Search

Osmanlı Devleti kalıcılığını uygulamalarda gösterdiği hukuk sistemi, toprak sistemlerini ve bu sistemlerin doğal uzantısı olan vergilendirmelerle sağlamıştır. Örfi hukukla idare edilen devletler genel itibariyle örf ve geleneğe, devleti yönetenlerin emir ve buyruklarına, içtihatlara, devletin önde gelenlerinin oluşturduğu bir kurul/heyet veya meclisin yasama çalışmalarına dayanan bir sistemle yönetilir. Şeri hukukun ise öncelikle faydalandığı kaynak Kuran'dır. Kuran'dan sonra dayandığı ikinci kaynak ise sünnet adı verilen, İslam dini Peygamberi Hz. Muhammet'in sözleri ve davranışlarıdır. Osmanlı Devleti'nin arazi sistemi incelendiğinde, toprak sisteminin temelinde İslam arazi hukukunun olduğu görülmektedir; ancak devletin güçlenmesi ile birlikte fethedilen topraklar artmış ve bu artışla birlikte, Osmanlı'dan önce hüküm süren Anadolu Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu Beylikleri ve Bizans İmparatorluğu toprak yönetim modellerinin de Osmanlı İmparatorluğu toprak modeline etki ettiği ve Osmanlıların tüm bu toprak modellerinden kısım kısım yararlanarak topraklarının taksimatını yaparak, yönettikleri bilinmektedir. 16. yüzyıl Osmanlısında vergiye bakış, devletin amme giderlerini karşılamak amacıyla vatan topraklarında yaşayan herkesin özel varlıkları (mal, mülk) üzerinden aldığı pay şeklindedir. Osmanlı hukukunda vergilerin Müslümanlardan ve gayri Müslimlerden alınan vergiler şeklinde de sınıflandırıldığı görülebilir. Öşür vergisi de Müslüman halkın zirai ürün mahsullerinden 1/5 ila 1/10 nisbetinde zekatın alınması şeklinde tanımlanabilir. Öşür vergisi Osmanlı devletinde ayrıntılı olarak tahsilat zamanı ve tahsilat oranı da üzerinde ayrıca durulmuş mevzulardır, The legal system in practice show the permanence of the Ottoman Empire led to my land and the taxation system is a natural extension of this system. Customary and common law systems generally sensation, the orders and decrees of the president, is based on scientific and judicial precedents to the council or a committee or legislative action. Sharia law is the first source of books that the Quran, the Sunnah is the second source, that are the practice of the Prophet. In general, the source of the Ottoman Empire in the earth system, but create an Islamic land law, the state developed conquered lands increased, themselves from the former Great Seljuks, Anatolian Seljuks, Principalities and the Byzantine land management, which affect the Ottoman Empire systems, according to land division and they have ruled bilinmektedir.16 . centuries of Ottoman taxes, the state feels that claimed over private wealth of all persons within the country in order to supply public spending. It was described. In the form of taxes from the Muslims and non-Muslims it can be seen that the tax law in the Ottoman classified. The tax is also financing the public tithe msülü agricultural products defined as zakat crops in proportion 1/10. When OS is tax collection in detail in the Ottoman Empire and the collection rate (proportion of) it is also focused on that issue

Osmanlı Devleti'nin modernleşme sürecinde değişime uğrayan temel kurumlardan birisi hukuktur. Hukukun değişimi yalnızca batı menşeili kanunların Osmanlı Devleti'nde yürürlüğe girmesinden ibaret değildir, aynı zamanda hukuka yüklenen anlam değişmiştir. Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde hukukun üzerine bina edildiği temel kavramlar Tanzimat süreciyle beraber değişmiştir. Tanzimat bürokratlarının devleti içinde bulunduğu geri kalmışlıktan kurtarmak için yeni kurumlar ihdas ederek devleti ve bunun neticesinde toplumu dönüştürmeleri kanun vasıtası ile olmuş, bunun sonucu olarak kanun yapımı ve uygulamasında birtakım farklılıklar oluşmuştur. Tanzimat aydınları bu noktada Tanzimat'ın getirdiği yenilikleri değerlendirmiş ve Tanzimat düşüncesinin oluşmasını sağlamışlardır. Roman, tiyatro, çeviri eserler ve gazete gibi yeni ifade imkanlarını kullanarak Tanzimat sürecindeki devlet ve toplum değişimi yakından takip etmişlerdir. Kuşkusuz Tanzimat aydınlarının bu değerlendirmeleri içerisinde hukuk değişimi önemli bir yer ihtiva etmektedir. Devletin ve toplumun değişiminin temel dinamiği olan kanun, ve dolayısıyla hukuk, Tanzimat aydınlarının düşünce dünyasında farklı noktalardan ele alınmıştır. Söz konusu değişim Namık Kemal tarafından değerlendirilmiş ve eleştiriye uğramıştır. Hukukun günümüzde kamuoyunda oldukça tartışılan bir mesele olduğunu dikkate alarak Türk modern hukukunun temeli olarak sayabileceğimiz Tanzimat süreci hukuk değişimini ve bu değişimin Namık Kemal tarafından nasıl yorumlandığı üzerine düşünmek gerekir. Onun adaleti temel alarak yaptığı hukuk eleştirisi hukukun yerelliği ve hukuk yapımı hususunda yol gösterici niteliktedir. Tezimizde Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde hukukun temel kavramlarını ve Tanzimat sürecinde bu kavramaların değişimini açıkladıktan sonra Namık Kemal'in hukuk anlayışını ortaya koymaya çalıştık. Namık Kemal'in adalet merkezli hukuk anlayışının hukukun felsefî ve yapısal sorunlarına eğilimi farklı bir pencere açacak niteliktedir. Law is one of the basic institutions that were subject to change during the modernization period of the Ottoman Empire. The change in terms of law had not been only about implementing the laws that had Western origins within the Ottoman Empire, but it was also about the meaning given to law itself. The basic concepts on which law had been built in the classical era of the Ottoman Empire changed with the Tanzimat period. It was by means of law when the bureaucrats of Tanzimat era created new institiutions in order to stop the state's underdevelopment and as a result transformed the society. Hence, there emerged some differences in law-making and in practice of law.The intellectuals of Tanzimat, in this sense, made use of the reforms brought by Tanzimat and they provided the creation of Tanzimat thought. Using new forms of expression such as novel, theatre, translated works and newspaper, they closely followed the change in the state and the society during the process of Tanzimat. There is no doubt that change in law had a remarkable place in such intellectual pursuit of Tanzimat era. Canon, therefore law, as the basic dynamic of the change in the state and the society was examined from different perspectives in the intellectual world of Tanzimat thinkers. Aforementioned change was examined and subject to criticism by Namık Kemal. Regarding that law is a matter of subject that is widely discussed in the public opion nowadays, it is necessary to account for the change in law in Tanzimat era that can be counted as the basis of modern Turkish law and how it was interpreted by Namık Kemal. His law critique that takes justice as the basis is enlightening in the sense of locality of law and law-making. In our thesis, we tried to present Namık Kemal's interpretation of law after introducing the basic concepts of law in the classical era of the Ottoman Empire and eloborating on the changes took place in these concept in Tanzimat period. Namık Kemal's justice-centered interpretation of law has a path-breaking approach to philosophical and structural questions of law. 117

Hâkimlik bütün hukuk sistemlerinde önemli ve dikkate değer bir yere sahiptir. İnsanların tarihin başlangıcından beri yaşadıkları ortak kültürün bir parçası da uyuşmazlıklardır. Dolayısıyla insanlık bu uyuşmazlıkları çözecek hâkimlere ihtiyaç duymuştur. Bizim tezimizde ise tarihin akışı içinde ve özellikle de İslam ve Osmanlı Hukuku çerçevesinde hâkimlerin gelişimleri ve bu gelişim içinde hâkim olmak için aranan niteliklerin değişimi izlenecektir. İslam hukukunda ilk hâkim Hz. Muhammed'dir. İslam ve Osmanlı hukukunda hâkimlerde olması istenen niteliklere bakıldığında ise Hz. Peygamber bu konuda müelliflere örnek olmuştur. İslam hukukuna göre iyi bir hâkimde bulunması gereken nitelikler, Hz. Peygamber'de bulunan niteliklerdir. Kuşkusuz hiçbir kimsenin Hz. Peygamber'in bütün niteliklerine sahip olması düşünülemez. Fakat hâkimler veya hâkim olmayı düşünenler Hz. Peygamber'in bu niteliklerini öğrenmeli ve hâkimlik yaparken de bu davranışları örnek almalıdırlar. Hâkimlerde bulunması gereken nitelikler bakımından İslam hukukunda müellifler arasında bazı farklılıklara rastlanmaktadır. Bu durum oldukça normaldir. İslam hukukundaki dört temel mezhep hâkimlerde bulunması gereken nitelikler açısından birbirinden farklı içtihatlara sahiptirler. Osmanlı hukukundaki uygulamaya bakarsak, bahsedilen dört mezhepten Hanefi okulunun görüşlerini benimseyen Osmanlı devleti de bu okulun görüşlerine bağlı kalmış ve Hanefi mezhebi bakımından hâkimlerde aranan nitelikleri benimsemiş ve hâkimlerin atanmasında da bu görüşlere uymuştur., Judgeship have a significant and important place in all the legal systems. Conflicts are the part of the common culture which people has been lived since the beginning of History. Thus, humanity needed judges who could solve that conflicts. In our thesis, it will be watched that development of judges and change of the qualities wanted for becoming a judge within the framework of especially İslamic and Ottoman law. First judge in İslamic law is Prophet Mohammed. When we look at the Qualities wanted in judges in İslamic and ottoman law, prophet Mohammed is an example for the authors. For İslamic law, the Qualities needed in a good judge, is the same Qualities which Prophet Mohammed already had. Certanly, it is unthinkable no one could have all the Qualities Prophet Mohammed had. But, judges and people that want to be a judge should learn the Qualities of Prophet Mohammed and should take example behaviors of Prophet Mohammed. There is some differences between thinkers about the Qualities that judges have to have in İslamic law. This situation is quite normal. There is different thougts about Qualities to be found in judges in four main sects in İslamic law. If we look at practice in Ottoman law, Ottomans adopts the opinios of Hanafi school about qualities to be found in judges. And they abide by these thougts in appointment of judges.

Bu çalışmada örfî hukukun mahiyeti siyâset-i şer'iyye düşüncesinden istifade edilerek izah edilip örfî hukukun şeriat karşısındaki konumu belirlenmeye çalışıldı. Bunun yanında Osmanlı ceza uygulamasında şeriata aykırı olduğu iddia edilen bazı uygulamaların hukukî tahlili yapılarak teoride ulaşılan sonuçların sıhhati Osmanlı ceza uygulaması cihetinden kontrol edildi. Bu çerçevede tez çalışması giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluştu.Giriş bölümünde tezin amacı, konusu ve önemi belirtilip, konu ile ilgili Türkçe literatürün değerlendirmesi yapıldı. Birinci bölümde örfî hukuk ile siyâset-i şer'iyye arasındaki münasebet belirlenip, yakın anlam ilişkilerine istinaden siyâset-i şer'iyyenin unsurları izah edildi. Daha sonra siyâset-i şer'iyyenin küllî amacı olan nizâm-ı âlem kavramı tarif edilerek, teorik olarak örfî hukukun mahiyeti belirlenmeye çalışıldı.İkinci bölümde kanunâmelerde yer alan ve şeriata aykırı olduğu iddia edilen bazı cezaların hukukî tahlili yapıldı. Bu bağlamda İslâm ceza hukukundaki suç tasnifi nakledildikten sonra kardeş katli, işkence uygulaması, zina ve livataya müteallik kanunnâme maddeleri ile para cezaları incelendi. Sonuç bölümünde ise örfî hukuk ile ilgili teori ve pratikte ulaşılan sonuçlar özetlenerek ifade edilmeye çalışıldı. In this study, the nature of the urf is explained through the use of siyâsah shar'îyah and the urf is compared to sharî'ah. In addition, some applications of Ottoman punishments that are considered to be against the shairah are examined judicially, and the accuracy of theoretical results are discussed in comparison to Ottoman punishment applications. The thesis is composed of an introduction, two main chapters and a conclusion.The introduction includes the objective, subject, the significance of the subject and the research of the related Turkish literature.In the first chapter, the realation between the urf and the siyâsah shar'îyah is determined and by the use of similarities, elements of siyâsah shar'îyah are explained. Furthermore, the concept of order of the world (nizâm-ı âlem), which is the whole purpose of siyâsah shar'îyah is described and the nature of the urf is determined theoretically.the second chapter contains the analysis of some punishments that are said to be in qanunnames and still against the sharî'ah. In this context, after the explanation of crime classification in Islamic criminal law, qanunname entries related to execution of one's own brothers, torture, fornication and sodomy and fines are examined.In the conclusion, both theoretical and practical findings on the urf are summarized. 136

Osmanlı Devleti'nde Tanzimat döneminde yapılan kanunlaştırma hareketleri ve kurulan nizamiye mahkemeleri ile yeni bir yargı düzeni tesis edilmiştir. Bu yeni yargı sisteminde şer'î ve nizami mahkemeler bir arada çalışmaya devam etmiştir. Cinayet davalarının şahıs hukukuna ait kısmı şer'î mahkemelerde, kamu hukukuna ait kısmı ise nizami mahkemelerde görülmeye devam etmiştir.Bu çalışmada Osmanlı ceza mahkemelerinde katil zanlısı olarak yer alan kadınlara ait davalar incelenerek bir taraftan da yargı sürecinin nasıl işlediği ortaya konmaya çalışılmıştır. Kadınların işlediği cinayet türleri, bunun sebepleri, kurbanlarının kimler olduğu ve nasıl cezalandırıldıkları üzerinde durulmuştur. Dava sürecinin birer parçası olan şer'î ve nizami mahkemelerin cinayet davalarıyla ilgili görev paylaşımı ortaya konulup bu iki mahkemenin kendi işleyişleri ele alınmıştır.Kadınların öldürmek için en yaygın kullandıkları yöntem zehirlemedir. Zehirleme vakalarına bağlı olarak zehirli madde satışının yasaklanmasına dair tedbirler alınmıştır. Bunun haricinde balta, sopa gibi basit aletler ile silah ve bıçak gibi yaralayıcı aletleri de kullanmışlardır. Kadınların kurbanları daha çok yakın aile fertleri ve en çok da kocaları olmuştur. Iskat-ı cenin ve yeni doğan cinayetleri ile meşru müdafaa sebepli işlenen cinayetler de bulunmaktadır. Cinayet davalarının bir parçası olarak XIX. yüzyılın son çeyreğinde adli tıp uygulamaları önem kazanmıştır.Kadın katillerin cezalandırılması konusunda esas alınan kriterler1840, 1851 ve 1858 ceza kanunlarındaki düzenlemelere göre değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda görülür ki adam öldürme suçunun cezası bir önceki düzenlemeye göre ağırlaştırılmıştır. Şer'î yargılama sürecinde kurbanın ailesinin katili cezalandırma konusundaki tutumu da bu çalışmada incelenmiştir. Cinayet suçundan af edilen kadınlar ile idama mahkûm edilen kadın suçlular mercek altına alınıp, alınan farklı kararların değişkenleri tespit edilmeye çalışılmıştır.Anahtar Sözcükler: katl, meĢru müdafaa, ıskat- cenin, zehirleme, idam During the Tanzimat period the codifications and nizamiye courts required reorganization of judicial system in Ottoman State. The şer'î and nizami courts cooperated in this new order judicial system. The results of the murder case which is about the private law examined according to şer'î law and the one which is about public law examined in the nizamiye courts.This dissertation focuses on Ottoman women who were the homicide suspects at the Ottoman criminal courts and also tries to reveal how the judicial process was working. The murder types of women perpetrators, reasons of these crimes, who were the victims of these crimes are also questions of this dissertation. The labour between şer'î and nizami courts and the internal judicial system of these each courts is revealed, too. The widespread methods of the murder women were poison. Depending on the poison murders Ottoman state had taken some measures to prohibit the lawless sales of toxic substances. Apart from this, women murders used simple devices like axes and bastinado and wounding gear like rifle and knife. The victims of the murder women were usually member of her family and most of them were their husbands. There were abortion, puerperal and self-defence crimes too. As a part of murder cases the forensic became a very important instrument in the last quarter oh 19th century.The measures about the punishment of women murders are revealed according 1840, 1851 and 1858 penal codes. Also the attitudes of the kith and kin of the victim about murder are studied, too. The murder women who were forgiven by the sultan and the ones who were get hanged examined by comparing with each other.Key Words: homicide, self-defence, abortion, poison, execution 231

Reformlar, onlarla bağlantılı sosyo-ekonomik değişiklikler ve savaşlar nedeniyle yirminci yüzyılın başında Osmanlı İmparatorluğu'nda aile kurumu ile ilgili konular -evlilik, boşanma, nafaka ve miras- gündemde idi. Toplumdaki aile hukuku ile alakalı sıkıntıları gidermek ve sorunlara cevap verebilmek maksadı ile Müslüman âlimler, hukukçular ve politikacılar için çalışmalar yapmaktaydı. Öte yandan, hukuktaki modernleşme ve hukukun toplumu kontrol aracı olarak kullanılması -ki bu sayede ulus-devletin kurulması, Osmanlı vatandaşının yaratılması ve yeni aile yapısının oluşturulması mümkün olabilmişti- Osmanlı hukuk kültürünü de değiştirmişti. Değişen hukuk kültürü ise İslam hukukunun diğer tüm alanlarında olduğu gibi aile hukukunda da değişiklikler yapılmasını gerektiriyordu.Aile Hukuku, geç dönem Osmanlı İmparatorluğu'nda arz ettiği öneme rağmen yeterince çalışılmamış bir konudur. Genel tarih yazımında, politik kurumlar, diplomatik olaylar ya da entellektüel akımlar görece daha çok yer almıştır. Öte yandan, yapılan çalışmalarda, ilerleme ve modernliğin Batı, durağanlık ve geri kalmışlığın Doğu ile özdeşleştirilmesi Osmanlı Aile Hukuku araştırmalarını bir ölçüde yanlış yönlendirmiştir. Bu çalışmanın ana amacı, 1917 Aile Hukuku Kararnamesi'nin hukuki, politik, sosyo-kültürel eksenlerini incelemek ve yenilenmiş Aile Hukuku hükümlerinin geç Osmanlı hukuk kültürü, devleti ve toplumu için uygun olup olmadığını değerlendirmektir. As a result of reforms, related socioeconomic changes, and wars, at the turn of the 20th century, problems related to family matters were demanding in the late Ottoman Empire. People were confused over issues of marriage, divorce, alimony, and inheritance. Muslim jurists and politicians thus eventually became aware of the need for change in Islamic family law. Besides, legal modernization and the use of law as a tool for social control for the processes of nation building, the creation of the Ottoman citizen, and the establishment of a new family structure in the late Ottoman Empire had changed the Ottoman legal culture and required a reform in all areas of Islamic law including the family law.Despite their importance, the issues of family law remain understudied for the late Ottoman Empire. The general historiography focuses on visible political institutions, diplomatic events, and intellectual currents. Besides, an equation of the West with progress and modernity and of the East with stagnation and tradition, which still dominates much of the discussion on family law reform, obscures the possible explanations. Hence, the main objective of this work is the presentation and exploration of the legal, political, sociocultural, and economic contexts of the family law reform and the reformed law's application in the new Ottoman legal culture to examine the compatibility between legal innovation and the needs of state and society. 308

