Search

In 2005 is de Nederlandse marine biodiversiteit uitgebreid met een nieuw sponsje. Pas in 2009 is met de hulp van de Amsterdamse en Russische sponzenexperts definitief vastgesteld dat deze spons naar de wetenschappelijke naam Halisarca dujardini luistert. Het is een opmerkelijke soort die de zachtheid van een marshmellow heeft. Daarom hebben wij hem de Nederlandse naam het Weke sponsje gegeven. In de vijf jaar dat deze West-Europese soort in de Oosterschelde voorkomt is hij echter dramatisch van vorm veranderd. Zien we hier natuurlijke selectie door de ogen van een duikbril?

In 2005 is de Nederlandse marine biodiversiteit uitgebreid met een nieuw sponsje. Pas in 2009 is met de hulp van de Amsterdamse en Russische sponzenexperts definitief vastgesteld dat deze spons naar de wetenschappelijke naam Halisarca dujardini luistert. Het is een opmerkelijke soort die de zachtheid van een marshmellow heeft. Daarom hebben wij hem de Nederlandse naam het Weke sponsje gegeven. In de vijf jaar dat deze West-Europese soort in de Oosterschelde voorkomt is hij echter dramatisch van vorm veranderd. Zien we hier natuurlijke selectie door de ogen van een duikbril?

This study presents the results of a literature review on 11 exotic marine species that are present in the Oosterschelde and could potentially be introduced into the Wadden Sea with shellfish transfers. Ten of the species result from a previous risk study, where they were identified as the species posing the highest risk. The Japanese oyster drill, that was recently observed in the Oosterschelde was also included in this study. The species discussed in the present study are: colonial tunicates Didemnum sp and Botrylloides violaceus the American oyster drill (Urosalpinx cinerea) and the Japanese oysterdrill (Ocinebrellus inornatus), the copepods Myticola orientalis and M. ostreae, the colonial bryozoan Smittoidea prolifica, Marteilia refringens and the macroalgae Gracilaria vermiculophylla, Polysiphonia senticulosa and Undaria pinnatifida. Four of these species (Gracilaria vermiculophylla, Undaria pinnatifida, Didemnum vexillum and Botrylloides violaceus) have recently been observed in the Wadden Sea. Some of these species are known pest species and could have an impact on the Wadden Sea ecosystem and/or the shellfish culture. The information that is collected in this study can be used to get a more realistic estimation of the risks compared to the risk assessment study of 2008 which was based on a worst-case approach. Moreover, the results can be used in the development of mitigating measures to reduce the risks of introducing these exotic species with the shellfish transfer from the Oosterschelde to the Wadden Sea.

Het centrale doel van dit onderzoek is het evalueren van mogelijkheden voor grootschalige zeewierteelt in het Oosterscheldegebied. Er is gekeken naar het maatschappelijke draagvlak in het gebied met betrekking tot de zeewierteelt. Hiernaast is onderzoek gedaan naar teeltsoorten, systemen en hun effecten op het milieu. In dit onderzoek is gekeken naar het potentieel van de zeewieren en is geprobeerd om een positieve bijdrage te leveren aan de Zeeuwse visserijsector en de Zeeuwse economie. Hiernaast heeft het onderzoek geleid tot de opzet van een proeflocatie in de Schelphoek.

Op 15 juni 2010 is door medewerkers van Rijkswaterstaat grote kokkelsterfte (Cerastoderma edule) gemeld bij de Slikken van de Dortsman (Stavenisse) in de Oosterschelde. Een veldbezoek op 17 juni 2010 door medewerkers van IMARES bevestigde deze sterfte. Verspreid over een groot gebied werden tienduizenden kokkels dood aangetroffen op het sediment oppervlak met het vlees nog aanwezig in de schelp. Een eerste onderzoek door het CVI gaf aan dat kokkels van de locatie Slikken van de Dortsman zwaar geïnfecteerd waren met een aantal soorten trematoden, zowel qua prevalentie (aantallen kokkels in de partij) als intensiteit (aantallen parasieten per kokkel). Eind juni 2010 werden in het kader van dit onderzoek acht locaties bezocht in de Oosterschelde.

