Search

Belangrijkste uitkomsten van dit onderzoek zijn: schaalvergroting in de biologische landbouw kan bijdragen aan verduurzaming; grotere biologische bedrijven kennen wel een aantal aandachtspunten; dure grond remt de groei van biologische bedrijven.

In de komende decennia zal de bevolkingsgroei in Nederland geleidelijk tot stilstand komen, waarna waarschijnlijk een daling zal inzetten. De groei verschilt per regio, en als sommige regio's blijven groeien moeten andere noodzakelijkerwijs krimpen. In sommige regio's is de bevolking al aan het dalen, en andere krijgen in de nabije toekomst met krimp te maken. Dit proces zal op regionaal niveau aanzienlijke sociale en economische gevolgen hebben. Bevolkingskrimp is de laatste jaren dan ook een belangrijk thema geworden op de beleidsagenda van zowel de rijksoverheid als de betrokken regio's. Welke rol kunnen landbouw en recreatie spelen in het mitigeren van de problemen rond krimp? En welke gevolgen kan krimp hebben voor deze beide sectoren? Dit rapport geeft antwoorden op deze vragen voor de drie onderzochte regio's: Noord- en Oost-Groningen, Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Limburg.

This paper presents a spatially explicit rural agent-based model which has been developed to assess how agricultural policy interventions, market dynamics and environmental change affect heterogeneous farm agents, their land use and the landscape of which they are part. This model moves beyond current literature by modelling market transactions among agents that are heterogeneous with respect to their economic and environmental characteristics within their spatially explicit landscape. The spatially explicit landscape is described by plot size, natural environmental and agricultural quality, shape, type of land use, intensity of use and distance to the homestead. The model is presented using the Overview, Design concepts, and Details (ODD) protocol. Modelling features are demonstrated by evaluating two different land market implementations which are based on auction mechanisms. We also explore how economic indicators change as the relative market power of buyers and sellers change, by moving from a buyers to a sellers’ market and vice versa.

Over the past years several studies have explored future land use trends for Europe. This paper presents a comparison of six land use studies for Europe that explore land use changes until 2020/2030. We compared these studies with respect to qualitative as well as quantitative aspects. The qualitative analysis shows that many studies focus on agricultural land uses and therefore draw on detailed agricultural models, while only few include urban developments. The purpose of about half of the studies is to provide land use outlooks, while the other half used scenarios to test the behaviour of scientific models or show their potential applicability. For the quantitative comparison we considered the results of their reference and alternative scenarios. This comparison shows that there is a large difference between the projected results provided by the different outlooks. We even found that alternative scenario outcomes within a single outlook study are more similar than the results of reference scenarios between outlook studies. To a large extent this can be traced back to the differences in initial data sources, data pre-processing and model assumptions. To exclude the impact of differences in initial data, also relative changes were computed. Results from this analysis show a large range of values, which indicates a large uncertainty in the results of land use outlooks. We suggest using all results as the plausibility space for future land use changes. Many studies have kept the values of drivers within a rather limited range, while in reality larger shocks may well be possible.

In opdracht van de staatssecretaris van het ministerie van EL&I wordt een TEEB-studie voor Nederland uitgevoerd. Deze studie bestaat uit zes deelstudies: TEEB voor Fysiek Nederland, TEEB voor handelsketens, TEEB voor het Nederlandse bedrijfsleven, TEEB Natuur en Gezondheid, TEEB voor de stad en TEEB voor de BES-eilanden. In deze studies wordt de waarde van ecosystemen, biodiversiteit en ecosysteemdiensten in beeld gebracht volgens de door TEEB voorgestane aanpak. Onderhavige studie is de voorstudie voor het project TEEB voor Fysiek Nederland waarin bouwstenen verzameld worden voor een in de hoofdstudie uit te voeren waarderingsstudie om de waarde van ecosystemen en biodiversiteit te illustreren

Volatile output prices lead to a fluctuating shadow price (profitability) of agricultural land, and therefore may impact land use decisions in case of risk-averse behaviour. In this paper we assess the effect of volatile agricultural output prices on agricultural land-use change over the past decade in the Netherlands. Using regional data from 2000 through 2009, the number of hectares of land for 10 land uses was calculated. To determine the joint distribution of agricultural activities, hectares of land for each land use were converted to land share equations. Land share equations were estimated to determine the contribution of increased price volatility to land use change. Results show that larger volatility affects land shares negatively. Producer’s output responses, therefore, were consistently affected by risk-averse behaviour.

