Search

Rozwój gospodarczy, wolny rynek i liberalne wartości stały się w dobie kształtowania demokracji skonsolidowanych nieodłącznym atrybutem dokonujących się przemian. Niektórzy z badaczy wręcz formułują tezę mówiącą o tym, iż bez silnych i ugruntowanych podstaw gospodarki wolnorynkowej nie możliwe jest budowanie dojrzałych systemów demokratycznych. Trudno się z tak lansowaną tezą nie zgodzić, gdyż od osiąganego produktu krajowego brutto uzależniona jest stabilna gospodarka, napływ inwestycji zagranicznych, zabezpieczenie równowagi między podażą a popytem, zwiększenie zatrudnienia, a w konsekwencji większe możliwości konsumpcyjne społeczeństwa, czyli klasyczne powiększanie dóbr każdego potencjalnego wyborcy i obywatela. Budowa stabilnego otoczenia gospodarczego jest zatem podstawowym elementem kształtującym każdą transformację systemową, jeżeli podąża ona w stronę demokratycznego porządku polityczno-ustrojowego. Im więcej osób identyfikuje się z dokonywanymi przeobrażeniami tym większa istnieje szansa na ich ugruntowanie w społeczeństwie. Niniejsze opracowanie otwierają dwa teksty o charakterze ogólnym, których cechami są ogólnoświatowy kryzys gospodarczy zainicjowany załamaniem rynku nieruchomości w USA oraz przekształcenia gospodarcze w Polsce ukazane za pośrednictwem dialogu społecznego. Dalej wskazano na możliwości rozwoju polskiej gospodarki, jakie przyniósł fakt pozyskiwania funduszy unijnych na zrównoważenie dysproporcji między poszczególnymi państwami i regionami europejskimi oraz ich praktyczne wykorzystanie w gospodarce komunalnej. W następnym materiale ukazano zmiany konsumpcyjne, jakie dokonały się w ostatnim ćwierćwieczu wśród polskich gospodarstw domowych, co wywarło wpływ na zmianę popytu wewnętrznego i tym samym znaczące powiększenie budżetu narodowego. Kolejne trzy teksty odnoszą się do Górnego i Dolnego Śląska, a ich podstawowym założeniem są zmiany w polskim górnictwie węgla kamiennego oraz procesów restrukturyzacyjnych podjętych na rzecz zmiany oblicza ekonomicznego tego regionu. Część niniejszą kończy tekst w języku ukraińskim, który widzi polską transformację oczyma wschodniego sąsiada, który analizując ją chciałby wyciągnąć jak najlepsze wnioski dla własnego podmiotu, który stoi przed zasadniczą transformacją systemową, jeżeli będzie chciał podtrzymać kurs proeuropejski w swej polityce zagranicznej. Zadaniem niniejszej części było przedstawienie przykładowych przekształceń gospodarczych, jakie dokonały się w Polsce w ostatnim ćwierćwieczu, gdyż to one – jak zaznaczono w pierwszym akapicie – wpływają na lepsze zrozumienie przez społeczeństwo dokonywanych przemian systemowych. Małgorzata Sikora-Gaca

Wystąpienia na XIII Konferencji Europejskiego Towarzystwa Kryminologicznego w Budapeszcie, 4 – 7 września 2013 r., {"references":["Giddens A., Socjologia, PWN, Warszawa 2006.","Kleiber M., Człowiek przyszłości. Płytki umysł i uzależnienie od technologii?, \"Dziennik Gazeta Prawna\" 2013, nr 101.","Kossowska A., Buczkowski K., Klaus W., Rzeplińska I., Woźniakowska-Fajst D., Politicians, media, and society's perception of crime, [in:] A. Selih, A. Zavrsnik (ed.) Crime and Transition in Central and Eastern Europe, Springer, Berlin 2012, pp. 42–47.","Mycka K., Kozłowski T., Paradoksy polskiej polityki karnej, czyli jak zapełniamy więzienia nadużywając środków probacyjnych, \"Probacja\" 2013, nr 2, s. 26–28.","Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2012 roku, https://msw.gov.pl/pl/aktualnosci/11197,Raportostaniebezpieczenstwaw2012roku.html [dostęp: 2003].","Siemaszko A., Gruszczyńska B., Marczewski M., Atlas przestępczości w Polsce 4, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009.","Sztompka P., Socjologia zmian społecznych, ZNAK, Kraków 2010.","Where have all the burglars gone?, \"The Economist\" July 20th 2013.","Wnuk-Lipiński E., Socjologia życia publicznego, Scholar, Warszawa 2005.","Żuk P., Czy każda krytyka neoliberalizmu jest populizmem. O pułapkach demokracji w Polsce, [in:] J.M. de Waele, A. Pacześniak (ed.) Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, Oficyna Naukowa, Warszawa 2010, s. 123–127."]}

