Search

In deze deskstudie is geïnventariseerd welke onzekerheden in kennis over het watersysteem, regionale watervoorziening en verzilting een rol gespeeld hebben in het onderhandelingsproces over de verschillende beheersvarianten voor het Volkerak-Zoommeer in de MER procedure. Er is gekeken welke netwerken en actoren kennis of onzekerheden over klimaatverandering, verzilting en regionale watervoorziening ter tafel gebracht hebben en welke definities en indicatoren daarbij gebruikt zijn

Ons klimaat verandert. Periodes van langdurige droogte en forse neerslag wisselen elkaar steeds vaker af. Het weer stelt waterbeheerders en agrariërs voor problemen. Hoe verminderen we zowel piekafvoeren als watertekorten? Een oplossing is Klimaat-Adaptieve Drainage (KAD), een innovatief drainagesysteem dat de afgelopen jaren succesvol is getest. Betaalbaar, flexibel en duurzaam.

Grondwater wordt in Nederland voornamelijk onttrokken door drink waterbedrijven, industrie en door de landbouw. Onttrekking van grondwater beïnvloedt het grondwaterpeil. Een laag peil kan een negatief effect hebben op de natuur (verdroging), op gewassen en op de kwaliteit van grondwater gebruikt voor drinkwater bereiding. In 1995 is in Nederland de grondwaterbelasting (GWB) in het leven geroepen; met een verhoogde prijs op grondwateronttrekkingen zouden de onttrekkingen dalen. Deze belasting viel onder de Wet belastingen op milieugrondslag (Wbm). De naam gaf het idee dat het hier om een ‘groene’ maatregel ging, maar de belasting had eveneens het doel om jaarlijks een bepaalde opbrengst voor de overheidskas te halen. In 2012 is de GWB afgeschaft. In dit artikel wordt de spanning omschreven tussen de twee doelen van een ‘groene’ belasting: genereren van opbrengsten voor de overheid versus positieve milieu-effecten. De opbouw is als volgt: Eerst zal de achtergrond van de GWB besproken worden. Vervolgens worden de effecten op een rij gezet, zowel de financiële effecten als de milieu effecten. Daarna komt het proces rond de afschaffing aan bod, en als laatste volgt de conclusie

De zoetwatervraag voor beregening wordt bepaald door gebruik te maken van hydrologische modelberekeningen. Voor deze berekeningen is informatie noodzakelijk over de grootte van het potentieel te beregenen areaal en de ruimtelijke ligging hiervan. Via de landbouwmeitellingen is in het verleden al meerdere malen informatie ingewonnen over beregening in de landbouw. Het areaal dat wordt beregend neemt nog steeds toe. Bij de landbouwmeitellingen 2010 is de meest recente landsdekkende informatie over het areaal beregening per landbouwbedrijf beschikbaar gekomen. Door deze gegevens te combineren met het BRP-percelenbestand, dat informatie over de ruimtelijke ligging van de percelen van de landbouwbedrijven bevat, is het mogelijk om op bedrijfsniveau beregening toe te kennen aan gebruikspercelen. De afgeleide kaart is op gemeenteniveau vergeleken met de voorgaande kaart. De landbouwmeitellingen hebben alleen betrekking op het landbouwgebied, voor ontbrekende gebruiksvormen is de kaart aangevuld met informatie uit de TOP10-vector en LGN6. De vraag over de beregeningsbron was minder volledig beantwoord.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voert een studie uit naar “Samenhang in de delta, ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta”. Het doel van deze studie is het opstellen van een gedeeld beeld van mogelijke ontwikkelingsrichtingen voor de ZW Delta. De varianten “Zoute Delta” (volledig open zeearmen) en “Zoete Delta” (afgedamde, zoete bekkens) geven een vergezicht voor de lange termijn. De ontwikkelingsvarianten adresseren in samenhang opgaven voor economische ontwikkeling, bescherming tegen overstromingen, zoetwatervoorziening en ecologische ontwikkeling binnen het ZW Delta.

Humuszuren zijn stoffen die bij enkele drinkwaterproductie bedrijven van Vitens in water voorkomen. Vanuit esthetisch oogpunt worden deze humuszuren bij de desbetreffende drinkwaterproductie bedrijven uit het drinkwater verwijderd. Dit levert een vloeibare zwarte reststroom op die, vanwege de complexe molucuulstructuur van de humuszuurfractie, chemisch en fysisch lastig af te breken is. In dit onderzoek is in samenwerking met WUR Plant Breeding onderzocht of de humuszuurfractie biologisch afgebroken kan worden. Hierbij zijn verschillende houtrotschimmels getest die onder specifieke chemische en fysische omstandigheden de humuszuurfractie grtoendeels kunnen ontkleuren. Ontkleuring duidt indirect op afbraak van humuszuur. Met name de houtrotschimmel T/ suavelens blijkt het humuszuur tot 70% te kunnen ontkleuren. Volledig ontkleuring wordt vervolgens verkregen na het toevoegen van een sterke oxidator, zoals chloorbleekloog. Deze experimenten zijn in een laboratorium setting uitgevoerd. Voor een grootschalige toepassing van deze technologie, is nog veel onderzoek nodig. In een gelijktijdige studie is aangetoond dat de humuszuurfractie ingezet kan worden als nuttige voedingsstof voor de landbouw. Hierdoor is het voor Vitens niet meer interssant om de humuszuurresstroom af te breken met houtrotschimmels. echter kan deze technologie, het afbreken van complexe moleculen door houtrotschummels, mogelijk wel interessant zijn complexe reststromen vanuit andere industrieën.