In de periode van 5 tot en met 25 augustus 2009 zijn er bemonsteringen uitgevoerd van hangcultuur mosselen, mosselpercelen en MZI’s. In totaal zijn er 30 monsters genomen in de Voordelta en de Oosterschelde. In deze studie zijn 65 exoten geïdentificeerd die in potentie zouden kunnen worden geïntroduceerd met de zuid-noordtransporten van de mosselen. Tevens zijn er monsters genomen van MZIinstallaties, de hangcultures en bodemmosselen in de Oosterschelde en de Voordelta. Van de 116 aangetroffen soorten in de monsters uit de Oosterschelde waren 12 soorten gekenmerkt als exoot. In de MZI’s, die een relatief korte tijd in de Oosterschelde hangen zijn er in absoluut getal niet minder, maar wel andere soorten exoten aangetroffen dan in de bodemcultuur.

De minister van LNV heeft beleid ontwikkeld voor het bieden van ruimte aan mosselzaadinvang (MZI) in de Waddenzee, de Oosterschelde en de Voordelta (LNV, 2008a en 2009b). Het beleid schetst onder andere de randvoorwaarden voor de vergunningverlening voor de opschaling van de toepassing van MZI’s. Het gaat onder meer om de ligging en omvang van locaties, de landschappelijke inpassing en de natuurwaarden. De Waddenzee, de Oosterschelde en de Voordelta zijn aangewezen als beschermde natuurmonumenten en Natura 2000-gebieden. Voor het plaatsen van MZI’s is daarom een vergunning noodzakelijk op basis van de Natuurbeschermingswet 1998. Deze Passende Beoordeling is een aanvulling op de eerdere PB’s en heeft alleen betrekking op de mogelijke effecten van het vervroegen van de start van het seizoen waarin de MZI’s in gebruik zijn van 1 april (oude situatie) naar 1 maart. De startdatum 1 maart wordt noodzakelijk geacht om tijdig, d.w.z. voor de broedval de MZI’s gereed te hebben. Afgelopen jaar is gebleken dat de periode tussen de start van de MZI(werkzaamheden en de broedval niet toereikend was om op tijd gereed te zijn. Dit hangt samen met de beschikbaarheid van werkschepen voor verankering en voor het plaatsen van de touwen en netten, het aantal werkbare dagen, en de planning binnen de afzonderlijke ondernemingen die vaak op meerdere locaties MZI’s in gebruik hebben.

A simple experiment to test whether immersion in freshwater for ≤24 hours would kill two oyster drills, Urosalpinx cinerea and Ocinebrellus inornatus was conducted to test the proposal of using freshwater to rid mussel seed of the drills before translocation from the Oosterschelde to the Wadden Sea. Freshwater failed to kill any individuals of either species, but did cause them to detach from the substratum for the entire time of immersion. Immersion in freshwater is therefore not recommended as a method to control the drills. Rinsing in freshwater may be an option to remove the drills without killing them, but has no guarantee of 100 % success. Further investigation may result in the development of other treatment options.

Ten behoeve van het beleid voor de kokkelvisserij heeft het onderzoeksinstituut IMARES in opdracht van het ministerie van LNV in het voorjaar van 2010 het kokkelbestand (Cerastoderma edule) in de Oosterschelde, de Westerschelde, de Waddenzee en de Voordelta geïnventariseerd. De kokkelbestandsopname wordt sinds 1990 uitgevoerd in de Oosterschelde en de Waddenzee. In de Westerschelde wordt sinds 1992 geïnventariseerd en in de Voordelta sinds 1993. Doel van deze inventarisaties is het bepalen van de voorjaarsbestanden in deze gebieden, op basis waarvan er een schatting wordt gemaakt van de bestanden in september. Naast schattingen voor het totale bestand worden ook de oogstbare biomassa’s berekend.

De Nederlandse overheid streeft naar diversificatie van de energieopwekking. Een nauwelijks geëxploiteerd onderdeel is getijdenenergie. Reden waarom deze vorm van energieopwekking tot dusver weinig aandacht heeft gekregen is dat in het Nederlandse kustgebied de stroomsnelheden vaak te laag zijn om met de huidige technieken en energieprijzen rendabele installaties te ontwikkelen. Op enkele plaatsen treden wel relatief hoge snelheden op. Voorbeelden zijn grote stroomgeulen zoals zeegaten tussen de eilanden, de spuisluizen in de Afsluitdijk en Haringvliet en in de stormvloedkering van de Oosterschelde. In de toekomst zijn er wellicht ook mogelijkheden bij openingen in afsluitdammen zoals in de Grevelingen. Door de firma’s Tocardo en Ecofys wordt voorgesteld in twee (van de 62) openingen in de Oosterscheldekering een proefinstallatie voor getijdenenergie te installeren. Omdat het gaat om een nieuwe ontwikkeling waarvan de (mogelijke) effecten nog nooit goed zijn bestudeerd en omdat het project gepland wordt in een Natura2000-gebied, wordt in eerste instantie een proef uitgevoerd met een “centrale” in twee van de 62 doorstroom-openingen.