W roku 1959 Czesław Miłosz opublikował wspomnienia pod tytułem ,,Rodzinna Europa”. Gdy książka ta miała ukazać się we Francji, francuski wydawca zaproponował, by zmienić nieco tytuł na ,,L'autre Europe”, ,,Inna Europa”. Wydarzenie to najlepiej unaocznia niepewność, a być może i podejrzliwość, z jaką Europa Zachodnia postrzegała Europę Środkową i Wschodnią: jak gdyby ta Europa nie zasługiwała na atrybut ,,rodzinnej”', lecz pozostawała nadal drugorzędna i odmienna. Od tego czasu minęło kilka dekad i w Europie – a także na świecie – doszło do tektonicznych zmian. Mimo to wydaje się, jakby wciąż obie Europy – Środkowa i Wschodnia – nie były Europą w prawdziwym znaczeniu tego słowa. Stosunek świata zachodniego do tej części kontynentu europejskiego jeszcze ciągle określa mieszanina niepewności, swego rodzaju egzotyczności oraz ignorancji, a daje się to odczuć nawet w stosunkowo odległej dziedzinie, jaką jest przestępczość. Dlatego badacze z siedmiu krajów tej części Europy, spróbowaliśmy pokazać, jak się u nas postrzega problemy przestępczości i jej rozwoju w ostatnich dwóch dziesięcioleciach; jakie są jej osobliwości i charakterystyczne cechy i jak należy je tłumaczyć. Niniejszy przyczynek poświęcony jest próbie wyjaśnienia przestępczości w rozumieniu z jednej strony autorów zachodnich, a z drugiej badaczy z Europy Środkowo-Wschodniej., {"references":["Bieńkowska E., Crime in Eastern Europe, [w:] F. Heidensohn, M. Farell (red.), Crime in Europe, Routledge, London, New York 1991, s. 43–54.","Boers K., Sozialer Umbruch und Kriminalität in Deutschland, \"Monatsschrift für Kriminologie und Strafrechtsreform\" 1996, t. 79, nr 5, s. 314–337.","Eisner M., Long-term socio-economic trends and their effects on crime, [w:] Crime and Economy: Proceedings, Council of Europe, Strasbourg 1994, s. 17–51.","Europe in a Time of Change: Crime Policy and Criminal Law, Council of Europe, Strasbourg 1999.","Gönczöl K., The changes in crime control in Hungary, [w:] B. Szamota-Saeki, D. Wójcik (eds.), Impact of Political, Economic and Social Change on Crime and Its Image in Society, Zakład Kryminologii PAN, Warszawa 1995, s. 37–44.","Heidensohn F., Farell M. (red.), Crime in Europe, Routledge, London, New York.","Joutsen M., Change and integration in Europe: Crime and criminal justice in transition, [w:] B. Szamota-Saeki, D. Wójcik (red.), Impact of Political, Economic and Social Change on Crime and Its Image in Society, Zakład Kryminologii PAN, Warszawa 1995, s. 9–27.","Karstedt S., Legacies of a culture of inequality: The janus face of crime in post-communist countries, \"Crime, Law and Social Change\" 2003, t. 40, nr 2–3, s. 295–320.","Kossowska A., Crime in Poland in the period of rapid change, [w:] B. Szamota-Saeki, D. Wójcik (red.), Impact of Political, Economic and Social Change on Crime and Its Image in Society, Zakład Kryminologii PAN, Warszawa 1995, s. 29–44.","Krajewski K., Transformation and crime control. Towards exclusive societies Central and Eastern European style?, [w:] New Tendencies in Crime and Criminal Policy in Central and Eastern Europe, Proceedings, Bibor, Miskolc 2003, s. 19–28.","Levay M., Social changes and rising crime rates: The CASE of CEE. European Journal of Crime, \"Criminal Law and Criminal Justice\" 2000, t. 8, nr 1, s. 35–50.","Los M., Crime in transition: The post-communist state, markets and crime, \"Crime, Law and Social Change\" 2003, t. 40, nr 2–3, s. 145–169.","Offe C., Cultural aspects of consolidation: A note on the peculiarities of post-communist transformation, \"East European Constitutional Revieew\" 1997, t. 6, nr 4, s. 64–68.","Valkova J., The impact of socio-economic changes on crime in the Czech Republic, [w:] B. Szamota-Saeki, D. Wójcik (red.), Impact of Political, Economic and Social Change on Crime and Its Image in Society, Zakład Kryminologii PAN, Warszawa 1995, s. 45–59."]}

The technological evolution of the media and the process of socio‑cultural changes and their impact on the press in Poland System transformation, which has been performed after year 1989, has started process of violent changes in each domain of life in Poland. It has allowed on economy freedom that has contributed to intensive technological evolution. This process had key meaning for development, but especially for modification of Polish press market. On the one hand we observe pluralism among press titles which has brought immediate growth on this market, but press sector had to face the challenge of competitive media that use technological development to supply their functioning. It’s said not only about the radio and television, but especially about utilization of internet on different surfaces of spheres of media. The present publication is the study of chosen aspects of changes, which have reached and still has place, in the consequence of appearance and employment of newest technical solutions. The author indicate what chances and threats can they give for farthest functioning of press in Poland.

W okresie przekształceń społeczno-gospodarczych i politycznych, jakie dokonały się w Polsce po upadku tzw. bloku państw socjalistycznych, do języka polskiego weszły na trwałe dwa terminy: „transformacja” i „restrukturyzacja”. Pierwszy termin, używany w różnych dziedzinach oraz znaczeniach, rozumiany jest jako przemiana, przekształcenie, przeobrażenie

W artykule przedstawiono proces transformacji polskiego systemu podatkowego i jej wpływ na ukształtowanie się doradztwa podatkowego. Autorka poświęciła dużo uwagi przepisom związanym z zawodem doradcy podatkowego. Publikacja dofinansowana przez Urząd Miasta Łodzi; Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.

Architecture substantially strengthens and supports the identity of a city and its citizens. Buildings are the most easily and commonly available testimony to culture. The political transformation which took place in Poland in 1989, causing a shift in the sociocultural order, contributed to an important transformation of the urban areas. New contexts and discourses are being created not only by new edifices, but also by old architecture which is being converted and redefined. Historical buildings are adapted to the changing times, balancing between the past and the present. A new semantic code is forming: old contents are being replaced with new ones, compounding the meanings originally and secondarily given to architecture. Old identities are being questioned and new ones are appearing, which is accompanied by substantial overlapping and hybridisation. Architektura w istotny sposób utrwala i podtrzymuje tożsamość miasta i jej mieszkańców. Budynki stanowią najłatwiej i najpowszechniej dostępne świadectwo kultury. Transformacja ustrojowa, która nastąpiła w Polsce w 1989 r., a tym samym zmiana porządku społeczno-kulturowego, doprowadziła również do znaczących przeobrażeń w przestrzeni miejskiej. Nieoczekiwane konteksty i dyskursy tworzone są nie tylko przez nowe realizacje, ale również architek-turę dawną, która poddana zostaje transformacji i redefinicji. Budynki historyczne przystosowują się do zmieniających się czasów balansując pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. Następuje zmiana kodu znaczeniowego. Miejsce dawnej zajmuje nowa treść, odczytywana przez nadkładające się kody semantyczne, pierwotnie i wtórnie nadane architekturze. Dochodzi do kwestionowania starych i tworzenia nowych tożsamości ich nakładania i hybrydyzacji.