Klimaatverandering leidt zonder ingrijpen tot meer wateroverlast en verdroging. Klimaatadaptieve drainage (KAD) is een nieuwe manier om hieraan het hoofd te bieden in landbouw- en natuurgebied. De methode is duurzaam en economisch aantrekkelijk. Uit locatieproeven bij drie waterschappen – Brabantse Delta, Hunze en Aa’s, en Regge en Dinkel – blijkt dat KAD goed werkt in de praktijk en dat agrariërs tevreden zijn over het systeem. Samenwerken in een (privaatrechtelijke) overeenkomst is de beste werkwijze.

Klimaatverandering leidt zonder ingrijpen tot meer wateroverlast en verdroging. Klimaatadaptieve drainage (KAD) is een nieuwe manier om hieraan het hoofd te bieden in landbouw- en natuurgebied. De methode is duurzaam en economisch aantrekkelijk. Uit locatieproeven bij drie waterschappen – Brabantse Delta, Hunze en Aa’s, en Regge en Dinkel – blijkt dat KAD goed werkt in de praktijk en dat agrariërs tevreden zijn over het systeem. Samenwerken in een (privaatrechtelijke) overeenkomst is de beste werkwijze.

Het doel van het project HSZD01 (“Negotiating uncertainties”) is om zekerheden en onzekerheden in kennis over zoetwaterbeschikbaarheid in de Zuidwestelijke Delta in kaart te brengen. Dit is gedaan aan de hand van de casestudie MER “Waterkwaliteit Krammer Volkerak-Zoommeer” (periode 2000-2010), mede in de context tot de wens voor herstel Estuariene Dynamiek en Klimaatadaptatie (Deltaprogramma). De onderzoeksvragen waren: (1) Hoe zijn goed onderbouwde uitspraken te doen over de status van kennis op het gebied van verzilting en regionale zoetwatervoorziening? (2) Hoe gaan verschillende stakeholders in een complex besluitvormingsproces om met hiaten in hun kennis? (3) Hoe kun je verschillende (on)zekerheden over verzilting en zoetwatervoorziening op een semi-kwantitatieve wijze visualiseren? (4) Hebben wij een onderhandelingsproces over onzekerheden waargenomen? De studie bestond uit een deskstudie, 19 interviews en deelname aan het Deltaprogram-maǀZuidwestelijke Delta. Er zijn 3 visualisatiemethoden toegepast om de mate van (on)zekerheid over zoet en zout te duiden (correlatiediagrammen, tag clouds en expertoordeel tabellen).

Het CBS heeft aangegeven behoefte te hebben aan cijfers over het watergebruik in de land- en tuinbouwsectoren naar de 7 stroomgebieden in Nederland. Het watergebruik wordt in dit achtergronddocument voor 5 landbouwsectoren (akkerbouw, fruit, tuinbouw, veehouderij, overige landbouw) en de visserijsector bepaald. De 5 sectoren bestaan uit meerdere (27) subsectoren. In de statistieken worden de volgende typen water onderscheiden: leidingwater (drenking en overig), gietwater, grondwater voor irrigatie, oppervlaktewater voor irrigatie, grond-/oppervlaktewater voor irrigatie, en grond-/oppervlaktewater voor drenking. Daarnaast wordt het beregende areaal gerapporteerd.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voert een studie uit naar “Samenhang in de delta, ontwikkelingsvarianten voor de Zuidwestelijke Delta”. Het doel van deze studie is het opstellen van een gedeeld beeld van mogelijke ontwikkelingsrichtingen voor de ZW Delta. De varianten “Zoute Delta” (volledig open zeearmen) en “Zoete Delta” (afgedamde, zoete bekkens) geven een vergezicht voor de lange termijn. De ontwikkelingsvarianten adresseren in samenhang opgaven voor economische ontwikkeling, bescherming tegen overstromingen, zoetwatervoorziening en ecologische ontwikkeling binnen het ZW Delta.

In buitenteelten, die uit de grond in substraat of een recirculerende waterlaag worden geteeld, valt meer regenwater dan de gewassen op jaarbasis nodig hebben. Het neerslagoverschot komt afhankelijk van het gewas in het teeltsysteem terecht en wordt dan vervuild met nutriënten en mogelijk gewasbeschermingsmiddelen geloosd. De grootte van de mogelijk te lozen stroom is onbekend en teeltsysteemafhankelijk. In deze studie is een overzicht gemaakt voor de verschillende teeltsystemen die bij “Teelt de Grond Uit” worden toegepast en wat daar de gevolgen van zijn als het neerslagoverschot moet worden geloosd en hoe groot die stroom is op jaarbasis.

Het CBS heeft aangegeven behoefte te hebben aan cijfers over het watergebruik in de land- en tuinbouwsectoren naar de 7 stroomgebieden in Nederland. Het watergebruik wordt in dit achtergronddocument voor 5 landbouwsectoren (akkerbouw, fruit, tuinbouw, veehouderij, overige landbouw) en de visserijsector bepaald. De 5 sectoren bestaan uit meerdere (27) subsectoren. In de statistieken worden de volgende typen water onderscheiden: leidingwater (drenking en overig), gietwater, grondwater voor irrigatie, oppervlaktewater voor irrigatie, grond-/oppervlaktewater voor irrigatie, en grond-/oppervlaktewater voor drenking. Daarnaast wordt het beregende areaal gerapporteerd.