Aan de hand van de Triple-O benadering, die een goede en duurzame benutting van ecosysteemdiensten als startpunt voor gebiedsontwikkeling neemt, is het gebied onder de loep genomen. Doel was het aanreiken van nieuwe ideëen en concepten voor de inrichting van het westelijke veenweidegebied en het testen van de benadering. Hierbij zijn de stappen Ontdekken, Overeenkomen en Ontwikkelen gevolgd. De ervaringen met het toepassen van de Triple-O benadering zijn over het algemeen positief. Het heeft geleid tot andere ideëen en nieuwe inzichten, vooral bij de uitwerkingen van de twee business cases 'Waterboeren' en 'Rietteelt'. Het ruimtelijk verbinden van de diensten die het gebied kan leveren en de benutting ervan was ingewikkelder dan gedacht. Dit had veel te maken met het feit dat de schaal waarop ecosysteemdiensten worden geleverd per dienst verschilt en vaak anders is dan het schaalniveau waarop deze worden benut. De ecosysteemdienstenbenadering binnen het Triple-O concept lijkt zeker toepasbaar om beslissers bewust te maken van de potenties van het gebied en te helpen onderzoeken in hoeverre die potentie wordt benut. Het opschalen van de resultaten naar andere kansrijke gebieden lijkt niet zinvol. De ervaring is dat er juist zoveel meerwaarde te halen valt uit de lokale situatie en de verwachting is dat uitwerking van bedrijfssystemen met rietteelt of met water juist erg afhankelijk is van de lokale actoren (ondernemers, overheden). De uitwerkingen zijn daarom niet zo gemakkelijk naar elders de kopieren, de toepassing van de Triple-O benadering wel.

Sinds enkele jaren staat de krimp van de bevolking in Nederland hoog op de politieke en bestuurlijke agenda. Steeds meer gemeenten en regio’s krijgen te maken met dalende bevolkingsaantallen en een veranderende samenstelling van de bevolking. Krimp op lokaal en regionaal niveau wordt in eerste instantie gezien als een verantwoordelijkheid van regionale overheden. Echter, de Rijksoverheid ziet voor zichzelf wel een belangrijke ondersteunende en faciliterende rol ten aanzien van het krimpvraagstuk, getuige onder andere ook de focus en de afspraken in het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling (Rijk, VNG, IPO, 2009, 2011). De ondersteuning van de Rijksoverheid vindt onder andere plaats via inzet in de krimppilots- en experimenten en op basis van (een regierol bij) kennisontwikkeling.

EL&I heeft de ambitie om voor de Begroting 2013 een indicator te ontwikkelen die de economische betekenis van natuur/biodiversiteit weergeeft voor maatschappelijke functies in de vorm van het aandeel van ecosysteemdiensten dat is opgenomen in het bbp. In het bijzonder gaat het daarbij om een indicator in de vorm van het aandeel ecosysteemdiensten in het bbp die de waarde van natuur in maatschappelijke functies weerspiegelt

De agribusiness in Noord-Holland Noord wil de internationale concurrentiepositie behouden en versterken. De regio pakt dit op analoog aan het topsectorenbeleid van het ministerie van EL&I, waarbij het draait om samenwerking tussen ondernemers, kennisinstellingen en overheid.