Study focuses on the issue of social change, based on transition process in Poland, analysed through gender perspective. Although many books and reports on both transition and women’s social position have been conducted and published before, studies joining those two perspectives were rare. The analysis bases on contemporary sociological theories of social change, concerning gender: Manuel Castells’s idea of the end of patriarchy, Ronald Inglehart and Pippa Norris concept of rising tide of gender equality and cultural change, theory of new gender contract formulated by Małgorzata Fuszara and Anthony Giddens’s idea of democratisation in private sphere. The book includes also wide account on history of gender issues in sociological theories and its contemporary position in mainstream social science. It also presents main theoretical approaches to social phenomena of gender inequality, and summarises key issues of research. Udostępnienie publikacji Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego finansowane w ramach projektu „Doskonałość naukowa kluczem do doskonałości kształcenia”. Projekt realizowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój; nr umowy: POWER.03.05.00-00-Z092/17-00.

Artykuł przedstawia wstępne analizy z badań nad prywatyzacją w perspektywie biograficznej. Wykorzystując narracyjne wywiady biograficzne przeprowadzone z pracownikami przedsiębiorstw sprywatyzowanych w pierwszych latach transformacji, autorki koncentrują się na pytaniu o znaczenie prywatyzacji w perspektywie indywidualnych biografii. Na podstawie pogłębionej analizy dwóch wywiadów biograficznych, opisują one dwa wymiary wpływu prywatyzacji na biografię: reperkusje przekształcenia przedsiębiorstwa na indywidualną biografię i znaczenia, jakie są przypisywane zmianom przez dotknięte nimi jednostki. Przez analizę dwóch biografii autorki rekonstruują znaczenia przypisywane roli pracy w życiu, a także oceny i interpretacje transformacji ustrojowej. Odchodząc od dychotomicznego podziału na homo sovieticus i homo oeconomicus, w artykule są opisane złożone i niejednoznaczne sposoby doświadczania i nadawania znaczeń prywatyzacji przed rozmówców. Mimo odmiennych ocen transformacji i zakorzenienia w różnych światach społecznych, rozmówców łączyła potrzeba zachowania swojego sprawstwa i sprzeciw wobec nadmiernej indywidualizacji w miejscu pracy. Poruszając się między tytułową plastycznością, zakorzenieniem i stłamszeniem, przedstawieni rozmówcy, wbrew sztucznie nadawanym kategoriom i cezurom, w każdych warunkach społecznych na różne sposoby zachowywali podmiotowość i godność.

Artykuł to próba analizy roli i znaczenia polityki w świecie młodych ludzi w okresie transformacji. Autorka stawia w nim dwa zasadnicze pytania: co społeczeństwo oznacza dla młodzieży? oraz co młodzież oznacza dla społeczeństwa? w wymiarze politycznym. Opierając się na różnych źródłach i badaniach statystycznych, Autorka dokonuje analizy położenia społeczno-ekonomicznego młodzieży, jej orientacji aksjologicznych, planów i aspiracji, a następnie stosunku młodych ludzi do szeroko rozumianej polityki. Postawy młodzieży wobec zagadnień życia politycznego przedstawione zostały w trzech wymiarach: wiedzy/zainteresowania/orientacji, zaangażowania emocjonalnego/ oceny/zaufania, działania/zachowania. Na podstawie zestawu danych Autorka stara się przedstawić trendy i zmiany, jakie zachodziły w okresie transformacji w obszarze postaw młodych względem polityki i udzielić ostatecznej odpowiedzi na postawione pytania.

Tekst poświęcony jest roli płci w wybranych kampaniach wyborczych z lat 2000, 2001, 2010 i 2011. Oparty jest na analizie treści telewizyjnych kampanii wyborczych, zwłaszcza płatnych spotów reklamowych. Zbadano czy i jak w programach wyborczych pojawiały się kobiety, i jak się to miało do obecności mężczyzn. Przedmiotem analizy były też dotyczące płci treści kampanii. Wyniki wskazują, że mimo upływu lat w badanych jedenastoleciu rola kwestii płci i udział kobiet nie ulegają większym zmianom. Kobietom powierza się mniejszą pulę czasu i odgrywają mniej ról w programach wyborczych. Kwestie płci są prawie nieobecne, a największy wzrost udziału kobiet dotyczy tła telewizyjnych programów wyborczych. Co ciekawe, najwięcej miejsca w ostatnich latach oferują kobietom partie konserwatywne, i w większości badanych spotów dominuje konserwatywny i patriarchalny obraz płci.

Tekst jest próbą analizy fenomenu „Solidarności” przez pryzmat opowieści biograficznych robotników zaangażowanych z ruch społeczny. Wypowiedzi zebrane zostały przy zastosowanie metody wywiadu narracyjnego. W toku analizy wyróżniono podstawowe etapy opowieści o zaangażowaniu w działalność społeczną powtarzające się we wszystkich analizowanych wywiadach, takie jak: pierwsze doświadczenia polityczne, decyzja o zaangażowaniu czy wspomnienia dotyczące wprowadzenia stanu wojennego. Dzięki przyjętej perspektywie możliwe jest prześledzenie dynamiki ruchu z perspektywy przemian tożsamości zaangażowanej jednostki, szczególnie zwiększanie zakresu kompetencji i sprawczości oraz wchodzenie w relacje społeczne oparte na nowych, bardziej egalitarnych zasadach. Paradoksalnie, przyjęcie perspektywy indywidualnej jest jednym ze sposobów na dotarcie do tego uniwersalnego aspektu przeszłych wydarzeń, który może być inspirujący dla osób podejmujących podobne wyzwania w innych okolicznościach.

