Search

Islahatçılığıyla Osmanlı Devleti’nin siyasî ve malî gelişmesine önemli katkılarda bulunan ve dönemindeki iktidar mücadelelerinde aktif rol alması gibi sebeplerle de eleştirilen Kanûnî Sultan Süleyman devri sadrazamlarından Rüstem Paşa, kurduğu vakıflarla Hırvatistan, Macaristan, Balkanlar, Rumeli, İstanbul, Anadolu, Mısır, Medine ve Kudüs gibi Osmanlı’nın farklı coğrafyalarında birçok hayır eseri yaptırmıştır. Onun yaptırdığı eserlerden biri de Kütahya Rüstem Paşa Medresesi’dir. 945-946 (1538-1539) tarihleri arasında merkezi Kütahya olan Anadolu beylerbeyiliği görevinde de bulunan Rüstem Paşa bu medreseyi, kısa süreli bu görevi esnasında değil de daha sonra birinci sadrazamlığı devrinde yaptırmıştır. Kütahya’da başka hayır eserleri de yaptıran Rüstem Paşa’nın bu medresesi, 957 (1550) tarihinde İstanbul’daki medresesiyle aynı yılda inşa edilmiştir. Açık avlulu klasik Osmanlı mimarisiyle inşa edilen ve toplam on hücre ile bir dershaneden oluşan medrese, geçirdiği bazı restorasyonlarla günümüze ulaşmıştır. Mimar Sinan’ın mimarbaşı olarak imparatorluğun her yanındaki yapılardan sorumlu olduğu bir dönemde inşa edilen bu medrese, Mimar Sinan tezkirelerinde ve ona ait olduğu düşünülen isimsiz risalede geçmemektedir. Bu makalede, Osmanlı’nın en kudretli sadrazamlarından biri ve aynı zamanda Kanûnî’nin damadı olan Rüstem Paşa’nın ilgili medresesinin vakfiyesi, tarihçesi ve personeli gibi birçok yönü incelenerek Anadolu’daki bir Osmanlı eğitim kurumu gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır., Rustem Pasha, one of the grand viziers of the reign of Suleiman the Magnificent, who made significant contributions to the political and financial development of the Ottoman Empire with his reformism and was criticized for his active role in the power struggles of his time, established many foundation works in different parts of Ottoman Empire such as Croatia, Hungary, the Balkans, Rumelia, Istanbul, Anatolia, Egypt, Medina and Jerusalem. One of the works he had built is the Kütahya Rustem Pasha Madrasah. Rustem Pasha, who was also the governor of Anatolia, whose enter was in Kütahya between 945-946 (1538-1539), did not built this madrasah during his short-term duty. He built this madrasah later during his first grand viziership. This madrasah built by Rustem Pasha having other charitable works built in Kütahya, was built in the same year as his madrasah in Istanbul in 957 (1550). The madrasah, which was built in classical Ottoman architecture with an open courtyard and consists of ten rooms and a classroom, has survived with some restorations. This madrasah, which was built when Mimar Sinan was responsible for the buildings all over the empire as the chief architect, is not mentioned in the tazkiras of Mimar Sinan and the anonymous pamphlet that is thought to belong to him. In this article, an Ottoman educational institution in Anatolia was tried to be brought to light by examining many aspects such as the foundation charter, history and staff of the relevant madrasah of Rustem Pasha, the son-in-law of Kanuni, one of the most powerful grand viziers of the Ottoman Empire.