Volatile output prices lead to a fluctuating shadow price (profitability) of agricultural land, and therefore may impact land use decisions in case of risk-averse behaviour. In this paper we assess the effect of volatile agricultural output prices on agricultural land-use change over the past decade in the Netherlands. Using regional data from 2000 through 2009, the number of hectares of land for 10 land uses was calculated. To determine the joint distribution of agricultural activities, hectares of land for each land use were converted to land share equations. Land share equations were estimated to determine the contribution of increased price volatility to land use change. Results show that larger volatility affects land shares negatively. Producer’s output responses, therefore, were consistently affected by risk-averse behaviour.

Binnen de maatregelen die in dit rapport worden overwogen, zijn de grootste baten van de kaderrichtlijn mariene strategie gerelateerd aan zwerfafval op zee. De grootste financiële voordelen zijn gerelateerd aan het reduceren van grotere stukken zwerfafval op zee. Het doel dat is gesteld om een goede milieustatus te bereiken voor biota, zal echter pas worden bereikt als de hoeveelheid kleine plastic deeltjes in de zee wordt verminderd, aangezien dit de grootste drukfactor is. Maatregelen om het aantal verloren netten en delen van netten tot een minimum te beperken, zijn potentieel kosteneffectief. Mensen bewust maken van hun eigen bijdrage aan het zwerfafval probleem op zee zal een belangrijke rol spelen bij het beperken van zwerfafval, zowel van toeristen op het strand als van zeevaarders en vissers op zee.

In de Agenda Landschap (2008) speelt het motto 'meedenken, meedoen en meebetalen' een belangrijke rol. Deze notitie geeft de wijze weer waarop provincies burgers betrekken en inzetten bij het landschapsbeleid

Monitoring en evaluatie van de programma's "leren voor duurzame ontwikkeling" en "natuur- en milieueducatie". Binnen het programma NME heeft het instrument 'arrangementenmodel' een centrale plaats ingenomen. Binnen de arrangementen zijn nieuwe samenwerkingsvormen tussen NME-organisaties en blijvende contacten met nieuwe partners ontstaan, en wordt er meer aangesloten bij de bestuurlijke agenda van gemeenten. Vraagarticulatie en verankering van deze nieuwe manier van werken blijven aandachtspunten voor de toekomst.

De Natuurverkenning verschijnt in een turbulente tijd waarin natuur en landschap sterk gepolitiseerd zijn. Met de verkenning wil het PBL een bijdrage leveren aan het structureren van het debat over de vernieuwing van het langetermijnbeleid en een impuls geven aan de politieke afwegingen. Nieuw is het gebruik van normatieve toekomstscenario’s als hulpmiddel om de achterliggende drijfveren voor natuurbeleid te verhelderen.

In de komende decennia zal de bevolkingsgroei in Nederland geleidelijk tot stilstand komen, waarna waarschijnlijk een daling zal inzetten. De groei verschilt per regio, en als sommige regio's blijven groeien moeten andere noodzakelijkerwijs krimpen. In sommige regio's is de bevolking al aan het dalen, en andere krijgen in de nabije toekomst met krimp te maken. Dit proces zal op regionaal niveau aanzienlijke sociale en economische gevolgen hebben. Bevolkingskrimp is de laatste jaren dan ook een belangrijk thema geworden op de beleidsagenda van zowel de rijksoverheid als de betrokken regio's. Welke rol kunnen landbouw en recreatie spelen in het mitigeren van de problemen rond krimp? En welke gevolgen kan krimp hebben voor deze beide sectoren? Dit rapport geeft antwoorden op deze vragen voor de drie onderzochte regio's: Noord- en Oost-Groningen, Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Limburg.