Het doel van het project HSZD01 (“Negotiating uncertainties”) is om zekerheden en onzekerheden in kennis over zoetwaterbeschikbaarheid in de Zuidwestelijke Delta in kaart te brengen. Dit is gedaan aan de hand van de casestudie MER “Waterkwaliteit Krammer Volkerak-Zoommeer” (periode 2000-2010), mede in de context tot de wens voor herstel Estuariene Dynamiek en Klimaatadaptatie (Deltaprogramma). De onderzoeksvragen waren: (1) Hoe zijn goed onderbouwde uitspraken te doen over de status van kennis op het gebied van verzilting en regionale zoetwatervoorziening? (2) Hoe gaan verschillende stakeholders in een complex besluitvormingsproces om met hiaten in hun kennis? (3) Hoe kun je verschillende (on)zekerheden over verzilting en zoetwatervoorziening op een semi-kwantitatieve wijze visualiseren? (4) Hebben wij een onderhandelingsproces over onzekerheden waargenomen? De studie bestond uit een deskstudie, 19 interviews en deelname aan het Deltaprogram-maǀZuidwestelijke Delta. Er zijn 3 visualisatiemethoden toegepast om de mate van (on)zekerheid over zoet en zout te duiden (correlatiediagrammen, tag clouds en expertoordeel tabellen).

Eind 1998 is een nieuwe EG-Drinkwaterrichtlijn in werkinggetreden (Richtlijn 98/83). Deze richtlijn dient binnen twee jaar na het inwerking treden van de nationale wetgeving zijn geimplementeerd Het uitgangspunt voor de kwaliteitseisen, meetfrequenties en meetmethoden voor het 'WLB 2000' is de EG-Drinkwaterrichtlijn. Het pakket aan stoffen is als basispakket overgenomen. Op basis van onderstaande criteria zijn parameters toegevoegd of is de kwaliteitseis aangescherpt ten opzichte van de EG-Drinkwaterrichtlijn. De richtlijn biedt de mogelijkheid hiertoe en verplicht hier zelfs toe in bepaalde gevallen. De meest in het oog springende verandering met het huidige WLB is de verlaging van de kwaliteitseis voor lood (van 50 naar 10 ug/l), arseen en nikkel (van 50 naar respectievelijk 10 en 20 ug/l). Het beleid van de overheid en de bedrijfstak anticipeert al enkele jaren op de veranderende eisen voor lood in de vorm van het opzetten en uitvoeren van saneringsprogramma's. De nieuwe kwaliteitseisen voor arseen en nikkel worden op een enkele uitzondering na op alle productielocaties nu al gehaald en hebben nauwelijks gevolgen voor de zuiveringsinspanning. Er zijn kwaliteitseisen gesteld voor desinfectiebijproducten als bromaat en trihalomethanen. Er wordt een voorstel gedaan om uitgaande van een aanvaardbaar infectierisico eisen te stellen aan pathogene micro-organismen (virussen en protozoa) daarnaast worden de bestaande indicator-organismen deels vernieuwd (bijvoorbeeld E.coli) en/of gehandhaafd. De IMH vervult een belangrijke rol bij het vaststellen en goedkeuren van de voorgenomen meetprogramma's. De EG-Drinkwaterrichtlijn geeft randvoorwaarden voor meetfrequenties en meetmethoden aan; de IMH heeft de bevoegdheid het uiteindelijke programma vast te stellen dan wel af te keuren.

niet beschikbaar

Eind 1998 is een nieuwe EG-Drinkwaterrichtlijn in werkinggetreden (Richtlijn 98/83). Deze richtlijn dient binnen twee jaar na het inwerking treden van de nationale wetgeving zijn geimplementeerd Het uitgangspunt voor de kwaliteitseisen, meetfrequenties en meetmethoden voor het 'WLB 2000' is de EG-Drinkwaterrichtlijn. Het pakket aan stoffen is als basispakket overgenomen. Op basis van onderstaande criteria zijn parameters toegevoegd of is de kwaliteitseis aangescherpt ten opzichte van de EG-Drinkwaterrichtlijn. De richtlijn biedt de mogelijkheid hiertoe en verplicht hier zelfs toe in bepaalde gevallen. De meest in het oog springende verandering met het huidige WLB is de verlaging van de kwaliteitseis voor lood (van 50 naar 10 ug/l), arseen en nikkel (van 50 naar respectievelijk 10 en 20 ug/l). Het beleid van de overheid en de bedrijfstak anticipeert al enkele jaren op de veranderende eisen voor lood in de vorm van het opzetten en uitvoeren van saneringsprogramma's. De nieuwe kwaliteitseisen voor arseen en nikkel worden op een enkele uitzondering na op alle productielocaties nu al gehaald en hebben nauwelijks gevolgen voor de zuiveringsinspanning. Er zijn kwaliteitseisen gesteld voor desinfectiebijproducten als bromaat en trihalomethanen. Er wordt een voorstel gedaan om uitgaande van een aanvaardbaar infectierisico eisen te stellen aan pathogene micro-organismen (virussen en protozoa) daarnaast worden de bestaande indicator-organismen deels vernieuwd (bijvoorbeeld E.coli) en/of gehandhaafd. De IMH vervult een belangrijke rol bij het vaststellen en goedkeuren van de voorgenomen meetprogramma's. De EG-Drinkwaterrichtlijn geeft randvoorwaarden voor meetfrequenties en meetmethoden aan; de IMH heeft de bevoegdheid het uiteindelijke programma vast te stellen dan wel af te keuren.