Aktualnie region Azji Centralnej to obszar o znaczeniu strategicznym zarówno w kontekście geopolitycznym jak i surowcowym, znajdujący się w kręgu zainteresowań Chin, Rosji, Unii Europejskiej i USA. Kazachstan, Turkmenistan, Tadżykistan, Uzbekistan i Kirgizję charakteryzują słabo wykształcone systemy polityczne, bardzo podatne na różnego rodzaju kryzysy, szczególnie te wynikające z odmiennych koncepcji rozwoju regionu prezentowanych przez Pekin i Moskwę oraz przez Brukselę i Waszyngton. Sytuacja ta powoduje zamęt polityczny, a w przypadku np. Turkmenistanu wprowadzenie polityki izolacjonizmu w stosunku do większości podmiotów zagranicznych. Kraj ten niechętnie wpuszcza na swój teren obcokrajowców, często odmawia wydania wizy, a ci, którzy już ją otrzymają mogą przebywać tylko i wyłącznie na terenie danego miasta (zazwyczaj Aszkabadu). Polityka Rosji i Chin cieszy się w tym regionie zdecydowanie większym poparciem, jest ona mniej skomplikowana, a jej przesłanki czytelne – gaz ziemny i ropa naftowa. To sprawia, że relacja Azja Central-na – Rosja są przejrzyste. W przypadku relacji z Brukselą i Waszyngtonem sprawa nie jest już taka prosta. Pojawiają się trudne pojęcia i większe oczekiwania w stosunku do państw regio-nu35: rządy prawa, pluralizm, społeczna gospodarka rynkowa, prawa człowieka, niezależne sądownictwo, poziom korupcji, itd. Małgorzata Sikora-Gaca

Społeczeństwo informacyjne z rzadka rozpatruje się z perspektywy historycznej oraz demograficznej. A przecież historia odegrała znaczącą rolę w opóźnieniu Polski i krajów sąsiednich w procesie tworzenia społeczeństwa informacyjnego. Kraje te miały utrudniony dostęp do nowych technologii, powodem były głównie uwarunkowania polityczne po 1945 roku. Poziom rozwoju społeczeństwa informacyjnego w omawianych państwach jest zróżnicowany, np. w zakresie rozwoju infrastrukturalnym, w dostępie do e-usług itp. Proces rozwoju społeczeństwa informacyjnego jest także związany z sytuacją demograficzną, a ściślej z procesami starzenia się populacji. Artykuł zawiera wiele danych statystycznych. Information society rarely is considered from a historical and demographic perspective. However, history has played a significant role in delaying Polish and neighboring countries in the process of creating an information society. These countries have limited access to new technologies, the reason was mainly political conditions after 1945. The level of development of information society in these countries is different, for example in the development of infrastructure, access to e-services, etc. Process development of the information society is also associated with the demographic situation, specifically the aging population. The article contains a lot of statistical data.

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl W artykule dokonano analizy i oceny procesów restrukturyzacji handlu w Polsce z uwzględnieniem przemian, jakie dokonały się na rynku światowym w tym sektorze. Zaprezentowane zostały kierunki zmian w handlu detalicznym zachodzące na rynku amerykańskim oraz europejskim, gdzie podkreślono rolę dużych, międzynarodowych koncernów handlowych, jako prekursorów restrukturyzacji i globalizacji. Szczególną uwagę poświęcono sieci Wal-Mart, która od początku swojej działalności wyznacza kierunki rozwoju handlu, warunki konkurowania oraz kształtuje preferencje nabywców w skali globalnej. Następnie scharakteryzowano prze-miany, jakie dokonały się w polskim handlu detalicznym i hurtowym na przestrzeni ostatnich dwóch dekad pod wpływem inwestycji i strategii międzynarodowych koncernów. Współczesne tendencje rozwojowe w polskim handlu detalicznym wyznaczane przez duże sieci handlowe, zmierzają obecnie w kierunku: nowych formatów sklepów, lokalizacji na rynkach dotąd niedostępnych (małe miasta, osiedla, wsie), innowacyjnych systemów franczyzowych, różnorodnej oferty asortymentowej, niskiej polityki cenowej oraz promocji produktów marki własnej. W ostatniej części opracowania na podstawie badań empirycznych dokonano oceny działań polskich i zagranicznych sieci handlowych w opinii klientów i właścicieli sklepów detalicznych funkcjonujących w ramach powiązań franczyzowych z firmą Carrefour Polska i Lewiatan Holding S. A. Proces głębokiej restrukturyzacji gospodarki zapoczątkowany w latach dziewięćdziesiątych sprawił, że struktura podmiotowa handlu w Polsce nie różni się od tego, który funkcjonuje w Unii Europejskiej, a rozwiązania wypracowane przez międzynarodowe koncerny handlowe z powodzeniem są adaptowane na rynku krajowym. Summary This article analyzes and evaluates the process of trade restructuring in Poland, taking into ac-count the changes that have taken place in the world market in this sector. The ways of changes occurring in the retail trade in the U.S. and Europe were presented, with emphasized role of large international trading companies, as precursors of restructurization and globalization. Particular attention was paid to Wal-Mart, which from the beginning of its activity determines directions of trade development and competition conditions and shapes preferences of the cus-tomers on a global scale. Then the transformation that took place in the Polish retail and whole-sale trade in over two decades under the influence of investment and strategies of international companies is characterized. Current development trends in the Polish retail sector shows the following direction: the new format of stores, locations in previously inaccessible markets (small towns, settlements, villages), innovative franchise systems, a diverse range of products, low pric-ing and promotion of own brand products. In the last part of the study based on empirical re-search, the actions of Polish and foreign retailers in the opinion of clients and owners of retail stores operating under the franchise relationship with the company Carrefour Poland and Lew-iatan Holding SA was evaluated. The process of profound restructuring of the economy initiated in the nineties show that the structure of trade operators in Poland is no different from that in the European Union and solutions developed by international business companies are success-fully adapted in the domestic market. Krzysztof Firlej