In het kader van het meerjarige onderzoeksprogramma ‘Monitoring MZI's in de Westelijke Waddenzee en Oosterschelde’ is in 2009 de oogst en productiviteit van MZI activiteiten onderzocht. Hiertoe is gebruik gemaakt van MZI-rapportages op basis van experimenteervergunningen MZI, MZI-rapportages op basis van perceelvergunningen MZI van telefonisch interviews met ondernemers. De waarden liggen voor de Oosterschelde en de Westelijke Waddenzee lager dan de gerealiseerde opbrengsten van 2008. Het ruimtebeslag ligt momenteel op 33% effectieve productieruimte van de totaal vergunde ruimte. De totale productie valt binnen de uitgangspunten van het beleid. Er is geen uitspraak gedaan over het effect van de gerealiseerde productiviteit op de draagkracht. Hiervoor is het van belang dat de analyse wordt uitgevoerd op een hogere resolutie, waarbij een analyse van de totale productie en productiviteit per deelgebied uitgevoerd moet worden. Dergelijke analyses zullen binnen andere onderzoeken uitgevoerd worden.

Op 15 juni 2010 is door medewerkers van Rijkswaterstaat grote kokkelsterfte (Cerastoderma edule) gemeld bij de Slikken van de Dortsman (Stavenisse) in de Oosterschelde. Een veldbezoek op 17 juni 2010 door medewerkers van IMARES bevestigde deze sterfte. Verspreid over een groot gebied werden tienduizenden kokkels dood aangetroffen op het sediment oppervlak met het vlees nog aanwezig in de schelp. Een eerste onderzoek door het CVI gaf aan dat kokkels van de locatie Slikken van de Dortsman zwaar geïnfecteerd waren met een aantal soorten trematoden, zowel qua prevalentie (aantallen kokkels in de partij) als intensiteit (aantallen parasieten per kokkel). Eind juni 2010 werden in het kader van dit onderzoek acht locaties bezocht in de Oosterschelde.

In december 2009 is onderzoek verricht naar de schelpdierwaterkwaliteit in de Nederlandse kustwatergebieden. Doel hiervan was het vaststellen van de gehalten aan fecale coliformen, zware metalen en gehalogeneerde organische stoffen in schelpdiervlees. Daarnaast zijn zintuiglijke waarnemingen op het schelpdiervlees en veldmetingen uitgevoerd voor de verschillende parameters in het oppervlaktewater. De monitoring heeft plaatsgevonden op 12 locaties in gebieden waar schelpdierproductie/visserij voorkomt, namelijk de Westerschelde, Grevelingen, Oosterschelde, Voordelta en de Waddenzee.

In het kader van het meerjarige onderzoeksprogramma ‘Monitoring MZI's in de Westelijke Waddenzee en Oosterschelde’ is in 2009 de oogst en productiviteit van MZI activiteiten onderzocht. Hiertoe is gebruik gemaakt van MZI-rapportages op basis van experimenteervergunningen MZI, MZI-rapportages op basis van perceelvergunningen MZI van telefonisch interviews met ondernemers. De waarden liggen voor de Oosterschelde en de Westelijke Waddenzee lager dan de gerealiseerde opbrengsten van 2008. Het ruimtebeslag ligt momenteel op 33% effectieve productieruimte van de totaal vergunde ruimte. De totale productie valt binnen de uitgangspunten van het beleid. Er is geen uitspraak gedaan over het effect van de gerealiseerde productiviteit op de draagkracht. Hiervoor is het van belang dat de analyse wordt uitgevoerd op een hogere resolutie, waarbij een analyse van de totale productie en productiviteit per deelgebied uitgevoerd moet worden. Dergelijke analyses zullen binnen andere onderzoeken uitgevoerd worden.

In december 2009 is onderzoek verricht naar de schelpdierwaterkwaliteit in de Nederlandse kustwatergebieden. Doel hiervan was het vaststellen van de gehalten aan fecale coliformen, zware metalen en gehalogeneerde organische stoffen in schelpdiervlees. Daarnaast zijn zintuiglijke waarnemingen op het schelpdiervlees en veldmetingen uitgevoerd voor de verschillende parameters in het oppervlaktewater. De monitoring heeft plaatsgevonden op 12 locaties in gebieden waar schelpdierproductie/visserij voorkomt, namelijk de Westerschelde, Grevelingen, Oosterschelde, Voordelta en de Waddenzee.