Şer'iye sicilleri, şer'iye mahkemelerinde yapılan tüm işlemlerin kaydedildiği defterlerdir. Kadının hakimlik görevinin yanı sıra birçok idari görevi de yerine getirmesi, şer'iye sicillerindeki kayıtların muhtevasının geniş olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla şer'iye sicilleri Osmanlı hukukunun uygulamasını gözler önüne serdiği gibi, Osmanlı Devleti'ne ilişkin birçok konuda zengin bilgiler içermektedir. 1815 Numaralı Trabzon Şer'iye Sicili, Trabzon'un halihazırda günümüze ulaşmış ilk şer'iye sicilidir. Sicilde bulunan kayıtlar 1554-1558 yıllarını kapsamaktadır. Bu çalışmanın amacı Osmanlı hukukunun uygulamasını göstermek ve böylelikle Osmanlı hukukunun yapısına ilişkin objektif bir değerlendirme yapabilmektir. Çalışmamızda öncelikle 1815 Numaralı Trabzon Şer'iye Sicili'nin transkripsiyonu yapılmıştır. Daha sonra sicilde bulunan kayıtlar içeriklerine göre hukuki açıdan tasnif edilmiş ve yorumlanmıştır. Sharia register (sharia court records) recorded all the transactions made in the sharia court. The content of sharia register were extensive because of the fact that Kadi (an Ottoman Judge) was appointed to fulfill bolth juridical and administrative tasks. Therefore, as it is demonstrated in this paper the application of the sharia courts records Ottoman law, contains a wealth of information on many topics related to the Ottoman Empire. Trabzon Sharia Register Numbered 1815 is the first sharia court records to have survived in Trabzon at present. Its records in the registry covers the period of 1554-1558. The aim of this study is to demonstrate the application of Ottoman law and thereby make an objective assessment of the structure of Ottoman law. Our study was conducted primarily in transcription of Trabzon Sharia Register Numbered 1815. It then the records were classified and interpreted according to their content. 560

Nafaka müessesesinin, Osmanlı Devleti'nde nasıl işlediğini gösteren tam bir kanun kitabı niteliğinde olan `Kitabu'n-Nafakat` adlı eserin, günümüz Medeni Hukukunda, nafaka kanun maddeleriyle mukayeseli olarak incelenmesini amaçladığımız bu çalışmamızda, bir giriş ve arkasından `Nafakayla İlgili Genel Maddeler`, `Osmanlı Hukukunun Kaynakları ve İşleyişi`, `Telif-i Mesâil Kurumunun Ortaya Çıkışı ve Ortaya çıkmasının Sebepleri` ve `Kitabu'n-Nafakat'ta Nafaka ile Günümüz Medeni Hukukunda, Nafaka'nın Karşılaştırılması` şeklinde dört bölüm bulunmaktadır. Giriş bölümünde, çalışmamızın amacı, metodu ve faydalandığımız kaynaklar üzerinde durduk. Birinci bölümünde, tüm hukuk sistemlerinde önemli bir yeri olan ve İslâm hukukunda da derinden incelen ve çözümler bulunan nafaka konusunu İslâm hukukunda ana hatlarıyla incelemeye çalıştık. İkinci bölümde Osmanlı döneminde nafaka konusunu incelemeye tabi tuttuğumuz için Osmanlı hukuk sisteminin nasıl işlediğini ve aslında Temelde İslam hukuku kaynaklı bir hukuk sisteminin geçerli olduğunu göstermeye çalıştık. Üçüncü bölümde de çalışmamızın inceleme konusu olan `Kitabû'n-Nafakat` adlı eserin ortaya çıkışında rol alan kurum ve bu kurumun çalışmaları araştırılmış ve bu eserin ortaya çıkış aşamaları ve özellikleri üzerinde durulmuştur. Son bölümümüz olan dördüncü bölümde, Günümüzde Nafaka konusunun geçtiği kanun maddelerinin `Kitabu'n-Nafakat` adlı eserdeki kanun maddeleriyle mukayesesi yapılarak incelenmiştir. Sonuç olarak bu iki dönem kanun maddeleri arasındaki benzerliklere ve farklılıklara ayrı ayrı değindik. Kitabû'n-Nafakât is a law book that tells us how the maintenance allowence insttituion worked in the Ottoman Empire. This study shows and compares today's Civil Law's maintance allowence with Kitabû'n-Nafakât. It contains an introduction and after four sections which names are `The Sources and The Workings Of The Ottoman Law`, `The Appearange and the Appearange Reasons Of The Telif-i Mesâil İnstution` and `The Comparasion Of The Kitabû'n-Nafakât and Today's Civil Law's Maintance Allowence.` In the introduction, we studied about the aim of this subject, the method of the study and the sources which we used. In the first section we tried to investigate the matter of maintance allowence which has an important place in the İslamic Law as in all the law systems. In the second section we tried to show how the Ottoman Law system worked and it's source was The İslamic Law. Because we investigated the maintance allowence in the Ottoman period. In third section because the main subject which we researched is Kitabû'n-Nafakât we looked at the institution and its workings which produced this book. We mentioned the levels of occurance and the specialities of this book. In fourth section we investigated and compared the law articles in The Kitabû'n-Nafakât and todays maintance allowence is law articles. In the conclusion we mentioned the differences and similarities of the law articles this law periods. 118

ÖZET16. asırda Osmanlı Devleti'nde yaşamış bir kadı ve şair olan Aşık Çelebi (ö.1572), meşhur Hanbeli alimi İbn Teymiyye'nin es-Siyâsetü'ş-Şeriyye isimli eserini Osmanlı diline çevirmiş ve idare, yargı, maliye ve askerlik konularında Osmanlı kamu (amme) hukukuna dair önemli telif bölümler ilave etmiştir. Tercüme ve ilave telif kısımlarından oluşan bu eserine Mirâcu'l-İyâle ve Minhâcu'l-Adâle ismini vermiştir. Yazma halinde olan bu eser, Osmanlıların İslam siyaset düşüncesi ve kamu hukuku konularında, kendilerinden önceki Müslümanların meydana getirdikleri ilmi mirası tevarüs ettiklerini göstermekte ve aynı zamanda Osmanlı'da siyaset-i şeriyye kavramı ve ilgili meselelerin güncelliğini ortaya koymaktadır. Osmanlı siyaset düşüncesinde halife kavramının sadece yönetici anlamında kullanılması, Osmanlıların ehl-i zimmet hukukunu kendisinden önceki devletlerden tevarüs etmiş olması, arazi hukuku ve beytülmal gelir ve giderlerinde fıkhî hükümlerin uygulanması telif kısımlarının tahlilinde detaylı olarak incelenen hususlardır.Anahtar kelimeler: Osmanlı Devleti, siyaset, fıkıh. ABSTRACTAşık Çelebi, who lived as a judge and poet in the Ottoman Empire in the 16th century, translated prominent Hanbali scholar İbn Teymiyye's book es-Siyâsetü'ş-Şeriyye from Arabic into Ottoman Turkish and added his own comments and views on a range of subjects, including legal rulings and judgements and matters related to the administration of the public treasury and the military. He named his extended work Mirâcu'l-Iyâle ve Minhâcu'l-Adâle. This translation and commentary, in manuscript form, shows how the Ottomans inherited the ideas of previous Muslim legal thinkers regarding Islamic political thought and public law, and at the same time presents a renewal of the term `siyaset-i şeriyye` and deals with the concept and its related application to the Ottoman Empire. The following issues are the objects of study in this article: the usage of the term `caliph` as absolute ruler in the Ottoman Empire, the Ottomans' appropriation of the laws regulating the status of `dhimmis (protected non-Muslim commuties)` from previous Muslim states, the implementation of Islamic law in the area of property law and the administration of public law.Key words: Ottoman Empire, Politics and Islamic Law (fıqh). 138

ÖZETOSMANLI CEZA HUKUKNDA DOKTRİN VE UYGULAMA: III. MEHMET DÖNEMİNDE (1595-1603) ASİLİK VE HAYDUTLUKBu çalışma Sultan III. Mehmet döneminde (1003-1011/1595-1603) Osmanlı Anadolu şehirlerinde tarihsel isyan ve eşkıyalık olgularına yargısal tepkinin çok katmanlı olduğunu ve Hanefi fıkıh eserlerinde tesis edilmiş olan faktörlerden bağımsız etkilendiğini göstermek suretiyle ceza hukuku alanında Osmanlı hukuk uygulamasını daha iyi anlamayı hedeflemektedir.Bu çalışma isyan ve eşkıyalık alanlarında tesis edilmiş olan fıkıh kurallarının detaylı bir hukuk doktrini sergilediğini ve bu geleneksel İslam hukuk doktrininin adâletnâmeler, kanûnnâmeler, siyâsetnâmeler ve aynı zamanda mühimme defterlerinde belgelendiği şekliyle Dîvân-ı Hümâyunun hukuki kararları ile desteklendiğini göstermektedir. Bu saltanat kanunları ihtiyaç duyulduğunda İslam hukuk doktrininden belli bazı sapmalar için esneklik imkânı tanımıştır. Buna ilaveten bu çalışma fıkıh, şeriat gibi terimlerin tanımlarını ve hukuk doktrininin uygulandığı sistem ve kurumların bir bağlama oturtulmasını sunmaktadır. Son olarak bu çalışma kanunlar dönemin sosyo-ekonomik, siyasi, çevresel, ekonomik, ve askeri gerçekleri gibi tarihsel faktörlerden bağımsız oluşması söz konusu olamayacağı için devletin yaklaşımının bu gibi faktörlerden nasıl etkilendiğininim analizini yapmadan tam olamazdı.ABSTRACTDOCTRINE AND PRACTICE IN OTTOMAN CRIMINAL LAW: REBELLION AND BRIGANDAGE DURING MEHMET III’S REIGN (1595-1603)This study aims at a better understanding of Ottoman legal practice in the field of criminal law by demonstrating that the juridical response to the historical phenomenon of rebellion and brigandage, in the Anatolian provinces of the Ottoman Empire during Sultan Mehmed III’s reign (1003-1011/1595-1603), was multi-layered and influenced by factors independent of the established Hanafi juridical texts. This study demonstrates that the established laws of fiqh in the areas of brigandage and rebellion exhibit a detailed legal doctrine, and that this traditional Islamic legal doctrine was complemented by adâletnâmes, kanûnnâmes and siyâsetnâmes, as well as the judicial decisions of the Dîvân-ı Hümâyun (Imperial Council) as documented in the mühimme defterleri. These imperial laws granted the flexibility for certain divergences from the foundations of the Islamic legal doctrine when deemed necessary. Moreover, the study presents a definition of terms such as Islamic law, fiqh, sharī’a, and a contextualisation of the system and institutions in which the legal doctrine was applied. Finally, the study would not be complete without an analysis of how the state’s approach was influenced by socio-economic, political, environmental, economic and military realities of that period, since laws are not created independent of these historical factors.

Bu çalışma İstanbul Vakıflar Mahkemesi'nin 673 numaralı karar defterininçeviriyazısını ve kısa değerlendirmesini içermektedir. Evkâf-ı Hümâyun Nezareti,Evkâf-ı Hümâyun Müfettişliği ve hüccet kavramları ile transkript edilen defterin bazıözellikleri ve birkaç istatistiğe de yer verilmiştir. Dolayısıyla adı geçen defterçalışmanın merkezidir ve eksenini oluşturmuştur. Çalışmada çeviriyazı, istatistikdeğerlendirme ve yorumlama yöntemleri kullanılmıştır. Vardığımız sonuç ise uzmanlıkgerektiren bir alan olan vakıflar konusunda özgülenmiş bulunan VakıflarMahkemesi'nin vakıfların kurulumunu sağladığı, noterlik görevi yaparcasına çeşitliişlemleri gerçekleştirdiği, ilgililerin sorunlarını titizlikle çözdüğü, Osmanlı Devleti'ndevakıf hukukunun çok üstün bir seviyeye yükseldiği ve mahkemenin ayrıntılı bir şekildeadaleti tesis ettiğidir.ANAHTAR KELİMELEREvkâf-ı Hümâyun Nezareti, Hüccet-i Şeriyye Defteri, İstanbul Vakıflar Mahkemesi, Evkâf-ı Hümâyun Müfettişliği, Osmanlı Devleti This study includes the transcription of number 673 judgement book of Istanbul CharityCourt and the short assesment of it. Some statistics and spesifications of the booktranscripted with the concepts of The ministry of Evkâf-ı Hümâyun, the court of Evkâf-ıHümâyun and hüccet have also featured in the study, thus, the book is the focal point ofthe study. The methods of transcription, statistical assesment and interpretation havebeen used during the study. In conclusion, The Charity Court that specified on charitiessubject, which requires intense specialization, provided the founding of the charities,worked like a public notary and executed several procedures, solved the problems of therelateds deliberately, the law of charity had risen in the Ottoman Empire and the lawcourt was establishing the justice particularly.KEY WORDSMinistry of Evkaf-i Humayun, Huccet-i Seriyye Document, Judicial Court of Istanbul Vaqfs, Inspectorship of Evkaf-i Humayun, Ottoman Empire. 380

Osmanlı mahkeme kayıtları da diyebileceğimiz şer'iye sicilleri; Osmanlı Hukuku'nun uygulamasını göstermesi ve bünyesinde çok çeşitli konularda kayıtlar bulundurması bakımından eşsiz öneme sahip belgelerdir. Bu çalışmada Trabzon şer'iye sicilleri arasında elimize ulaşan en eski ikinci tarihli defter olan ve 1560-1561 yıllarını kapsayan Trabzon'un 1816 numaralı şer'iye sicili hukuki açıdan bir tasnife ve değerlendirmeye tâbi tutulmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı hukuku, şer'iye sicili, kadı sicili, mahkeme defteri, Trabzon. Judicial records (sharia sicils, Ottoman court records) are very essential documents from point of setting out the application of Ottoman Law and keeping records on various subject. In this study: Trabzon sharia sicil numbered 1816 that arrived the second oldest sicil and include 1560-1561 years, has been subjected to a classification and evaluation from a legal perspective.Keywords: Ottoman law, judicial records, sharia sicils, Ottoman court records, Trabzon. 400

Osmanlı İmparatorluğu, etnik bakımdan çeşitli unsurları bünyesinde ihtiva etmekte ve bu yapıyı hukuk temelli bir perspektiften organize etmekteydi. Bu meyanda imparatorluğun önemli liman kentlerinden biri olan, ciddi bir gayrimüslim nüfus barındıran Trabzon şehrinin gayrimüslimlerinin yaklaşık bir yüzyıllık süreç boyunca Müslüman toplulukla olan ilişkilerinin aydınlatılması ve bunun belgelerin -hususen mahkeme kayıtlarının- yol göstericiliğinde yapılması imparatorluk çalışmalarına katkı sağlayacağı düşüncesiyle bu tez çalışması hazırlandı. Çalışmada mümkün olduğunca ?tolerans?, ?azınlık? ?öteki? gibi modern kavramların dışında tarihi belgelerin yorumlanmasıyla imparatorluğun kozmopolit yapısının taşra özelinde incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ilişkilerin sosyal-ekonomik yapısı, cemaatlerin dini faaliyetleri ve farklı cemaatlere ait bireylerin çatışmaları sonucu ortaya çıkan problemler gibi temel başlıklar altında konu incelenmeye çalışılmıştır. The Ottoman Empire embodied various ethnically-based elements and organized them in a legal-based perspective. As an example Trebizond city, one of the most important port-cities of the time, used to embrace a remarkable non-Muslim population. In this context, the aim of this dissertation is to shed light on the relations of the non-Muslim components of Trebizond with the Muslims during 18th century by using Ottoman documents, namely court records, with a view to make contribution to studies on Ottoman Empire. This study abstained to use modern notions like `tolerance`, `minority`, `othering` to the utmost and tried to interpret cosmopolitan structure of Ottoman Empire in the case of periphery by the help of historical documents. For this purpose, the subject is examined under main topics such as socio-economic form of these relations, religious activities of non-Muslim communities and problems derived from the clash of individuals belonging to different communities. 290

Tanzimat Döneminde ceza kanunları ve mahkemeler Batı hukuku esas alınarak düzenlenmiştir. Bu yeni düzen, eskiye nazaran cezaların kapsamını ve tayinini daha belirgin bir hale getirmiştir. 1858 Ceza Kanununda bir kimsenin bulunduğu yerden bir başka yere gönderilerek müebbed veya muvakkat ikamet ettirilmesi olarak tanımlanan sürgün cezası siyasi suçlar başta olmak üzere, zimmete para geçirme, rüşvet, mahkeme kararlarına müdahale etme, rica ve iltimasla mahkeme hükmü verme, mal ve mülkü zapt etme, halkı ücretsiz angarya işlerde çalıştırma, asker toplama maddesi aleyhinde bulunma ve benzeri suçlarda tatbik edilmiştir. İdari ve yargı görevleri bulunan taşra meclislerinde ve kaza müdürlüklerinde görev alan Batı Anadolu'nun yerel eşrafının yanısıra, vilayet dahilindeki tuzla memurları, gümrük memurları, sandık eminleri ve tahsildarların karıştıkları zimmete para geçirme ve rüşvet davaları sürgün mahkumiyetiyle sonuçlanmıştır. İdari olarak verilen sürgün kararları ise genellikle siyasi nedenlere dayanmıştır. Aydın Vilayeti'nin kalabendlik merkezleri olarak bilinen adaların yer aldığı Cezayir Bahr-ı Sefid Vilayeti'ne yakınlığı nedeniyle, adalara gönderilen mahkumlar bazen ceza süreleri içinde bazen de ceza sürelerini ikmal ettikten sonra bu vilayete nakledilmişlerdir. 19. yüzyıl sonlarında Aydın Vilayeti'nin merkezi İzmir bilhassa İstanbul'dan uzaklaştırılması gerekli görülen kişilerin, kendilerine tahsis edilen maaşlarla istihdam edildikleri bir yer haline gelmiştir. Sürgün yerinin havasına ve suyuna uyum sağlayamamanın neticesinde gelen hastalıklar ve geride kalan perişan aileler gibi nedenler hususi afları getirirken, siyasi mahkumların da dahil olduğu sürgünler için genel af İkinci Meşrutiyet'in ilanıyla gelmiştir. The penal code and the court system were reorganized on the basis of western jurisprudence during the Reforms Period (Tanzimat). In comparison to the previous, this new order has brought more clarification to the scope of penalties and their assignment. In the 1858 Penal Code, led primarily by temporary or exile for life sentences due to political offences, has been applied in embezzlement, corruption, interference with court decisons, nepotism in judicial processes, illegal posession of property, unpaid or forced labour, objection to military mobilization articles, and other similar offences. In addition to Western Anatolian local gentries in positons of responsibility at administrative and judicial, local councils and directorates, officials of saltworks, customs and duties, store custodians and the tax collectors related legal provincial cases involving embezzlement and corruption have resulted in exile convictions. Administrative exile repostings have generally been the result of decisions based on political reasons. Due to proximity of Aydın Province to the Algiers Maritime Provincial islands known as remote exile centers (kalabendlik), the prisoners sent to these locations have on occasion been transferred to this province either during or upon completion of their sentences. By the end of 19th century, the Province of Aydın has become a place of settlement with salary allotment to persons whose distancing were deemed necessary from the provincial capital İzmir, but in particular from İstanbul. Diseases caused by exile conditions and the severe effects on convict families left behind did permit individual pardons but the general amnesty for exiles including political convicts arrived only with the declaration of Second Constitutional Monarchism. 407