Voor de onderbouwing van het beleid, alsmede voor een bijdrage aan Milieuverkenning 5 is een analyse uitgevoerd van het historisch waterverbruik en de daarbij behorende winning van grond- en oppervlaktewater. Om inzicht in de toekomstige ontwikkelingen te krijgen zijn tevens prognoses opgesteld. Hierbij is gebruik gemaakt van het prognosemodel WAPRO (versie 99). Economische en demografische ontwikkelingen op basis van CPB-scenario's (EC en GC) zijn gehanteerd bij het opstellen van de prognoses. Verschillende categorien verbruikers zijn beschouwd, zoals huishoudens, industrie en het sterk groeiende klein zakelijk verbruik. Het accent in deze studie heeft gelegen bij productie en levering van leidingwater door de openbare watervoorziening.

This report contains background information for the investigation "Surface water as a source of drinking water: regional surface water" documented in the Dutch-language RIVM report 703717005.

niet beschikbaar

niet beschikbaar

Background information of report 703717005

Dit rapport bevat de resultaten van een onderzoek naar de toekomstige waterbehoefte in Nederland en per provincie ; het gaat hierbij om een globale raming. Er is een onderscheid gemaakt naar vier waterverbruikende sectoren, te weten huishoudens, industrie, de COAR-sector (commerciele, openbare, agrarische en recreatieve sector) en overig. Tevens is een onderscheid gemaakt naar de voorzieningstypen om de waterbehoefte te dekken, te weten de toelevering van leidingwater, eigen (particulier) gewonnen grond- en oppervlaktewater. Tot slot wordt een raming gegeven van de verdeling van de toekomstige waterbehoefte over de beschikbare bronnen (grond- en oppervlaktewater). Afhankelijk van de toekomstige economische ontwikkeling kan de totale nederlandse zoetwaterbehoefte (exclusief koelwater uit oppervlaktewater) anno 2020 geraamd worden op 1900 en 2300 mln m3. Dit is een toename van circa 30-55% t.o.v. 1986. Alle sectoren dragen hieraan bij, de hoogste groei zal waarschijnlijk optreden in de industrie. De toekomstige grondwaterbehoefte in 2020 wordt geschat op circa 1350-1600 miljoen m3.

Atlantis is een beslissingsondersteunend model voor het ontwikkelen, evalueren en vergelijken van oplossingen voor de (toekomstige) infrastructuur van de drink- en industriewatervoorziening in Nederland, op basis van milieudruk en kosten. Dit rapport beschrijft de wijze waarop het model Atlantis is toegepast voor de Nationale Milieuverkenning 1997-2020 en de belangrijkste resultaten die deze toepassing heeft opgeleverd. De informatie die gebruikt is als invoer voor het model is volledig weergegeven in de bijlagen. Ten behoeve van de Nationale Milieuverkenning 1997-2020 zijn de consequenties bepaald voor de drinkwaterinfrastructuur van de drie toekomstscenarioAs van het Centraal Planbureau, die het uitgangspunt vormden bij de Milieuverkenning. Beschouwd zijn de volgende aspecten van de drinkwaterinfrastructuur: de hoeveelheden winning van oppervlakte- en grondwater, de kosten van de drinkwaterproductie en de effecten van de drinkwaterproductie op het milieu. De volgende conclusies konden worden getrokken op basis van de uitgevoerde berekeneningen: 1) De winning van (vrijwel) alle typen water t.b.v. de productie van leidingwater neemt bij te verwachten ontwikkelingen in de periode 1995 tot en met 2020 toe bij alle drie doorgerekende CPB-scenarioAs. De verhouding tussen de gebruikte hoeveelheden grondwater en opper-vlaktewater zal verschuiven van 2:1 in 1995 tot ca. 1.5:1 in 2020. 2) De totale winning van grondwater t.b.v. productie van leidingwater blijft, als gevolg van gekozen (beleids-)uitgangspunten en infrastructurele beperkingen, in de periode 1995-2020 onder de totale hoeveelheid grondwater die volgens de onttrekkingsvergunningen van 1988 gewonnen mag worden. 3) De totale kosten die over de gehele periode van 1995 t/m 2020 nodig zijn binnen de drinkwatersector voor de realisering van de huidige plannen ter bestrijding van verdroging variren van 165 miljoen gulden (in geval van het DE-scenario) tot bijna 450 miljoen gulden (GC-scenario).