Het centrale doel van dit onderzoek is het evalueren van mogelijkheden voor grootschalige zeewierteelt in het Oosterscheldegebied. Er is gekeken naar het maatschappelijke draagvlak in het gebied met betrekking tot de zeewierteelt. Hiernaast is onderzoek gedaan naar teeltsoorten, systemen en hun effecten op het milieu. In dit onderzoek is gekeken naar het potentieel van de zeewieren en is geprobeerd om een positieve bijdrage te leveren aan de Zeeuwse visserijsector en de Zeeuwse economie. Hiernaast heeft het onderzoek geleid tot de opzet van een proeflocatie in de Schelphoek.

Met lit. opg

Lit.op, bijl.

Ten behoeve van het beleid voor de kokkelvisserij heeft het onderzoeksinstituut IMARES in opdracht van het ministerie van LNV in het voorjaar van 2010 het kokkelbestand (Cerastoderma edule) in de Oosterschelde, de Westerschelde, de Waddenzee en de Voordelta geïnventariseerd. De kokkelbestandsopname wordt sinds 1990 uitgevoerd in de Oosterschelde en de Waddenzee. In de Westerschelde wordt sinds 1992 geïnventariseerd en in de Voordelta sinds 1993. Doel van deze inventarisaties is het bepalen van de voorjaarsbestanden in deze gebieden, op basis waarvan er een schatting wordt gemaakt van de bestanden in september. Naast schattingen voor het totale bestand worden ook de oogstbare biomassa’s berekend.

De minister van LNV heeft beleid ontwikkeld voor het bieden van ruimte aan mosselzaadinvang (MZI) in de Waddenzee, de Oosterschelde en de Voordelta (LNV, 2008a en 2009b). Het beleid schetst onder andere de randvoorwaarden voor de vergunningverlening voor de opschaling van de toepassing van MZI’s. Het gaat onder meer om de ligging en omvang van locaties, de landschappelijke inpassing en de natuurwaarden. De Waddenzee, de Oosterschelde en de Voordelta zijn aangewezen als beschermde natuurmonumenten en Natura 2000-gebieden. Voor het plaatsen van MZI’s is daarom een vergunning noodzakelijk op basis van de Natuurbeschermingswet 1998. Deze Passende Beoordeling is een aanvulling op de eerdere PB’s en heeft alleen betrekking op de mogelijke effecten van het vervroegen van de start van het seizoen waarin de MZI’s in gebruik zijn van 1 april (oude situatie) naar 1 maart. De startdatum 1 maart wordt noodzakelijk geacht om tijdig, d.w.z. voor de broedval de MZI’s gereed te hebben. Afgelopen jaar is gebleken dat de periode tussen de start van de MZI(werkzaamheden en de broedval niet toereikend was om op tijd gereed te zijn. Dit hangt samen met de beschikbaarheid van werkschepen voor verankering en voor het plaatsen van de touwen en netten, het aantal werkbare dagen, en de planning binnen de afzonderlijke ondernemingen die vaak op meerdere locaties MZI’s in gebruik hebben.

This study presents the results of a literature review on 11 exotic marine species that are present in the Oosterschelde and could potentially be introduced into the Wadden Sea with shellfish transfers. Ten of the species result from a previous risk study, where they were identified as the species posing the highest risk. The Japanese oyster drill, that was recently observed in the Oosterschelde was also included in this study. The species discussed in the present study are: colonial tunicates Didemnum sp and Botrylloides violaceus the American oyster drill (Urosalpinx cinerea) and the Japanese oysterdrill (Ocinebrellus inornatus), the copepods Myticola orientalis and M. ostreae, the colonial bryozoan Smittoidea prolifica, Marteilia refringens and the macroalgae Gracilaria vermiculophylla, Polysiphonia senticulosa and Undaria pinnatifida. Four of these species (Gracilaria vermiculophylla, Undaria pinnatifida, Didemnum vexillum and Botrylloides violaceus) have recently been observed in the Wadden Sea. Some of these species are known pest species and could have an impact on the Wadden Sea ecosystem and/or the shellfish culture. The information that is collected in this study can be used to get a more realistic estimation of the risks compared to the risk assessment study of 2008 which was based on a worst-case approach. Moreover, the results can be used in the development of mitigating measures to reduce the risks of introducing these exotic species with the shellfish transfer from the Oosterschelde to the Wadden Sea.