Myślą przewodnią transformacji szkolnictwa wyższego w Polsce jest polepszenie jakości dydaktyki akademickiej i badań naukowych. Efektywne, oparte na refleksji edukacyjnej, kształcenie w szkole wyższej opiera się na: skutecznym współdziałaniu jego uczestników (nauczycieli akademickich i studentów) traktowanych w sposób podmiotowy, partnerski i demokratyczny, tworzących universitas; dialogu opartym na wzajemnym poszanowaniu etosu i godności osoby; wzmacnianiu wiary we własne siły studiujących i ich możliwości poznawcze; sprzyjaniu rozwojowi kreatywnej postawy studentów. The guiding principle of the transformation of higher education in Poland is to rise the quality of academic teaching and research. Effective and reflection-based teaching in higher education lies in: efficient collaboration between its participants (academic teachers and students) who are treated as subjects and partners that create democratic university society; dialog based on mutual respect for the other person’s ethos and dignity; strengthening the trust in the student’s own power and cognitive possibilities; supporting the student’s creative development.

Niniejszy esej poświęcony jest analizie czeskich, teatralnych refleksji na temat rzeczywistości po transformacji politycznej. Przegląd wybranych sztuk, powstałych w latach 1994-2006, zawiera krótkie literaturoznawcze opracowania tekstów M. Bambuška, L. Baláka i J. Topola, dopełnione uwagami na temat dzieł D. Drábka i M. Urbana. Skatalogowano powtarzające się w sztukach wymienionych autorów motywy: czekania na barbarzyńców, poczucia epistemologicznego i społecznego chaosu, neotrybalizmu i spustoszenia w dziedzinie międzyludzkiej komunikacji (kryzys języka). Pomocną kategorią, wywodzącą się z amerykańskiej socjologii, jest backlash: stan po wybuchu. Backlash jest stanem psychologicznym (również w sensie psycho- logii społecznej), który skłania do podejmowania decyzji nieracjonalnych i niebezpiecznych, służących wyłącznie zniesieniu poczucia niepewności i tęsknoty. Ten stan obserwują i komentują wymienieni autorzy sztuk teatralnych. This essay is devoted to the analysis of Czech theatre reflections on the reality after the political transformation in the Middle-East Europe. The review of the chosen plays, written in the years 1994-2006, contains short theoretical investigations of the M. Bambusek’s, L. Balak’s and J. Topol’s texts, fulfilled with the notes on D. Drabek’s and M. Urban’s works. There were some repeated motives to be observed in the analysed texts: waiting for the barbars, feeling of the epistemological and social chaos, neotribalism and the crisis of the inter-human communication (language). Useful category, derived from the American sociology, is ‘backlash’, the state after the explosion. This is the psychological (also in the sense of social psychology) state, that pushes to irrational and sometimes dangerous decisions, taken only to relieve the feeling of uncertainty and nostalgia . This state of ‘backlash’ is observed and artistically commented by the authors of the analysed plays.

Ksenia Olkusz

Język ujmuje sposób postrzegania rzeczywistości przez dane społeczeństwo. Również przysłowia, które są wytworem ludowego piśmiennictwa, są ściśle związane ze sposobem myślenia danej społeczności. W XX wieku centrum życia przeniosło się ze wsi do miasta, a tym samym miejski sposób życia zaczął się odbijać także w przysłowiach. Ich frekwencja wprawdzie spadła, ale w ich formie dochodzi do transformacji, która zmienia ich pierwotne znaczenie, aktualizuje je zgodnie z miejskim sposobem postrzegania rzeczywistości. Przysłowia powoli giną z naszego życia, choć nie całkowicie. Pojawiają się w formie zmienionej, a owe zmiany dotyczą przysposobienia ich do nowej sytuacji komunikacyjnej. Zmiany te mają i efekt negatywny, likwidują ich pierwotną wartość estetyczną i moralną. Language always reflects the life of a certain society. Proverbs, which are the product of folk literature, are closely related to the thinking of the community. In the 20th century it was the city and city lifestyle that took over the dominating role in the society, and this fact has left its mark also on proverbs and sayings. The frequency of their occurrence has dropped and their form has undergone transformations changing their original meaning. Proverbs, the fruit of folk literature closely related to country life, are slowly disappearing in their original form from our lives. Several types of transformations they have undergone have deprived them of the original aesthetic and moral values.

The aim of the article is to show changes within an educational offer in the Silesian voivodship (previously Katowice) and educational aspirations of the population (students and parents). First, the basic notions used in the article and useful for further analysis , that is education as value and socio -cultural wealth were defined. An empirical part analysed an educational system in the period of a real socialism and its role in determining directions of education. Next, changes that took place in education in the period of system transformation, an emphasis being put on the tertiary education, were presented. The second part of the article analysed changes in educational aspirations that were observed in Silesia in the 1990s. The very aspirations in the period of a real socialism were not high, however, increased a lot in the period of a system transformation. In conclusion, the model of the stages of development in education in the Silesian voivodship was presented.