Voor de onderbouwing van het beleid, alsmede voor een bijdrage aan Milieuverkenning 4 is een analyse uitgevoerd van het historisch waterverbruik en de daarbij behorende winning van grond- en oppervlaktewater. Om inzicht in de toekomstige ontwikkelingen te krijgen zijn tevens prognoses opgesteld. Verschillende categorien verbruikers zijn beschouwd, zoals huishoudens, industrie en het sterk groeiende klein zakelijk verbruik. Onderscheid is daarbij ook gemaakt naar eigen voorzieningen en openbare watervoorziening. In het bijzonder voor het waterverbruik van consumenten is nader ingegaan op specifieke deelverbruiken. Op basis van scenario's van demografische, technologische en economische ontwikkelingen en de specifieke waterverbruiken bij verschillende doelgroepen zijn de prognoses opgesteld. Door vooral de toepassing van waterbesparende voorzieningen zal het specifiek huishoudelijk waterverbruik blijven afnemen in de komende decennia. Ondanks een vooralsnog verwachte groei van de bevolking zal het huishoudelijk verbruik een, sinds ongeveer 1990 ingezette, dalende trend te zien blijven geven. Sinds medio jaren zeventig is door strenge eisen gesteld aan de lozing van effluent op oppervlaktewater en hogere zuiveringslasten, een dalende trend ingezet van het waterverbruik bij de industrie. De verwachting is dat, mede in verband met de reeds gerealiseerde grote besparingen op koelwatergebruik, besparingen op het waterverbruik bij de industrie in de komende decennia minder groot zullen zijn dan in de afgelopen jaren. De heterogene samenstelling van de klein zakelijke waterverbruikers is er de oorzaak van dat van deze categorie weinig detail informatie beschikbaar kwam. Mede hierom kon per doelgroep geen prognose worden opgesteld en werd een diagnose slechts voor recreatie uitgevoerd..Door het sinds medio jaren zeventig stringentere beleid ten aanzien van grondwaterwinning voor laagwaardige doeleinden is ook in de landbouw de sterke groei in de toepassing ervan bij beregening afgenomen. Ook een verwachte verdere inkrimping van de veestapel zal het waterverbruik doen verminderen. In de beschouwde CPB-scenario's is, afhankelijk van de mate waarin dergelijke ontwikkelingen zich zullen voordoen, enerzijds nog een stijgend verbruik en anderzijds een dalend verbruik te onderkennen

niet beschikbaar

Atlantis is een beslissingsondersteunend model voor het ontwikkelen, evalueren en vergelijken van oplossingen voor de (toekomstige) infrastructuur van de drink- en industriewatervoorziening in Nederland, op basis van milieudruk en kosten. Dit rapport beschrijft de wijze waarop het model Atlantis is toegepast voor de Nationale Milieuverkenning 1997-2020 en de belangrijkste resultaten die deze toepassing heeft opgeleverd. De informatie die gebruikt is als invoer voor het model is volledig weergegeven in de bijlagen. Ten behoeve van de Nationale Milieuverkenning 1997-2020 zijn de consequenties bepaald voor de drinkwaterinfrastructuur van de drie toekomstscenarioAs van het Centraal Planbureau, die het uitgangspunt vormden bij de Milieuverkenning. Beschouwd zijn de volgende aspecten van de drinkwaterinfrastructuur: de hoeveelheden winning van oppervlakte- en grondwater, de kosten van de drinkwaterproductie en de effecten van de drinkwaterproductie op het milieu. De volgende conclusies konden worden getrokken op basis van de uitgevoerde berekeneningen: 1) De winning van (vrijwel) alle typen water t.b.v. de productie van leidingwater neemt bij te verwachten ontwikkelingen in de periode 1995 tot en met 2020 toe bij alle drie doorgerekende CPB-scenarioAs. De verhouding tussen de gebruikte hoeveelheden grondwater en opper-vlaktewater zal verschuiven van 2:1 in 1995 tot ca. 1.5:1 in 2020. 2) De totale winning van grondwater t.b.v. productie van leidingwater blijft, als gevolg van gekozen (beleids-)uitgangspunten en infrastructurele beperkingen, in de periode 1995-2020 onder de totale hoeveelheid grondwater die volgens de onttrekkingsvergunningen van 1988 gewonnen mag worden. 3) De totale kosten die over de gehele periode van 1995 t/m 2020 nodig zijn binnen de drinkwatersector voor de realisering van de huidige plannen ter bestrijding van verdroging variren van 165 miljoen gulden (in geval van het DE-scenario) tot bijna 450 miljoen gulden (GC-scenario).

Voor de onderbouwing van het beleid, alsmede voor een bijdrage aan Milieuverkenning 5 is een analyse uitgevoerd van het historisch waterverbruik en de daarbij behorende winning van grond- en oppervlaktewater. Om inzicht in de toekomstige ontwikkelingen te krijgen zijn tevens prognoses opgesteld. Hierbij is gebruik gemaakt van het prognosemodel WAPRO (versie 99). Economische en demografische ontwikkelingen op basis van CPB-scenario's (EC en GC) zijn gehanteerd bij het opstellen van de prognoses. Verschillende categorien verbruikers zijn beschouwd, zoals huishoudens, industrie en het sterk groeiende klein zakelijk verbruik. Het accent in deze studie heeft gelegen bij productie en levering van leidingwater door de openbare watervoorziening.

Dit rapport beschrijft een methode voor een eerste kwantitatieve evaluatie van de vraag en beschikbaarheid van water op de schaal van een stroomgebied. Deze methode is bedoeld voor water stress scenario analyse op wereldschaal. Ruimtelijk geinterpoleerde klimaatgegevens (maandsommen van neerslag en potentiele verdamping en gemiddelde maandtemperatuur) en fysisch-geografische gegevens (kaarten van stroomgebieden, bodemeigenschappen, terreinhelling en doorlatendheid van aquifers), zijn gebruikt om de waterbehoefte van geirrigeerde landbouwgewassen en de rivierafvoer te berekenen op een 0,5 graad wereld gridkaart. Hiermee werd het mogelijk om de geaggregeerde vraag naar water (industrie, drinkwater en irrigatie) en de beschikbare watervoorraad in grondwater en oppervlaktewater te berekenen, afhankelijk van de plaats in een stroomgebied en de tijd (seizoen). De methode werd het eerst toegepast in Afrika. De resultaten van een toepassing op wereldschaal zijn gerapporteerd in een RIVM achtergronddocument voor UNEP's first Global Environment Outlook. Dit rapport is de technische documentatie, bestaande uit een korte beschrijving van de methode met de volledige programmacode in de appendix.