A simple experiment to test whether immersion in freshwater for ≤24 hours would kill two oyster drills, Urosalpinx cinerea and Ocinebrellus inornatus was conducted to test the proposal of using freshwater to rid mussel seed of the drills before translocation from the Oosterschelde to the Wadden Sea. Freshwater failed to kill any individuals of either species, but did cause them to detach from the substratum for the entire time of immersion. Immersion in freshwater is therefore not recommended as a method to control the drills. Rinsing in freshwater may be an option to remove the drills without killing them, but has no guarantee of 100 % success. Further investigation may result in the development of other treatment options.

De Nederlandse overheid streeft naar diversificatie van de energieopwekking. Een nauwelijks geëxploiteerd onderdeel is getijdenenergie. Reden waarom deze vorm van energieopwekking tot dusver weinig aandacht heeft gekregen is dat in het Nederlandse kustgebied de stroomsnelheden vaak te laag zijn om met de huidige technieken en energieprijzen rendabele installaties te ontwikkelen. Op enkele plaatsen treden wel relatief hoge snelheden op. Voorbeelden zijn grote stroomgeulen zoals zeegaten tussen de eilanden, de spuisluizen in de Afsluitdijk en Haringvliet en in de stormvloedkering van de Oosterschelde. In de toekomst zijn er wellicht ook mogelijkheden bij openingen in afsluitdammen zoals in de Grevelingen. Door de firma’s Tocardo en Ecofys wordt voorgesteld in twee (van de 62) openingen in de Oosterscheldekering een proefinstallatie voor getijdenenergie te installeren. Omdat het gaat om een nieuwe ontwikkeling waarvan de (mogelijke) effecten nog nooit goed zijn bestudeerd en omdat het project gepland wordt in een Natura2000-gebied, wordt in eerste instantie een proef uitgevoerd met een “centrale” in twee van de 62 doorstroom-openingen.

Ten behoeve van het beleid voor de kokkelvisserij heeft het onderzoeksinstituut Wageningen IMARES in opdracht van het ministerie van LNV in het voorjaar van 2009 het kokkelbestand (Cerastoderma edule) in de Oosterschelde, de Westerschelde, de Waddenzee en de Voordelta geïnventariseerd. De kokkelbestandsopname wordt sinds 1990 uitgevoerd in de Oosterschelde en de Waddenzee. In de Westerschelde wordt sinds 1992 geïnventariseerd en in de Voordelta sinds 1993. Doel van deze inventarisaties is het bepalen van de voorjaarsbestanden in deze gebieden, op basis waarvan er een schatting wordt gemaakt van de bestanden in september. Naast schattingen voor het totale bestand worden ook de oogstbare biomassa’s berekend.

In December van 2008 is onderzoek verricht naar de schelpdierwaterkwaliteit in de Nederlandse kustwatergebieden. Hierbij is gebruik gemaakt van indicatormicro-organismen: de fecale coliformen, ten einde de schelpdierwaterkwaliteit te toetsen aan de geldende regelgeving (2006/113/EC inzake de vereiste kwaliteit van schelpdierwater).

Met lit. opg

Met lit. opg

Voorafgaand aan de werkzaamheden op locaties in de Oosterschelde, waar vooroeververdediging zal plaatsvinden, dient een zogenaamd T0-onderzoek uitgevoerd te worden. De resultaten van deze T0-studie zullen als input gebruikt worden voor een later op te starten monitoringsprogramma naar mogelijke effecten van vooroeververdediging op deze soorten. Eén van deze monitoringsactiviteiten betreft het vastleggen van de huidige gehalten aan zware metalen in soorten die aanwezig zijn op deze locaties. Hiervoor zijn in september 2009 op verschillende locaties in de Oosterschelde en Westerschelde de volgende soorten bemonsterd: wieren (bruinwieren), slakken (alikruiken), zakpijpen (doorzichtige zakpijp en Japanse zakpijp), sponzen (geweispons), anemonen (zeeanjelier), schelpdieren (mossel en oester) en zeesterren. Deze zijn geanalyseerd op gehalten aan zware metalen die opgenomen zijn in het Besluit Bodemkwaliteit en aanvullend ijzer, aluminium en mangaan