Osmanlı hukuku ``şer?î nâslara ve ülu?l-emr?? denilen devlet başkanının şeriata aykırı olmayacak şekilde çıkardığı kanunlara dayanır. Şer?iyye sicillerinde de hem şer?î hem de örfi hukukun uygulamalarını görmek mümkündür. Siciller, şer?î mahkemelerde kadılar tarafından tarih sırası ile tutulurdu. Bu kayıtlar içerisinde ilâm, hüccet, mürâsele gibi belgeler yanında devlet merkezinden gönderilen fermanlar, hükümler, emirler ve tebliğatlar yer alırdı.Şer?iyye sicillerindeki kayıtlar hakların güvence altına alınmasının teminatıdır ve bu kayıtlar yerel tarihçilik açısından çok önemlidir. Şer?iyye sicillerinden yola çıkarak şehir tarihî ile ilgili pek çok mesele çözüme kavuşturulabilmiştir. Şer?iyye sicilleri, söz konusu dönemin askerî, siyasî, ekonomik, sosyal, kültürel ve hukukî durumunu yansıtır. Şer?iyye sicilleri, dönemi anlamamız için tarihî kaynakların en önemlilerinden biridir.Bu çalışmada, ?418 Numaralı Manisa Şer?iyye Sicil Defteri? incelenmiştir. Defter Manisa?ya bağlı Kula kazasına aittir. Kula kazasına ait ayrı sicil kataloğu bulunmadığından bu kazanın sicilleri Manisa şer?iyye sicilleri içerisinde yer almıştır. Osmanlının son dönemlerinde şer?iyye defterleri dava konusuna göre tutulmuştur. İncelediğimiz bu defter de Kula kazasına ait vekâlet defteri olarak tutulmuştur. Çalışmamız, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş kısmında Kula kazasının coğrafi ve tarihî durumu ele alınmaktadır. Birinci bölümde Osmanlı hukuku ve mahkemeleri hakkında genel bilgi verilmiştir. İkinci bölümde sicil defterinin transkribi, üçüncüsünde belge özetleri, dördüncü bölümde sicilin genel değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışma bir Sonuç ve Kaynakça ile son bulmaktadır. The Ottoman Justice System based on laws known as ?Şer?î naslar? and Ulul-Emr? put into effect by the head of the state which is not against the sharias. It is possible to see the implementations of the ?seri? and ?orfi? laws on ?seriyye sicils?. The siciller (sicils) were recorded by the muslim judges?kadi? in chronological order. Not only did these records include such documents called ?ilâm, hüccet, mürasele? together with these they include ?ferman, hükümler, emir and tebligat? which were sent by the head of the state as well.The records on ?seriyye sicils? are guarantee of securing the rights and these records are significant in terms of local historiography. Many issues have been resolved pertinent to the history of the cities based on the ?seriyye Sicils?. These ?sicils? reflect military, political, economic, social, cultural, as well as the legal status of the period. They are one of the crucial historical resources in order to comprehend the events taking place specific period of time.In this study, ?418 Numaralı Manisa Şer?iyye Sicil Defteri? has been examined. The ?defter? is belong to Kula, which is a town connected to Manisa. The ?sicils? of this town are involved in ?Manisa Şer?iyye Sicils? since it does not has own separate records. The ?seriyye Defters? were recorded according to matter in dispute on the last period of the Ottomans. The ?defter?, which we examine, were recorded (held) as a ?vekâlet defter? belong to Kula. This study consists of introduction and four main sections. In the introduction, the geographical position and historical situation of the Kula are discussed. Afterwards, the first section is covered by the general and basic information regarding to the Ottoman Justice System and Courts. The transcribed of the ?sicil defters? are found at the second section, the summarizes of the documents are mentioned at the third section, and general assessment of the ?sicil? is made at the fourth section. This study culminates with the conclusion and bibliography. 283

KILINÇ, Ahmet, Osmanlı Ceza Hukukunda Yaptırım Türü OlarakTeşhir, Doktora Tezi, Ankara 2013. Tezin amacı, Osmanlı Ceza Hukukundauzun yıllar uygulanmış olan teşhir yaptırımının nasıl ortaya çıktığı, ne gibiusullerle uygulandığı, nasıl değişikliğe uğradığı ve nasıl yürürlükten kalktığınıtespit etmektir. Kanaatimizce teşhir, `bir suçun karşılığı olarak, toplumunbilgilendirilmesi amacıyla/kastıyla, işlenmiş olan bir suçun ve suçu sabitgörülmüş olan failin ve/veya bu faile verilmiş olan cezanın ve/veya bu faileverilmiş olan herhangi bir cezanın infazının topluma duyurulması amacıylagerçekleştirilen ve mahkeme tarafından verilmiş olan bir yaptırım`dır. Teşhiryaptırımı bizce iki kategoriye ayrılmalıdır: Doğrudan teşhir, Dolaylı Teşhir.Toplumun bilgilenmesi, ceza olarak uygulanıyorsa doğrudan teşhir; yapılanişlem ve/veya verilen hüküm, toplumun bilgilenmesi sonucunu doğruyorsadolaylı teşhir söz konusudur. Mahkumu bizzat dolaştırma, fotoğraf ve veyaismin basın organında yayınlanması, ser-i maktuunun veya cesedin teşhiri vehükmün ilanı doğrundan teşhir iken; damgalama, hükmün alenen infazı,sakal kesme dolaylı teşhir çeşitleridir. Gerek klasik dönemde gerekseTanzimat sonrası dönemde teşhirin hukuki niteliğinin ceza olduğu konusundaçok fazla vesika mevcuttur. İslam Hukukçuları teşhirin şiddeti konusunda fikiraykırılıklarına düşmüşler. Bizce bu tartışma doğrudan teşhir dolaylı teşhirayırımı yapılmamasından kaynaklanmaktadır. Teşhir, kural olarak tazircezasıdır. Ancak had cezası olarak uygulandığını da ifade etmek gerekir.Ayrıca bu ceza tekmili, tebei ve nefsi ceza olarak da uygulanmıştır. Teşhir,Osmanlı Devletinde güvenlik tedbiri, disiplin cezası ve idari yaptırım türüolarak uygulanmıştır. Kural olarak kanunilik ilkesi ile bağdaşır şekildeuygulanan teşhir yaptırımı, askerî,reaya, zimmi, Müslüman, kadın erkekayırım yapılmadan herkese uygulanmıştır. Bu konuda ifade edilebilecek tekistisna yeniçerilere teşhir yaptırımının uygulanmak istenmemesidir. Teşhiryaptırımı, caydırıcı olması, doğru bilginin halka sunulması, devletinegemenliğini göstermesi, toplumun merak hissinin giderilmesi, toplumsalotokontrola destek, infazda aşırılığın veya hafifletilmenin önüne geçmesi amaçları ile uygulanmıştır. Kuranı Kerimde Nur Suresinin 2'inci ayeti buyaptırımın delili olarak ifade edilmektedir. Bu hüküm bizce dolaylı teşhir içinbir delildir. Dört mezhep de teşhir yaptırımını ufak farklılıklarla da olsa kabuletmiştir. İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde kızgut ifadesi teşhir yaptırımı içinkullanılmıştır. Selçuklular da bu yaptırım diğer İslam devletlerinde olduğu gibiuygulanmıştır. Osmanlı'da bu yaptırım sokakta dolaştırma, kafasına zilgeçirme, münadilerin nidaları ile çarşı pazarda gezdirme şeklinde olabildiğigibi cesedin kesik başın teşhiri şeklinde de olmuştur. Tespit ettiğimizkadarıyla Osmanlı Devleti'nde on iki suç tipine teşhir yaptırımı uygulanmıştır.Bunlar pezevenklik, yalancı şahitlik ve yalancılık, yan kesicilik veya yolkesme suçu, devlete isyan, toplumsal ahlaka yönelik suçlar, dini vecibelerinyerine getirilmemesi, hırsızlık, devlet tekeline müdahale ve gümrükkurallarına uymama, müessir fiil, içki içme, askerî suçlar ve çevre temizliğiihlalidir. 1840 tarihli Ceza Kanununda teşhir yaptırımı yoktur. 1851 tarihliCeza Kanununda ise hükmün alenen infazı şeklinde teşhir yaptırımı vardır.1858 tarihli Ceza Kanunun da bu yaptırımın mevzuattaki yerini almıştır.Kanunun 3 ve 19 'uncu maddeli bu açıdan önemlidir. Bu yaptırımınınyürürlükten kalkması şifahi bir emir ile olmuştur. Osmanlı'nın çağdaşıdevletlerinde bu yaptırım sıklıkla uygulanmıştır. İngiltere'de uygulananducking stool cezası dikkat çeken cezalardandır. Cumhuriyet döneminde debu yaptırım uygulanmıştır. 765 sayılı yasa hükmün ilanı şeklinde teşhiri kabuletmiştir. Anayasa Mahkemesi 2010 yılında iptal edene kadar Kamu EtikKurulunun da bu yetkisi mevcuttu. Günümüzde bu ceza emniyet genelmüdürlüğü ve bazı bakanlıklar tarafından uygulanmaktadır. KILINÇ, Ahmet, Parading(Tashhir) As a Kind of Penalty in OttomanCriminal Law, Dissertation, Ankara. The aim of this dissertation is todetermine how the parading penalty that was carried out for many yearsemerged, how was its procedure, how it changed and how it was withdrawn.In my opinion, parading(tashhir) is a penalty that should be sentenced by ajudge in reply to a crime, which is to declare or to expose a crime and/orpunishment and/or perpetrator and/or execution of any execution of anypunishment to the public. I assert that there are two kinds of parading penalty(tashhir). One of them is direct parading penalty, the other one is indirectparading penalty. If acquainting or giving knowlegde to the public is appliedas a penalty, that is called direct parading. If a verdict or sentence results inpublic knowdledge, that is called indirect parading. In principle, paradingpenalty (tashhir) is a ta'zir punishment that means discretionary, correctivepunishment. However, it was applied as a hadd punishment, which are fixedpunishments for certain crimes mentioned in the Kuran and Hadiths. Inaddition this punishment was carried out as a complementary (tekmili)penalty, additional (tebei) penalty and psychological (nefsi) penalty.Parading(tashhir) was also carried out as a security measure, disciplinarypunishment and administrative sanction. In principle, this punishment waslegal and it was executed to everyone in public. Parading penalty that is alsocarried out in Islamic Criminal Law, is couched in kızgut in Turk States beforetheir adoption to Islam. Showing a perpetrator around market place while acrier(münadi) is announcing him/her and declaring a sentence in anewspaper are some kinds of parading penalty. In Ottoman State, twelvecrimes were punished with parading penalty. These are being false witness,being a pander, beating, behaving immorally, rebeling, making environmentalpollution, waylaying, stealing, damaging national monopoly, not performingreligious duties, drunkenness and not performing army duties. There waspublic execution which is a kind of parading penalty (tashhir) in OttomanCriminal Code dated 1851. In addition there was direct parading penalty in Ottoman Criminal Code dated 1858. Parading penalty(tashhir) falls intodesuetude with a Pasha's verbal order. Ottoman's contemporary states alsocarried out parading penalty. After the Republic of Turkey was founded, onecan see this punishment in this new State. According to Türk Criminal Codenumbered 765 there is an announcement(declaring) of verdict that is a kindof parading penalty. Public Officer Ethics Committee had authority to punishsome public officers with parading penalty till Constitution Court abolished itsauthority in 2010. Recently, General Police Department and someGovernment Departments have auhority to punish legal persons(corporations) with parading penalty. 559

Müsadere, kişinin malvarlığının tamamına yahut bir kısmına, devlet tarafından el konulması anlamına gelmektedir. Bir ceza ya da servet sahibi devlet görevlilerinin ölümlerinin ardından muhallefat zaptı şeklinde zuhur eden müsadere, merkezî otoriteye kattığı güç, iktisadi nizama olan etkisi ile Osmanlı Devleti'nin temel kurumları arasındadır. Bu çalışmada kurum hukuki açıdan ele alınmış, Osmanlı hukukundaki yeri teorik ve pratik açıdan izah edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı hukuku, müsadere, muhallefat zabtı, muhallefat defteri. Confiscation means to seize someone's estate and to transfer it to public treasury. Confiscation which appears a punishment or confiscating of estate after death of a man who is a rich public servant is one of the fundamental institutions in Ottoman State with its contribution to Ottoman financial and political system. In this thesis, the confiscation was approched by legal aspects. Through this, the subject was explaned theoretically and practically according to Ottoman law.Keywords: Ottoman law, confiscation, confiscating of estate, estate book 303

`Çeviri yoluyla kanun yapma' olgusunu konu edinen bu tezde, Osmanlı İmparatorluğu Tanzimat Dönemi'nde, 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu'nun çevrilmesi yoluyla oluşturulan 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu vaka olarak incelenmiştir. Tezde, modern Osmanlı/Türk ceza hukukunu şekillendiren ve çeviribilim alanından bir araştırmacı tarafından incelenmemiş olan Kanun bağlamında, `çeviri yoluyla kanun yapma' olgusunun çeviribilim içine dâhil edilmesi ve çeviribilim çerçevesinde geliştirilen yöntem ve yaklaşımlar aracılığı ile ele alınması gerekliliğini ortaya koymak ve çeviri üst söyleminin önemli konularından biri olan özgün-çeviri ilişkisi/karşıtlığını 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu vakası özelinde yeniden düşünmek amaçlanmıştır.Özgün-çeviri ikili karşıtlığı başta olmak üzere, çeviri üst söylemine ait ikili karşıtlıkların, teze konu olan vakada nasıl tezahür ettiği; 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu ile 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu arasında nasıl bir çeviri ve eşdeğerlik ilişkisi olduğu; 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu'un içinde üretildiği tarihsel koşulların, metnin oluşturulmasında kullanılan çeviri stratejilerini nasıl şekillendirdiği sorularına cevaplar aranmıştır.1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu metninin betimleyici çözümleme yöntemi kullanılarak 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu metni ile karşılaştırılması, bu Kanun'un çeviri yoluyla oluşturulmasında birden fazla çeviri stratejisinin izlendiğini, 1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu'nun farklı bölümlerinin farklı stratejilerle, ancak belli bir düzenlilik yaratacak şekilde çevrilmiş olduğunu göstermiştir. Kanunların, suç ayrımı açısından karşılaştırılması, 1810 tarihli Kanun'da bulunan suç ayrımının 1858 tarihli Kanun'a aynen aktarıldığını, suç-ceza denkleminin ise değiştirilerek alındığını ve cezaların sistemli biçimde hafifletildiğini ortaya koymuştur. Kanunların ceza tanımları, cezaların infazı ve dönüştürülmesi konularına ilişkin maddelerinin karşılaştırılması, Kanunlar arasında yeterlik kutbu ile kabul edilebilirlik kutbu arasında konumlanan bir eşdeğerlik ilişkisi bulunduğunu göstermiştir. Devletin iç ve dış güvenliğine karşı suçlar ve ilgili cezalar açısından yapılan karşılaştırma, Kanunlar arasında yeterlik kutbuna yaklaşan bir eşdeğerlik ilişkisi bulunduğunu; şahıslara karşı suçlar ve ilgili cezalara ilişkin karşılaştırma ise Kanunlar arasında kabul edilebilirlik kutbuna yaklaşan bir eşdeğerlik ilişkisi bulunduğunu göstermiştir.Kanun metinlerinin karşılaştırılmasından çıkan sonuçlar, İslam hukuku ile örfi-sultani hukuktan oluşan mevcut Osmanlı hukuk dizgesinin, Osmanlı batılılaşması ile özdeşleştirilen Tanzimat Dönemi'nde geçirdiği dönüşüm bağlamında değerlendirilmiş; 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu'nun üretilmesi sırasında alınan çeviri kararlarının, rastgele değil, bilinçli şekilde alındığı ortaya konmuştur. Kanunlar arasında, şahıslara karşı suçlar bölümünde görülen, kabul edilebilirlik kutbuna yaklaşan eşdeğerlik ilişkisi, bütün suç ve cezaları batılı bir kanuna göre tanımlamaya çalışan doğulu bir kanunun, şer'i hukuk ağırlıklı mevcut hukuk dizgesinden bir anda kopamamasının sonucu olarak değerlendirilmiştir. Devlete karşı suçlar bölümünde gözlemlenen, yeterlik kutbuna yaklaştığı belirlenen eşdeğerlik ilişkisi ise Osmanlının modern, merkezi bir devlete dönüşme amacıyla hukuka yüklediği işlevin yansıması olarak değerlendirilmiş, 1858 tarihli Kanun'un, bu amaç doğrultusunda, mevcut Osmanlı hukuk dizgesindeki boşluğu doldurmak üzere kullanıldığı ve Osmanlı-Türk `hukuk çoğuldizgesi' içinde oluşan `çeviri hukuk' dizgesine ait olduğu ileri sürülmüştür.Ulaşılan bulgular ışığında, 1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu'nun, kaynak ve sadakat odaklı geleneksel çeviri yaklaşımının ikili karşıtlıkları ile açıklanamayacak bir çeviri olduğu görüşü ortaya konmuştur. Bu durum da çeviri yoluyla yapılmış herhangi bir kanunun, çeviri olsa bile, erek-dizgede çeviri olmak/çeviri olarak sunulmak ve algılanmak üzere üretilmemiş bir çeviri olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla, özgün-çeviri ikili karşıtlığının, `çeviri yoluyla kanun yapma' olgusunda geçersiz hale geldiği; çeviri yoluyla yapılan bir kanunun, erek dizgede hukukun kendisi olması itibariyle, aynı anda hem özgün hem de çeviri olduğu savunulmuştur. The subject of the thesis is `lawmaking through translation?. The thesis investigates the case of the 1858 Ottoman Penal Code which was made through translating the 1810 French Penal Code in the Ottoman Tanzimat Era. Focusing on the 1858 Ottoman Penal Code, which has not been studied by a translation studies scholar to this day, the thesis aims at putting forth the necessity of including the phenomenon of `lawmaking through translation? in translation studies and exploring the phenomenon via the methods and approaches of translation studies. The thesis also aims to re-think the original-translation binary opposition in the context of the 1858 Ottoman Penal Code.The thesis pursues the answers to the following questions: How are the basic binary oppostions, especially the original-translation binary opposition, manifest in the case in question? What kind of a translation and equivalence relationship does exist between the 1858 Ottoman Penal Code and the 1810 French Penal Code? How did the historical context of the Ottoman Code shape the translation strategies deployed in the production of the Code?The comparison of the 1858 Ottoman Penal Code and the 1810 French Penal Code by using the desriptive analysis method has shown that more than one translation strategy was used and that different parts of the source code were translated with different strategies and considerations, not in a chaotic way but so as to create a regularity. The comparison of the codes in terms of the classification of crimes has revealed that the classification of crimes in the source code was literally translated into the target code, while indicating a change in the translation of the crime-punishment equation and a systematic moderation of the crimes in the source code. The comparison of the codes in terms of the definition and execution of the punishments has indicated an equivalence relationship between the codes in question, which is positioned between adequacy and acceptability. The comparison of the codes in terms of the crimes against the state has displayed an equivalence relationship closer to adequcy whereas the comparison of the codes in terms of the crimes against persons has displayed an equivalence relationship closer to acceptability.The results of the comparison of the codes have been evaluated in the context of the transformation of the Ottoman penal law system, which consisted of Islamic law and customary law, in the Tanzimat Era identified with Ottoman westernization/modernization and the translation decisions made during the translation of the target code have been concluded to be conscious, rather than random. The equivalence relationship closer to acceptability, observed in the articles on crimes against persons has been argued to stem from the anxiety of the lawmakers/translators, who were to produce an eastern penal code which regulated all the crimes and punishments according to a western penal code. On the other hand, the equivalence relationship closer to adequacy, observed in the articles on crimes against the state, has been argued to be the result of the role the target code was expected to play in the transformation of the Ottoman State into a modern, central one. It has also been argued that, the Ottoman Code, in this particular context, was used to fill a vacuum in the existing Ottoman legal system and that the Code belonged to the `translated law? system in the Ottoman `legal polysystem?.In the light of the obtained findings, it has been put forward that the 1858 Ottoman Penal Code is a translation that cannot be explained by means of the source/faithfullness-oriented traditional translation approach. This stems from the fact that the Code is a translation, which was not produced to be a translation/to be presented or perceived as a translation in the target system. Hence, it has been claimed that the original-translation binary opposition becomes invalid in this case of `lawmaking through translation? where the translated code is the law itself and thus is both original and translation at the same time. 449