Celem niniejszego opracowania jest zbadanie upadku rządów komunistycznych w roku 1989 w Europie Wschodniej i Centralnej oraz wydarzeń, które nastąpiły po tym fakcie, przez skoncentrowanie uwagi na krajach doświadczających zmiany ustroju w roku 1989, tj. Polsce, Węgrzech, byłej NRD, Czechosłowacji, Bułgarii i Rumunii. W związku z tym rewolucja, reforma oraz pogodzenie się z niedawną przeszłością stanowią kluczowe terminy w odniesieniu do bieżącej analizy. Głównym argumentem wysuwanym w niniejszym studium jest fakt, że charakter zmiany ustrojowej w roku 1989 wpłynął w znacznym stopniu na następujące po niej wydarzenia w poszczególnych krajach, szczególnie na procesy demokratyzacji oraz integracji ze strukturami europejskimi. Co równie istotne, wpłynął też na sposób, w jaki potraktowano nadużycia i zbrodnie zlikwidowanych systemów komunistycznych. W niniejszym artykule zostały poruszone trzy główne kwestie: (1) charakter zmian ustrojowych, (2) czynniki, które oddziaływały na dynamikę procesu demokratycznej konsolidacji oraz (3) sposoby rozliczenia się z komunistyczną przeszłością. W pierwszej części został przedstawiony model objaśniający upadek dyktatur komunistycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. Afirmuje on podejście kulturalistyczno- strukturalistyczne oraz wykazuje, że zmiany ustrojowe w Europie Środkowo- Wschodniej były zdeterminowane przez złożoną konfigurację trzech rodzajów czynników (strukturalnych, specyficznych dla danych narodów oraz przypadkowych). Co więcej, w części tej wykazano, że poszczególne aspekty zmian ustrojowych na poziomie krajowym były zdeterminowane w każdym przypadku przez wzajemne oddziaływanie politycznych subkultur systemu oraz społeczeństwa. Drugą część opracowania poświęcono dwóm głównym aspektom przemian demokratycznych: (1) tempu transformacji demokratycznych oraz (2) kwestii rozliczenia komunistycznej przeszłości. W związku z tym jest podzielona na dwa podrozdziały. W pierwszym z nich analizuje się tempo przeprowadzania reform politycznych i gospodarczych. W drugim podrozdziale rozważa się problem rozliczenia się z komunistyczną przeszłością i przyjęcia ustawodawstwa lustracyjnego. W niniejszym studium utrzymuje się, że charakter zmian ustrojowych w znacznym stopniu wpłynął na strategię wypełniania zadania „spojrzenia wstecz” na systemy komunistyczne po roku 1989 w okresie od 1989 do 1999 r. The present paper examines the 1989 collapse of communist rule in East-Central Europe (ECE) and the subsequent developments, by focusing on the countries that experienced a regime change in 1989, i.e., Poland, Hungary, the former GDR, Czechoslovakia, Bulgaria and Romania. Thus, revolution, reform and reconciliation with the recent past are key concepts in terms of the present analysis. The main argument put forward by this study is that the nature of the 1989 regime change has influenced to a large extent the subsequent developments in the respective countries, especially with regard to the processes of democratization and integration into the European structures. Equally important, it influenced the way in which the wrongdoings of the defunct communist regimes were dealt with. This study is concerned with three major issues: (1) the nature of regime change; (2) the factors that determined the speed of the democratic consolidation process; and (3) the ways of coming to terms with the communist pasts.

The article describes the changes occurring on the job market of Silesia region. Among other, the article analyses the transformation processes of the structure in number of professionally active people and the unemployed as well as functioning economic subjects in the period of restructuring. The changes on regional job market of Silesia among the employed tend to have evolutionary character, according to a section of PKD (Polish Classification of Activities). It occurred, that in the services sector, especially in services of modern character, the number of job positions is not growing. The number of workers who are inhabitants of the region is not big enough and a consequence the image of region is not subjected to changes and is continuously viewed through the prism of heavy industry. The job market of Silesia is characterized by one of the lowest activation rate of professional activity concerning the local inhabitants in comparison to other regions of the country region. The article also presents the characteristic of conversation occurring in the structure of functioning economic subject. Four sub -zones of the Special Economic Zone play a huge role in the transformation process. However, the article underlines the fact that they function on the market for a short period of time and it influences their low degree of being anchored in economy as they create too little job posts for highly -qualified staff. A part of the article is devoted to the analysis of changes in the structure of the unemployed on regional job market. Simultaneously, a trends characteristic was conducted of the changes in the field of scare professions in the region in the period from 2006—2009. This analysis confirms the lack of staff of specialists in technology, especially those of middle management on the regional job market.

Nietrudno zauważyć, że mijające właśnie dwadzieścia lat transformacji to zarazem dwadzieścia lat nieustannych ataków na to, co wiejskie i chłopskie. W tym krytykowaniu, ale częściej w szkalowaniu, biorą udział nie tylko dziennikarze i uczestnicy kolejnych debat publicznych, ale również socjologowie, często zresztą prezentujący swoje opinie w mediach jako uznani eksperci. Wszystkie te wypowiedzi – zawarte w nich oceny oraz sądy wyrażane nie wprost, lecz oddziałujące przez swoje mniej lub bardziej zawoalowane konotacje – stworzyły jednoznacznie negatywny obraz rzeczywistości.

Celem opracowania jest identyfikacja głównych kierunków przemian zachodzących przez ostatnie dwie dekady w wielkich osiedlach mieszkaniowych Łodzi oraz określenie determinant tych przemian. Równocześnie podjęto w nim próbę diagnozy stanu, w jakim obecnie znajdują się wielkie osiedla mieszkaniowe oraz określenia ich pozycji w strukturze społecznej, przestrzennej i funkcjonalnej współczesnego miasta.Przemiany te zanalizowano w odniesieniu do struktury społeczno-demograficznej mieszkańców łódzkich osiedli oraz ich struktury przestrzennej. Przemiany struktury społeczno-demograficznej mieszkańców osiedli zbadano na podstawie źródeł zastanych (NSP z 1988 i 2002), a analizę przemian struktury przestrzennej oparto na danych pozyskanych w wyniku obserwacji dokonanych na obszarze objętym badaniem. Zgromadzony w ten sposób materiał ma charakter jakościowy i służy do nazwania procesów zachodzących w wielkich osiedlach i określenia ich kierunku i determinant, a nie do ich kwantyfikacji.