964/1556-1557 tarihinde tamamlanıp faaliyete geçen Süleymaniye Dârülhadisi, Kanünî Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Süleymaniye Külliyesi bünyesinde yer almaktadır. Dârülhadis, Süleymaniye Camii’nin kıble tarafında, Kanünî Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’a ait türbelerin önünde bulunan dershane ile caminin güney—doğusundaki ta— lebe hücreleri binalarından oluşmaktadır. II. Murat devrinden Kanunî Sultan Süleyman’a ka— dar Edirne Dârülhadis Medresesi, Kanünî’den itibaren de Süleymaniye Dârülhadisi Osmanlı Devleti’nin en yüksek kadrolu medresesi sayılmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı eğitim sisteminin Zirvesinde yer alan bu kurum; binası, eğitim—öğretimi, ekonomik durumu ve personeliyle birlikte farklı yönleriyle incelenmiştir

Osmanlı dârülhadislerinde hadis eğitimi literatürüne dair muhtelif kaynaklar ve araştırmalar bulunmaktadır. Bunlar arasında arşiv kaynakları, tarih, coğrafya, tabakât ve seyahatnâme türü kaynaklar, farklı alanlardaki yazma eserler ile konuyla ilgili araştırmalar sıralanabilir. Osmanlı medrese ve dârülhadislerinin zirvesinde yer alan Süleymaniye Dârülhadisi merkeze alınarak yapılan bu değerlendirmede, doğrudan Osmanlı dârülhadislerindeki hadis eğitimini konu alan eserler başta olmak üzere, dolaylı olarak bu konulardan bahseden diğer bazı kaynaklar ve çalışmalar ele alınmaktadır. Ayrıca bu makalede değerlendirilsin veya değerlendirilmesin, konuyla ilgili olduğu tespit edilen bütün eserlerin künyeleri son kısımda toplu olarak yer almaktadır., There are various studies on hadīth ed ucation in Ottoman Dār al-hadīths based on classical sources. Archieves, history and geography books, tabaqāts and travel notes (seyahatnâmes) can be mentioned as examples of sources about hadīth education. In this paper, an evaluation of the literature is made with special reference to Dār al-hadīth of Suleymaniye, which was regarded as the pinnacle of dār al-hadīths in particular and Ottoman madrasa system in general. In addition to works which deal the subject directly, some other works which deal the subject indirectly are also in the scope of this essay. At the end a detailed bibliography of the works related to the topic is given.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı eğitim sistemi, medreseler, ihtisas medreseleri, Dârülhadisler, Süleymaniye DârülhadisiÖZET964/1556-1557 tarihinde tamamlanıp faaliyete geçen Süleymaniye Dârülhadisi, Kanûnî Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılan Süleymaniye Külliyesi bünyesinde yer almaktadır. Dârülhadis, Süleymaniye Camii’nin kıble tarafında Kanûnî Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan’a ait türbelerin önünde bulunan dershane ile caminin güney-doğusundaki talebe hücreleri binalarından oluşmaktadır. II. Murat devrinden Kanûnî Sultan Süleyman’a kadar Edirne Dârülhadis Medresesi, Kanûnî’den itibaren de Süleymaniye Dârülhadisi Osmanlı Devleti’nin en yüksek kadrolu medresesi sayılmıştır.Süleymaniye Dârülhadisi’nde 1 müderris, 1 muîd (asistan), 15 öğrenci (danişmend), 1 bevvâb (kapıcı), 1 ferrâş (hademe), 1 kennâs-ı helâ (tuvalet temizleyicisi) ve 1 sirâcî (kandilci, aydınlatma görevlisi) olmak üzere toplam 21 kişilik personel bulunmaktaydı. Vakfiyeye göre bunlardan müderris’e 50, muîd’e 5, öğrenciler ile diğer görevlilerden her birine 2’şer akçe yevmiye verilecekti. Müderrisler dışındaki personel yevmiyeleri asırlarca hiç değişmemesine rağmen, müderris yevmiyelerinde bazı dönemlerde farklı uygulamalar bulunmaktadır. Dârülhadis müderrislerinin görev süreleri de farklı olup en yaygın olanı 1 yıl civarıdır. Kurulduğu yıllardan itibaren 997/1589 tarihine kadar Sülemaniye Dârülhadisi’ne öncelikle ma‘zûl mevleviyet kadıları veya kadıaskerler atanmasına rağmen bunlardan bazılarının hadis dersini vermeye ehil olmaması sebebiyle zamanla buraya sadece müderrisler atanmıştır.Ağırlıklı olarak okutulan kitaplar