Search

Całość problemu zostanie ujęta w trzyczęściowy artykuł prezentujący pamiętniki działaczy komunistycznych jako ważnego źródła do dziejów „walki klasowej” w okresie od rewolucji 1905–1907 do wybuchu II wojny światowej. Pierwsza jego część zawiera opis metod badawczych oraz analizę doświadczeń poszczególnych pokoleń rewolucjonistów wraz ze wskazaniem zarówno punktów wspólnych, jak i różnic w ich życiorysach. Niezależnie bowiem od propagandowej funkcji omawianych tekstów, pozwalają one przyjrzeć się różnym wydarzeniom z historii Łodzi (np. strajkom i demonstracjom) niejako pod mikroskopem, oddając emocje towarzyszące ich uczestnikom, a czasem też indywidualne odczucia i charaktery autorów.

Niniejsza praca została poświęcona życiu i twórczości Cecylii Walewskiej – polskiej działaczce ruchu kobiecego, nauczycielce, publicystce i literatce. Celem pracy jest przedstawienie biografii pretekstowej na tle ówczesnych czasów niezwykle istotnej postaci dla polskiego ruchu emancypacyjnego, jaką była Walewska. Dotychczasowy stan wiedzy na temat kronikarki polskiego ruchu kobiecego był znikomy. Poza lakonicznymi biogramami i rozważaniami nad jej publicystyką i literaturą Walewska nie przyciągnęła uwagi badaczy i badaczek. Napisanie niniejszej rozprawy stało się możliwe i opiera się na znalezionym rękopisie pamiętnika bohaterki, prasie oraz materiałach rozproszonych w archiwach i bibliotekach w całej Polsce. Praca składa się, poza rozważaniami wstępnymi oraz zakończeniem, z trzech rozdziałów, bibliografii i aneksu. Ponadto została opatrzona licznymi ilustracjami, które do tej pory nie były publikowane i stanowią element uzupełniający narracji poszczególnych rozdziałów. Pisarka żyła na przełomie trzech epok, stąd dysertacja ma układ chronologiczny, który umożliwia pokazanie ewolucji jej postaw politycznych, publicystycznych, działalności emancypacyjnej, dydaktycznej i literackiej. Rozdział pierwszy przybliża temat dotychczasowo zupełnie nieznany, jakim jest genealogia rodziny Zaleskich h. Lubicz. Odwołanie się do korzeni pisarki pozwoliło przedstawić bardzo rozległe konotacje rodzinne, pokazujące środowisko, w jakim się wychowała. Kolejna część rozdziału przedstawia jej dzieciństwo i naukę. Edukację domową odbyła pod okiem Walerii z Hulanickich Thugutt, następnie idąc w ślady matki, wysłano ją do prywatnej szkoły żeńskiej, prowadzonej przez Karolinę Welinowiczównę. W międzyczasie rozpoczęła naukę gry na fortepianie pod okiem najwybitniejszego wówczas pedagoga muzycznego Rudolfa Strobla. W wieku 13 lat silna anemia nie pozwoliła jej kontynuować nauki. Roczną przerwę w nauce poświeciła na czytanie pism i powieści, w szczególności Narcyzy Żmichowskiej, które miały istotny wpływ na podjęcie przez nią edukacji w III Niemieckim Gimnazjum na prawie rządowym. Młoda pisarka w ten sposób uniknęła rusyfikacji oraz nadzoru władz, który wykraczał daleko poza mury szkolne. W 1875 r. w wieku 16 lat ukończyła gimnazjum, zdając maturę i tym samym uzyskała dyplom nauczycielki ze słownym wyróżnieniem. Z uwagi na to, że była Polką nie mogła otrzymać złotego medalu nagrodowego. W tym samym roku otrzymała patent nauczycielki muzyki ze specjalnością gry na fortepianie. Po śmierci ojca otrzymane wykształcenie przygotowało Walewską do pracy zawodowej, dzięki której mogła się utrzymać i pomóc rodzinie. Ostatnia część podrozdziału przybliża jej związek i życie ze Stanisławem Adamem Markiem Walewskim h. Kolumna. Drugi rozdział pracy przedstawia wstąpienie pisarki na salony towarzyskie oraz wpływ na nią przebywających w nich ówczesnych inteligentów warszawskich. Bywanie w salonach było zaszczytem i umożliwiło Walewskiej rozwój w sferze publicznej, nowe kontakty pozwalały na publikowanie tekstów w większej liczbie czasopism, co zwiększyło jej rozpoznawalność w świecie literackim. Wkroczenie na salony sprawiło, że z biegiem lat dotychczasowa nauczycielka języków i muzyki stała się postrzegana jako literatka związana z nurtem pozytywistycznym. W następnym podrozdziale została zaprezentowana działalność literacka i publicystyczna pisarki w latach 1877– 1914. W trzecim podrozdziale przybliżone zostały jej postawy polityczne i aktywność narodowa, a także zesłanie do Kurska za udział w nielegalnym pochodzie zorganizowanym dla uczczenia 100. rocznicy wybuchu powstania kościuszkowskiego. Kolejna część skupia się na przedstawieniu aktywności Walewskiej na rzecz ruchu kobiecego i kształcenia kobiet. Ostatnia część drugiego rozdziału prezentuje życie działaczki podczas Wielkiej Wojny, pokazując tym samym, z jakimi trudnościami musiała sobie radzić i jak wydarzenia wojenne wpływały na jej codzienność. Pierwsza część trzeciego rozdziału ukazuje Walewską w pierwszych latach niepodległości i jej pracę w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. W 1925 r. pisarka za działanie na polu opieki społecznej otrzymała order „Odrodzenia Polski” IV klasy. Tego roku przeszła na emeryturę i powróciła do działalności literackiej i publicystycznej. W tym okresie Walewska napisała, najbardziej cytowane przez ówczesnych badaczy kroniki ruchu kobiecego. Trzecia część trzeciego rozdziału omawia ewolucję postaw i poglądów politycznych, jaki dokonał się pod koniec życia pisarki. Przewrót majowy dokonany przez Józefa Piłsudskiego ostatecznie zaważył na odwróceniu się pisarki od prowadzonej przez niego polityki. Ostatnie lata życia przebywała w domu Sióstr Urszulanek w Warszawie. Zmarła w 1940 r. i została pochowana u boku swojego męża na cmentarzu powązkowskim.

