Search

Cessâs (öl. 370/981), Bâkıllânî (öl. 403/1013) ve Kādî Abdülcebbâr (öl. 415/1025), hicrî 4. asırda yaşayan yahut ömrünün büyük çoğunluğu hicrî 4. asırda geçen dönemin tanınmış âlimleridir. Farklı itikadî mezheplere mensup bulunan bu üç âlim, günümüze ulaşan en eski ve en kapsamlı fıkıh usûlü eserlerinin yazarlarıdır. Onların usûl eserleri, konuların fıkıh usûlü-kelâm ilişkisi içerisinde incelenmesi, muhalif gördükleri iddiaların kendilerine yönelttikleri sorulara cevap niteliğindeki açıklamalarla bertaraf edilmeye çalışılması ve birçok meselenin aklî, naklî ve dilbilimsel delillerle temellendirilmesi yönüyle ortaktır. Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın fıkıh usûlü ve kelâm ilişkisi çerçevesinde incelediği ve görüşlerini aklî, naklî ve dilbilimsel delillerle temellendirmeye çalıştığı konulardan biri de muhkem ve müteşâbih lafızların delaletidir. Kelâm ilminde tevhid ve tenzih eksenli incelenen muhkem ve müteşâbih lafızlar, fıkıh usûlünde genel olarak bir anlama problemi şeklinde tartışılmıştır. Modern dönemde muhkem ve müteşâbih lafızlarla ilgili yapılan çalışmaları incelediğimizde çoğunlukla mezkûr iki lafzın te’vili üzerine yoğunlaşıldığını, meselenin fıkıh usûlünü ilgilendiren yönüne genellikle değinilmediğini görmekteyiz. Kādî Abdülcebbâr’ın konuya yaklaşımıyla ilgili bazı çalışmalar yapılmıştır. Fakat bunlarda çoğunlukla muhkem ve müteşâbihin kelâmî boyutuna değinilmiş, fıkıh usûlündeki kullanımına ise yer verilmemiştir. Cessâs ve Bâkıllânî’nin muhkem ve müteşâbih konusundaki düşünceleri ise tespit edebildiğimiz kadarıyla müstakil olarak incelenmemiştir. Bu araştırma, Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr gibi yaşadığı döneme damga vuran ve kendisinden sonraki usûlcüleri etkileyen meşhur âlimlerin muhkem ve müteşâbih lafızların delaletiyle ilgili görüşlerini inceleyerek literatürde önemli bir ihtiyacı karşılama hedefindedir. Çalışmada önce Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın muhkem ve müteşâbih tanımlarına yer verilecek, ardından meselenin fıkıh usûlüne etki eden itikadî boyutuna değinilecek, sonra da müteşâbih lafızların anlaşılma sorunundan söz edilecektir., Al-Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and ‘Abd al-Jabbār were well-known scholars of the period who lived in the 4th century of Hijri or spent most of their lives in the same century. These three scholars, who belonged to different schools of Islamic theology, are the authors of the oldest and most comprehensive works of usūl al-fiqh that have survived. Their usūl works are similar in that they examine the issues within the relationship between usūl al-fiqh and kalām, try to eliminate the claims of their opponents with explanations in response to the questions they pose to them, and justify many issues with rational, narrative, and linguistic evidence. One of the issues that al-Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and ‘Abd al-Jabbār examined within the framework of the relationship between the usūl al-fiqh and kalām and tried to justify their views with rational, narrative, and linguistic evidence is the implication of muḥkam and mutashābih words. The muḥkam and mutashābih words, which are analyzed in kalām on the axis of tawḥīd and tanzih, are generally discussed as a problem of understanding in the usūl al-fiqh. When we examine the studies on muḥkam and mutashābih in the modern period, we see that they mainly focus on interpreting of these two words mentioned above. Although some studies have been conducted on ʿAbd al-Jabbār's approach to the subject, they mostly focus on the kalāmī dimension of the issue and do not touch upon the nature of muḥkam and mutashābih in the usūl al-fiqh. Similarly, al-Jaṣṣāṣ and Bāqillānī's views on muḥkam and mutashābih have not been examined independently as far as we can determine. This study aims to fulfil an essential need in the literature by examining the views of famous scholars such as al-Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and 'Abd al-Jabbār, who left their mark on the period in which they lived and influenced the later methodists, on the implication of muḥkam and mutashābih words. First, the definitions of muḥkam and mutashābih by al- Jaṣṣāṣ, Bāqillānī, and 'Abd al-Jabbār will be given, and then the theological dimension of the issue that influenced the usūl al-fiqh will be mentioned, and then the problem of understanding the mutashābih words will be discussed.