Bu çalışma, II. Abdulhamid döneminde Osmanlı-İran sınırı boyunca vatandaşlık kavramının nasıl algılandığı ve uygulandığını araştırmaktadır. Tâbiiyetten vatandaşlığa geçiş sürecini açıklarken, amacım Osmanlı İmparatorluğu'nun sınırdaki insanlarına karşı nasıl bir vatandaşlık yaklaşımı geliştirdiğini ortaya koymaktır. Bu tezde, Osmanlıların merkezden uzak bölgelerinde vatandaşlar yaratmaya çalışırken karşılaştığı zorluklara odaklandım. Bu zorluklardan biri 16.yüzyılda Şii Safevi devletinin kurulmasıyla ortaya çıkan iki devlet arasındaki Şii-Sünni mezhep ayrılığıdır. Bu mezhepsel ayrılık Osmanlıların Bağdad, Musul ve Basra vilayetlerinde sadık vatandaşlar yaratma çabalarını etkilemiştir. Bu çabanın önündeki bir diğer engel de merkezi kontrolün zayıf olduğu bölgelerde yerel otonom güçlerin oluşmuş olmasıdır. Son olarak da iki devlet arasındaki sınırın kesin olarak belirlenmemiş olmasından dolayı sınır boyunca hareket halinde bulunan aşiretlerin vatandaşlıklarını tespit edilmesi meselesidir. This study investigates how citizenship was perceived and implemented along the Iranian border during the Hamidian era. While explaining the process of transition from subjecthood to citizenship, my aim was to assert how the Ottoman Empire built citizenship approach throughout its people along the border. In this thesis I wanted to focus on which difficulties the Ottomans were confronted on creating citizens especially in the areas that remote from the center. One of these difficulties was the sectarian divergence between the Sunni and Shi'a sects, which derived from the formation of Shi'i Safavid state in the 16th century. This sectarian divergence affected the Ottomans' nerves on creating loyal citizens in the Baghdad, Mosul and Basra provinces of the Empire. The second obstacle was the loose central control over these remote areas that produced local autonomous power holders. The last issue was the ambiguity of the borderline between the two states which made difficult determine the citizenship status of the nomadic tribes that wandering around the border. 98

Bu çalışma, 16 ila 18. yüzyıllar arası döneme ait Osmanlı şeyhülislam fetvalarında yer alan statü göstergelerini saptamaya çalışmaktadır. Bu çalışmada sorunsallaştırılan temel mesele, Osmanlı bireylerinin ahlaki ve sosyoekonomik statülerine göre farklılaşan hukuki statüleridir. Çalışma boyunca, bu yöndeki bağlantıyı göstermek amacıyla meslek, soy, dindarlık, bilgi ve ekonomik statü gibi bir çok farklı statü göstergesi ele alınmaktadır. Bu bağlamda, mevcut çalışma, gündemine iki genel ve bağlantılı soruyu almaktadır: Sosyoekonomik statü, bireylerin hukuki statüsünün belirlenmesinde nasıl ve ne dereceye kadar rol oynamıştır? Sosyoekonomik statü ile hukuki statü arasındaki bu ilişki hangi noktalarda sosyal düzenin korunmasına yönelik kaygılarla kesişmektedir? Bu çalışmanın temelini oluşturan birincil kaynaklar şunlardır: Fetava-yı Ali Efendi, Fetava-yı Feyziye me'an-nukul, Fetava-yı Abdurrahim, Behçetü'l-fetava ve Neticetü'l-fetava me'an-nukul. Ayrıca, 16. yüzyıl şeyhülislamları Zenbilli Ali Efendi ve Ebussuud Efendi'ye ait bir grup fetvaya da başvurulmaktadır. This study tries to identify signs of status in fatwas of Ottoman şeyhülislams from 16th to 18th centuries. The main issue problematized in this study is the varying legal status of Ottoman individuals according to their moral and socioeconomic status. In order to show the link in this respect, various status signs ranging from occupation, to lineage, to piety, to knowledge, and to economic status are analyzed throughout the study. In this regard, the present study has two broad and interrelated questions on its agenda: how and to what extent socioeconomic status was at issue in determining individuals' legal status, and at what points this relationship between socioeconomic status and legal status intermeshed with concerns about the preservation of the social order. The primary sources that form the basis of this study are Fetava-yı Ali Efendi, Fetava-yı Feyziye me'an-nukul, Fetava-yı Abdurrahim, Behçetü'l-fetava, and Neticetü'l-fetava me'an-nukul. Apart from that, a group of fatwas belonging to the two 16th-century Ottoman şeyhülislams, namely, Zenbilli Ali Efendi and Ebussuud Efendi are also consulted. 114

Bu tezde XLIX numaralı Antalya şer'iyye sicil defterine göre Antalya'nın 1897- 1899 yılları arası hukuk ve sosyo-kültürel ve idari özellikleri incelenmiştir.Osmanlı hukuk tarihinde Tanzimat'ın ilanıyla başlayan dönem önemli bir kırılma noktasıdır. Bu zamana gelinceye kadar mahkemeler ve uygulanan kurallar dairesinde İslam hukuku merkezli olma özelliğini sürdüren Osmanlı hukuku, Tanzimat ile birlikte bu özelliğinden önemli ölçüde ayrılmıştır. XIX. yüzyıl sonları Osmanlı devleti için dengelerin aleyhine döndüğü, dünya siyasetinin yön değiştirdiği ve devletin hemen her alanda bozulma ve gerileme yaşadığı bir dönemdir. Bu süreçte yöneticiler Tanzimat ile birlikte sosyal ve siyasi kurumların yanında devletin esasını teşkil eden adalet sistemini düzeltmek için reformlara yön vermişlerdir.1897- 1899 yılları arası Antalya'sında, Tanzimat ile başlayan köklü değişimlerin izini sürmekle beraber o dönem Müslüman ve gayrimüslim halk arasındaki ilişkiler, ailelerin durumu, kullanılan lakaplar, miras vekâlet, vasi, nafaka ve vekil tayinleri hakkında bilgilere ulaşılmakta birlikte etnik-dini yerleşim itibariyle kentin sosyal profili ortaya konulmaya çalışılmıştır. In this thesis, the judicial, socio-cultural and administrational properties of Antalya between 1897?1899 have been studied according to the Antalya Şer?iyye sicil with the number of XLIX.In the Ottoman law history, the period starting with the rescript of Tanzimat is the breaking point. Until that time, the Ottoman law bearing Islamic-law centered property, with the Tanzimat reform, it became relatively different from this property. the last decades of 19th century was a period during which the balances changed against the Otoman Empire, the world policy changed its direction and there existed corruption and decline in each area of the empire. In this process, besides changing social and political foundations, administrators gave importance for the reforms to correct the judicial system constituting the skeleton of the empire.Between 1897 and 1899, by tracing the changeover starting with Tanzimat, we can get such information as the relations between muslim and non-muslim people, residential districts, nicknames they used, heritage, succession, guardian, subsistence Money and Proxy appointment. 324

Ahşap mimarisiyle tanınmış ve şehir kimliğini oluşturmuş olan İstanbul (sur içi), Osmanlı dönemi boyunca her yüzyılda meydana gelmiş olan küçüklü büyüklü yangınlardan dolayı harap olmuş ve yeniden inşa edilmiştir. Fakat, her ne kadar halkı ve devleti yıllarca maddi zorluklara sokmuş olan bu arızi afet dolayısıyla kârgir yapıya geçme teşebbüslerinde bulunulduysa da, gerek taş malzemenin temin edilmesinin maddi zorlukları, gerekse bu bölgede deprem riskinin büyük olması gibi sebeplerle bu mümkün olmamıştır. Neticede, özellikle mesken ve dükkân mimarisinde XIX. yüzyıla kadar ahşabın hakim konumunda önemli bir değişiklik olmamıştır. Bu da, zaten söndürme tekniklerinin yeterli olmadığı bu çağlarda meydana gelen herhangi bir yangında şehrin önemli ölçüde zarar görmesi sonucunu doğurmuştur.Yirmiden fazla yangının meydana geldiği XVII. yüzyılda İstanbul'da görülen ve etkileri bakımından diğerlerinden ayrılan iki büyük yangın (1633 ve 1660 yıllarında) vakıf kurumlarına da büyük zararlar vermiştir. Ortaya çıkan olağan üstü şartlar gereği bu kurumların, yerlerini yeniden inşa ettirmeleri, özellikle maddi imkansızlıklar sebebiyle önemli bir sorun olarak idarecileri meşgul etmiştir. Yangın sonrasıda ortaya çıkan arsaların bir kısmı el değiştirirken, bir kısmının önceden sahip olduğu resmi ve hukuki durumu farklılaşmış ve bazıları da muhtelif sebeplerle imar edilemeden onlarca yıl âtıl kalmıştır. Yapılacak binanın ev veya dükkân olması, maddi getirisi, konumu gibi sebepler, yangın mahallerinin ve arsaların yeni hukuki durumlarının şekillenmesinde birinci derecede etken olmuştur.Bilhassa İstanbul'da meydana gelen yangınların en büyüğü olarak da nitelenen 1070/1660 tarihli yangın, şehrin üçte ikisini küle çevirmiş ve yarımadanın gerek nüfus ve gerekse siluet yönünden değişikliğe uğramasında etkili olmuştur. Bu arada yangınlar, şehrin iskân ve nüfus yapısını değiştirecek sonuçlar da doğurmuştur. Bu tür bir örnek Yenicami inşaatı dolayısıyla hatırlanması gereken ve önemli sosyal ve siyasi değişmelere sahne olan Eminönü yerleşim bölgesidir. 1597 yılında Safiye Sultan tarafından başlanmış olmasına rağmen, onun ölmesi ve sonrasında büyük masraflara yol açması dolayısıyla uzunca bir süre devam ettirilememiş olan Eminönü Yenicami inşaatına, söz konusu yangın sonrasında Hatice Turhan Sultan tarafından yeniden başlanmış olması bu değişimi gerekli kılan temel sebeplerden biri, hatta en önemlisidir. Bu amaçla, Turhan Sultan ile Eminönü'ndeki Müslüman vakıfları arasında birçok arsa takasları (istibdal) yapılmıştır. Bundan başka caminin cemaat ihtiyacı sebebiyle, çoğunlukla söz konusu vakıfların kiracıları olarak burada yoğun bir şekilde meskun bulunan Yahudilerin Hasköy ve Balat'a nakledilmeleri sağlanmış ve bunların bıraktıkları yerlere de yeniden inşa sonrasında Müslümanların yerleşmesi önemli bir nüfus politikası olarak uygulanmıştır. Istanbul (intra-muros), which is well-known with its wooden architecture and created its own city-identity, had been devastated by big and small scales fires that occurred in every century throughout the Ottoman Empire and then reconstructed. Although it was attempted to transform wooden architecture, which cost financial difficulties to both people and the state, to masonry, it had not happened an important change in residential and commercial architecture until 19th century due to both the financial difficulties to supply stone materials and the high risks in the region. This was also resulted in damaging significant parts of city in any fire occurred in those centuries because of insufficient extinguishing equipments and techniques.In 17th century, more than twenty fires were occurred in Istanbul, and among them two fires, which took place in 1633 and 1660 respectively, differed from the rest of them in terms of consequences and big damages they gave to the properties of the foundations. Due to the lack of sources and financial deficiencies, to reconstruct and replace these damaged properties took relatively long time and kept the officials busy. Aftermath of these fires, some of properties and lands were changed hands, some their official and legal statuses were altered from their previous position, and some of them remained inert for various reasons over years.Particularly, in the 1660 fire which is accepted as the greatest one that took place in Istanbul burned down two third of the city and underwent change in the peninsula in terms of both its population and skyline. Meanwhile, fires also caused significant changes in the settlement and population of city. The construction of New Mosque is a good example for that and it engendered social and political changes in Eminönü area. The construction of mosque was initiated by Safiye Sultan in 1597 and upon her death it was interrupted for a long time due to high costs. Aftermath of given fire, Hatice Turhan Sultan ordered to restart the construction of the mosque, and this case was one of fundamental causes for a change. To this end, with Hatice Turhan Sultan, Muslim foundations were swapped with non-Muslims? properties and lands. In addition to that, to meet the requirement of mosque congregation, the tenants of foundations which were largely Jews moved to Hasköy and Balat, and consequently Muslims were settled down in area where Jews left. This practice showed an important population policy in that era. 300

Osmanlı Devleti duraklama döneminden itibaren kurumlarında yenililikler yapmış, çağın gerisinde kalan kurumlarını yeniden yapılandırmıştır. 19 yy başlarından itibaren devlet yapısında kanuni açıdan yenilikler yapmaya gayret göstermiştir. Bu yeniliklerin başlangıcı Tanzimat Fermanı'nın ilanı ile başlamış, giderek toplumun her kesimine yansımıştır.Tanzimat dönemi, Osmanlı İmparatorluğundaki geriye gidişi durdurmak ve devleti tekrar eski gücüne kavuşturmak için yapılan reform hareketlerini başlatan dönemin adıdır. Bu dönemin toplumda yer edinmesinde batılı devletlerin yaptırımları etkili olmuştur. Bununla birlikte aydınların da yapılan reformlar hareketlerini desteklemiş olmaları önemlidir.Tanzimat'ın Osmanlı toplumuna getirdiği en önemli yenilik hukuk alanında olmuştur. Tanzimat'ın ilanını müteakip ceza kanunları neşredilmiştir. 1851 yılında yayınlanan kanun bugün anayasalarla sağlanan birçok temel hak ve hürriyetleri güvence altına alınmıştır. 1869 yılında kurulan Nizamiye Mahkemeleri de, 1274 tarihli kanun hükümleri doğrultusunda yargılama yapıp, görev ifa etmiştir.Hukuk ve özellikle adliye sahasında radikal sayılabilecek reformlar yapılmıştır. Tanzimat'ın ilanından çok kısa bir süre önce açılan ve Tanzimat'ın ilanıyla beraber, Tanzimat'ın tamamlayıcı ve uygulayıcı olacak olan Meclis-i Vala kurulmasıdır. İncelediğimiz belgelerde Meclis-i Vala'ya bağlı çalışan Muhakemat dairesinde kayıtlı olan birinci el kaynaklardır.Bu dönemde yapılan uygulamalar bakıldığında Tanzimat fermanı ve onun tamamlayıcısı Ishalat Fermanının uygulamalarını sağlayabilmek için açılan mahkemeleri ve ceza kanunlarını görmekteyiz. Bunlar toplumda adil yargılanmayı sağlamak için yapılan çalışmalardır. Muhakemat dairesi hüküm özetlerinden edinilmiş (1276-1286 senesi) olan belgelerden; Devlet'in sosyal, ekonomik ve toplumsal suç dinamikleri hakkında bilgi edindirmiştir. Bu belgeler olayın geçtiği yer, suç türü, suçlunun tabiiyeti, mağdurun tabiiyeti, suçlunun dini, mağdurun dini, suçlunun cinsiyet, mağdurun cinsiyeti ve konuldukları hapishaneler hakkındadır. Buradan elde edilen bilgiler gösteriyor ki yıllara göre suç oranların ciddi artış olmuş(1276 -443 suç türü- 1876 -1531 suç türü),alınan her türlü önleme rağmen suçların azalmaması hatta adlarının değişerek (kalp akçe hırsızlığı- kalpazanlık )şekil aldığıdır.Bu tezde, Meclisi Vâlâ Muhakemat Dairesi'nin aldığı kararlara göre, incelenen yıllarda, toplumda işlenen suçların temelinde, Osmanlı toplumunda yaşanan ekonomik ve sosyal sorunların olduğu; bu sorunları çözmek amacıyla Osmanlı Devleti'nin ceza hukuku alanında yaptığı yeni düzenlemelere rağmen, yine de önüne geçemediği ve bazı suçlarda da artma eğiliminin gözlendiği iddia edilmiştir. From the non-expansion period and onwards, Ottoman Empire upgraded their institutions in way to improve them which were lagging behind throughout the times. State structure has been improved with new laws in the 19th century. These innovations started with the Tanzimat decree and spread through the society. Tanzimat times are the times where Ottoman Empire tried to stop the contraction of its land and are the times where it tried to gain its world dominance by imposing new reforms. Sanctions from the Western countries have placed the importance of these times into the society. However, the supports of the intellecturals are also a key factor in making these reforms. The major novelty of the Tanzimat has been in the field of law on the Ottoman society. Following the declaration of Tanzimat, criminal laws were created. The laws which are created in 1851, has secured the major fundamental rights and freedom of the today's constitution. Nizamiye courts were established in 1869 and in accordance with the provisions of the law dated 1274 had the right to make judgments. It created radical reforms in the field of law and especially in judicial reforms. Meclis-i Vala which is created shortly before the declaration of Tanzimat and afterwards became the major complementary and practitioners of it. Proceedings department of the Meclis-i Vala has 1st class documents in which we observed in details. When we are looking at the applications in this period, we can see the newly created courts and criminal laws in the Tanzimat Declaration and its complementary reformation declaration. The documents which are collected from the Proceedings department states the facts on the state's social, economic, and about the dynamics of social crime. These documents consists of the information on crime's location, type, nationality of the offender, nationality of the victim, offender's religion, victim's religion, offender's gender, victim's gender and the information of the prison where their placed at. It can be stated from the documents that there is an increase in the percentage of criminal activity through the years(1276-443 type of crime & 1876-1531 type of crime) and the increase of crime couldn't be decreased despite the all the necessary measures taken and sometimes the name of the crime has been modified(heart-fund theft- forgery)In this thesis, it is shown that the decisions in which Meclis-i Vala Proceedings taken, the crimes which are committed on the basis of society in accordance to the investigated years, there is an economical and social problem in the Ottoman Society. There is also an increase trend in criminal activity despite the fact that of the Ottoman State's reformation on the criminal law. 241