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl RESTRUKTURYZACJA FIRM SEKTORA GASTRONOMICZNEGO JAKO REAKCJA NA PROCES PRYWATYZACJI (streszczenie) W prezentowanym opracowaniu podjęto problematykę restrukturyzacji firm sektora gastronomicznego, która stanowi odpowiedź na zachodzące zmiany w polskiej gospodarce rynkowej. Restrukturyzacja firm, a właściwie placówek gastronomicznych sektora dotyczy podstawowych obszarów działalności takich jak: zatrudnienie, struktura, organizacja produkcji i zarządzanie. Jako główny cel procesów restrukturyzacyjnych w większości placówek gastronomicznych przyjęto przywrócenie ich równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, adekwatnej do aktualnych warunków otoczenia. Potrzeba budowy pozycji konkurencyjnej przez placówki gastronomiczne zmusiła je do opracowania oraz wdrożenia strategii rozwoju umożliwiających zwiększenie potencjału organizacyjnego, wytwórczego i kapitałowego. W placówkach zastosowano zmiany restrukturyzacyjne, głównie w obszarach dotyczących stosowanych technik produkcji, struktur organizacyjnych, systemu finansowego i kapitału ludzkiego. Na podstawie przeprowadzonej analizy funkcjonowania placówek gastronomicznych stwierdzono, że ich stan zależy od czynników, które są ściśle powiązane z rozwojem gospodarki rynkowej, a szczególnie z jej prywatyzacją. Polskie placówki gastronomiczne zmieniły swój wygląd, poziom i rodzaj świadczonych usług. Sektor gastronomiczny zaczyna przekształcać się w nowocześnie funkcjonujący system, który zaczął dzielić się według wzorców zachodnich na restauracje bardzo wysokiej klasy, kawiarnie, bary i fast foody. Reasumując teoretyczne rozważania, skonstatowano, że wciąż trwająca restrukturyzacja polskiego sektora gastronomicznego bardzo pozytywnie wpływa na stan jego placówek, ich wystrój i jakość świadczonych usług, przez co wzrasta konkurencja w sektorze. Summary: In this article, the authors look at the issue of the restructuring of firms in the catering sector as an attempt to respond to the changes in the Polish market economy. The restructuring of firms in this sector or, more precisely, catering outlets, concerns key areas of activity, such as: employment, the structure and organisation of production, and management. In most catering outlets, the purpose of restructuring processes was to restore internal and external equilibrium and adjust them to the modern business environment. The need for catering outlets to build a competitive position has forced them to prepare and implement development strategies to enable organisational, productive and capital potential to be increased. The restructuring changes implemented in catering outlets have been mainly in the areas of production techniques, organisational structures, the financial system and human capital. On the basis of the conducted analysis of the functioning of catering outlets, the authors found that their condition depends on factors that are closely linked to the development of the market economy and, in particular, privatisation. Polish catering outlets have changed their appearance and the level and type of services provided. The catering sector is beginning to transform into a modern system, which, following Western models, is divided into exclusive restaurants, cafes bars, and fast food outlets. Summing up the theoretical deliberations the authors contend that the ongoing restructuring of the Polish catering sector is having a verv positive impact on the condition of its outlets, their appearance, and the quality of services offered, which is leading to greater competition in the sector. Krzysztof Firlej

"Lata 1989-1991 mają w najnowszej historii Polski wielkie znaczenie, chociaż wiele aspektów wciąż nie zostało jeszcze wyjaśnionych, a niektóre z nich nie zostały należycie docenione. Bieg wydarzeń politycznych zapoczątkowany niespotykanym w dziejach realnego socjalizmu porozumieniem władzy z demokratyczną opozycją znalazł swą kontynuację, co w efekcie przyniosło kres dotychczasowego systemu i doprowadziło do powstania III Rzeczypospolitej."(...)

Please visit: www.krzysztoffirlej.pl Przedstawiony artykuł porusza problematykę funkcjonowania przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w dobie transformacji i światowego kryzysu finansowego. W roku 2008 rozpoczął się ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, który może wpłynąć na powstanie nowego ładu gospodarczego. Gospodarka światowa zaczyna funkcjonować w nowych realiach ekonomicznych próbując przezwyciężyć rozmiary sytuacji kryzysowej i wpłynąć na niwelowanie jej skutków. Szczególnie ważnym wydaje się funkcjonowanie przedsiębiorstw przemysłu spożywczego w Polsce, którego przełomowy rozwój nastąpił w okresie transformacji, a niejako „nowy polski przemysł spożywczy” budowany jest w okresie pełnego członkostwa w grupie państw Unii Europejskiej. Mając to na uwadze, autor stara się ocenić w swoim artykule wpływ kryzysu na sytuację przedsiębiorstw przemysłu spożywczego oraz sprecyzować i zaproponować przedstawione w literaturze praktyczne możliwości zarządzania nimi w czasach kryzysu. The article presents problems concerning food industry enterprises functioning at the time of transformation and world economic crisis. The world economic crisis that has began in 2008 can have a significant impact on the new economic order. The world economy starts to work according to new economic reality, with an attempt to overcome the extent of the crisis and influence its consequences. One of the most important part of the economy is food industry in Poland that has began to develop during transformation period, and so-called “new Polish food industry” develops fast during our membership in European Union. Having that in mind the author presents the influence of the economic crisis on the food industry enterprises and shows practical possibilities of management at the time of economic crisis. Krzysztof Firlej

Byłe kraje satelickie Związku Radzieckiego są postrzegane jako kultury postkolonialne, z czego można można wnioskować, że także ich stolice powinny posiadać cechy postkolonialne. Postkolonialne tożsamości miast środkowoeuropejskich pozostają prawie niezauważone. Artykuł ma na celu wypełnienie tej luki poprzez ukazanie szczególnej postkolonialnej struktury miast takich jak Berlin, Budapeszt, Praga i Warszawa. Poprzez analizę postkolonialnych i kolonialnych właściwości środkowoeuropejskich miast autorka dochodzi do definicji miasta (post)kolonialnego. Prezentacja tej koncepcji w kontekście historycznym, kulturalnym i politycznym pozwala na głębsze zrozumienie zmian, jakim ulegają tożsamości środkowoeuropejskich miast po roku 1989. Former satellite countries of the Soviet Union are perceived as postcolonial cultures, which means that their capitals should also possess postcolonial characteristics. Postcolonial identities of Central European cities remain almost unnoticed. The article aims at filling this gap by showing the particular postcolonial structure of cities such as Berlin, Budapest, Prague and Warsaw. The author defines the (post)colonial city by means of postcolonial and colonial analysis of the features of Central European cities. The presentation of this concept in a historical, cultural and political context allows for a deeper understanding of changes that the identities of Central European cities have been experiencing since 1989.