Umûm konusu, fıkıh usûlü ilminin lafızlar bahsinde hararetli tartışmalara konu olan mesele-lerden biridir. Usûlcüler onu mahiyet, delalet ve kapsam gibi çeşitli yönleriyle incelemişler-dir. Elfâz bahislerindeki ilk ihtilaf âm lafzın tanımı hakkında vuku bulmuştur. Bazı âlimler bir lafza âm denebilmesi için istiğrakı, yani sözün hiçbirini dışarıda bırakmaksızın kapsamına girmeye elverişli bütün fertlerini içermesini şart koşmuşlardır. Bazıları da şümulü, yani lafzın bir takım fertleri kapsayabilmesini ona umûm denmesi için yeterli görmüşlerdir. Âm lafızlar-da istiğrakı şart koşup koşmadığı tartışılan usûlcülerden biri de hicrî 4. asrın en büyük Ha-nefî fakihlerinden Cessâs’tır. Günümüz araştırmacıları onun bu konudaki görüşü hakkında farklı beyanlarda bulunmuşlardır. Bazılarına göre Cessâs, bir söze âm denmesi için istiğrak özelliğini şart koşmaktadır. Bazıları ise onun kendisine cemi denecek kadar ferdi kapsamına alan lafızları âm lafzın kapsamına dâhil ettiğini iddia etmişlerdir. Sözü edilen iki taraf, kendi görüşüne çeşitli nakiller ve deliller yoluyla ulaşsa da birbirlerinin yaklaşımlarının doğru veya yanlışlığına dair bir açıklama yapmamışlardır. Bu da günümüz araştırmacıları adına Cessâs’ın konuyla ilgili yaklaşımında bir belirsizliğe yol açmaktadır. Araştırmamızın hedefi Cessâs’ın iki görüşten hangisini benimsediğini tespit edebilmektedir. Bu minvalde araştır-mada önce tartışmanın mahiyetine yer verilecektir. Sonra mezkûr iki görüş delilleriyle birlik-te aktarılacak, en sonunda da Cessâs’ın onlardan hangisini tercih ettiğinin tespitine çalışıla-caktır. Âm lafızlarda istiğrak şartı, lafzın tahsisten geriye kalan fertlere delaletine ve sözün hakikat ve mecazlığına da etki eden bir mesele olduğu için usûlcünün delalet anlayışını ve içtihat yöntemini doğrudan etkileyen bir tartışmadır. Meseleyi bu yönleriyle de ele alacak olan çalışmamız, günümüze ulaşan en eski usûl eserlerinden el-Füsûl’ü umûm lafızlar öze-linde konu edinmesi yönüyle ayrıca önem arz etmektedir. Çünkü umûm bahsi el-Füsûl’ün en detaylı konularından biridir., The subject of general is one of the issues that have led to heated debates on the wording of the science of al-fiqh. The methodologists have examined it with various aspects such as nature, indication and scope. The first disputes on the subject of utterances (Alfâz) arose about the definition of the “âm” words. In order for a word to be called “âm”, some schol-ars stipulate “istigraq” that is to include all the members of the word, without excluding any of them, while others require şumul, that is, the word should be comprehensive enough to include some of the members. Al-Jaṣṣās, one of the greatest Hanafi faqihs of the fourth century Hijri, is one of the methodologists whose opinion on whether he stipulates “isti-graq” in âm wording is discussed. Today's researchers have made different statements about his view on this issue. According to some researchers, Al-Jaṣṣās requires the feature of istigraq for a word to be called “âm”. Others claimed that he included the words that contained the individual as much as cemî within the scope of the âm wording. Although the two mentioned parties reached their opinions through various transmissions and evidences, they did not make any explanation as to the correctness or wrongness of each other's ap-proaches. This causes uncertainty in Al-Jaṣṣās' approach to the subject on behalf of today's researchers. The aim of the present study is to determine which of the two views Al-Jaṣṣās adopts. In this way, firstly, the nature of the discussion will be included in the research. Then, the two current views will be conveyed with their proofs, and finally, Al-Jaṣṣās' pref-erence on this subject will be attempted to be determined. Since the condition of istigraq in âm wording is an issue that also affects the signification of the words to the individuals remaining after the allocation, and the truth and metaphor of the word, it is a discussion that directly affects the methodist's understanding of signification and the method of ijti-had. Our study, which will deal with the issue from these aspects, is also important in that it deals with el-Füsûl, one of the oldest works of methodology that has survived to the pre-sent day, in terms of general wording. Because the issue of general is one of the most de-tailed topics of el-Füsûl.

Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr, ömürlerinin ilmî bakımdan en verimli dönemlerini hicrî 4. asırda Bağdat şehrinde geçirmişlerdir. İmam Şâfiî istisna edilirse günümüze ulaşan en eski fıkıh usûlü eserleri sözü geçen bu alimlere aittir ve her biri neredeyse fıkıh usûlü ilminin bütün konularını ayrıntılı bir şekilde içeren hacimli eserler vermişlerdir. İlaveten bu üç âlim konuları fıkıh usûlü ve kelâm ilişkisi çerçevesinde ele almalarıyla dikkat çekmektedirler. Onların sözü edilen eserlerinde ele aldıkları ve ayrıntılı bir şekilde işledikleri konulardan biri şüphesiz âm lafızlar bahsidir. Bu üç usûlcünün farklı itikadî ve fıkhî mezheplerin müntesibi bulunmaları, âm lafızlarla ilgili meseleleri oldukça hararetli bir tartışma ortamında ele almalarıyla sonuçlanmıştır. Ayrıca onlar, ilmî faaliyetlerini çeşitli etnik grupların ve farklı mezheplerin beraberce yaşadığı bir coğrafyada sürdüren âlimler olarak sadece kendi görüşlerini temellendirmekle kalmamışlar, buna ilaveten herkes tarafından kabul edilebilecek bir din anlayışı oluşturma çabasına girişmişlerdir. İşte bu çalışmada, sözü edilen bakış açısıyla Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’ın âm lafızlarla ilgili görüşleri mukayese edilmektedir. Onların umûm konusundaki görüşlerinin tespit edilmesinden başka bu görüşlerin arka planda taşıdıkları itikadî temellere yer verilerek açıklanması bu çalışmayı benzerlerinden ayıran en önemli yöndür. Çalışmada ilk olarak Cessâs, Bâkıllânî ve Kādî Abdülcebbâr’dan her birinin delalet anlayışlarını üzerine bina ettikleri itikadî konulara yer verilmiş, bu kapsamda hüsün-kubuh meselesi, halku’l-Kur’ân-kelâm-ı nefsî tartışması ve dillerin kökeni meselesi incelenmiştir. Daha sonra umûm ifade eden lafzın tanımı, mahiyeti ve tahsisiyle ilgili konular işlenmiş, en sonunda da tartışmanın devamı niteliğindeki konulardan teâruz, umûm-mecâz ilişkisi ve umûm-mücmel ilişkisi konuları ele alınmıştır. Jassās, Bāqillānī and Qādī Abd al-Jabbār are scholars who spent most of their lives in the Baghdad of the fourth century of the hijrah. With the exception of Imam Shāfiī, the oldest works of fiqh method that have survived to the present day belong to these scholars, and each of them is a voluminous work that includes almost all the subjects of the discipline of Fiqh. In addition, these three scholars draw attention with their handling of the subjects within the framework of the Islamic Jurisprudence and Kalām . One of the subjects that they deal with in detail within this framework is the issue of «alfāz al-umūm». The fact that these three scholars of jurisprudence were followers of different schools of creed and fiqh resulted in them discussing the issues related to «alfāz al-umūm» in a very heated discussion environment. In addition, as scholars who carried out their scientific activities in a geography where various ethnic groups and different sects lived together, they did not only based their opinions, but also attempted to create a religious discourse accepted by everyone. In this study, the views of Jassās, Bāqillānī and Qādī Abd al-Jabbār on «alfāz al-umūm» are compared with the aforementioned point of view. It is an important feature that distinguishes this research from its counterparts that the issues are not limited to determining the opinions of these scholars on the issue of «al-umūm», but that they are explained by giving place to the theological concerns they have in the background.In this study, initially, the theological issues on which Jassās, Bāqillānī and Qādī Abd al-Jabbār built their understanding of signification were included, and in this context, the issue of husn-qubh, the discussion of creation of the Qur’ān (khalq al-Qur'ān), «al-kalām al-nafsī» and the origin of languages were examined. Then, the definition, nature and narrowing (tahsīs) of «alfāz al-umūm» were discussed, and finally, the topics of the continuation of the discussion, the contradiction (tanāquz), relationships between «al-umūm» - metaphor(majāz) and «al-umūm» - «al-mubham» were discussed.