Dit onderzoek is gericht op de vraag hoe het ministerie van EL&I en in het bijzonder de directie Regio en Ruimtelijke Economie (RRE) innovaties kunnen faciliteren op het snijvlak van topsectoren. Dit rapport beschrijft oude en nieuwe theorieën over innovatie, die in combinatie met elkaar kunnen worden gebruikt. Aan de hand van de theorie zijn vijf innovatieprojecten beschreven en geanalyseerd. Informatie is verkregen uit de literatuur, van internet en van sleutelpersonen van de cases. Verder behandelt dit rapport het generieke innovatiebeleid en het topsectorenbeleid, waaronder de organisatie voor innovatie bij het ministerie van EL&I. Dit rapport beschrijft tenslotte conclusies en aanbevelingen over denkbare rollen van RRE en andere actoren (1) en bouwstenen voor een systematische aanpak van innovatieprojecten (2).

De aanleiding voor de MKBA Landschap is de reactie van het Centraal Planbureau (CPB, 2007) op het onderzoek Investeren in het Nederlandse Landschap. Opbrengst: geluk en euro’s van het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV, 2007). Daarin wordt geconcludeerd dat investeren in landschap per saldo tot positieve maatschappelijke baten leidt, namelijk 17,8 miljard. De berekening is gebaseerd op de opschaling van de ingeschatte kosten en baten van drie gebieden naar die voor geheel Nederland. Het CPB gaf als aanbeveling om in voorbeeldgebieden de baten van landschapselementen empirisch te toetsen. Het ministerie van LNV heeft het LEI gevraagd deze empirische toetsing uit te voeren. Meer specifiek was de vraag van LNV: wat zijn de belevingswaarde en de woongenotbaten van landschapsinvesteringen? De reden om op deze baten te focussen was dat dit grote batenposten in LNV (2007) waren en CPB met name bij deze batenposten kanttekeningen plaatste.

Firms are able to survive only if they adapt appropriately in response to disturbances. The ability of a farm to continue after a disturbance is defined as resilience. To analyse the resilience of EU farms we explain exit and the number of adaptation strategies that farmers follow under two scenarios. The current CAP will be continued in the base scenario, while it will be abolished in scenario 2. The outcomes show that under both scenarios large more specialised farms with young farm heads are most resilient, and small more diversified farms headed by old farmers are least resilient.

Nederland is internationaal gezien een belangrijk overwinteringsgebied voor ganzen en smienten. Naar schatting overwintert twee derde tot driekwart van de totale Europese populatie in ons land. Naast deze in de winter verblijvende ganzen is de populatie zomerganzen de afgelopen jaren zeer sterk toegenomen. Daarmee zijn tevens de kosten voor het huidige ganzenbeleid (foerageergebieden en het vergoeden van schade aan gewassen) toegenomen. Momenteel is er een voorstel van de Ganzen-7 (G-7), bestaande uit de twaalf Landschappen, de Federatie Particulier Grondbezit, de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland, Natuurmonumenten, stichting Agrarisch en Particulier Natuur- en Landschapsbeheer Nederland, Staatsbosbeheer, Vogelbescherming Nederland voor een alternatief winter- en zomerganzenbeleid.

In de Agenda Landschap (2008) speelt het motto 'meedenken, meedoen en meebetalen' een belangrijke rol. Deze notitie geeft de wijze weer waarop provincies burgers betrekken en inzetten bij het landschapsbeleid

Voor de hippische sector belangrijke thema's relateren de auteurs aan te verwachten maatschappelijke trends tot 2028. Zij beschrijven de betekenis van deze trends voor de ontwikkeling van de hippische sector tot 2028. Het wen- kend perspectief is een goede aansluiting tussen de hippische sector en het hippisch onderwijs in het jaar 2028. Vervolgens geeft deze brochure een aantal suggesties voor het hippisch onderwijs om toekomstige arbeidskrachten op te leiden die, gezien de maatschappelijke trends, de relevante kennis en vaardigheden bezitten.