Studia nad rodziną polską, rolą i pozycją kobiet w XIX-wiecznym społeczeństwie stają się coraz popularniejsze. Temat ten jest chętnie poruszany zarówno w opracowaniach naukowych, jak i wydawnictwach przeznaczonych dla szerokiego grona odbiorców, w której to grupie znalazła się książka Alicji Urbanik-Kopeć. Autorka pozycji o charakterze popularnonaukowym musi zmierzyć się z kilkoma wyzwaniami związanymi z przekazaniem dużej dawki wiedzy w sposób atrakcyjny i klarowny. W artykule oceniono zmagania A. Urbanik-Kopeć, zwracając uwagę na mocne i słabe strony książki Matrymonium. O małżeństwie nieromantycznym.

Przedmiotem artykułu jest ukazanie egzystencji żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego Okręgu Armii Krajowej Pomorze w męskim Rozszerzonym Więzieniu Policyjnym na Radogoszczu w Łodzi w czasie II wojny światowej. Żołnierze, zakwalifikowani jako więźniowie polityczni, byli szczególnie narażeni na brutalność ze strony załogi więzienia oraz Tajnej Policji Państwowej, która prowadziła względem nich śledztwo. W artykule zwrócona została uwaga zarówno na relacje między więźniami, jak również na więzi łączące osadzonych z ich rodzinami, zwłaszcza w kontekście prowadzonej przez nich tajnej korespondencji. W styczniu 1945 r. ci z żołnierzy, którzy nie zostali wywiezieni transportami specjalnymi do obozów koncentracyjnych, ponieśli śmierć w czasie likwidacji więzienia. Rodziny na wieść o podpaleniu więzienia wyruszyły do Łodzi, by w zgliszczach zidentyfikować ciała swoich bliskich.

Środkowoeuropejski Kongres Historii Gospodarczej. Procesy modernizacyjne w «Młodej Europie»” odbył się w Rzeszowie w dniach 28–29 listopada 2022 r. Organizatorzy Kongresu postawili sobie za cel integrację środowisk naukowych zajmujących się historią gospodarczą i społeczną z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, tj. Polski, Słowacji, Czech, Rumunii, Węgier, Ukrainy oraz państw bałkańskich. Najwięcej miejsca w trakcie trwania Kongresu poświęcono na debaty dotyczące procesów modernizacyjnych, bowiem modernizacja była hasłem wiodącym tej międzynarodowej konferencji.

Historia papiernictwa na ziemiach polskich w makroskali ma rozległą i wieloaspektową literaturę, gorzej jest z badaniami analitycznymi. W niniejszym artykule przedmiotem analizy będzie papiernia w podczęstochowskiej wsi Łojki, w połowie XIX w. Niniejszy tekst jest próbą zwrócenia uwagi historyków zajmujących się gospodarką XIX stulecia na akta notarialne i księgi wieczyste. Dziedzic Otto Kunert, poszukując nowych źródeł dochodów dla coraz bardziej zadłużonego majątku, założył w swych dobrach papiernię. Zadowalał się mniejszymi, ale pewnymi dochodami z jej wydzierżawiania. Kooperantami byli w coraz większym stopniu miejscowi Żydzi. Dochody z papierni nie uratowały jednak dóbr przed groźbą licytacji. Produkcja papieru ustała tu najprawdopodobniej w latach siedemdziesiątych XIX w., kończąc okres produkcji manufakturowej.