Ten gevolge van de toename van het gehalte CO2 in de atmosfeer kan een klimaatverandering optreden die van invloed is op de waterhuishouding van Nederland. Aan de hand van de schematisatie van de waterhuishouding en de ontwikkeling van scenario's op basis van de klimaatverandering zijn die aspecten in de waterhuishouding die gevoelig zijn voor verandering geinventariseerd om hiermee een basis te leggen voor het invoeren van een module in het overzichtmodel, IMAGE, van het RIVM en om een globaal inzicht te krijgen in het optreden van knelpunten in de toekomst. De gebieden die vooral gevoelig zijn voor verandering zijn polders waar aanpassing van de capaciteit van de gemalen noodzakelijk kan zijn. Tevens is de kans aanwezig, dat de watervoorziening in Nederland in de nazomer in gevaar komt. Dit kan worden verholpen door het vergroten van de voorraden en mogelijk in het toelaten van een beperkte mate van verzilting op de Nieuwe Waterweg. De watervoorziening voor West-Nederland zal dan moeten worden aangepast.

niet beschikbaar

Dit rapport beschrijft een methode voor een eerste kwantitatieve evaluatie van de vraag en beschikbaarheid van water op de schaal van een stroomgebied. Deze methode is bedoeld voor water stress scenario analyse op wereldschaal. Ruimtelijk geinterpoleerde klimaatgegevens (maandsommen van neerslag en potentiele verdamping en gemiddelde maandtemperatuur) en fysisch-geografische gegevens (kaarten van stroomgebieden, bodemeigenschappen, terreinhelling en doorlatendheid van aquifers), zijn gebruikt om de waterbehoefte van geirrigeerde landbouwgewassen en de rivierafvoer te berekenen op een 0,5 graad wereld gridkaart. Hiermee werd het mogelijk om de geaggregeerde vraag naar water (industrie, drinkwater en irrigatie) en de beschikbare watervoorraad in grondwater en oppervlaktewater te berekenen, afhankelijk van de plaats in een stroomgebied en de tijd (seizoen). De methode werd het eerst toegepast in Afrika. De resultaten van een toepassing op wereldschaal zijn gerapporteerd in een RIVM achtergronddocument voor UNEP's first Global Environment Outlook. Dit rapport is de technische documentatie, bestaande uit een korte beschrijving van de methode met de volledige programmacode in de appendix.

Pesticide transport through the unsaturated zone was modelled with an analytical solution of the convection-dispersion equation assuming steady water flow, a linear sorption isotherm and first-order transformation kinetics. Pesticide behaviour in the saturated zone was described with an analytical solution of the mass balance equation for a cylindrical flow system assuming steady flow, no dispersion, linear sorption and first-order transformation. This simplified model for the unsaturated-saturated soil system was developed to identify the processes and parameters with the greatest impact on the fraction of applied pesticide reaching a drinking water well. Leaching from the unsaturated zone was highly sensitive to the parameters describing travel time and transformation rate. Leaching increased when heterogeneity of the soil was taken into account. Pesticide arrival in the well was only moderately sensitive to the characteristic travel time and transformation rate in the aquifer. However, this sensitivity increases if zones without pesticide application were introduced around the wells (protection zones). For representative sandy soils under average Dutch rainfall conditions, processes in the unsaturated zone had a much larger impact on pesticide arrival in the wells than processes in the saturated zone. Protection zones reduced pesticide transport to wells substantially if their half-life was much smaller than the characteristic travel time of the pesticide in the aquifer.

1. Introduction Part I: Climate Change and Water 2. The Art of Predicting Climate Variability and Change 3. Climate Change Scenarios at the Global and Local Scales 4. The Impacts of Climate Change on Water 5. Managing Water under Current Climate Variability 6. Using Seasonal Climate Forecasts for Water Management 7. Adapting to Climate Change in the Water Sector 8. Climate-proofing Part II: Case Studies 9. Adaptation to Climate Change and Social Justice: Challenges for Flood and Disaster Management in Thailand 10. Water and Spatial Planning in The Netherlands: Living with Water in the Context of Climate Change 11. Climate Change and Alluvial Aquifers in Arid Regions: Examples from Yemen 12. A Water Utility's Approach to Addressing the Potential Impacts of Climate Change 13. Adaptation Measures for Metropolitan Water Supply for Perth, Western Australia 14. Benefits and Costs of Measures for Coping with Water and Climate Change: Berg River Basin, South Africa 15. Institutional Adaptation to Climate Change: Current Status and Future Strategies in the Elbe Basin, Germany 16. The Use of Seasonal Climate Forecasts within a Shared Reservoir System: The Case of Angat Reservoir, the Philippines Index

’s Zomers krijgen landbouw, natuur en industrie steeds meer last van een tekort aan zoet water, terwijl ’s winters de neerslag veel groter is dan de verdamping. Dat overschot moeten we gaan opslaan voor drogere perioden. ‘Regio’s en bedrijven moeten zo veel mogelijk zelf in hun eigen zoetwaterbehoefte gaan voorzien.’