Tarihi kaynaklar içerisinde ana kaynak olarak belirtilen Şer'iyye Sicilleri Osmanlı Devletinin hukuk başta olmak üzere sosyal, ekonomik ve idari yapısı hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dönemin ticari hareketliliğini, paranın alım gücünü, devletin ekonomik durumunu, sosyal hayat içerisindeki yapıyı, aile unsurunu, şer'i mahkemelerin işleyişini bu belgelerle bulmak mümkündür. Çalışılan 438 numaralı Siverek sancağına ait Şer'iyye Sicili transkripsiyonu sayesinde Miladi 1866?1867 yılında Siverek ile ilgili özellikle sosyo-ekonomik yapı hakkında önemli bilgilere ulaşılmıştır. Ulaşılan bu bilgilerin Osmanlı tarihine birazda olsa ışık tutacağı düşünülmektedir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Şer'iyye Sicili, Siverek. The sheria records, which is indicated as main source in historical records, contains vital informations about social, economical and governmental patterns of Ottoman Empire. It is possible to evaulate commercial activities, purchase power of money, economical situation of the government, social and family lives, and process of ecclesiastical courts within these documents. By the hellp of the sheria records belonged to the numbered 438 Siverek sanjak, important record especially about socio-economic situation in 1866?1867 A.D was reached. It is though that the informatıons found out within the documents will clear the Ottoman history leastwise.Key words: Ottoman Empire, Sheria Records and Siverek. 168

Son yıllarda Osmanlı hapishaneleri ve buralardaki mahkûmlar hakkında yapılan akademik çalışmalar bir hayli artış gösterse de, Osmanlı'da kadın hapishanelerini ve kadın mahkûmları ele alan bu çalışma, alanında yapılan ilk çalışmadır. Klasik dönemde şer'i hukuk ve örfi hukuktan oluşan Osmanlı hukukunda, Gülhane Hattı ile başlayan süreçte gayrimüslimlerin durumu gerekçe gösterilerek Avrupa'dan alınan Batı hukuku, mahkemelerin görev alanlarında ve bazı davaların hangi mahkemede görüleceği konusunda karışıklığa yol açmıştır. Bu sebeple ilk olarak, Tanzimat öncesi ve sonrasıyla Osmanlı ceza hukukuna değinilmiş, daha sonra ceza uygulamalarının tatbik sahası olan hapishanelere ve bu uygulamaların nasıl yapıldığına dair sorular cevaplanmaya çalışılmıştır.Dünya genelinde sosyal bir dönüşümün yaşandığı on dokuzuncu yüzyılda, sadece hukukî alandaki değişimler ele alındığında bile Osmanlı için ?imparatorluğun en uzun yüzyılı? olmuştu demek mümkündür. İslam hukukuna uygun pragmatik cezalandırma yönteminden, hapis cezası ve hapishanelere doğru bir evrilme bu dönemde başlamıştır. Tarihimizde birçok yeniliğin miladı sayılan Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile başlayan bu devrede, bedene yönelik cezalardan, hürriyeti kısıtlayıcı cezalara bir geçiş başlamıştır. 1839'dan sonra düalist bir yapıya bürünen Osmanlı hukukunda hapis cezası ve hapishanenin, XIX. yüzyıl ortalarına doğru Osmanlı ceza sistemine girdiği dikkate alınırsa, cezanın uygulanması ve ceza infaz mekânlarının anlaşılması da daha kolay olacaktır.Kısaca hapishanelerin ortaya çıkışı ve Osmanlı'nın hapishane ıslahatlarının ele alındığı ikinci bölümde, kadın mahbes ve hapishanelerinin fotoğrafı çekilmeye çalışılmıştır. Bu bölümde hapishanelerin fiziki durumu ve mimarisi, işleyişi, hapishanedeki personelin yetki ve görevleri, kadın hapishanesi olarak kullanılan mekânlarda vazife yapan gardiyanlar ve bunların mahbuslara karşı tutumu, ulaşılan kaynakların verdiği imkân ölçüsünde kadın hapishanelerindeki günlük hayat, hastalıklar ve sağlık hizmetleri, yeme-içme, giyinme, yatma-kalkma ve çalışma gibi durumlar incelenmiştir.Son olarak sıra, Osmanlı'da ceza alan kadınların işledikleri suç türlerini ortaya koymaya gelmiştir. Kadınların işledikleri suç ve aldıkları cezalar şer'i hukuktaki tasnifle verilmiş, bunlar üç grup hâlinde değerlendirilmiştir. İlk olması sebebiyle pek çok eksiği bulunması muhakkak bu çalışmada, mekândan ziyade, zaman sınırlaması yapmak doğru bulunmuştur. Çünkü modern anlamda bir kavram ve kurum olarak hapishaneye Osmanlı'da ilk kez, Gülhane Hatt-ı Hümayunu'ndan sonra rastlanmaktadır.İncelenen konuyla ilgili olarak kaleme alınan sonuç kısmında, elde edilen bilgiler ve belgeler doğrultusunda yapılan muhakeme ve değerlendirmeler yer almıştır.Çalışmada 1839'dan hemen hemen Osmanlı'nın tarih sahnesinden resmen çekildiği yıl olan 1922'ye kadar uzunca bir dönemi değerlendirme çabası gösterilmiş, bilhassa Osmanlı Arşivi'nden faydalanılmış, dönemin kadın dergi ve gazeteleri de taranmıştır. Despite an increase has shown in the academic studies about Ottoman prisons and the prisoners in last decades, this study, which concerns about women prisons and women prisoners in Ottoman, is one of the first studies in this area. Taking into account that prisons became one of the parts of Ottoman punishment system in the middle of XIX. century, the application procedure of punishment can be better understood in Ottoman Law which shows a dualistic structure after 1839, As a result Wets law adapted from Europe, lead to confusion about the task areas of the courts and which court handle the specific cases about shariah law and customary law, in addition to the situation of non-muslims.In nineteenth century when the social revaluation begins, can be accepted as ?the longest century of the empire? for Ottoman Empire even if considering just the changes in judicial area. Imprisonment and evolving to prisons those were one of the pragmatic punishments methods and suitable for Islamic Law has started at this period. Transition from persecution to freedom restrictive punishments has started at this period which starts with Gülhane Hatt-ı Hümayun that is considered as pioneer for lot of innovations in the history. At this period when the West Laws has been interiorized, mahbes and mahbus concepts have a tendency to change as imprisonment and prison. The revolution in Ottoman Law and criminal prosecution caused from those changes was investigated in first chapter basis by advertise of Ferman. In this chapter, crime and punishment types in Ottoman Empire were described.In second chapter that is concerning about the prisons? coming out and Ottoman?s prison Islahat Ferman briefly, it is tried to photograph the women prisons. In this section, physical situation and architecture of prisons, treatments of prisons, the authority and tasks of prison staffs, warden who were working in women prisons and the behaviors of those wardens to prisoners, daily life in prisons, diseases and health services, food and beverage, clothing, accommodation and employment opportunities in prisons were evaluated.The third chapter is concerning about the criminal profile of the women. The crime and punishments of women were classified according to shariah law, and evaluated in three groups. In this study, it is decided to make a time limitation instead of space limitation. This is because as a concept and corporation, it can be encountered prisons in Ottoman first after Gülhane Hatt-ı Hümayun. Additionally, in results section, a general reasoning was made according to the obtained knowledge and documents.Also in this study the investigation were made from 1839 to 1922, the year of collapse of Ottoman Empire. For these periods, especially documents from Ottoman archives utilized and the women magazines and newspapers were investigated. 230

Osmanlı Hukukunun en önemli belgeleri olan Şer'iyye Sicilleri, yaklaşık beş yüz yıllık bir dönemin hukuki, siyasi, sosyal ve iktisadi yapısını ortaya koymaktadır. Bu yüzden incelenmesi gereken en önemli belgelerdir.Havâss-ı Refîa Mahkemesi'ne Ait 15/585 Numaralı Şer'iyye Sicili (H.1316-1317/ M.1898-1899) tezimizin konusunu oluşturmaktadır. Bu sicil üzerinde yaptığımız çalışmanın giriş kısmında Eyüp, Şer'iyye Sicilleri ve kadılık kurumuna değinilmiştir. Birinci bölümde belge özetleri, ikinci bölümde belgelerin transkripsiyonu verildikten sonra üçüncü bölümde belgelerin içeriğinin değerlendirmesi yapılmıştır. Yine tezin sonunda kurum, kuruluş ve yer adlarını kolayca bulmamızı sağlayacak indeks hazırlanmış ve ekler kısmında tezin fotokopiyle çoğaltılmış orijinal metnine yer verilmiştir.Söz konusu defterin çevirisiyle Eyüp'ün (H.1316-1317 / M. 1898-1899) tarihi itibariyle hukuki, idari, askerî, sosyal ve kültürel yapısına ilişkin somut bilgilerin yanı sıra Eyüp ve Osmanlı tarihine ışık tutacak olan bilgilere de ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Şer'iyye Sicili, Havâss-ı Refîa. Şer?iyye Registers which have been the most important documents in the Ottoman law presents the juristic, political, social and economic structure of five hundred years period. Therefore, they are the most essential documents that are needed to be searched.The subject of our research is the Şer?iyye Register as numbered 15/585 belonging to the Court Havâss-ı Refîa (AH.1316-1317/ AD.1898-1899). In introduction we mentioned the district Eyüp in İstanbul, Şer?iyye Registers and the institution of muslim judge. In the first part, we gave the abstracts of documents concerning this subject. Given the transcription of documents in the second part, we evaluated the content of documents in the third part. In the last part we prepared an index in order to find easily the names of institutions and places and also put the original texts into appendix.By the translation of the mentioned Şer?iyye Registers we approached the juristic, political, military, social and cultural concrete information which are going to shed light on Eyüp (AH.1316-1317 / AD. 1898-1899) and also Ottoman history.Key Words: Ottoman Empire, Şer?iyye Registers, Havâss-ı Refîa. 232

İş akdi, bireysel iş hukukunun kapsamlı ve önemli bir konusudur. İş akdine ilişkin olarak Osmanlı Hukukunda Mecelle'den önce bir kanunlaştırma bulunmamaktadır. Mecelle'de iş akdine ilişkin olarak, dönemin şartlarına uygun bir kısım düzenlemeler yer almıştır. İş ilişkileri İslam Hukukunda icare akdi başlığı altında düzenlenmiştir. Mecelle'de iş akdinin karşılığı icare-i âdemi akdidir. Mecelle'de iş akdi konusunda İslam Hukuku terminolojisi kullanılmıştır. İcare-i âdemi akdi Mecelle'nin ikinci kitabı olan icare kitabı içerisinde düzenlenmiştir. İcare-i âdemi akdi, İslam Hukukundaki istihdam kurallarını açıklamaktadır. Mecelle'de işçi kavramının karşılığı ecir terimidir. İşçi ecir-i has ve ecir-i müşterek şeklinde ikiye ayrılmıştır. İşçi kavramı modern anlamdaki işçi kavramından daha geniştir. İşçi niteliğinin belirlenmesinde ücret karşılığı bir işte çalışma kıstas alınmıştır. Bu sebeple iş akdi kavramı da günümüzdeki iş akdi kavramından daha geniştir. İslam Hukuku ile günümüz hukuku iş akdinin kurulması, özellikleri, tarafların borçları ve akdin sona ermesi konularında benzerlikler ve farklılıklar taşımaktadır., The contract of employment is a comprehensive and important subject of the individual labour law. There had not been a legalization in the Ottoman Law before Medjelle about employment contract. A number of regulations accordance with the requierements of the period had taken place in Medjelle. The rules of employment were regulated under the heading of icare contract. The equivalent of employment contract is icare-i ademi contract in Medjelle. İcare-i ademi contract, describing the rules of employment in İslamic Law, was organized in the second book of Medjelle Kitabü?l-İcarat. The equivalent of the concept of laborer is ecir in Medjelle. Laborer is divided in two: ecir-i has and ecir-i müşterek. The concept of laborer is wider than the modern sense. ?Working in a job for a remuneration? is the criterion for determining whether a person is worker or not. For this reason, the concept of employment contract is wider than the present-day concept of an employment contract. İslamic law and modern law have similarities and differences in the establishment of the employment contract, characteristics of the employment contract, obligations of the parties and termination of contract.

Şer'iyye sicilleri XV. asrın ortalarından XX. asrın ilk çeyreğine kadar olan dönemin hukuki, içtimai ve siyasi kaynakları olup, siciller muhtevasında yargı yetkisine sahip olan kadıların vermiş oldukları kararları, idari, siyasi ve hukuki yazışmaları içeren, birinci elden kaynak niteliğinde olan önemli tarihi vesikalardır.Sosyal, iktisadi, ticari, askeri, siyasi tarihimizin aydınlatılması adına büyük bir öneme haiz olan şer'iyye sicilleri şehir tarihleri araştırmalarında ise vazgeçilmez bir kaynaktır. Siciller vasıtasıyla sicilin ait olduğu dönemde ait olduğu yerin yaşam tarzı, bölgenin etnik yapısı, halkın ekonomik durumu, hukuki yapının işleyişini öğrenebilmek mümkündür.Tez konumuzu oluşturan 15/573 numaralı Havass-ı Refia Şer'iyye Sicili İstanbul'da Müftülük dâhilinde bulunan Şer'iyye Sicilleri Arşivinde bulunmakta olup, söz konusu yerden temin edilmiştir.İçerisinde 114 adet belge bulunan H. 1311?1332/M. 1894?1895 tarihli 15/573 numaralı Havass-ı Refia Şer'iyye Sicilinin çevirisi ile söz konusu yıllar içerisinde bölge halkının yaşam tarzı, geçim kaynakları, ekonomik yapı, aile yapısı, sosyal hayat vb. konularda bilgi sahibi olmaktayız.Anahtar Kelimeler: Şer'iyye Sicili, Havass-ı Refia, Hüccet. Sharia?s Court registers are the legal, social and political sources of the period from middle of 15th century to first quarter of 20th century while these registers are the first-hand important historical documents that include the decision of the judges who have juridical power, administrative, political, and legal correspondence.Sharia?s Court registers are the essential resource on historical researches of corresponding cities. On the other hand, they are also very important on the behalf of enlightenment of social, economical, commercial, military and political history. It is possible to learn the lifestyle of the corresponding city of that period, ethnic composition of the region, economocial status of the people and the functioning of the judicial structure.Our thesis is based on the Havass-ı Refia Sharia?s Court registers with 15/573 record number which is obtained from the Sharia?s Court archives of the İstanbul Mufti?s House.We have enough information on the subjects such as the lifestyle, incomes, economical structure, family structure, social life? etc. from 114 documents of Havass-ı Refia Sharia?s Court registers with 15/573 record number that belongs the period 1311-1312 (lunar calendar), 1894 ? 1895 (solar calendar).Keywords: Sharia?s Court Register, Havass-ı Refia, Evidence. 220

Anahtar Kelimeler:Zürrî Vakıflar, Osmanlı Vakıf Hukuku, Hatibzâde, Kemalpaşazâde, İbn Nüceym ÖZETZÜRRÎ VAKIFLARDA KULLANILAN “ÇOCUKLARIN ÇOCUKLARI” LAFZININ VÂKIFIN KIZININ ÇOCUKLARINI KAPSAMASI (HATİBZÂDE, KEMALPAŞAZÂDE VE İBN NÜCEYM’İN RİSALELERİ BAĞLAMINDA)Osmanlı ulemasının belirli bir mesele çerçevesinde kaleme aldığı risaleler, telif edildikleri dönemlerde alimler arasında tartışılan güncel konuları yansıtırlar. Risaleler yaşanan hayatla doğrudan irtibatlıdırlar. 15 ve 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde vakıflarla ilgili çok sayıda risale yazılmıştır. Risalelerle toplumsal olaylar arasındaki bu ilişki bu meselenin niye tartışıldığı sorusunu ortaya çıkarmaktadır.Zürrî vakıflarda kullanılan “çocukların çocukları” lafzının vâkıfın kızının çocuklarını kapsaması meselesiyle ilgili yazılmış üç risale vardır. Bunların müellifleri Hatibzâde, Kemalpaşazâde ve İbn Nüceym’dir.Keywords: Family Waqfs, Ottoman Law of Foundations, Hatibzade, Kamalpashazade, Ibn NujaymABSTRACTINCLUDED FOUNDER’S DAUGHTER’S CHİLDREN BY THE TERM “CHİLDREN’S CHİLDREN” WHİCH İS USED İN FAMİLY WAQFS (IN THE CONTEXT OF HATİBZADE’S, KAMALPASHAZADE’S AND IBN NUJAYM’S PAMPHLETS)The pamphlets, which was written about spesific topic by Ottoman scholars, represent actual subjects which was discussed by scholars. The pamphlets are related to living life directly.In the Ottoman state, many pamphlets about waqfs were written in 15. and 16. century. The relationship between pamphlets and social events uncover why this topic was discussed. There are three pamphlets which were written about included founder’s daughter’s children by the term “children’s children” which is used in family waqfs. Authors of these pamphlets are Hatibzade, Kamalpashazade and Ibn Nujaym.

Bu tez, Osmanlı hoşgörüsü/hoşgörüsüzlüğü fikrine/pratiğine dair tarihsel bilgiyi sorgulamayı amaçlamaktadır. Bunu ise daha çok Batı literatürü içerisinde, felsefe, tarih ve siyaset teorisi disiplinlerince tartışılan, felsefi hoşgörü teorileri, dinsel hoşgörü teorileri ve eleştirel hoşgörü teorilerinden faydalanarak yapmayı hedeflemektedir. Bunun için, söz konusu hoşgörü teorilerinin yardımıyla ortaya koyulan kavramsal-teorik çerçeve ve dinsel hoşgörü tartışmaları çerçevesi ile sınırlandırılacak Batı tarihi-Osmanlı tarihi karşılaştırması sonucu ortaya koyulacak metodolojik katkılar ile Osmanlı hosşgörüsü/hoşgörüsüzlüğü fikri/pratiği analiz edilmeye çalışılacaktır. Pek tabii, bu analiz yapılırken, ortaya koyulan teorik çerçeve ve metodoloji, Osmanlı düşünme biçimi dikkate alınarak tekrar formüle edilecektir. Kavramsal-teorik bir çerçevenin sunulmasının amacı, hoşgörü/hoşgörüsüzlük kavramlarının farklı dilsel kullanımlarını, semantiğini, koşullarını, gereklerini, seviyelerini, derecelerini ve formlarını aydınlatmaktır. Metodolojik katkı ise, genellikle Osmanlı hoşgörüsünün/hoşgörüsüzlüğünün özneleri olarak tartışılan gayri-müslimlerin yanı sıra, Osmanlı hoşgörüsü/hoşgörüsüzlüğü söz konusu olduğunda heretiklerin (Şiiler ve Şii eğilimli heterodoks tarikatlar) ve Sûfîlerin de en az gayri-Müslimler kadar önemli özneler olduğuna dikkat çekmek olacaktır. Diğer bir deyişle, Osmanlı hoşgörüsü/hoşgörüsüzlüğü deneyimi, söz konusu kavramsal-teorik çerçeve aracılığıyla analiz edilecek ve dinsel ?Öteki?nin sınırları Şii ve Şii eğilimli heterodoks tarikatlar ile Sûfîleri da içine alacak şekilde genişletilecektir. Söz konusu kavramsal-teorik çerçeveyi uygulamak ve metodolojinin geçerliliğini tartışmak için onaltıncı yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu şeçilmiştir. Bu dönemdeki kanunlar (fetvâlar, fermânlar, Osmanlı ceza kanunu) ve hoşgörünün gereği (îcâbı) olarak tartışılan adâlet kavramı tarihsel bölümün temel araştırma konuları olacaktır. Bu çerçevede öncelikle Osmanlı'daki adâlet kavramının, nasıl kamu düzenini muhafaza etmek ve siyasi ve ekonomik istikrarsızlığı engellemek için toplumu düzenlediği tartışılacak, ardından ise, Osmanlı'daki hoşgörü/hoşgörüsüzlük fikrinin/pratiğinin, bir yönetim sanatı olarak adâlet anlayışının düzenleyici amacına hizmet ettiği ölçüde uygulandığı iddia edilecektir. Bu çerçevede, onaltıncı yüzyıl Osmanlı kanunlarında gayri-Müslimler ve heretiklere dair düzenlemeler ve konuyla ilgili ikincil yazın temel alınarak, Osmanlı hoşgörüsü/hoşgörüsüzlüğü sırasıyla horgören hoşgörü ve cezalandırıcı hoşgörüsüzlük olarak kavramsallaştırılacak ve tartışılacaktır. This dissertation investigates the historical knowledge of the idea/practice of Ottoman toleration/intolerance, in terms of a conceptual-theoretical framework and methodology derived from philosophical theories of toleration, theories of religious toleration of Western historiography and critical theories of toleration, which are in turn revised and reformulated according to ?way of reasoning? of the Ottomans. The objective of deriving a conceptual-theoretical framework is related with the attempt to clarify different linguistic uses of the toleration, the semantics of the concept and presenting circumstances, requirements, levels, degrees and forms of the category. Methodologically, the objective is to abolish the hierarchy between kâfir (infidel) and zındık/ilhad (heretic) in terms of identification of subjects of toleration/intolerance in the Ottoman Empire. In order to apply this conceptual-theoretical framework and methodology concerning the idea/practice of toleration, this study focuses on the sixteenth-century Ottoman Empire, particularly its laws (fermâns, fetvâs, Ottoman criminal law) and its conception of justice, which is conceptualized as the most important requirement of toleration. The objective is to argue how justice primarily regulated society in order to sustain public order and to prevent political and economic instability. The idea/practice of toleration/intolerance, in this sense, is discussed as the policy that was incorporated into the discourse of the Ottoman Empire to the extent that it contributed to the regulation objective of justice as the art of government, which was pragmatic and prudent in essence. In accordance with this framework, the idea/practice of tolerance in the sixteenth-century Ottoman Empire is conceptualized as contemptuous tolerance, followed by the analysis of its laws. Intolerance, on the other hand, is named as punitive intolerance which aims for either the reform or the incapacitation of the heretics and infidels in the Ottoman lands. 239