dışında, Süleymaniye Dârülhadisi ve Süleymaniye Evvel, Sânî, Sâlis ve Râbi‘ medreselerindeki eğitim-öğretim plan ve programı hemem hemen aynıdır. Salı, Perşembe ve Cuma dışındaki günlerde eğitim-öğretime devam edilen Dârülhadis’te Sahîh-i Buhârî, Sahîh-i Müslim, Mesâbîhu’s-sünne ve Meşâriku’l-envâr gibi hadisle ilgili eserler ile bunların bazı şerhleri okutulmuştur. Bu çalışmada, Osmanlı eğitim sisteminin zirvesinde yer alan bir kurum binası, eğitim-öğretimi, ekonomik durumu ve personeliyle birlikte farklı yönleriyle incelenmiş ve gün yüzüne çıkarılmıştır.Keywords: Ottoman educational system, madrasas, specialization madrasas, dar al-hadiths, Süleymaniye DârülhadisiABSTRACTSüleymaniye Dârülhadisi (Suleymaniye Dâr al-Hadîth), constructed and finished by the years 964/1556-1557, is placed in the Suleymaniye Complex which is built by Mimar Sinan by the order of Suleiman the Magnificent. Dâr al-hadith consists of the training center at the qibla side of Suleymaniye Mosque which is in front of the mausoleums of Suleiman the Magnificent and Hurrem Sultan and student rooms building at the southeast side of the mosque. Edirne Dâr al-Hadîth had been regarded as the best madrasas of the Ottoman Empire from the age of Murad II until Süleymaniye Dârülhadisi was constructed.There had been 21 staff members at Süleymaniye Dârülhadisi consisted of 1 müderris (professor), 1 muîd (assistant), 15 danişmend (student), 1 bevvâb (gatekeeper), 1 ferrâş (janitor), 1 kennâs-ı helâ (toilet cleaner) and 1 sirâcî (personnel responsible for enlightenment). According to vakfiye, müderris had recieved 50 akçe (coins), muîd had recieved 5 akçe and other staff members had recieved 2 akçe wages per day. The staff wages had been fixed for centuries except for müderris, müderris wages had been altered depending on the age. Although tenure periods of müderrisses (professors) of the Dâr al-Hadîth were changeable, it was generally one year. Retired mevleviyet kadis (Muslim judges) or kazaskers (judges of the army) had been appointed primarily to the Süleymaniye Dârülhadisi from establishment to 997/1589 years. However only müderrisses (professors) had been appointed in time, since some of the kadis and kazaskers had not been qualified enough to instruct hadith lectures. Süleymaniye Dârülhadisi and Süleymaniye Evvel, Sânî, Sâlis and Râbi‘ madrasas had almost the same education curriculum except for the lecture books. Education had been attending on Monday, Wednesday, Saturday and Sunday at Dâr al-Hadîth and the books Sahîh-i Buhârî, Sahîh-i Müslim, Mesâbîhu’s-sünne and Meşâriku’l-envâr related with hadith and explanations of some were taught there.To sum up, an education institution which is at the top of the Ottoman education system is investigated in terms of instruction, economic situation, and staff and brought out in this study.

Edebiyâtımızda Endülüs içerikli eserlerin son halkasını teşkîl eden Deve mi Domuz mu? adındaki manzum tarihi tiyatro, Endülüs’te Emevi hilafetinin çöküp her ilin müstakil bir devlet haline geldiği Tavâif-i mülûk (Beylikler) dönemindeki emirlerden olan Mu’temid b. Abbâd’ın hayatını ve İspanyol tehdidine karşı Murâbıt hükümdarı Yusuf b. Taşfin’den yardım istemesini işlemektedir. 16 sahne ve 37 sayfadan oluşan eser, aruz kalıplarıyla yazılmış olup olaylar tarihî verilere mutâbık olarak verilmiş, şahıs ve yer isimlerinin açıklamaları ve şiir vezinleri dipnotlarda belirtilmiştir. Eserdeki şiirlerin bir kısmı olayın kahramanlarına ait olup Türkçe tercümeleriyle verilmiş, az da olsa kahramanlara hayâlî şiirler de söyletilmiştir, The historical play called “Camel or Pig?” which represents the last link of Andalusian literature is about the life of Mu’temid b. Abbad, one of the Emirs of the provinces formed as a result of the collapse of the Umayyad Caliphate of Andalusia and about how Mu’temid b. Abbad asked for help from the lord of Murabit, Yusuf b. Tashfin against the Spanish threat. This literature consists of 16 scenes and 37 pages and all events concur with history giving all names, places and poetry foots as a footnote. Some parts of poetry in literature belong to the heroes of events which let them to recite a poetry a little and these parts were given with Turkish translation