Przedmiotem artykułu jest przedstawienie i analiza poglądów przedstawicieli ruchu zetowego w Polsce międzywojennej na kwestię roli państwa w gospodarce. Początek ruchowi zetowemu dał zakonspirowany, niepodległościowy Związek Młodzieży Polskiej „Zet”, utworzony w 1886 r. Jeszcze w okresie zaborów stworzył on sieć organizacji społecznych, politycznych i kulturalno-oświatowych. W Drugiej Rzeczypospolitej zetowcy nadal kontrolowali liczne stowarzyszenia społeczno-polityczne, kulturalno-oświatowe i gospodarcze, wspierając równocześnie poczynania Józefa Piłsudskiego. Po przewrocie majowym 1926 r. weszli w skład obozu piłsudczykowskiego. Opowiadali się za wprowadzeniem systemu prezydenckiego. Propagowali wizję Polski jako państwa prowadzącego politykę prospołeczną. Byli orędownikami idei Rzeczypospolitej integrującej region Europy Środkowo- Wschodniej. Charakterystyczną cechą koncepcji ekonomicznych wypracowanych przez środowisko „Zetu” było akcentowanie konieczności zaangażowania państwa w gospodarkę. Miało ono wyrażać się w stosowaniu planowania ekonomicznego w skali ogólnokrajowej, wykorzystywaniu instrumentów interwencjonizmu gospodarczego, wreszcie – w posunięciach etatystycznych. Przywiązanie zetowców do zasady udziału państwa w życiu gospodarczym wynikało z ich stosunku do samej instytucji niepodległego polskiego państwa, w którym widzieli ,,najwyższy wytwór” narodu. Traktowali oni możliwość skutecznego kształtowania przez nie życia ekonomicznego jako dopełnienie wpływu instytucji państwowych w sferze politycznej i społecznej. Równocześnie działanie czynnika państwowego miało wpływać, według zetowców, na wyrównywanie szans społecznych, w konsekwencji – uzupełniać hasło demokracji politycznej ideą społecznej sprawiedliwości.

W dniu 21 września 1946 r. Krajowa Rada Narodowa ogłosiła Plan Odbudowy Gospodarczej, który przeszedł do historii jako Plan Trzyletni. Głównym jego założeniem i celem było „podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego”. Pierwsze lata powojenne upłynęły pod znakiem umacniania się nowej komunistycznej władzy. Zachowywano jednakże pozory demokracji i legalne było funkcjonowanie innych partii politycznych, które również miały w tym czasie realny wpływ na rządzenie w kraju. Sukcesywnie jednak władze komunistyczne przejmowały kolejne urzędy. Jednym z urzędów pozostających poza władzą partii komunistycznej był właśnie CUP obsadzony przez osoby sympatyzujące z przedwojennym PPS-em. CUP zamierzał skupić się na branżach konsumpcyjnych, aby zwiększyć poziom życia w kraju i pobudzić dzięki temu gospodarkę. Jego realizacja miała być obligatoryjna tylko dla sektora państwowego, spółdzielczy miał być nim objęty jedynie częściowo, a sektor prywatny operowałby niemal na zasadach wolnorynkowych. Jednak tego typu założenia były nie do zaakceptowania przez nowe władze komunistyczne, stojące na stanowisku zwiększania środków i wielkości produkcji przemysłowej. Z czasem okazało się, że górę wzięła nad planem komunistyczna wizja gospodarki centralnie sterowanej, gdzie wszystkie jej dziedziny miały realizować plan według szczegółowych wytycznych. Artykuł analizuje ewolucję polityki i nastawienia władz komunistycznych w Polsce po 1945 r. wobec sektora prywatnego (głównie przemysłu i handlu) prowadzącą ostatecznie do jego likwidacji. Gospodarka państwowa i socjalistyczna miały uchronić życie gospodarcze w całym bloku sowieckim przed wszystkimi ułomnościami i problemami typowymi dla gospodarki kapitalistycznej.

W dniach 29–30 listopada 2022 r. w gmachu Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie odbyła się X Sesja Naukowa zatytułowana „Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Śmiech, humor, satyra”. Tym razem organizatorzy jubileuszowej konferencji – Instytut Historii UWM, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego oraz Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Olsztynie – zaproponowali uczestnikom przyjrzenie się prywatnym przestrzeniom życia Polaków przez pryzmat – niezwykle istotnych w zaborowej rzeczywistości – śmiechu, humoru i satyry. Sesja naukowa zgromadziła badaczy z 17 różnych instytucji, w tym m.in. ośrodków akademickich i muzealnych, którzy zaprezentowali 29 referatów związanych z motywem przewodnim konferencji.