In dit rapport zijn aanbevelingen gedaan voor een toekomstige vergoedingsregeling voor het versneld onderwerken van de graanresten (stoppels en gevallen graankorrels) na de graanoogst in de nabijheid van Schiphol (Haarlemmermeerpolder). Als de regeling wordt uitgevoerd zal deze in de weken na de graanoogst de veiligheid van het vliegverkeer naar en van Schiphol bevorderen. In dit rapport zijn twee vergoedingsregelingen doorberedeneerd en berekend. Bij beide regelingen wordt het stro gehakseld en samen met de graanstoppel ondergewerkt. In de ene regeling wordt het land geploegd en bij de andere regeling wordt een groenbemester ingezaaid. De voorgestelde vergoeding voor beide regelingen ontlopen elkaar niet veel: circa 700 euro per ha. Daarboven op kan voor aanvullende zaken (administratie, monitoren ganzen, overleg) en om het geheel bedrijfseconomisch aantrekkelijker te maken een opslag komen. Voorgesteld wordt om uiteindelijk één regeling aan de graantelers voor te leggen en het verder aan hen over te laten wat men kiest. Als de graanoogstresten (stro en resterende korrels) maar ondergewerkt zijn binnen twee dagen na de oogst.

Sinds enkele jaren staat de krimp van de bevolking in Nederland hoog op de politieke en bestuurlijke agenda. Steeds meer gemeenten en regio’s krijgen te maken met dalende bevolkingsaantallen en een veranderende samenstelling van de bevolking. Krimp op lokaal en regionaal niveau wordt in eerste instantie gezien als een verantwoordelijkheid van regionale overheden. Echter, de Rijksoverheid ziet voor zichzelf wel een belangrijke ondersteunende en faciliterende rol ten aanzien van het krimpvraagstuk, getuige onder andere ook de focus en de afspraken in het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling (Rijk, VNG, IPO, 2009, 2011). De ondersteuning van de Rijksoverheid vindt onder andere plaats via inzet in de krimppilots- en experimenten en op basis van (een regierol bij) kennisontwikkeling.

Het regeerakkoord van het Kabinet Rutte was zeer duidelijk: de EHS zou in 2018 herijkt gerealiseerd worden, met een maximale inzet op beheer en minimale inzet op verwerving. Dit beleid is vervolgens financieel uitgewerkt in de rijksbegroting en in het onderhandelingsakkoord decentralisatie natuur tussen rijk en provincie (het 'Natuurakkoord'). Door dit geschuif met taken van Rijk naar provincies is er begrotingstechnisch een complexe situatie ontstaan en het is de vraag welke budgetten voor het terreibeheer beschikbaar zijn. Terreinbeheerders hebben aangegeven dat zij zich op dit punt grote zorgen maken. Reden om de bezuinigingen op terreinbeheer op een rij te zetten.

Aan de hand van de Triple-O benadering, die een goede en duurzame benutting van ecosysteemdiensten als startpunt voor gebiedsontwikkeling neemt, is het gebied onder de loep genomen. Doel was het aanreiken van nieuwe ideëen en concepten voor de inrichting van het westelijke veenweidegebied en het testen van de benadering. Hierbij zijn de stappen Ontdekken, Overeenkomen en Ontwikkelen gevolgd. De ervaringen met het toepassen van de Triple-O benadering zijn over het algemeen positief. Het heeft geleid tot andere ideëen en nieuwe inzichten, vooral bij de uitwerkingen van de twee business cases 'Waterboeren' en 'Rietteelt'. Het ruimtelijk verbinden van de diensten die het gebied kan leveren en de benutting ervan was ingewikkelder dan gedacht. Dit had veel te maken met het feit dat de schaal waarop ecosysteemdiensten worden geleverd per dienst verschilt en vaak anders is dan het schaalniveau waarop deze worden benut. De ecosysteemdienstenbenadering binnen het Triple-O concept lijkt zeker toepasbaar om beslissers bewust te maken van de potenties van het gebied en te helpen onderzoeken in hoeverre die potentie wordt benut. Het opschalen van de resultaten naar andere kansrijke gebieden lijkt niet zinvol. De ervaring is dat er juist zoveel meerwaarde te halen valt uit de lokale situatie en de verwachting is dat uitwerking van bedrijfssystemen met rietteelt of met water juist erg afhankelijk is van de lokale actoren (ondernemers, overheden). De uitwerkingen zijn daarom niet zo gemakkelijk naar elders de kopieren, de toepassing van de Triple-O benadering wel.