In opdracht van het onderzoeksprogramma Kas als Energiebron is onderzoek uitgevoerd naar mogelijkheden om het energieverbruik voor het droogstoken van Phalaenopsis te verminderen door de planten na het bovendoor watergeven droog te blazen of door de planten te dompelen zodat de planten helemaal niet meer nat worden. Om druppels van de bladeren te blazen is een sterke luchtstroom nodig. Bij de bovenste bladeren gaf het blazen goede resultaten, maar bij de onderste bladeren werden druppels of plasjes water onvoldoende weggeblazen. Bovendien was de benodigde blaaskracht zo hoog, dat bij jonge planten stukjes bark uit de pot werden geblazen. Na het droogblazen waren de planten wel sneller droog dan zonder droogblazen. Het dompelen gaf goede resultaten.

Dit rapport beschrijft de resultaten van het project WaterSense, dat liep van 2008 tot en met 2012. In het project zijn de mogelijkheden van sensortechnologie onderzocht voor waterbeheer door landbouwers, waterschappen en drinkwaterbedrijven. Het doel van WaterSense was: - het onderzoeken en ontwikkelen van het concept van een beslissingsondersteunend systeem voor waterbeheer met behulp van sensortechnologie; - validatie van het concept aan de hand van een demonstratiesysteem. In WaterSense zijn diverse aspecten van meten, modelleren en sturen met betrekking tot waterkwantiteit, waterkwaliteit en landbouw onderzocht.

Het effect van watergift en cultivar op het verpoppingsgedrag van trips werd onderzocht op praktijkbedrijven en in een kasproef bij Wageningen UR Glastuinbouw in Bleiswijk. Daarnaast werd het effect van aaltjes, een bodemroofmijt en een insectenpathogene schimmel na een grondbehandeling op trips nagegaan. Op geen van de vier praktijkbedrijven werden poppen op het gewas aangetroffen. Ook in de kasproef werd vastgesteld dat trips niet op het gewas verpopt, maar in de grond. De methode van watergeven heeft invloed op de ontwikkeling van een tripspopulatie. In de vakken waarin water werd gegeven via de regenleiding was het aantal tripsen op vangplaten duidelijk minder dan op vangplaten in vakken waarin water werd gegeven via druppelaars.

The latest climate impact assessments show that climate change will cause an increasing mismatch between demand and supply of fresh water in many densely populated deltas around the world. Recent studies for the Netherlands show that the current water supply strategy is not climate proof in the long-run. Therefore, a future ‘climate proof’ fresh water supply is national priority on the Dutch water policy agenda

Dit onderzoek analyseert voor het Deltaprogramma Waddengebied de belangen en visies van diverse lokale stakeholders op veiligheid op de eilanden en de vastelandskust. Hoewel langs de vastelandskust veiligheidsproblemen moeten worden opgelost is daar weinig maatschappelijke discussie over; er zijn veel mogelijke oplossingen zoals ruimtelijke ordeningsmaatregelen, multifunctionele dijken en aanleg/behoud van kwelders. Op Texel en Vlieland spelen potentieel heftige veiligheidsdiscussies. Op Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog is geen actueel veiligheidsissue aan de orde maar daar zijn wel issues van cultuurhistorie en vrijheid versus natuurlijke dynamiek en meegroeien met de zee om de veiligheid op de lange termijn te waarborgen. Buitendijkse gebieden met problemen zijn vooral havens, kaden, pieren en veerdammen, die nu bij hoog water al in de problemen komen. Er is echter weinig discussie over en er zijn nog geen oplossingen in beeld. De zoetwatervoorziening voor de landbouw op de vastelandskust is afhankelijk van de watervoorraad in het IJsselmeer. De drinkwatervoorziening op de eilanden is nu al een lastige taak voor de drinkwaterbedrijven. Nieuwe ideeën om aan de drinkwatervraag te voldoen zijn o.a. het zoete water gaan gebruiken dat het waterschap uitslaat naar zee, en met techniek de watervraag naar beneden brengen. Het vervolg van de participatiestrategie voor het Deltaprogramma Wadden kan uit de volgende onderdelen bestaan: Expertise betrekken, netwerk uitbouwen en transparantie en openheid bieden.

Dit onderzoek analyseert voor het Deltaprogramma Waddengebied de belangen en visies van diverse lokale stakeholders op veiligheid op de eilanden en de vastelandskust. Hoewel langs de vastelandskust veiligheidsproblemen moeten worden opgelost is daar weinig maatschappelijke discussie over; er zijn veel mogelijke oplossingen zoals ruimtelijke ordeningsmaatregelen, multifunctionele dijken en aanleg/behoud van kwelders. Op Texel en Vlieland spelen potentieel heftige veiligheidsdiscussies. Op Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog is geen actueel veiligheidsissue aan de orde maar daar zijn wel issues van cultuurhistorie en vrijheid versus natuurlijke dynamiek en meegroeien met de zee om de veiligheid op de lange termijn te waarborgen. Buitendijkse gebieden met problemen zijn vooral havens, kaden, pieren en veerdammen, die nu bij hoog water al in de problemen komen. Er is echter weinig discussie over en er zijn nog geen oplossingen in beeld. De zoetwatervoorziening voor de landbouw op de vastelandskust is afhankelijk van de watervoorraad in het IJsselmeer. De drinkwatervoorziening op de eilanden is nu al een lastige taak voor de drinkwaterbedrijven. Nieuwe ideeën om aan de drinkwatervraag te voldoen zijn o.a. het zoete water gaan gebruiken dat het waterschap uitslaat naar zee, en met techniek de watervraag naar beneden brengen. Het vervolg van de participatiestrategie voor het Deltaprogramma Wadden kan uit de volgende onderdelen bestaan: Expertise betrekken, netwerk uitbouwen en transparantie en openheid bieden.