The tourism industry in Poland has experienced dramatlc development at the beginning of the 21st c. Large cities have seen in-depth changes, both spatial and functional, from the impact of tourism. As one of Poland's most popular tourism centres, Kraków is undergoing a process of intensive tourism development. This traditional centre of domestic sightseeing is now changing into a multifunctlonal International tourlst centre. Początek XXI w. przyniósł znaczące zmiany w przebiegu zjawisk turystycznych w Polsce. Do głębokich przeobrażeń przestrzenno-funkcjonalnych pod wpływem turystyki dochodzi w dużych miastach. Kraków jako ośrodek turystyczny podlega procesowi intensywnego rozwoju turystycznego zarówno z punktu widzenia ruchu turystycznego, jak i bazy turystycznej. Tradycyjny ośrodek krajoznawczej turystyki krajowej zmienia współcześnie charakter w kierunku wielofunkcyjnego centrum turystyki międzynarodowej.

The article is an attempt of a synthetic perspective on the Polish cinema after 1989 that discusses the past. After 1989 films about the past seized to perform the function they used to perform in the post-war period, that of indirect and symbolical communication. The contemporary cinema that undertakes the issue of the past balances between the area of social memory, myths and history. It refers to knowledge obtained from objective historical sources, revalues social ideas about the past, obliterates old myths, revives the forgotten ones and calls into being new ones.

The text is devoted to German films that deal with reckoning with the socialist past. The first films that attempted to reckon with the times of real socialism were produced after the breakthrough during the unification process of Germany. The activity of the secret Stasi police is a pivotal topic in these films. The protagonist are mostly party officers, sneaks, but also regular citizens with a conformist attitude towards the socialist reality. The films produced since the mid 1990s, usually as comedies, psychological dramas or detective stories, reveal symptoms of “nostalgia”, that is longing for stability and prosperity in East Germany.

The Polish comedy in the 1990s and the first years of the new century reflected the mixed feelings with which the Poles welcomed the long-awaited freedom. In the times of systemic and cultural transformation, key tradition – romanticism and the Polish film school – became an indicator of the audience’s readiness for mental changes. As examples the author has chosen comedies-grotesques of makers with an acknowledged output, that stem from the cinema of moral anxiety – Marek Koterski and Stanisław Tym. Marek Koterski through his character, Adam Miauczyński – the Polish language teacher, showed the disappointment of the intelligence with the democratic government, its pauperisation and ahistorical attachment to the romantic paradigm.

For over a dozen years changes have been taking place in Central and Eastern Europe which are explained in the categories of systemic transformation. “Systemic transformation” is the term most widely used to describe the social change that began in that part of Europe after 1989. A term close, albeit narrower, in meaning is the “political transformation” which describes the phase of radical change of social order in the formal and legal aspect. Analysing the transformation of Central and East European countries one should not disregard the Balkan states. Those states have new constitutions, laws concerning political parties and new electoral statutes. They have opened the road to a competitive party system and the political system based on democratic principles. W Europie Środkowej i Wschodniej od kilkunastu lat zachodzą zmiany, które wyjaśniane są w kategoriach transformacji systemowej czy ustrojowej. Transformacja systemowa jest najczęściej używanym pojęciem do opisu zmiany społecznej, która rozpoczęła się w tym rejonie Europy po 1989 r. Zbliżonym pojęciem, choć węższym jest transformacja ustrojowa, która opisuje fazę radykalnej zmiany ładu społecznego w aspekcie formalno-prawnym. Analizując transformację państw Europy Środkowej i Wschodniej, zwrócić należy również uwagę na państwa bałkańskie. Zostały w nich uchwalone nowe konstytucje, ustawy o partiach politycznych i ordynacje wyborcze. Otworzyły one drogę do konkurencyjnego systemu partyjnego oraz systemu politycznego opartego na zasadach demokracji.

Grzegorz Haber

"Socjologia ryzyka pojawiła się stosunkowo niedawno i była w dużej mierze odpowiedzią na zagrożenia, jakie niesie ze sobą współczesna cywilizacja techniczna. „Socjologia ryzyka - stwierdza Lech Zacher w swej próbie określenia jej zadań -ja k o nowa subdyscyplina nie ma rzecz jasna ambicji zastąpienia czy wyparcia innych subdyscyplin socjologicznych, w tym tradycyjnych."(...)

14 4 Kultura Popularna

"Celem artykułu jest teoretyczne ujęcie zależności między zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi a transformacją gospodarki. Podstawową tezą opracowania jest twierdzenie, że zagraniczne inwestycje bezpośrednie, jako najbardziej zaawansowana forma międzynarodowej współpracy produkcyjnej, odgrywają kluczową rolę w procesach transformacji gospodarki, kształtując charakter jej międzynarodowej współpracy gospodarczej, a tym samym jej związki z gospodarką światową i w rezultacie jej międzynarodową konkurencyjność. Z założenia referat ma charakter teoretyczny. Empirycznej weryfikacji prezentowanych tez dokonano głównie w oparciu o zjawiska transformacji gospodarki ChRL, i to w sposób pobieżny (sygnalny)."(...)