Suçta tekerrür, ceza hukuku alanında eski dönemlerden beri gelişmeye devam eden bir kurumdur. Tekerrürün niteliği hakkında birçok teori ortaya konulmuş, tekerrür türleri belirlenmiş ve tekerrürün cezaya nasıl etki edeceği hakkında sistemler oluşturulmuştur.Bu tez çalışması suçta tekerrürün, Osmanlı Ceza Hukuku'ndaki gelişimini içermektedir. Bu gelişim, Osmanlı'da suçta tekerrür hâlinde verilen cezalar, Klasik dönem kanunnamelerinde ve Tanzimat Dönemi ceza kanunlarında yer alan düzenlemeler ve uygulamayı yansıtan arşiv belgeleri ile beraber incelenmiştir. Batı hukukunun Osmanlı'daki kanunları ne kadar etkilediğini göstermek amacıyla Fransa, Almanya ve İtalya ceza kanunlarındaki düzenlemeler ele alınmıştır.Suçta tekerrür yakın bir zamana kadar cezada ağırlaştırma sebebi olarak kabul edilmiş, kanunlarda bazen genel, bazen de belirli suçlar bakımından düzenleme alanı bulmuştur.Anahtar Kelimeler1.Tekerrür2.İtiyat3.İslam Ceza Hukuku4.Osmanlı Ceza Hukuku5.Ceza Kanunu The repetition of crime is a continuously developing phenomenon in criminal law for several years. Many theories have been introduced about the nature of the repetition, the types of it have been determined and the systems about the effects of repitition have been developed in years.This thesis involves the development of the repitition of crime in Ottoman Criminal Law. This development have been analyzed with respect to punishments given in case of repititon of crime, regulations in the classical era Kanunname and Tanzimat era penal code and the archive documents showing the applications of the regulations. With the aim of pointing out the effects of western law on Ottoman Penal Codes, regulations about the repetition of French, German and İtalian penal codes have been handled.Until recent years, repetition of crime have been accepted as a reason for aggravation of punishment and it has been hold a place inregulations both generally or occasionally.Key Words1.Repetition of Crime2.Habit3.Islamic Criminal Law4.Ottoman Criminal Law5.Penal Code 140

1791-1795/1206-1210 yılları arasında Galata ve İstanbul Mahkemeleri'ne ait mahkeme kayıtlarına dayanan çalışmada, Osmanlı Hukuku'nun önemli bir veçhesi olan kefalet sözleşmesinin mala kefalet türü incelenmiştir. İslam Hukuku eserlerinde yer alan kefalet bahislerindeki teorik hukuki açıklamaların ışığında hukukun teorisi ve uygulaması arasındaki ilişki ele alınmıştır. İslam Hukuku eserlerinin yanında dönemin muteber fetva mecmualarında mala kefalet sözleşmesi konusunda verilen fetvalar da dikkate alınmıştır.Yapılan çalışma sonucunda, hukuki metinlerle uygulama kaynakları arasındaki ilişkinin zıtlıktan ziyade bir ahengi bünyesinde barındırdığı gözlenmiştir. Kişiler arasındaki hukuksal ilişkilere ?her zaman bu çerçevenin gereklerine uygun davranılmasa da? bir teorik çerçeve içinde yaklaşılabileceği görülmüştür. Böyle durumlarda kişiler arasındaki uyuşmazlıkların mahkeme önüne geldiği ve bir teorik çerçeveye atıfla problemin çözülmeye çalışıldığı anlaşılmaktadır. Ancak çerçeve ile uygulama arasında mutlak bir örtüşmenin bulunduğu da söylenemez. İslam Hukuku eserlerinin kefalet bahislerinde kendisine yer verilen, fakat inceleme konusu yapılan yıllara ait mala kefalet sözleşmesini içerdiği tespit edilen mahkeme kayıtlarında rastlanmayan bazı hususların bulunması, örtüşmeyi engelleyen durumlardır. Bu nedenle bir ahengin varlığından söz edilebilir. In this study depending on the sijills of Istanbul and Galata Courts dated 1791-1795/1206-1210, an important aspect of Ottoman Law of Suretyship el-kefâle bi?l-mâl was examined. The study was dealing with the theory and implementation of law in the light of the theoric considerations on suretyship. Besides Islamic texts on law, the fatwas given relative to suretyship at that time were taken into account.During the study, a harmony between legal texts and the sources that reflecting the practice was observed. Also seen that a theoric approach on legal relationships among people is possible ?despite the fact that people do not always comply with this theory?s necessities. Observed that at these times the matter of dispute was taken to the court and was tried to solve by referring to a theoric frame. But one can not talk about an overlapping on the relationship between theory and practice. Many issues taking part in the Islamic texts on law were not seen on the sijills scanned, this may explain why there is a harmony between the texts and the practice. 96

slâm Hukuku'nun medenî hukuk alanında ilk kanunlastırma örnegiMecelle'dir. Mecelle yalnız ülkemizde degil, Tunus, Irak, srail, Fas gibi birçokülkenin de medenî hukukunun olusmasında ilham kaynagı olmustur. ste bundandolayı anlasılabilmesi için Mecelle üzerine birçok serh yazılmıstır. Çalısmamızınkonusunu olusturan Ali Haydar Efendi'nin ?Dürerü'l-Hukkâm SerhuMecelleti'l-Ahkâm? adlı eseri de Mecelle'nin en önemli serhlerinden birisidir.Çalısmamız ?Dürerü'l-Hükkâm? adlı eserin büyû` bahsi ile alâkalı bilgileriiçeren 101-229. maddelerinin kaynaklarının tespit ve tahkikinden olusmaktadır.Kaynakların tespit ve tahkikini yapmadan önce ilgilenenlerin metindenfaydalanmalarını kolaylastırmak amacıyla metni latinize ettik. Bunu yaparkenmümkün oldugunca metnin aslına sadık kalmaya özen gösterdik.Tezimiz giris ve ana bölümden olusmaktadır. Ana bölüm ise Ali HaydarEfendi'nin hayatı ile çalısmamızın konusunu olusturan maddelerin latinize vetahkikinden olusmaktadır.Çalısmamızın amacı zikrettigimiz bölümün latinize ve kaynaklarınıntahkik çalısmasını yaparak slâm hukukçularının ve slâm hukukuyla ilgilenenlerinbu eserden faydalanmalarını kolaylastırmaktır.Anahtar Kelimeler: Dürerü'l-Hukkâm, Mecelle, Ali Haydar Efendi, Büyû`. Mecelle can be accepted as the first example of the canonization processof Islamic jurisprudence in the area of civil law. It also has been a source ofinspiration in the formation civil law altogether. It is not only popular and usedin Turkey but most of the Islamic world such a Tunusia, Irak, Israil, Moroccoand some others places. So many commentaries which written were on it canshow us the importance of Mecelle by itself Ali Haydar Efendi?s ?Dürerü?l-Hükkam Serhu Mecelleti?l-Ahkam?, which was studied by us, is considered asone of the important commentary on it.Our work consist of the sources determination and verification of 101-229 items that is relevant with the magic part of ?Dürerü?l-Hukkam? of hiswork. Before making the sources determination and verification, we latinize thetext in order to make it easier those interested to benefit from the text. In doingso, we make an effort as much as possible to be loyal to the original text.We have given information about Ali Haydar Efendi?s life and his worksin the introduction of our thesis. And we have made latinization and verificationwork of 101- 229 items in the main section as well.The aim of our study is to make it understandable for the student ofIslamic jurisprudence and the reader study who interest which Islamic law tobenefit from this book by making latinization and verification work of thesection that we said previously.Key Words: Dureru?l-Hukkam, Mecelle, Ali Haydar Efendi, Magic. 192

Kadı sicilleri, en önemli ekonomik ve toplumsal tarih kaynaklarındandır. Devletin muhtelif devirlerdeki hukuki, iktisadi, dini, askeri ve idari müesseseleri hakkında önemli bilgilerin yer aldığı sicillerin kapsamı son derece geniştir. Zira herhangi bir beylerbeyine, eyalete, sancak yahut kazaya yetkili organlar tarafından gönderilen ve hüküm denilen emirlerin sadece bazı askeri kararlar dışında tamamı kadılara yazılırdı. Bundan başka ait olduğu bölgenin sosyal ve iktisadi hayatını yansıtan mahkeme kararlarını ihtiva eden bu defterler incelenmeden Osmanlı tarihinin tam olarak anlaşılabilmesi mümkün değildir. Araştırma konusu olan 456 numaralı Elbistan Şer'iyye Sicili toplam 300 sayfa olup, H. 1302-1308 / M. 1884-1891 yıllarına aittir. 196-300. Sayfalar arasında bulunan 337 adet belge incelenmiştir. Belgeler, tereke, alacak-borç, veraset, vekalet, vasi tayini, tevcihat, evlilik, boşanma, nafaka, mehir ve vakıf işlemleriyle ilgilidir. Söz konusu dönemde Halep Vilayeti'ne bağlı Maraş Sancağı'nın bir kazası olan Elbistan'da gayrımüslimlerin yanında, muhacirin denilen, değişik bölgelerden göç etmiş, çeşitli etnik kökenlere mensup toplulukların da yaşadığı görülmektedir. Tüm çeşitliliğe rağmen toplumsal bir barış ortamının hüküm sürdüğü de anlaşılmaktadır.Anahtar Kelimeler :Kadı, Mahkeme, Elbistan, Osmanlı, Tereke, Şer'iyye Sicili, Vekalet, Kaza. The Registers of the Sheri?a are one of the most important economic and social resources. The extend of the registers which includes information about the legal, economic, religious, military and administrative institutions of the state in various time periods is extremely large. Yet all the orders that are called provisions except from some kinds of military decisions sent by the authorized bodies to any grand segnior, state or province were written to judges. It?s impossible to exactly figure out the Ottoman history without analyzing these registers which includes the court judgements reflecting the social and economic life of the region it belongs. The research subject Elbistan Sheri?a Register, which is numbered as 456, has 300 pages overall and belongs to the years H. 1302-1308 / M. 1884-1891. The 337 number of documents of the register pointing that issue has been surveyed. The documents are related to the proceeding issues of claim, loan, heredity, mandate , appointment of vast, dignity, marriage, divorce, maintenance, mehir , which is a special kind of marital commitment in Ottoman law, and charitable funds. In related period it?s observed that there are people called ? muhacirin? who migrated from different regions, having various ethnical origins and living alongside with non-muslims in Elbistan which was a subdivision of the shire Maraş. Also it?s realized that a peaceful environment was prevailing despite this multiplicity.Keywords :Judge, Court, Elbistan, Ottoman, Estate of a Deceased Person, Register of the Sheri?a, Mandate, Subdivision of the Province ?County 306

Osmanlı Devleti'nde hazırlanan ilk medeni kanun olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, XIX. yüzyılın ikinci yarısında bir heyet tarafından kaleme alınmıştır. Üzerinde çalıştığımız ve önemli Mecelle şerhlerinden biri olan Dürerü'l-Hükkâm Şerhü Mecelletü'l-Ahkâm isimli eserin müellifi, Mecelle'yi hazırlayan heyette de yer alan döneminin önemli hukukçularından biri olan Ali Haydar Efendi'dir. Dürerü'l-Hükkâm, o dönemin hukukî yaklaşımlarının anlaşılabilmesi bakımından incelenmesi gereken bir eserdir.Bir giriş ve bir ana bölümden oluşan tezin ana bölümünün başlangıcında Ali Haydar Efendi'nin hayatı ve hukukî kimliği hakkında kısa bilgi verilmiştir. Devamında ise Dürerü'l Hükkâm'ın 356-403. maddelerinde geçen kaynakların tespit ve tahkîki yer almaktadır. Belirtilen maddelerde geçen kaynaklara ulaşılıp kaynaklarda konunun kaçıncı cilt ve sayfada geçtiği dipnot olarak verilmiş ve metin latinize edilmiştir. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, the first civil code of Ottoman Empire, had been written by a delegation at the second part of XIX. Century. Ali Haydar Efendi who is the author of Dürerü?l Hükkâm -the subject of the thesis and one of the major annotation of Mecelle was belong the significant law auhorities of his age, and he was also the member of Mecelle Delegation. It will be necessary to analyze Dürerü?l-Hükkam Şerhü Mecelletü?l Ahkâm to be aware of judicial approaches of that period.The thesis was composed of preface and main body. At beginning of the main body the books, works and life of the annotation?s author described shortly. Folllowing that part, the references of Dürerü?l-Hükkâm?s 356th-403rd articles are determined and verified. The matches of references and their source books are mentioned at the footnotes with their volumes and pages. In addition, whole text converted to contemporary Turkish Latin Script. 105

Osmanlı tarihinin sahip olduğu yazılı kaynaklardan birisi de Şer'iyye sicilleridir. Şer'iyye sicilleri hem kadı tarafından kaleme alınan belgeleri hem de başka makamlardan gelen emir, ferman, buyrultu gibi belge türlerini ihtiva eder. Bundan dolayı şer'iyye sicilleri konu ve belge çeşidi olarak gayet geniş bir yapıya sahiptir. Bu geniş yapı içerisinde de çeşitli bilimdallarını ilgilendiren ve aydınlatılması gereken bilgiler bulunmaktadır.Şer'iyye sicillerinin zengin içeriğinden faydalanalarak hazırladığımız ve yüksek lisans tezi olarak sunduğumuz bu çalışmada XVIII. yy. Kayseri'sinde yaşanan, sosyo-ekonomik, kültürel ve iktisadi olayları Kayseri'ye ait 133/1 Numaralı Şer'iyye Sicilinin rehberliğinde aydınlatmaya gayret gösterdik.Kadı sicilleri geniş kapsamlı olduğu için birçok konuda dönemini yansıtan bilgiler vermektedir. Bu çalışmada ise daha çok mahkemelerde ne tür davaların görüldüğü, davaların nasıl işlendiği, müslim ve gayrimüslimler arasındaki davalar, şer'i hukukun tatbiki ile kadının görev alanları, Kayseri'ye ait mahalle ve köy isimleri, Kayseri'de bulunan meslek grupları ve diğer konular ele alınmaya çalışılmıştır.Şer'iyye sicilleri, döneminin olaylarını, toplumun yaşantısını, devletin idare şeklini, hukukun nasıl işlediğini, toprak sistemini, devletin vergi yapısını, idarecilerin yükümlülüklerini, vakıfları ve daha birçok konuya ait bilgileri bünyesinde barındırmasına rağmen tek başına bir sicilin incelenmesiyle bu tür konular hakkında edinilen bilgi eksik kalmaktadır. Bunun için diğer şer'iyye sicillerinin ve kaynakların da incelenilmesi gerekmektedir.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Şer'iyye sicilleri, Şer'i hukuk, Kadı, Kayseri. One of the written sources of Ottoman history are court registers. Court registers include both the documents written by kadi (religious judge) and types of documents ordered by other authorities like orders, imperial orders, decrees. Therefore, court registers have a wide range of structure in respect to subject and kind of document. This large structure contain information concerning various branches of science that should be enlightened.We tried to enlighten social-economic, cultural and economic events experienced in Kayseri in the 17th century with the guidance of the court registers, number 133/1, which concerns Kayseri in this study which we prepared by taking advantage of the rich content of court registers and presented as postgraduate thesis.Kadi registers provide information on many subjects that reflect their era since they are broad in scope. Mostly the types of trials handled at courts, how trials are handled, trials between muslims and non-muslims, application of religious law, fields of tasks of women, names of settlement and villages in Kayseri, professional groups existing in Kayseri and other subjects were tried to be studied in this study.Although court registers include information about events of its era, life of society, administration way of the state, how the law is applied, land system, tax structure of the state, obligations of administrators, foundations and many other subjects, information obtained by studying only one register alone fail to satisfy. Therefore, other court registers and sources should also be studied.Key Words: Ottoman, Court Registers, Religious Law, Kadi, Kayseri. 332

Bu tezin amacı teorideki İslam Hukuku ile pratikteki İslam Hukukunu karşılaştırmaktır. Temel kaynak olarak 1625-1650 yılları arasındaki Manisa Şer'iye Sicilleri ve klasik fıkıh literatürü kullanılmıştır.Giriş bölümünde tezin amacı, yöntemi, ele alınan dönemin genel karakteristiği ve sicil defterleri üzerine yapılmış önemli çalışmalar üzerinde durulmuştur.Birinci bölümde ise İslam ve Osmanlı hukukunda kaza ve kâdılık müessesesi ele alınmış, Osmanlı hukukuna etki eden temel fıkıh kaynakları tanıtılmıştır. Aynı zamanda bu bölümde Osmanlı hukukunun yapısı, mahkemelerin işleyişi ve şer'iye sicillerinin önemi vurgulanmıştır.İkinci bölümde Manisa Şer'iye Sicillerinde tespit edilen Aile hukuku uygulamaları, İslam aile hukuku prensiplerine göre irdelenmiş ve değerlendirilmiştir.Üçüncü ve son bölümde yine Manisa Şer'iye Sicilleri defterlerinde tespit edilen cezâ hukuku uygulamaları, İslam ceza hukukunun genel prensipleri çerçevesinde ele alınıp değerlendirilmiştir. The purpose of the thesis is a comparison of the theoretical and practical Islamic Law. As the main source of this study has been used Manisa court records (A.C. 1625-1650) and classical Islamic Law (Fiqh) literature.The aims of thesis, method which is used, general political and cultural aspects of the period and some of the important studies on the judicial records were emphasized in the introductory chapter.In the first chapter, judges and justice system in the Islamic and Ottoman law are discussed and basic sources of Fiqh that affects to the Ottoman law is introduced. Moreover, the Ottoman legal structure, functioning of the courts and importance of court records are also emphasized.In the second chapter, the family law practices that observed in the court records of Manisa have been discussed and analyzed according to the principles of Islamic family law.In the third and final chapter, the criminal law practices that found in the judicial records of Manisa have been discussed and evaluated in accordance with general principles of Islamic criminal law. 298