De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), onderdeel van Natura 2000, is economisch voordelig voor ons land. Van 2013 tot 2020 zijn de economische baten zo'n 100-200 mln. euro/jaar hoger dan de kosten. De baten van de PAS voor de sectoren landbouw, industrie en verkeer en vervoer bedragen in die periode naar schatting 200 tot 300 mln. euro/jaar, terwijl de economische kosten op een kleine 100 mln. euro/jaar worden geschat. De PAS leidt tot duidelijkheid voor ondernemers. Die duidelijkheid levert economisch voordeel op. De veehouderij bij de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden kan zich blijven ontwikkelen, wat met name gunstig is voor de rundveehouderij. De PAS is daarnaast voor ondernemers gunstig, omdat ze minder on-derzoekskosten voor het verkrijgen van een Natuurbeschermingswetvergunning hoeven te maken. Andere baten van de PAS, die ontstaan bij de aanleg van wegen en in de industrie, blijken moeilijk te kwantificeren vanwege het ontbreken van voldoende gegevens.

Nederland is internationaal gezien een belangrijk overwinteringsgebied voor ganzen en smienten. Naar schatting overwintert twee derde tot driekwart van de totale Europese populatie in ons land. Naast deze in de winter verblijvende ganzen is de populatie zomerganzen de afgelopen jaren zeer sterk toegenomen. Daarmee zijn tevens de kosten voor het huidige ganzenbeleid (foerageergebieden en het vergoeden van schade aan gewassen) toegenomen. Momenteel is er een voorstel van de Ganzen-7 (G-7), bestaande uit de twaalf Landschappen, de Federatie Particulier Grondbezit, de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland, Natuurmonumenten, stichting Agrarisch en Particulier Natuur- en Landschapsbeheer Nederland, Staatsbosbeheer, Vogelbescherming Nederland voor een alternatief winter- en zomerganzenbeleid.

Networks of nature reserves are being proposed as a solution when the degree of fragmentation is considered to endanger the long-term persistence of species diversity. Agri-environmental schemes are supposed to make a positive contribution to these networks. The spatially explicit agent-based model presented in this chapter combines spatial dynamics in land ownership, land use and the importance of agri-environmental schemes in conserving biodiversity by capturing the heterogeneity of individual farms as well as their dynamics over time, in a spatially explicit landscape. The chapter evaluates the effects of two different agri-environmental policies at landscape level, and shows that agri-environmental schemes with flexible payments based on a spatial landscape configuration can be valuable for agri-environmental policy development.

Monitoring en evaluatie van de programma's "leren voor duurzame ontwikkeling" en "natuur- en milieueducatie". Binnen het programma NME heeft het instrument 'arrangementenmodel' een centrale plaats ingenomen. Binnen de arrangementen zijn nieuwe samenwerkingsvormen tussen NME-organisaties en blijvende contacten met nieuwe partners ontstaan, en wordt er meer aangesloten bij de bestuurlijke agenda van gemeenten. Vraagarticulatie en verankering van deze nieuwe manier van werken blijven aandachtspunten voor de toekomst.