19. yy, batının bilim ve teknikte ilerlemesine karşılık, OsmanlıDevleti’nin siyasî, askerî ve malî sıkıntılardan dolayı yıprandığı birdönemdir. Bu sorunların arkasında; ırk, din ve mezhep kökenli iç isyanlar, paşave vali hainlikleri, tedbirsiz ve gereksiz harcamalar ve birkaç cephede savaşmagibi faktörler yer almaktadır. Zor durumda kalan devlet, içinde bulunduğu bubuhran ve kriz ortamından kurtulmak için tüm alanlarda modernleşmek ve yenileşmekzorunda kalmıştır. Böylesine sıkıntılı bir dönemde yaşayan Ahmed Hamdi Şirvânî, ilmîfaaliyetlerinin yanı sıra önemli idarî görevler üstlenmiş ve çalışmaları ile dedöneme damga vurmuş bir âlim, bir devlet adamıdır. Tanzimat’tan sonraGalatasaray Sultânîsi bünyesinde açılan Hukuk mektebinde fıkıh usulü hocalığıyapmıştır. Hocalığı döneminde edindiği tecrübelerin meyvesi olan Türkçe MuhtasarUsûl-i Fıkıh isimli eseri, 18. yüzyıldaki akademik yazım dili ve eğitimsistemine örnek teşkil eden önemli bir çalışmadır. Bu makalede Ahmed Hamdi’nin TürkçeMuhtasar Usûl-i Fıkıh isimli eserini değerlendirmeye çalışacağız., 19th century is the one in which the OttomanEmpire was worn politically, economically and strategically while the west wasprogressing in science and technology.There have been several factors behind theseordeals such as internal revolts originating from ethnic, race and religioussect; pasha and governor betrayals; imprudent and unnecessary expendituresand the wars in various battlefronts.The State in difficult condition hadto have been modernized and reformed in almost all fields just to get rid ofthis crisis and troublsome within which she had found herself.Having lived in such a downturn, Ahmet HamdiŞirvani has been both an important âlim leaving his mark on the era andstatesman undertaking significant administrative duties as well as hisscholarly services. He took in charge of teaching ''usul al-fıqh'' in lawfaculty within Galatasaray Sultani after Tanzimat Era. His aforementioned study Türkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh, which was the outcome of his experiences during histeaching, was a fundamental study exemplifying the writing language andeducational system in 18th century. We are going to try to demonstrate thestyle of Ahmed Hamdi Şirvani in the study mentioned above.

AHMET HAMDi ŞİRVANİ VE TÜRKÇE MUHTASAR USULÜ FIKIHİSİMLİ ESERİNDEKİ METODUBu tezde Osmanlı Devleti‟nin son dönemlerinde yaşayan ve önemli bir âlim vedevlet adamı olan Ahmed Hamdi Şirvânî‟nin hayatı, ilmî kimliği ve Türkçe MuhtasarUsûl-i Fıkıh adlı eseri çerçevesinde usul görüşleri tespit edilip değerlendirilmeyeçalışılmıştır. Tez, bir giriş, iki bölüm ve iki ekten oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezinkonusu, önemi, amacı ve kaynaklarından bahsedilmiştir. Birinci bölümde AhmedHamdi Şirvânî‟nin hayatı, eserleri ve yaşadığı dönemde Osmanlı Devleti‟nin geneldurumu hakkında bilgi verilmiş, ikinci bölümde ise Türkçe Muhtasar Usûl-i Fıkıh adlıeserinde takip ettiği metodu tespit edilmiştir. Birinci ekte eserde geçen küllî kaideler,ikinci ekte ise Türkçe muhtasar usûl-i fıkıh‟ın latinizesi verilmiştir.ABSTRACTAHMED HAMDĠ SHĠRVANĠ AND HĠS METODS ĠN TURKĠSH MUHTASARUSULÜ FIQIHIt has been studied in this thesis, the life, the schoarly identity of an importantscholar and state man, Ahmed Hamdi Şirvânî who lived in the last era of Ottoman State.His opinions and comments on “usul” have also been studied and assessed within thecontext of his masterpiece “Turkish Muhtasar Usulü Fıqıh”. The thesis is made up of anintroduction, two chapters and seven appendixes. It has been handled the subject of thebook, its signifıcance, purpose and references in the introduction part. In the fırst partthe life and the scholarly works of Şirvânî have been discussed and it has also beengiven some general knowledge about the era he lived in. In the second part of the bookit has been determined the method Şirvânî followed in his “Turkish Muhtasar UsulüFıqıh” ın the first appendix, the universal rules mentioned in the book; in the secondone, the latinization of the book; and in the rest of appendixes, the testimonials in thepremiership Ottoman archives about Ahmed Hamdi Şirvânî have been introduced.