Hüküm sürdüğü dönemde dünya devletlerinin en önemlilerinden biri olan Osmanlı Devleti'nin siyasi, sosyal, iktisadi, askerî ve hukuki hayatını daha yakından tanıyabilmemiz için şer'iyye sicillerinin önemli bir yeri vardır. Şer'iyye Sicilleri, yazıldıkları dönemin toplum yaşamı ve hukuk sistemi hakkında bilgiler vermekle kalmaz; aynı zamanda bizlere merkezi yönetimin siyasi olaylara yaklaşımları konusunda da değerli bilgiler sunmaktadır.Şer'iyye sicilleri XV. asrın yarısından XX. asrın ilk çeyreğine kadarki Türk kültür ve tarihine ışık tutması açısından Osmanlı tarihinin en önemli kaynakları arasındadır. Bu siciller kadıların merkezle yaptığı resmî yazışmaları; ilgili olduğu yerin tarihi, sosyal, kültürel, ekonomik, dinsel, hukuki ve idari gelişmelerini içermesi bakımından önemlidirler. Siciller, ait olduğu yerin eski yerleşim birimlerini, buradaki insanlara verilen lakapları, insanların birbiriyle olan ticari münasebetlerini, sosyal yaşamlarını, ekonomik durumlarını, hukuki münasebetlerini içermektedir ve şer'i mahkemeler hakkında önemli bilgiler vermektedir. Bu nedenle Osmanlı tarihini açıklığa kavuşturmak için bu belgelerin günümüz Türkçesine çevrilmesi ve dikkatle incelenmesi gerekmektedir.Şer'iyye sicillerinden Kayseri ile ilgili olan 57 Numaralı, toplam 283 sayfalık ve 688 belgeli sicilin 57/ 1 numaralı bölümünde (başlangıç H. 1058- 1059/ M. 1648-1649 ) mevcut olan; 1-95 arası sayfaların ve 1?315 arası belgelerin transkripsiyon ve değerlendirmesi yapılmıştır. Konu çeşitliliği bakımından zengin sayılabilecek olan belgelerin çoğunluğunu, i'lâm ve hüccet türündeki belgeler oluşturmaktadır.Bu dönemdeki en önemli gelişmeler Girit Seferi için yapılan çalışmalardır. Kayseri'nin dolayısıyla Osmanlı Devleti'nin, siyasî, askerî, malî, idarî ve içtimaî tarihine ışık tutabilecek bilgiler elde edebilmek amacı ve düşüncesi ile bu çalışma yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Şer'îyye Sicili, Kayseri, Kadı To be able to understand political, social, economical, military and legal life of Ottoman Empire which is one of the most important world states during the period it reigned; judical records of Moslem Judge have a great importance. Therefore Judical Records of Moslem Judge give us not only deep information about social life and legal sistem of the period when they were written but also valuable information about central government?s views on political matters.Because of this, Judical Records of Moslem Judge are one of the most important and essential resources of social, political, economical, military and legal sistems of Ottoman Empire 15th and 20th centuries. A moung the Judical Records of Moslem Judges, there are patents, betrohol, permits, proff, judical, judgement and indication amoung the judical records Moslem judges.The microfilms of Judical Records of Moslem Judge in Kayseri, which is the basis of this work which will help us understand the way of social life in Kayseri that is amoung the important sanjaks of Ottoman Empire, are in ? Ankara National Library ? and ? Historical Reserch Center of Kayseri and Its Environment ?. A coppy of judical records of Moslem Judge Numbered 57/ 1which is our mainwork is optained from KAYTAM as photocopies. First of all, the sumerise of the Ottoman Text, the transcription of which are done, are prepared and then, at the end source resorches historical findings.The Judical Records that telled of Girit Campaing and this detail composed the documents which will help us to be able to learn the military instituation in that period Ottoman Empire. Also and this studies we can optain a lot of information about the social life of Kayseri in 1648- 1649 in the Judical Records, there are documents dealing with economical and social subject such as tax, appointment of guardiyan, inheritance sharing-dispute, purchase and sale, estate disagreement, wound e.t.c.Key Words : Ottoman, Şer?ıyye Regıster Kayseri, Kadhi 424

Osmanlı Devleti kurulduğu andan itibaren adaleti kendisine ilke edinmiş ve adaletin uygulanma yeri olan mahkemelere büyük bir önem vermiştir. Şer?i hükümlerin uygulandığı şer?iye mahkemeleri ve kadılar adalet sisteminin temelini teşkil etmişlerdir. Kadılar sadece kadılık görevi yapmamışlar bulundukları yerde devletle her türlü yazışmayı yapmışlardır. Kadılar görevleri icabı yaptıkları yazışmaları kayda geçirmişlerdir ki bu kayıtlara şer?iye sicilleri adı verilmektedir. Şer?iye sicilleri ait oldukları bölgenin idarî-siyasî durumu, o bölgede yaşayan insanların geçim tarzları, kullandıkları eşyaları, birbirleriyle olan ilişkileri, ekonomik durumları vb. konular hakkında bilgiler veren önemli kaynaklardır. Kadılar şer`i ve hükmi muamelatta, kendilerine verilen beratta gösterilen vazifeleri görüp, Hanefi mezhebi üzerine karar verirlerdi. Araştırmamızın konusu olan Mar`aş'ın 229 No'lu Şer`iye Sicili, 1886?1887 senesini kapsamaktadır. Bu tarihte Mar`aş, Halep Vilayeti'ne bağlı bir sancaktır. 229 No'lu Mar`aş Şer`iye Sicili'nin 390?463. sahifeleri arasındaki kısım araştırma konumuzdur. 1886-1887'deki Maraş şehir tarihinin dini, hukuki, idari ve demografik yapısı hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır. Belgelerde dikkat çeken bir husus gayrimüslim halk ile Müslüman teb`a ilişkilerinin iç içe geçmiş olduğudur. Bu durum Osmanlı Devleti'nin dinî yapısındaki farklı kesimlere adaletle hükmeden ve hoş gören tutumunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Ayrıca demografik açıdan gayrimüslim kitlenin azımsanmayacak yoğunlukta olduğunu da ifade etmek gerekmektedir.Anahtar Kelimeler: Mar`aş Sancağı, Şer`iye Sicilleri, Kadı, İ`lâm, Tereke, Hüccet, Nikâh Akdi. The justice was the first principle for the Ottoman State since it was established and the courts, where the justice put into practice, were very important for the Ottoman State. The Shari?a Courts, where Shari?a decisions were given by the Kadhi, similar to a judge, were the foundation of the justice system. The Kadhi?s mission was not only being a judge but also being the officials to make all the correspondence where they were. The all correspondence were registered by the Kadhi?s and these registrations were called Shari?a Registers. The Shari?a Register, which were important sources, belongs to area?s subjects such as managerial-social situations, living standard for the area?s people, their goods, their social relation, economical situation i.e. could and can give detailed information.Marash?s Islamic court records numbered 229 covers to year of 1886-1887. In that time Marash was a district of Halep province. The pages from 1- 73 is the main subject of this thesis. In these pages, detailed information relating to religious, judicial, administrative and demographic structures of the city of Marash could be found.The point which takes attention in the documents is that non-Muslim and Muslim citizens were living together in peace. This situation exhibits that the Ottoman collectivityon governed ethnic groups with justice and tolerance. Besides, it is necessary to express that the non-Muslim people was not a minority in demographic structure.Keywords: Maraş (Kahramanmaras) Province, Shari?a Court and Register, Kadhi, Decision, Heritage, Evidence, Marriage Contract. 120

Anahtar Kelimeler: Tanzimat Dönemi, Ceza Kanunnamesi, Şer’iyye Mahkemeleri, Nizamiyye MahkemeleriÖZETTANZİMAT DÖNEMİ OSMANLI CEZA HUKUKU UYGULAMASI Tanzimat dönemi, diğer birçok sahada olduğu gibi hukuk sahasında da önemli değişikliklerin görüldüğü bir dönemdir. Çeşitli sebepler, hukuk alanında birtakım yeniliklerin yapılmasını gerektirmiş ve bunun neticesinde hukuk mevzuatı hem biçim hem muhteva açısından ciddi ve ayrıntılı bir şekilde ilerleme kaydetmiş, mahkeme teşkilatında ıslahat yapılmış, yeni mahkemeler kurulmuştur. Tanzimat Fermanı’nın ilanının ardından yirmi yıl içinde üç ayrı ceza kanunu hazırlanmış, bunların üçüncüsüyle ceza hukukunda büyük oranda Batılı ceza hukuku anlayışı ve uygulamasına geçilmiştir. Kadim Fıkıh öğretisinin suçlar ve cezalar anlayışında “şahsî haklar” olarak görülen kısas, diyet gibi maddelerde Şer’î hukukun etkinliğini kabul edip sürdüren bu ceza hukuku anlayışı, diğer suçların tamamını ise, devlet ve topluma yönelik bir tehdit sayarak cezalandırmış, mağdur şahısların taleplerini beklemeden re’sen soruşturmaya yetkili mahkemeler ve savcılardan var olan bir adliye yapılanması getirmiştir. Ceza hukuku uygulamasında sadece hayat ve vücut dokunulmazlığına yönelik suçlarda, o da mağdur ve yakınlarının başvurusuyla muhakeme yetkisini kullanabilen Şer’iyye mahkemeleri, varlıklarını sürdürdükleri son ana kadar kısas ve diyet cezasına hükmedebilmişlerdir. Diğer suçların kovuşturulması ve cezalandırılmasında ise Nizâmiyye mahkemeleri yetkili olmuş, yeni kanunların getirdiği hükümler tatbik edilmiştir. Osmanlı Devleti tarihi boyunca zaten had cezalarının fazla yaygın bir tatbik sahasına sahip olmadığını biliyoruz. Tanzimat sonrası uygulamasında ise had cezalarına hemen hemen hiç rastlanmaz. Zaten hukukî yapı buna müsaade etmemektedir.Keywords: The Tanzimat Period, Criminal Code, Ser’iyye Courts, Nizamiyye Courts. ABSTRACTTHE IMPLEMENTATION OF OTTOMAN CRIMINAL LAW AT THE TANZIMAT PERIODThe Tanzimat period, is the one which had witnessed important changes in the field of law as it had witnessed in other many fields. Various reasons made some reforms in the field of law necessary and so the law codes has been improved by content and shape. And some reforms had been seen in court structures and new courts had been established. After the Tanzimat Decree, in twenty years, three penal code had been collected, with the third of them there had been a transition to Western penal law mentality and implementation. This criminal law policy which maintained sher’i law in kısas, diyat, etc seen as personel rights in classical fikh doctrin, considered all other crimes as a threat against the state and the society, punished them in this context, and established a court organisation and attorneys begin an investigation without need a demand from the offended person. With regard to implementation of criminal law, Sheriye court maintained its existence to the last time of Ottoman state, with respect of kısas and diyat penals, just in crimes against untouchability of life and body. Investigation and judging of other crimes was under the sovereignity of Nizamiye courts, and the rules of new criminal codes was implemented on these crimes. During the history of Ottoman state, as we know, the hadd punishments were not put into practice commonly, and after the Tanzimat these punishments had never been implemented. The law structure did’nt allow this implementation

Suç bir toplumun genel hayatı içerisinde önemli bir yer tutar ve ehemmiyetle ele alınarak incelenmeye değer bir hadise teşkil eder. Bu nedenle çalışmanın konusunu Osmanlı Devleti'nde suç ve suçlu konuları, bunların hukuki ve kolluk boyutu ile devletçe bu konuda ele alınan bir takım tedbirler oluşturmaktadır. Dönem olarak XVI. yüzyılın ikinci yarısı, mekân olarak da Bursa, Trabzon, Manisa ve Kayseri gibi Osmanlı şehirleri belirlenmiştir. Kaynak olarak şer'iye sicilleri ve mühimme defterleri kullanılmıştır.Çalışmanın birinci bölümünde inceleme kapsamında bulunan ceza davalarının hukuki boyutları ile bunların muhakeme aşamalarında etkili olan unsurlar üzerinde durulmuştur. İkinci bölüm, Osmanlı şehirlerinde işlenen suçların çeşitli yönleri ile analizine ayrılmıştır. Üçüncü bölümde, suçluların takibinden ve cezalandırma işlemlerinden sorumlu subaşı başta olmak üzere kolluk görevlilerinin vazifelerine ilişkin bilgiler değerlendirilmiştir. Son bölümde suçluların takip ve cezalandırılması konusunda birtakım olumsuzluklara neden olan durumlar ile suç işlenmesinin en aza indirilmesi ve suçluların takibi gibi noktalarda devletçe uygulamaya konulan tedbirler ele alınmıştır. Crime looms large in general life of the society and it is an issue worths to be analysed by handling carefuly.Because of this reason, the subject of the study includes the crime and the criminals in Ottoman Empire, the legal and the police dimensions of them and the measures which was taken by the state on this issue. The second half of the XVI. centruy is designated as a period and Ottoman cities like Bursa, Trabzon, Manisa and Kayseri are designated as a place. Şer?iye registers and the mühimme accounts are used as a source.In first part of the study, the legal dimension of the criminal cases within the context of analysis and the factors effective on their judging stage are specialized.The second part is allocated to the different sides of the crimes which was commited in Ottoman citiesand to their analysis. In third part, the informations regarding the functions of the police officials, foremost the subaşı, who were responsible of the prosecution of the criminals and of their penalization are studied. In last part, the conditions which were causing some difficulties on the prosecution of the criminals and their penalization and also the measures which were taken by the state in order to decrease the crime rates to minimum degree and taken for prosecution of the criminals are undertaken. 280

Osmanlı adlî teşkilatının temel taşı olan kadı, bulunduğu yerin hem hâkimi, hem belediye başkanı, hem de emniyet âmiridir. Kadı, aynı zamanda görev yaptığı mahallin mülkî âmiridir de. Bu nedenle kadıların tutmuş oldukları kayıtlar olan Şer`iyye Sicilleri, kadının görevlerinin çeşitliliği sebebiyle, zengin kaynaklar olma özelliğine sahiptirler.Bu çalışmada, nüfusunu Müslümanların ve gayrimüslimlerin oluşturduğu Midilli Adası'nın, 1833-1837 tarihleri arasındaki hukukî, iktisadî, sosyal, askerî ve kültürel yapısı, tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda bir adet şer`iyye sicili transkripsiyon edilerek, elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi yoluna başvurulmuştur.Transkripsiyondan elde ettiğimiz hukukî bilgiler, bize gerek gayrımüslim halkın gerek müslüman halkın, hukukî sorunlarının giderilmesi noktasında Osmanlı adaletine güvendiklerini göstermektedir. Buna ek olarak, söz konusu dönemde devletin, iktisadî ve askerî konularda merkezileşme çabaları içerisinde olduğunu ve bütün ada halkının kendi inançları çerçevesinde vakıf müessesesi kurduklarını, kurulan bu vakıflardan istifade etme noktasında milliyet ve din ayrımı yapılmadığını gördük.Anahtar Sözcükler1.Midilli2.Kadı3.Mahkeme4.Adalet5.Şer`iyye sicilleri The keystone of the Ottoman judicial system, `Qadi` (also known as Qazi, Kazi, or Kadi) is the judge, the mayor and the law enforcement leader of a district. Qadi, at the same time, is the civilian authority of the district where he officiates.Due to the variety of the function of the Qadi, Shar'iyya Records that were kept by the `Qadi`s are rich sources.Stideied in this work is the juristic, financial, social, military and cultural structure between the years of 1833-1837 in Mytilene Island, where the muslim and non-muslim population lived. In this study, a Shar'iyya Record is transliterated and the information from this record is analysed.Juristic information from the transliterated text reveals that both muslim and non-muslim people has trust in the Ottoman justice in compromising their legal cases. Added to this, we observed that the government is in an attempt for centralization in financial and military issues and the people of the island have founded charity institutions and there were no racial or religious discrimination in benefiting from these institutions.Keywords:1.Mytilene2.Qadi3.Court4.Justice5.Shar'iyya Records 500

Tezimizin konusu, tamamı 218 sayfadan oluşan 71 Numaralı Gaziantep Şer'iye Sicilleri'nin ilk 101 sayfasının transkripsiyonudur. Ancak tezin giriş kısmında Gaziantep tarihi, Osmanlı hukuk sistemi ve Şer'iye sicillerinden kısaca bahsedilmiştir.71 Numaralı H. 1132 / M. 1720 tarihli Gaziantep Şer'iye Sicilleri'nde yer alan belgelerden faydalanılarak şehrin o dönemdeki kültürel, ekonomik, hukuki, sosyal faaliyetleri ortaya çıkarılmaya çalışıldı. Belgelerde yer alan veraset davalarının bazılarının sonunda vefat eden kimseden geriye kalan malların (tereke) ayrıntılı dökümünün yer alması, o dönemde kullanılan günlük eşyaları bilmemize yardımcı olmaktadır. Terekelerde yer alan giyim-kuşam, mutfak, yatak ve ziynet eşyaları şehrin folkloru açısından önemli yer tutmaktadır.Ayrıca belgelerde; alacak-verecek, ticari ilişkiler, arazi anlaşmazlıkları ve arazi satışları, nikâh akitleri, boşanmalar, kadına dayak atma, uygunsuz davranışlara karşı halkın tepkisi, iftira-tecavüz olayları, hırsızlık, kayıp eşya ve hayvanlar, vekil tayinleri, nafaka bağlanılması, adam yaralama ve cinayetler, vakıflar, doktor-hasta yakınları arasında yapılan protokol ve Müslümanlar ile zimmîler arasındaki münasebetler gibi farklı konularla ilgili bilgilere ulaşmak mümkündür. Böylece şehrin tarihi, kültürel, ekonomik ve sosyal yapısını daha yakından tanıma imkânına kavuşmuş olmaktayız. The topic of our thesis is the transcription of the first 101 pages of the 71. Numbered Gaziantep Shar?iyya Registery Book which is compased of 218 pages. But te introduction part of our vork treats of the brief history of Gaziantep the juridical structure of Ottoman and shar?iyya registeries.I have tried to bring up the cultural, economic, juridical and social activities at that time of the city by making use of the documentaries in the 71. Numbered H. 1132 / M. 1720 dated Gaziantep Shar?iyya Registeries. At the end of same inheritence lawsuits taking place in the documenteries, the detailed information about the remaining goods of s dead person helpsus to know the daily belongings used at that time. The clothing, kitchen, bed and feast things in the estates reflects the folklore of city.İt is possible to get the information connected with different topics such as commercial relationships, territory disagrecments and tevritory sellings, civil wedding contracts, divorces, beating women, the reaction of people against unsuitable behaviors, slander, theft, lost things, lost animals, injuring people, appointing agents, giving alimony, crimes, pious foundations, the protocol between the reaction of the doctor-hospital, and relationships between Muslims and non-muslims. So we have the opportunity that we knov the historical, cultural, economical and social stucture of the city. 268