Met lit. opg

De stromingen in de Ooster- en Westerschelde zorgen lokaal voor erosie van de oevers en geulwanden. Om dat proces tegen te gaan, worden op die locaties waar deze erosie de stabiliteit van de waterkering in gevaar brengt of de reeds bestaande oeverwerken ondermijnt, ‘bestortingen’ uitgevoerd om de oevers te beschermen. In 2009 zijn oeververdedigingswerken gepland en vanaf de zomer reeds gedeeltelijk uitgevoerd op drie locaties in de Oosterschelde en twee locaties in de Westerschelde. Rijkswaterstaat maakt voor dijkversterkingen in de Oosterschelde gebruik van breuksteen en staalslakken. Door de ‘bestortingen’ zal de bestaande lokale fauna en flora in ieder geval tijdelijk verdwijnen. Daarnaast kunnen er door het gebruik van staalslakken en breukstenen effecten optreden op de aanwezige flora en fauna, zoals bijvoorbeeld door uitloging van stoffen (waaronder zware metalen) uit staalslakken. Met name over uitloging van stoffen uit staalslakken in het mariene milieu is weinig bekend, evenals eventuele effecten hiervan op de flora en fauna. Voorafgaand aan geplande werkzaamheden op de locaties in de Oosterschelde is een zogenaamd T0-onderzoek (T nul) uitgevoerd. De uitkomsten zullen als referentie gebruikt worden voor een later op te starten monitoringsprogramma. Dit rapport beschrijft deze T0-situatie en is gebaseerd op drie onderliggende datarapportages.

De rijksoverheid heeft beleid ontwikkeld voor het bieden van ruimte aan mosselzaadinvang (MZI) in de Waddenzee, de Oosterschelde en de Voordelta (LNV, 2008a en 2009b). Het beleid schetst onder andere de randvoorwaarden voor de vergunningverlening voor de opschaling van de toepassing van MZI’s. Voor een plan dat, gelet op de instandhoudingsdoelen voor een Natura-2000 gebied, de kwaliteit van de habitats kan verslechteren of een significant verstorend effect kan hebben, dient het bestuursorgaan alvorens het plan vast te stellen, een passende beoordeling op te stellen. Het moet dan wel gaan om een plan dat concreet is en direct tot aantasting van het gebied zou kunnen leiden.

Met lit. opg

Sinds de aanleg van de stormvloedkering en de compartimenteringsdammen wordt het ecosysteem van de Oosterschelde aangetast door een fenomeen dat ‘zandhonger’ wordt genoemd. Doordat er minder water wordt getransporteerd zijn de geulen overgedimensioneerd. Door de verminderde stroomsnelheden in de geulen sedimenteert daar zand. Dit zand is afkomstig van de omliggende slikken en platen, waardoor deze afkalven. De slikken en platen komen hierdoor steeds lager te liggen. In dit kader is Rijkwaterstaat overgegaan tot een zandsuppletieproef op de Galgenplaat. De bagger- en stortwerkzaamheden hebben geleid tot tijdelijke en plaatselijke verhoogde concentratie aan zwevend stof in de waterkolom, het geen een effect kan hebben op de voedselbeschikbaarheid, en bijgevolg het rendement van mosselen op omringende percelen. In deze studie is onderzocht hoe de werkzaamheden de groei en kwaliteit van mosselen in de omgeving hebben beïnvloed.

Met lit. opg

In de Voordelta, de Oosterschelde en de Westerschelde zijn een aantal gebieden gesloten voor schelpdier- en/of bodemberoerende visserij. Het voornaamste doel van deze sluiting is de bodem en de bodemdieren te beschermen. In deze studie wordt nagegaan hoe de natuurwaarden zich in deze gebieden hebben ontwikkeld sinds de sluiting en of de vooropgestelde beleidsdoelen zijn gehaald.

De stromingen in de Ooster- en Westerschelde zorgen lokaal voor erosie van de oevers en geulwanden. Om dat proces tegen te gaan, worden op die locaties waar deze erosie de stabiliteit van de waterkering in gevaar brengt of de reeds bestaande oeverwerken ondermijnt, ‘bestortingen’ uitgevoerd om de oevers te beschermen. In 2009 zijn oeververdedigingswerken gepland en vanaf de zomer reeds gedeeltelijk uitgevoerd op drie locaties in de Oosterschelde en twee locaties in de Westerschelde. Rijkswaterstaat maakt voor dijkversterkingen in de Oosterschelde gebruik van breuksteen en staalslakken. Door de ‘bestortingen’ zal de bestaande lokale fauna en flora in ieder geval tijdelijk verdwijnen. Daarnaast kunnen er door het gebruik van staalslakken en breukstenen effecten optreden op de aanwezige flora en fauna, zoals bijvoorbeeld door uitloging van stoffen (waaronder zware metalen) uit staalslakken. Met name over uitloging van stoffen uit staalslakken in het mariene milieu is weinig bekend, evenals eventuele effecten hiervan op de flora en fauna. Voorafgaand aan geplande werkzaamheden op de locaties in de Oosterschelde is een zogenaamd T0-onderzoek (T nul) uitgevoerd. De uitkomsten zullen als referentie gebruikt worden voor een later op te starten monitoringsprogramma. Dit rapport beschrijft deze T0-situatie en is gebaseerd op drie onderliggende datarapportages.