In dit rapport zijn aanbevelingen gedaan voor een toekomstige vergoedingsregeling voor het versneld onderwerken van de graanresten (stoppels en gevallen graankorrels) na de graanoogst in de nabijheid van Schiphol (Haarlemmermeerpolder). Als de regeling wordt uitgevoerd zal deze in de weken na de graanoogst de veiligheid van het vliegverkeer naar en van Schiphol bevorderen. In dit rapport zijn twee vergoedingsregelingen doorberedeneerd en berekend. Bij beide regelingen wordt het stro gehakseld en samen met de graanstoppel ondergewerkt. In de ene regeling wordt het land geploegd en bij de andere regeling wordt een groenbemester ingezaaid. De voorgestelde vergoeding voor beide regelingen ontlopen elkaar niet veel: circa 700 euro per ha. Daarboven op kan voor aanvullende zaken (administratie, monitoren ganzen, overleg) en om het geheel bedrijfseconomisch aantrekkelijker te maken een opslag komen. Voorgesteld wordt om uiteindelijk één regeling aan de graantelers voor te leggen en het verder aan hen over te laten wat men kiest. Als de graanoogstresten (stro en resterende korrels) maar ondergewerkt zijn binnen twee dagen na de oogst.

Networks of nature reserves are being proposed as a solution when the degree of fragmentation is considered to endanger the long-term persistence of species diversity. Agri-environmental schemes are supposed to make a positive contribution to these networks. The spatially explicit agent-based model presented in this chapter combines spatial dynamics in land ownership, land use and the importance of agri-environmental schemes in conserving biodiversity by capturing the heterogeneity of individual farms as well as their dynamics over time, in a spatially explicit landscape. The chapter evaluates the effects of two different agri-environmental policies at landscape level, and shows that agri-environmental schemes with flexible payments based on a spatial landscape configuration can be valuable for agri-environmental policy development.

De Natuurverkenning verschijnt in een turbulente tijd waarin natuur en landschap sterk gepolitiseerd zijn. Met de verkenning wil het PBL een bijdrage leveren aan het structureren van het debat over de vernieuwing van het langetermijnbeleid en een impuls geven aan de politieke afwegingen. Nieuw is het gebruik van normatieve toekomstscenario’s als hulpmiddel om de achterliggende drijfveren voor natuurbeleid te verhelderen.

Firms are able to survive only if they adapt appropriately in response to disturbances. The ability of a farm to continue after a disturbance is defined as resilience. To analyse the resilience of EU farms we explain exit and the number of adaptation strategies that farmers follow under two scenarios. The current CAP will be continued in the base scenario, while it will be abolished in scenario 2. The outcomes show that under both scenarios large more specialised farms with young farm heads are most resilient, and small more diversified farms headed by old farmers are least resilient.

Dit onderzoek is gericht op de vraag hoe het ministerie van EL&I en in het bijzonder de directie Regio en Ruimtelijke Economie (RRE) innovaties kunnen faciliteren op het snijvlak van topsectoren. Dit rapport beschrijft oude en nieuwe theorieën over innovatie, die in combinatie met elkaar kunnen worden gebruikt. Aan de hand van de theorie zijn vijf innovatieprojecten beschreven en geanalyseerd. Informatie is verkregen uit de literatuur, van internet en van sleutelpersonen van de cases. Verder behandelt dit rapport het generieke innovatiebeleid en het topsectorenbeleid, waaronder de organisatie voor innovatie bij het ministerie van EL&I. Dit rapport beschrijft tenslotte conclusies en aanbevelingen over denkbare rollen van RRE en andere actoren (1) en bouwstenen voor een systematische aanpak van innovatieprojecten (2).

Dit werkdocument beschrijft de uitbreiding van het kosteneffectiviteitsinstrumentarium waarmee op basis van de kosten en ruimtelijke interactie tussen gebieden een selectie van gebieden kan worden gemaakt. Hiermee kan de potentiële bijdrage van natuurgebieden, zoals de Ecologische Hoofdstructuur aan het duurzaam behoud van doelsoorten worden bepaald. Belangrijk bij deze uitbreiding is het gebruik van SERES (Selection of Reserve Sites), dat een ruimtelijke, economische optimalisatie uitvoert met uitkomsten van LARCH, een ruimtelijk verspreidingsmodel van soorten, en met uitkomsten van een eerder opgezette kostendatabase. De wetenschappelijke achtergronden en de opzet van SERES komen in dit werkdocument aan bod. Enkele voorbeeldberekeningen bieden zicht op de meerwaarde van de uitbreiding voor analyses over het natuurbeleid.