TEZ ÖZETİMeânî İlmi’nde, Talebî İnşâ’nın çeşitlerinden olan nehiy, otorite ve üstünlükle, bir işin yapılmamasını kesin olarak istemektir. Belâgat âlimleri, nehyi, açık nehiy kipi olan lâ-i nâhiye ile sınırlandırarak ele almışlar, açık olmayan nehiy kiplerini eserlerinde işlememişlerdir.Belâgatteki anlamda nehyin tek bir kipi vardır. O da başına lâ-i nâhiyenin geldiği muzâri fiildir. Bu muzari fiil, muhâtab kipine ait ise nehy-i hâzır, gâib kipine ait ise nehy-i gâib olur. Nehiy, isti‘lâ (otorite ve üstünlük) yoluyla olması, başkasıyla ilgili olması, fâillerinin istekli olması bakımından emre benzer. Kiplerinin farklı olması, nehyin bir yasağa, emrin ise bir talebe delâlet etmesi bakımından da birbirlerinden ayrılır. Nehyin hakikî anlamlarının yanında mecâzî anlamları da vardır. Hakikî anlamları, et-tahrîm (haram kılma) ve el-kerâhe (çirkin görme); mecâzî anlamları ise, duâ, nasihât ve irşâd, iltimâs, âkıbeti bildirme, ümitsizliğe düşürme, temennî, tehdit, kınama ve azarlama, teselli etme ve sabırlı olmayı tavsiye etme, küçümseme… vs’dir. Nehiy, Kur’ân-ı Kerim’de hakikî anlamda birçok yerde kullanıldığı gibi mecâzî anlamda da kullanılmıştır. Bunun yanı sıra, Nehyin Kur’ân-ı Kerim’de birtakım kullanım özellikleri de vardır. Bazı ayetlerde nehiy, lafızda herhangi bir şeye yönelmiş görünüp mecâz yoluyla muhâtabın nehyi kastedilmiştir. Birçok yerde “lâ-i nâhiye” ve “kevn” herhangi bir sıfat ile birlikte kullanılarak nehiy yapılmıştır. Bazı ayetlerde, herhangi bir şeyi yapmaktan nehyetmek yerine, o şeye yaklaşmaktan nehyetmek şeklinde kullanımlar vardır. Yine birçok ayette nehyin muhatabı, Hz. Peygamber ve onun ailesidir. Bazı âyetlerde ise, “lâ” hem nâhiye hem de nâfiye anlamlarında kullanılmıştır. THESIS SUMMARYNehiy, which is one kind of “Talebî İnşâ” in the science of “Meânî”, means prohibiting something with authority and superiority. The scholars of Belâgat have chosen to use in their works the type of “nehiy” named “lâ-i nâhiye” which may be considered as open or clear type of “nehiy” compared to the other types which may be considered as closed or hidden type.This type of nehiy which is used in Belâgat consists of a muzâri verb at the head of which lâ-i nâhiye is added. If this muzâri verb is of muhâtab type, then it is called a “nehy-i hâzır”; if it is of gâib type, this muzâri verb is called “nehy-i gâib”.Nehiy is like emir in the senses that they are both built on the grounds of authority and superiority and they are both pointing at someone else. However, they have both textual and meaning differences such that nehiy states a prohibition and emir states a request.In addition to its real meaning, nehiy has metaphorical meanings. Its real meanings are et-tahrîm and el-kerâhe. Its metaphorical meanings include prayer, advice and guidance, iltimas, to tell the consequences, to push into desperation, wish, coercion, to censure, to console, to advise being patient, to despise…etc.Besides being heavily used in its real meaning, nehiy is also used in its metaphorical meaning in Kur’ân-ı Kerim. Nehiy also has some usage properties in Kur’ân-ı Kerim. In some verses in Kur’ân-ı Kerim, nehiy seems to point at something whereas it metaphorically points at the person who is spoken to. In most places, nehiy is done using “lâ-i nâhiye” and “kevn” with an attribute. In some verses, there are uses of nehiy by not directly prohibiting something, but prohibiting becoming close to something. And in many verses, the target of nehiy is the Prophet and his family. Also in some verses, “lâ” is used in both nâhiye and nâfiye meanings.