Sinds de aanleg van de stormvloedkering en de compartimenteringsdammen wordt het ecosysteem van de Oosterschelde aangetast door een fenomeen dat ‘zandhonger’ wordt genoemd. Doordat er minder water wordt getransporteerd zijn de geulen overgedimensioneerd. Door de verminderde stroomsnelheden in de geulen sedimenteert daar zand. Dit zand is afkomstig van de omliggende slikken en platen, waardoor deze afkalven. De slikken en platen komen hierdoor steeds lager te liggen. De laatste jaren wordt nagedacht over ingrepen die het proces van de zandhonger kunnen vertragen of. In onderhavige studie is onderzocht hoe de werkzaamheden de groei en kwaliteit van mosselen in de omgeving hebben beïnvloed. De resultaten van deze studie duiden niet op een negatief effect van bagger- en suppletiewerkzaamheden op de groei en ontwikkeling van de mosselen in de omgeving.

In December van 2008 is onderzoek verricht naar de schelpdierwaterkwaliteit in de Nederlandse kustwatergebieden. Hierbij is gebruik gemaakt van indicatormicro-organismen: de fecale coliformen, ten einde de schelpdierwaterkwaliteit te toetsen aan de geldende regelgeving (2006/113/EC inzake de vereiste kwaliteit van schelpdierwater).

Met lit. opg

Het voorgenomen plan is om op verschillende locaties in de Natura 2000-gebieden Waddenzee, Voordelta en Oosterschelde MZI-installaties te plaatsen en te exploiteren. Het gaat om 9 locaties in de Waddenzee (totaal oppervlak 545 ha, waarvan maximaal 500 ha in gebruik; in de 1e tranche die geldt voor de jaren 2010 en 2011 wordt hiervan 205 ha uitgegeven), 1 locatie in de Voordelta (totaal oppervlak 60 ha, waarvan 12 ha in de 1e tranche in gebruik) en 4 locaties in de Oosterschelde (totaal oppervlak 200 ha, waarvan in de 1e tranche 110 ha wordt uitgegeven). Indien de locaties volledig worden benut, worden er met uitzondering van de locatie Schaar van Renesse (Voordelta) en de locatie Zuidmeep (Waddenzee) geen significante negatieve effecten van de geselecteerde locaties op de Natura 2000-instandhoudingsdoelen verwacht. Voor de locatie Zuidmeep kunnen significante effecten niet worden uitgesloten voor het instandhoudingsdoel van de Bergeend, gezien de nabijheid van een ruigebied van deze soort. Voor de locatie Schaar van Renesse kunnen significante negatieve effecten van MZI’s niet met zekerheid worden uitgesloten voor het instandhoudingsdoel van de Roodkeelduiker, aangezien deze verstoringsgevoelige soort dan nog aanwezig is in het betreffende gebied

Het voorgenomen plan is om op verschillende locaties in de Natura 2000-gebieden Waddenzee, Voordelta en Oosterschelde MZI-installaties te plaatsen en te exploiteren. Het gaat om 9 locaties in de Waddenzee (totaal oppervlak 545 ha, waarvan maximaal 500 ha in gebruik; in de 1e tranche die geldt voor de jaren 2010 en 2011 wordt hiervan 205 ha uitgegeven), 1 locatie in de Voordelta (totaal oppervlak 60 ha, waarvan 12 ha in de 1e tranche in gebruik) en 4 locaties in de Oosterschelde (totaal oppervlak 200 ha, waarvan in de 1e tranche 110 ha wordt uitgegeven). Indien de locaties volledig worden benut, worden er met uitzondering van de locatie Schaar van Renesse (Voordelta) en de locatie Zuidmeep (Waddenzee) geen significante negatieve effecten van de geselecteerde locaties op de Natura 2000-instandhoudingsdoelen verwacht. Voor de locatie Zuidmeep kunnen significante effecten niet worden uitgesloten voor het instandhoudingsdoel van de Bergeend, gezien de nabijheid van een ruigebied van deze soort. Voor de locatie Schaar van Renesse kunnen significante negatieve effecten van MZI’s niet met zekerheid worden uitgesloten voor het instandhoudingsdoel van de Roodkeelduiker, aangezien deze verstoringsgevoelige soort dan nog aanwezig is in het betreffende gebied

Het doel van de ecologische analyse is aan te geven of, en zo ja welke, ecologische functies aan de orde zijn bij toepassing van mosselzaadinvang (MZI) in de gegeven zoekgebieden en wat de mogelijke effecten zijn. De analyse is gebaseerd op de resultaten van eerdere MZI evaluaties en gericht op mogelijke effecten op draagkracht, bodem, vogels en zeezoogdieren. Omdat het gaat om een vergelijking van gebieden is de aandacht vooral gericht op effecten die ruimtelijk verschillend kunnen uitwerken. Op basis van deze studie kan een keuze worden gemaakt van een redelijk groot aantal locaties waarvoor geen omvangrijke nadelige effecten van MZI toepassingen worden verwacht. Deze locaties bevinden zich in de Waddenzee, Voordelta en Oosterschelde, met een evenredige verdeling over deze gebieden.