Bu tez, Osmanlı İmparatorluğu'nda 16. yüzyıldan geç 17. yüzyıla kânûnnâme kavramındaki değişimleri incelemeyi amaçlamaktadır. Padişahın yetkisi ile çıkarılan örfî bir kanunu ifade eden kânûnnâme, Osmanlı Hukuku'nun yapısını anlayabilmek için gerekli anahtarlardan biridir. 17. yüzyıla doğru, kânûnnâme kelimesi, şerî hukuku da içeren yeni bir tanım kazanmıştır.II. Bayezid'in kânûnnâmesi `örfî hukukun bir örneğidir. Ancak, II. Bayezid Dönemi'nde sonra, `örfî hukuk alanı, özellikle toprak hukuku, şerî hukuk terimleriyle açıklanmaya başlanmıştır. Kânûnnâme-i Cedîd `örfî hukuk ve şer`î hukuku bir araya getiren bir toprak kanunu olarak tanımlanmaya yakındır.Bu tez üç amacı gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. İlk olarak II. Bayezid Dönemi'nden Kânûnnâme-i Cedîd'in pek çok nüshasında en sonda yer alan fermânın tarihi olan 1674 yılına kadar yapılmış olan kânûnnâmelerin teknik ve hukukî yönleri değerlendirilecektir. Kânûnnâme kavramındaki değişimin sebepleri bu şekilde incelenecektir. İkinci olarak, II. Bayezid'in Kânûnnâmesi ile Kânûnnâme-i Cedîd arasında bir karşılaştırma yapılarak bu değişimin sonuçları incelenecektir. Üçüncü amaç ise bir metin tenkidi denemesi ile Kânûnnâme-i Cedîd'in aslına en sadık nüshasını tespit etmeye çalışmak olacaktır. This thesis aims to analyze the changes in the concept of kânûnnâme in the Ottoman Empire from the 16th till the late 17th century. The kânûnnâme, an `urfî code of laws issued by the authority of the sultan, is one of the key factors in order to understand the nature of the Ottoman Law. By the late 17th century, the word kânûnnâme gained a new definition with the inclusion of the şer`î law.The kânûnnâme of Bayezid II, is an example of the urf`î law. However, after the times of Bayezid II, the field of urf`î law, especially the land law, was going to be explained by the terms of şer?î law. Kânûnnâme-i Cedîd is most likely an example of a land code which combines urf`î law and şer`î law.This thesis aims the fulfillment of three objectives: This first objective is to analyze the technical and legal aspects of the kânûnnâmes written from the times of Bayezid II till 1674 which is the date of fermân included in the end of many versions of Kânûnnâme-i Cedîd. The possible reasons behind this evolution will be examined in this part. Second object is to compare the Kânûnnâme of Bayezid II and Kânûnnâme-i Cedîd in order to understand the practical result of the evolution. The third object is to find the most faithful version of Kânûnnâme-i Cedîd by an attempt of édition critique. 446

Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1683-1699 yılları arasında şikayet defterlerine yansıyan konular incelenmiştir. Daha önce şikayet mekanizması üzerine monografik bir çalışma yapılmamıştır. Bu yüzden burada şikayet mekanizmasının işleyişi üzerinde de durulmuştur. Bu tez iki ana bölümden oluşmaktadır. Tezin birinci bölümünde şikayet mekanizmasının işleyişi, ikinci bölümünde ise şikayet konuları ele alınmıştır.Bu bağlamda I. bölümde öncelikle şikayet hakkı ve bu hakkın Osmanlı öncesinde kullanımını inceledik. Bu hakkın kullanımı için oluşturulmuş müesseselere değindik. Daha sonra Osmanlı imparatorluğu'nda şikayet mekanizmasının işleyişini inceledik. Öncelikle şikayet kabul eden mercileri sırasıyla ele aldık. Burada Osmanlı'nın merci sayısını artırdığını gördük. Osmanlı, şikayet kabul eden merci sayısını artırarak daha işlevsel ve yaygın bir ağ şeklinde çalışan mekanizma teşkil etmiştir. Daha sonra şikayetin iletim kanalları, mekanizma içerisinde rol alan kişiler ve bu kişilerin rollerini inceledik. Son olarak bu mekanizmanın işlevleri üzerinde durduk. Şikayet mekanizması, idari denetime, hukukun yeniden üretimine, toplumsal, ekonomik ve siyasal sürekliliğe katkı sağlamak gibi temel fonksiyonlarının yanında mahkeme kararlarının kontrolünü de sağlamıştır. Ayrıca şikayet mekanizması çeşitli zamanlarda siyasi faaliyetlerde bir araç olarak da kullanılmıştır.II. bölümde ise defterlerin içeriğini inceledik. Defterlerde dört temel konu belirlendi. Bunlar, adli yargı konuları, vergi vakıf ve savaştır. Bunların haricinde defterde tüccar, esnaf, zanaatkârlar, seyyid, gayrimüslim ve mahalli görevlilerle ilgili konular da yer almıştır. Savaş konusunda reaya ve askerî zümreler, askerî ve malî yükümlülüklerle ilgili sorunlarla gündeme gelmiştir. Savaşın şikayet mekanizmasının işleyişinde olumsuz bir tesirinin olup olmadığı da sorgulanmıştır. Adli yargı konularında kişisel hukuk ve ceza hukukuyla ilgili davalar, yüksek oranda yer almıştır. Vergiyle ilgili temel şikayet konuları da yetki çatışması, kanunsuz vergi toplama ve düşük vergi ödemeleriyle ilgili olmuştur. Vakıf konusundaki şikayetler ise vakfın yönetimi, gelirleri ve çalışanlarıyla ilgilidir. Diğer konulardaki şikayetlerin de temelde adaletsizliğe dayalı sorunlardan kaynaklandığı görülmüştür. Bütün bu konularda, taraflar haklarını ararken ya da devlet adaleti yerine getirmeye çalışırkan referans kaynağı olarak ?şeriat ve kanun?a dayanmıştır. In this study, record books of complaints (şikayet defterleri), dated 1683-1699 is examined. Since today, the complaint mechanism in the Ottoman Empire has not been studied comprehensively. To this end, the function of the complaint mechanism is discussed. This thesis consist of two chapters. In the first part, the function of complaint mechanism is discussed while the general complaint topics is mentioned in the second part.It is also examined that ?the right to complain? and the use of this right before the Ottoman Empire. We deal with institutions that were used for this right. Later we analysed the function of complaint mechanism of the Ottoman Empire. First of all, we have reviewed the authorities that took the petitions. We saw that the Ottomans multiplied the number of the authorities that accept the petitions. In this way, complaint mechanism became a network which was more functional and widespread. Later, we searched for the communication channels of complaints and the role of statesmen in this mechanism. Finally, we examined the function of complaint mechanism. We have detected that complaint mechanism contributed to the administrative supervision, legislation, appeal, socio-economic and political continuty. We also observed that complaint mechanism was used by people for realizing their own political agenda.In the second part of the thesis, we examined the content of ?the record books of complaint?. In the records, we identified four main issues that were war, justice, tax and waqf. Apart from these issues, we have dealt with the complaints of merchants, artisans, sayyids, non-Muslims and local employees. However the rate of the complaints on social groups as we mentioned was lower. Reaya and askerî status became a current issue at the time of war which brought about military and financial problems. We tried to observe that wether there was negative effect of complaint mechanism on the war. There are many records in the books complaints concerning the private and criminal law. On the other hand, basic complaint topics about tax were conflict of authority, extraction of unlawfull tax and paying tax less than required. Also, we saw that there were complaints about management, income and staffes of the waqfs. Other topics were based on injustice. In all of these topics, we saw that people demand for justice as part of sheri`a and legislation. 272

Osmanlı'da, on yedinci asrın sonlarına doğru, başta eğitim kurumunun bozulması olmak üzere devletin içindeki ve dışındaki ekonomik, sosyal ve siyasal gelişmelerin etkisi ile hukuki ve adli yapı olumsuz biçimde etkilenmeye başlamıştır. Devleti bu durumdan kurtarmak amacıyla, `Tanzimat Dönemi' olarak bilinen on dokuzuncu asırda, yeni düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemelerin bir sonucu olarak nizamiye adı ile kurulan yeni mahkemeler, şer'iye mahkemeleri ile birlikte, yargı fonksiyonu ile görevli olmuştur. Düzenlemeler yeni kurumlarla sınırlı kalmamış, özellikle hukukun Batılılaşması ile birlikte yazılı alanlara da kaymıştır. Böylece yoğun bir kanunlaştırma faaliyeti gerçekleşmiştir. 1876 Anayasası da, Batılılaşma ile başlayan kanunlaştırma faaliyetinin bir sonucu olmuştur.1876 Anayasası, şer'iye mahkemeleri ile nizamiye mahkemelerini, yargı fonksiyonu ile görevli iki mahkeme olarak kabul etmiştir. 1876 Anayasasındaki yargıya ilişkin hükümlerin (ilke ve kurallar) ekseriyeti, Osmanlı Devleti'nin klasik döneminde hem mevzuatta düzenlenmiş, hem de mevcut hukuk düzeninde fiilen (de facto) uygulanmış hükümlerdir. Bu bakımdan 1876 Anayasasında yargı alanında, yeni bazı kurum ve kurallar istisna, bir anlamda fiili uygulama ile de sabit ilke ve kurallar anayasal düzeye yansımıştır.Osmanlı'da, yargı fonksiyonunu yerine getiren hâkimlerin tâyin, terfi, görev yeri ve süresi, teftiş ve azilleri vs. hukuki işlem ile gerçekleşmiş, yine hâkimlerin teftişi, hukukçu kimseler tarafından yapılmıştır. Bu durum, 1876 Anayasasında ve bu anayasadan sonra neşredilmiş olan kanunlarda da aynı şekilde düzenlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Anayasa 1876 (Kanun-i Esasi), Yargı Fonksiyonu, Osmanlı Hukuku ve Yargı. In Ottoman Empire, at the end of seventeenth century, legal and judicial structure of the empire began to be effected negatively by economic, social and political developments inside and outside of the state, including the deformation of educational institutions. In order to recover this situation, new reforms have been made by the state in late nineteenth century known as the ?Tanzimat Period?. As a result of these reforms the judicial function had been given also to the new courts named ?Nizamiye?, together with the old ?Şer'iye? courts. The new reforms were not limited to the new institutions, especially because of the westernization of law, the regulations started to be written. As the result of this strong movement of codification had started. 1876 constitution has been the result of such codification.1876 constitution adopted Nizamiye courts and şer?iye courts as in charge of the judicial function. The majority of the dispositions (principles and rules) regarding the judicial power in 1876 constitution had already been in the legislation of Ottoman Empire in the Classical Period and had also been ?de facto? applied in the legal system. In this regard in 1876 constitution the principles and rules already ?de facto? applied in the judicial field, except some new institutions and rules which had been adopted, had been reflected to constitutional level.In Ottoman Empire, the appointment, the promotion, the place and the term of duty, the inspection and the dismissal of judges etc. had been performed by legal processes, also inspection of judges had being made by jurists. This matter had been regulated as the same way in 1876 constitution and the codes published after that.Keywords: Constitution 1876 (Kanun-i Esasi), Judicial Function, Ottoman Law and Judgment. 127

Osmanlı hukukunun en önemli belgeleri olan ve Şer`iyye Mahkemeleri'nde alınan kararların suretlerini ihtiva eden Şe`riyye sicilleri, yaklaşık beş yüz yıllık bir dönemin hukukî, sosyal, iktisadî ve siyasi yapısını, safha safha göstermektedir. Bu yüzden incelenmesi gereken en önemli ve güvenilir belgelerdir.Araştırma konumuz olan 1231/1232H. (M. 1816-1817) tarihli İstanbul Bâb Mahkemesi Sicilli de bunlardan bir tanesidir. Bu sicil üzerinde yaptığımız çalışmanın giriş kısmında Şer`iyye Mahkemeleri ve bu mahkemelerde tutulan Şer`iyye sicilleri hakkında bilgi verilmiştir. Ardından sicillin türü, ait olduğu mahkemenin tanıtımı, sicillin tavsîfi ve sicillin içindeki hükümlerin gruplandırmaya tabi tutularak ayrı ayrı başlıklar altında değerlendirilmesi yeralır.Tarihî metin çalışmalarında esas, metnin en doğru biçimde verilmesi olmalıdır. Böylece araştırıcının doğru yorumu yapabilmesi mümkün olur. Bu konu, bu çalışmayı yaparken üzerinde durduğumuz en önemli noktadır. Buradan hareketle kelimelerin okunuşunda metnin yazıldığı devrin imlâsı göz önünde bulundurulmuştur. Özel adlar ve yer adları değişik kaynaklarla karşılaştırılarak kontrol edilmiştir.Anahtar kelimeler; Osmanlı Devleti, Şe`riyye Sicili, İstanbul Bâb Mahkemesi. The Transcription of the text of Sicilli dated 1231/1232 H. (A.D. 1816-1817) of the Bâb Court of Istanbul. Şeriyye sicill's which contain copies of the judgements passed in Şeriyye Court's and which are the most important documents of the Ottoman Judicial System exhibit stage by stage, judicial, social, economical and political structure of a period encompassing approxsimately five hundred years. For this reason, they are the most important and reliable documents to be researched on. Our subject matter, sicilli dated 1231/1232 H. (1816-1817) of Ìstanbul Bab Court is one of those documents.In the introduction of our study on this sicili, necessary information about Şeriyye Courts and the Şeriyye Sicills which were kept in them are given. Next to it, the sort of sicili, the description of the court to which it belonged, description of sicili and its evalvation, under different headings of the judgements in groups take place.The basis in the studies of historical texts, must be to obtain the most reliable reading. In this way, the best interpretation of its content by the researcher could be possible. This point, is the most important issue on which I studied earnestly. While doing this, I paid special attention to the orthographical rules of the period concerned. I also compaired propernames with various different sources.Key words; Ottoman States, Şeriyye Sicills, Ìstanbul Bâb Court.

Kamu hizmeti imtiyazı, Türk hukuk tarihinde Batılılaşma döneminde varolmuş önemli bir hukuksal kurumdur.Bu çalışmanın amacı, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, kamu hizmetinin özel sektöre gördürülme usullerinden olan imtiyazla gördürülmesini incelemektir. Osmanlı Devleti'nde birçok kamu hizmeti, imtiyaz usulüyle özel şirketlere gördürülmüştür. Tanzimattan sonra sosyal yaşamdaki modernleşme ve halkın artan gereksinimi, bu hizmetlerin kurulmasını gündeme getirmiştir. Bu hizmetlerin yabancı sermayeli şirketlere gördürülmesinde, sermaye eksikliği ile teknoloji ve işletme bilgisinin transferi etkili olmuştur. Cumhuriyet döneminde de benzer gerekçelerle bu kamu hizmetlerinin imtiyaz usulüyle gördürülmesi devam etmiştir.Çalışmanın birinci bölümünde imtiyazın tanımı, hukuki niteliği, tarihsel gelişim süreci açıklanmıştır. İkinci bölümde Osmanlı hukukunda kamu hizmeti imtiyazının rolü çeşitli yönlerden incelenmiştir. Üçüncü bölüm, II. Meşrutiyet döneminde imtiyazlara ilişkindir. Dördüncü bölümde ise, Lozan Barış Görüşmelerinde imtiyaz tartışmaları ele alınmıştır. The public service concession is an important legal institution which has been existed in Turkish legal history with the reception of Western law.The objectives of this study are to investigate the public services as a kind of way of transferring of public service to the private sector. As a matter of in Ottoman Empire most of public services had been carried out by the companies with concession system. After Tanzimat the modernization in social life and increasing necessity of the people, both caused was planned to establish. In order to provide these services with the foreign capital, less of the capital and technology and transferring knowledge of enterprise has been affected. During the Republican period the public service concession is continued with similar reasons.In the first chapter of the study, the definition, legal character, historical process of development of the public service concession has been explained. In the second chapter, the role of the public service concession in Ottoman law has been examined in various aspects. The third chapter is about the concessions in the period of the Second Constitutional Period. Finally, the discussions in the Lausanne Peace Conference are examined in the fourth chapter. 310

İslam hukuku ve Osmanlı uygulamasında Devlete İsyan (Bağy) suçu konulu tezimde özet olarak şu hususlara değinilmiştir: İslam ceza hukuku sistemi içinde devlete isyan suçu, adi suç-siyasi suç ayrımı içinde siyasi suç olarak nitelendirilmektedir. Fukahanın ekserisine göre, cezası Kur'an-ı Kerim'de gösterilmektedir. Hanefiler devlete isyan suçunu, meşru devlet başkanına karşı haksız bir şekilde başkaldırmaktır şeklinde kısa ve öz olarak tarif etmişlerdir.Bağy suçunun oluşabilmesi için öncelikle suçun kanuni bir hükümle yasaklanması, suç filinin oluşması suçlunun suçtan sorumlu tutulabilmesi ve hukuka aykırılık unsurunun bulunması gerekmektedir. Devlete isyan suçu işleyen baği'lerin (isyancıların) hem cezâi, hem hukukî sorumlulukları bulunmaktadır. Osmanlı hukuk sisteminde, devlete isyan suçu ile ilgili düzenlemelerde, fıkıh kitaplarında belirtilen hükümler korunmuş olmakla birlikte, yasama faaliyetinin oldukça geniş olduğu bir alandır. Çoğu zaman yollanan adaletnamelerle asayiş sağlanmaya çalışılmış, bazen de şiddetli bir bastırmacı siyaset izlenmiştir. Özellikle kardeş katli meselesi, İslam Hukuk Sistemi açısından oldukça tartışmalı bir konu olma özelliğini korumaktadır. Günümüz ceza hukukunda devlete isyan niteliğindeki suçlar, Anayasa ile güvence altına alınmış ve cezalandırılmıştır. Sonuç olarak; devlete isyan suçu gerek İslam hukuku gerek Osmanlı hukuku ve gerekse günümüz hukuku açısından önemle mütalaa edilmiştir. Bu önem devlet kavramına verilen değerden kaynaklanmaktadır. Suç ile ceza arasındaki hassas dengenin korunması ve cezalandırma ile güdülen gayenin gerçekleşmesi için hukuk kuralları tarihi gelişim içinde bir takım değişikliklere uğramıştır., The application of the Islamic Law in offences against the state in Ottomans had been the subject of my thesis and the particular points mentioned are brifely summerized below: Under the Islamic Criminal Law, the offence of mutiny is distincly identified as a simple offence rather than a political one. According mostly of muslim jurists; it?s punishment is shown in the Quron. Hanafi?s simply define mutiny as an unrightful act that is being committed towards the rightful president of the country In order for a BAGI (mutinious) offence to occur, the act being committed should primarily be prohibited by the Legitimate State, the wrongdoer must breach that prohibition by doing that act and also be held responsible and finally, there must be existence of an unlawful element. Bagi?s who are liable for mutiny against the government have both criminal as well as other lawful responsibilities. Under the Otoman Legal System, the amedments made in relation tho the offence of mutiny in Figh (Islamic Law) boks had also been protected, thus making it a vast area for the jurisdiction to operate within that regard. The public order had mostly been sustained by giving a number of Adaletname (Laws) and less commonly, a strict suppressing policies had been followed. Most specifically, the issue of ?frat ricide? had always been the subject of a continious debate within the Islamic Law. Within today?s criminal law; the mutious offences have been secured by the constitution and the wrondoes receive their punishments accordingly. As a result, mutuious offences had been considered important in İslamic Law, in Otoman Law and today?s criminal law.The amount of importance being given to these offences show how high the concept of state is being valued. Law has changed in some in historical development for protecting the sensitive balance in between crime and punishment and subjecting the aim to punishment.