different magnitudes experienced to the South East Anatolian Region and its vicinity. Researches done on Hazar Lake young sediments showed that the region has been experienced by five big earthquakes throughout the recent times. Many active landslides along fault zones shows the recent activity of those faults. When recent seismic activities are plotted, it can be seen that the most of the epicenters at different magnitudes are matched with these active fault zones. Thus, it can be said that the faults of this region are active and they have a potential of producing earthquakes in different magnitudes continuously.

Madencilikte politik risk analizi çalışması sonucunda, gelişen ve küreselleşen dünyada ülkelerin uluslararası madencilik yatırımları için politik risklerinin, öznel değerlendirmeler ve kişisel görüşler yerine, nümerik olarak anlaşılabilir şekilde açıklanması amaçlanmıştır.Madencilik yatırımlarının maden yataklarının bulunduğu yerde yapılması, maden yataklarının bulunduğu yerde çıkarılması zorunluluğu vardır. Ayrıca maden işletmeleri uzun ömürlüdür ve yüksek maliyetli yatırımlar gerektirmektedir. Bu yüzden, maden yatağının bulunduğu coğrafyada bulunan politik riskler, madencilik sektörü için önemli belirsizlikler içerebildiği için, önemli bir risk kaynağıdır. Madencilikte politik risk üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış ise de, bu çalışmalar genellikle politik riski önlemeye yönelik adımlar şeklinde gerçekleşmiştir.Bu çalışmada, çeşitli uluslararası kuruluşların verileri baz alınarak, farklı ülkelerin madencilikte politik risk analizi yapılmıştır. Risk analizi için Monte Carlo benzetim yöntemi uygulanmıştır. Bu çalışma, bu konuda bu kapsamda yapılan ilk çalışma özelliği göstermektedir.Anahtar Kelimeler: Madencilik, politik risk, risk analizi, risk faktörü. As a result of studying the political risk analysis in mining, it is aimed to explain the political risks of countries in a developing and globalizing world for international mining investments in a numerically understandable way instead of subjective assessments and personal opinions.Mining investments must be made at the location of the mineral deposits and the mineral deposits must be extracted at the location of the deposits. In addition, mining enterprises are long-lasting ventures and they require high-cost investments. Therefore, political risks in the geography where the deposit is located may be an important source of risk as they may contain significant uncertainties for the mining sector. Although various studies have been conducted on political risk in mining, these studies have generally been conducted as steps to prevent political risk.In this study, political risk analysis in mining of different countries has been made based on the data of various international organizations. Monte Carlo simulation method was used for risk analysis. This study is the first in this subject and in this scope.Keywords: Mining, political risk, risk analysis, risk factor. 80