To meet the food demand of a growing global population, agricultural production will have to more than double in this century. Agricultural land expansion combined with yield increases will therefore be required. This thesis investigates whether enough water resources will be available to sustain the future food production. Using a global scale hydrology and crop growth model, the combined effect of climate change and socio economic changes on water scarcity and food production were quantified. The first thing to explore was where water for agriculture is currently extracted. Reservoirs behind large dams are found to be very important for agriculture and contribute around 18% of the total irrigation water today. It is shown however that with current reservoir capacities and irrigation efficiencies, not enough water can be supplied to sustain an increased food production. Irrigation water shortage can lead to a loss of 20% of the irrigated crop production globally, but with important regional differences. Regions particularly at risk include basins in Southern Africa and South Asia, where production losses on irrigated cropland can become over 50%. This means that unless major investments are made towards improving irrigation efficiency and increasing storage capacity, water shortage will put a serious constraint on future food production.

Het effect van watergift en cultivar op het verpoppingsgedrag van trips werd onderzocht op praktijkbedrijven en in een kasproef bij Wageningen UR Glastuinbouw in Bleiswijk. Daarnaast werd het effect van aaltjes, een bodemroofmijt en een insectenpathogene schimmel na een grondbehandeling op trips nagegaan. Op geen van de vier praktijkbedrijven werden poppen op het gewas aangetroffen. Ook in de kasproef werd vastgesteld dat trips niet op het gewas verpopt, maar in de grond. De methode van watergeven heeft invloed op de ontwikkeling van een tripspopulatie. In de vakken waarin water werd gegeven via de regenleiding was het aantal tripsen op vangplaten duidelijk minder dan op vangplaten in vakken waarin water werd gegeven via druppelaars.

Diverting river water into agricultural areas or nature reserves is a frequently applied management strategy to prevent fresh water shortage. However, the river water might have negative consequences for chemical and ecological water quality in the receiving water bodies. This study aimed to obtain a spatial image of the diverted river water propagation into a hydrologically complex polder area, the polder Quarles van Ufford in The Netherlands. We used anthropogenic gadolinium (Gd-anomaly) as a tracer for river water that was diverted into the polder. A clear reduction in the river water contribution was found between very dry conditions on 5 August 2010 and very wet conditions on 22 October. Despite the large river water impact on 5 August, the diverted river water did not propagate up into the small agricultural headwater ditches. Gadolinium proved to be an effective tracer for diverted river water in a polder system. We applied our results to upgrade the interpretation of water quality monitoring data and to validate an integrated nutrient transport model.

’s Zomers krijgen landbouw, natuur en industrie steeds meer last van een tekort aan zoet water, terwijl ’s winters de neerslag veel groter is dan de verdamping. Dat overschot moeten we gaan opslaan voor drogere perioden. ‘Regio’s en bedrijven moeten zo veel mogelijk zelf in hun eigen zoetwaterbehoefte gaan voorzien.’

Dit rapport geeft een tussentijds overzicht van ‘state of the art’ kennis uit lopend onderzoek van het consortium ‘Climate Proof Fresh Water Supply’ (CPFWS) dat in het kader van het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat wordt uitgevoerd. De focus van dit onderzoek naar een klimaatbestendige zoetwatervoorziening ligt op lokale en regionale oplossingen in Laag Nederland voor land- en tuinbouw en natuur. De zoetwatervoorziening van dit gebied wordt naast droogte vooral bedreigd door verzilting van grond- en oppervlaktewater. In zes samenhangende werkpakketten wordt geanalyseerd hoe dit gebied meer zelfvoorzienend kan worden én hoe aanpassingen in het (hoofd)watersysteem kunnen bijdragen aan de watervoorziening van het gebied. Centraal in de aanpak zijn een 3-tal casestudies in de Hotspots Haaglanden, Rotterdam Regio en Zuidwestelijke delta.

Dit rapport geeft een tussentijds overzicht van ‘state of the art’ kennis uit lopend onderzoek van het consortium ‘Climate Proof Fresh Water Supply’ (CPFWS) dat in het kader van het onderzoeksprogramma Kennis voor Klimaat wordt uitgevoerd. De focus van dit onderzoek naar een klimaatbestendige zoetwatervoorziening ligt op lokale en regionale oplossingen in Laag Nederland voor land- en tuinbouw en natuur. De zoetwatervoorziening van dit gebied wordt naast droogte vooral bedreigd door verzilting van grond- en oppervlaktewater. In zes samenhangende werkpakketten wordt geanalyseerd hoe dit gebied meer zelfvoorzienend kan worden én hoe aanpassingen in het (hoofd)watersysteem kunnen bijdragen aan de watervoorziening van het gebied. Centraal in de aanpak zijn een 3-tal casestudies in de Hotspots Haaglanden, Rotterdam Regio en Zuidwestelijke delta.

Onderzoekers van Alterra hebben een eerste rekeninstrument ontwikkeld waarmee waterbeheerders gevoel kunnen krijgen voor de verdeling van zoet water over Laag-Nederland. ‘Het is de vraag of we alles uit de bestaande infrastructuur hebben gehaald om in tijden van schaarste overal voldoende zoet water te krijgen.’