Ten behoeve van het beleid voor de kokkelvisserij heeft het onderzoeksinstituut Wageningen IMARES in opdracht van het ministerie van LNV in het voorjaar van 2009 het kokkelbestand (Cerastoderma edule) in de Oosterschelde, de Westerschelde, de Waddenzee en de Voordelta geïnventariseerd. De kokkelbestandsopname wordt sinds 1990 uitgevoerd in de Oosterschelde en de Waddenzee. In de Westerschelde wordt sinds 1992 geïnventariseerd en in de Voordelta sinds 1993. Doel van deze inventarisaties is het bepalen van de voorjaarsbestanden in deze gebieden, op basis waarvan er een schatting wordt gemaakt van de bestanden in september. Naast schattingen voor het totale bestand worden ook de oogstbare biomassa’s berekend.

In de Voordelta, de Oosterschelde en de Westerschelde zijn een aantal gebieden gesloten voor schelpdier- en/of bodemberoerende visserij. Het voornaamste doel van deze sluiting is de bodem en de bodemdieren te beschermen. In deze studie wordt nagegaan hoe de natuurwaarden zich in deze gebieden hebben ontwikkeld sinds de sluiting en of de vooropgestelde beleidsdoelen zijn gehaald.

De rijksoverheid heeft beleid ontwikkeld voor het bieden van ruimte aan mosselzaadinvang (MZI) in de Waddenzee, de Oosterschelde en de Voordelta (LNV, 2008a en 2009b). Het beleid schetst onder andere de randvoorwaarden voor de vergunningverlening voor de opschaling van de toepassing van MZI’s. Voor een plan dat, gelet op de instandhoudingsdoelen voor een Natura-2000 gebied, de kwaliteit van de habitats kan verslechteren of een significant verstorend effect kan hebben, dient het bestuursorgaan alvorens het plan vast te stellen, een passende beoordeling op te stellen. Het moet dan wel gaan om een plan dat concreet is en direct tot aantasting van het gebied zou kunnen leiden.

Sinds de aanleg van de stormvloedkering en de compartimenteringsdammen wordt het ecosysteem van de Oosterschelde aangetast door een fenomeen dat ‘zandhonger’ wordt genoemd. Doordat er minder water wordt getransporteerd zijn de geulen overgedimensioneerd. Door de verminderde stroomsnelheden in de geulen sedimenteert daar zand. Dit zand is afkomstig van de omliggende slikken en platen, waardoor deze afkalven. De slikken en platen komen hierdoor steeds lager te liggen. In dit kader is Rijkwaterstaat overgegaan tot een zandsuppletieproef op de Galgenplaat. De bagger- en stortwerkzaamheden hebben geleid tot tijdelijke en plaatselijke verhoogde concentratie aan zwevend stof in de waterkolom, het geen een effect kan hebben op de voedselbeschikbaarheid, en bijgevolg het rendement van mosselen op omringende percelen. In deze studie is onderzocht hoe de werkzaamheden de groei en kwaliteit van mosselen in de omgeving hebben beïnvloed.

Het doel van de ecologische analyse is aan te geven of, en zo ja welke, ecologische functies aan de orde zijn bij toepassing van mosselzaadinvang (MZI) in de gegeven zoekgebieden en wat de mogelijke effecten zijn. De analyse is gebaseerd op de resultaten van eerdere MZI evaluaties en gericht op mogelijke effecten op draagkracht, bodem, vogels en zeezoogdieren. Omdat het gaat om een vergelijking van gebieden is de aandacht vooral gericht op effecten die ruimtelijk verschillend kunnen uitwerken. Op basis van deze studie kan een keuze worden gemaakt van een redelijk groot aantal locaties waarvoor geen omvangrijke nadelige effecten van MZI toepassingen worden verwacht. Deze locaties bevinden zich in de Waddenzee, Voordelta en Oosterschelde, met een evenredige verdeling over deze gebieden.