De agribusiness in Noord-Holland Noord wil de internationale concurrentiepositie behouden en versterken. De regio pakt dit op analoog aan het topsectorenbeleid van het ministerie van EL&I, waarbij het draait om samenwerking tussen ondernemers, kennisinstellingen en overheid.

In opdracht van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu heeft LEI Wageningen UR de ammoniakemissies op gemeenteniveau berekend met het MAMBO-TAN model. Vervolgens zijn de emissies van beweiding, aanwenden van dierlijke mest en aanwenden van kunstmest met een ontwikkelde verdeelsleutel op basis van de Bedrijfs Registratie Percelen over grids verdeeld op het niveau van 500 * 500 meter. Het onderzoek is gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie via de WOT Natuur en Milieu, onderdeel van Wageningen UR. Deze rapportage is een verantwoording van de methodiek en de gehanteerde uitgangspunten.

De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), onderdeel van Natura 2000, is economisch voordelig voor ons land. Van 2013 tot 2020 zijn de economische baten zo'n 100-200 mln. euro/jaar hoger dan de kosten. De baten van de PAS voor de sectoren landbouw, industrie en verkeer en vervoer bedragen in die periode naar schatting 200 tot 300 mln. euro/jaar, terwijl de economische kosten op een kleine 100 mln. euro/jaar worden geschat. De PAS leidt tot duidelijkheid voor ondernemers. Die duidelijkheid levert economisch voordeel op. De veehouderij bij de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden kan zich blijven ontwikkelen, wat met name gunstig is voor de rundveehouderij. De PAS is daarnaast voor ondernemers gunstig, omdat ze minder on-derzoekskosten voor het verkrijgen van een Natuurbeschermingswetvergunning hoeven te maken. Andere baten van de PAS, die ontstaan bij de aanleg van wegen en in de industrie, blijken moeilijk te kwantificeren vanwege het ontbreken van voldoende gegevens.

In het kader van het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) hebben de provincies in de periode 2007-2010 grond verworven en ingericht voor de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en de Recreatie om de Stad (RodS). Dit rapport beschrijft hoe ze dit hebben gedaan en beoordeelt de gerealiseerde uitgaven op marktconformiteit. Het gaat hierbij om verwervingskosten en inrichtingskosten per hectare, waarbij op hoofdlijnen inzicht wordt gegeven in de verschillen tussen de provincies. Het oordeel over de kosten en prestaties is gebaseerd op gegevens die aangeleverd zijn door DLG (Dienst Landelijk Gebied), die uitvoerder is van de gemaakte afspraken tussen Rijk en provincies om de doelstelling voor EHS en RodS te realiseren.

Our research is based on the assumption that cost–benefit analysis facilitates efficient and effective decision-making in spatially explicit land-use planning where there are competing land uses. Land-use planning can be improved if the value of the spatial relationships between land uses can be computed sufficiently easily. In this paper, we developed an economically sound way to incorporate the spatial dimensions (size and connectedness) of ecological networks within cost–benefit analysis. The methodology computes the value of ecological networks by accounting for the essential spatial characteristics (size and configuration) of areas of natural land. This methodology can be generalised to other land uses, which we illustrate using a hypothetical case study that contains all the relevant elements. The optimal configuration of different land uses, which accounts for the value of the ecosystem network, will generate a land-use plan with the highest net benefit.

EL&I heeft de ambitie om voor de Begroting 2013 een indicator te ontwikkelen die de economische betekenis van natuur/biodiversiteit weergeeft voor maatschappelijke functies in de vorm van het aandeel van ecosysteemdiensten dat is opgenomen in het bbp. In het bijzonder gaat het daarbij om een indicator in de vorm van het aandeel ecosysteemdiensten in het bbp die de waarde van natuur in maatschappelijke functies weerspiegelt