Meânî Ilmi'nde, Talebî Insâ'nın çesitlerinden olan nehiy, otorite veüstünlükle, bir isin yapılmamasını kesin olarak istemektir. Belâgat âlimleri, nehyi,açık nehiy kipi olan lâ-i nâhiye ile sınırlandırarak ele almıslar, açık olmayan nehiykiplerini eserlerinde islememislerdir.Belâgatteki anlamda nehyin tek bir kipi vardır. O da basına lâ-i nâhiyeningeldigi muzâri fiildir. Bu muzari fiil, muhâtab kipine ait ise nehy-i hâzır, gâib kipineait ise nehy-i gâib olur.Nehiy, isti`lâ (otorite ve üstünlük) yoluyla olması, baskasıyla ilgili olması,fâillerinin istekli olması bakımından emre benzer. Kiplerinin farklı olması, nehyin biryasaga, emrin ise bir talebe delâlet etmesi bakımından da birbirlerinden ayrılır.Nehyin hakikî anlamlarının yanında mecâzî anlamları da vardır. Hakikîanlamları, et-tahrîm (haram kılma) ve el-kerâhe (çirkin görme); mecâzî anlamları ise,duâ, nasihât ve irsâd, iltimâs, âkıbeti bildirme, ümitsizlige düsürme, temennî, tehdit,kınama ve azarlama, teselli etme ve sabırlı olmayı tavsiye etme, küçümseme? vs'dir.Nehiy, Kur'ân-ı Kerim'de hakikî anlamda birçok yerde kullanıldıgı gibimecâzî anlamda da kullanılmıstır. Bunun yanı sıra, Nehyin Kur'ân-ı Kerim'debirtakım kullanım özellikleri de vardır. Bazı ayetlerde nehiy, lafızda herhangi bir seyeyönelmis görünüp mecâz yoluyla muhâtabın nehyi kastedilmistir. Birçok yerde ?lâ-inâhiye? ve ?kevn? herhangi bir sıfat ile birlikte kullanılarak nehiy yapılmıstır. Bazıayetlerde, herhangi bir seyi yapmaktan nehyetmek yerine, o seye yaklasmaktannehyetmek seklinde kullanımlar vardır. Yine birçok ayette nehyin muhatabı, Hz.Peygamber ve onun ailesidir. Bazı âyetlerde ise, ?lâ? hem nâhiye hem de nâfiyeanlamlarında kullanılmıstır Nehiy, which is one kind of ?Talebî Insâ? in the science of ?Meânî?, meansprohibiting something with authority and superiority. The scholars of Belâgat have chosen touse in their works the type of ?nehiy? named ?lâ-i nâhiye? which may be considered as openor clear type of ?nehiy? compared to the other types which may be considered as closed orhidden type.This type of nehiy which is used in Belâgat consists of a muzâri verb at the head ofwhich lâ-i nâhiye is added. If this muzâri verb is of muhâtab type, then it is called a ?nehy-ihâzır?; if it is of gâib type, this muzâri verb is called ?nehy-i gâib?.Nehiy is like emir in the senses that they are both built on the grounds of authority andsuperiority and they are both pointing at someone else. However, they have both textual andmeaning differences such that nehiy states a prohibition and emir states a request.In addition to its real meaning, nehiy has metaphorical meanings. Its real meanings areet-tahrîm and el-kerâhe. Its metaphorical meanings include prayer, advice and guidance,iltimas, to tell the consequences, to push into desperation, wish, coercion, to censure, toconsole, to advise being patient, to despise?etc.Besides being heavily used in its real meaning, nehiy is also used in its metaphoricalmeaning in Kur?ân-ı Kerim. Nehiy also has some usage properties in Kur?ân-ı Kerim. In someverses in Kur?ân-ı Kerim, nehiy seems to point at something whereas it metaphorically pointsat the person who is spoken to. In most places, nehiy is done using ?lâ-i nâhiye? and ?kevn?with an attribute. In some verses, there are uses of nehiy by not directly prohibitingsomething, but prohibiting becoming close to something. And in many verses, the target ofnehiy is the Prophet and his family. Also in some verses, ?lâ? is used in both nâhiye andnâfiye meanings. 105