Elity polskie obcowały ze sztuką operową niemal od początków jej istnienia. W 1628 r. na zamku królewskim w Warszawie artyści z Mantui zaprezentowali pierwsze na ziemiach polskich dzieło operowe La Galatea. Warszawa była również pierwszym miastem na północ od Alp, w którym powstała stała scena operowa. Był nią teatr dworski Władysława IV Wazy działający w latach 1635–1648 i będący faktycznie stałym teatrem operowym. Stałym, czyli mogącym „w każdej chwili” znaleźć librecistę i kompozytora potrafiących stworzyć dzieło operowe, dysponujący, sprowadzanymi z zagranicy, profesjonalnymi śpiewakami, muzykami, scenarzystami i choreografami, potrafiącymi przygotować spektakl operowy. Do drugiej połowy XVIII w. opera miała charakter elitarny. Od momentu powstania Teatru Narodowego w 1765 r. jako sceny publicznej, dostępnej dla każdego, kto kupił bilet, dzieła operowe dla mieszkańców Warszawy oraz przybyszów z innych części kraju powoli przestawały być nowością. Jedni chodzili do opery, ponieważ chcieli zobaczyć konkretne dzieło, inni byli zainteresowani występem konkretnego śpiewaka, dyrygentem, reżyserem, dla innych był to rytuał towarzyski, kwestia prestiżu, bycia dobrze widzianym. Problemem podstawowym pozostawało zagadnienie, czy opera może być wystawiana w języku polskim?

W 1972 r. utworzono w Kielcach Krajowy Związek Spółdzielni Zabawkarskich, który koordynował funkcjonowanie 27 spółdzielni specjalizujących się w Polsce w produkcji zabawek. Jego zadaniem było wspieranie zakładów zabawkarskich w dostawach surowców oraz pomoc w ich unowocześnianiu i rozbudowie. Przemysł zabawkarski miał duże znaczenie ze względu na potrzeby rynku krajowego, także możliwości eksportowe. W artykule przedstawiono okoliczności, w jakiej doszło do utworzenia Związku, w tym przebieg jego I Zjazdu. W kolejnych latach Związek poszerzył liczbę podległych mu spółdzielni, w 1975 r. było ich już 42. Realizował także inicjatywy pozagospodarcze, w 1979 r. utworzył działające do dziś Muzeum Zabawek i Zabawy w Kielcach. Związek funkcjonował do 1989 r.

Przez stulecia ziemie polskie, na równi z innymi krajami europejskimi, regularnie padały ofiarą epidemii lub pandemii. Dżuma, zwana czarną śmiercią albo morem, ospa prawdziwa, rozmaite „zgniłe gorączki” to tylko te najbardziej niebezpieczne z długiej listy chorób zakaźnych nękających mieszkańców naszego kraju do schyłku epoki nowożytnej. W XIX stuleciu modelową chorobą epidemiczną na ziemiach polskich pod zaborami stała się cholera, ale szalały również i inne, jak gruźlica, syfilis, dur i czerwonka. Szerzenie się jednych wywoływało pandemię obejmującą znaczne obszary ziem polskich, a z kolei inne powodowały epidemie o określonym zasięgu i czasie. Do wynalezienia i upowszechnienia szczepień ochronnych, a później wynalezienia chemioterapeutyków i antybiotyków, ludzkość była regularnie nękana kolejnymi epidemiami chorób zakaźnych. W niniejszym tekście na podstawie źródeł różnej proweniencji podjęto próbę poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób do zwalczania owych epidemii przygotowani byli lekarze praktykujący w XIX w. na terenie Królestwa Polskiego? Na początku omówione zostaną główne choroby zakaźne i chronologia wybuchających epidemii w przestrzeni Królestwa Polskiego. W XIX w., a szczególnie w drugiej połowie stulecia, stan zdrowotności ludności, jak również związane z tym sprawy opieki medycznej zaczęły zaliczać się do najważniejszych zagadnień życia społecznego w większości nowoczesnych państw ówczesnej Europy. Interesować więc nas powinny regulacje prawne dotyczące walki z chorobami zakaźnymi (wydawane m.in. przez organy ogólnopaństwowe, lokalne, instytucje społeczne i opieki medycznej), na których mogli opierać się medycy. Ponadto warto zwrócić uwagę na przygotowanie zawodowe lekarzy do walki z epidemiami poprzez analizę zachowanych programów nauczania kończonych przez nich studiów medycznych, odbywane praktyki i uzyskane doświadczenia. Przybliżyć należy zakres prowadzonych badań naukowych nad chorobami zakaźnymi i dostępność ich wyników dla środowiska medycznego, a ponadto sposoby podejmowanej prewencji i dominujące modele stosowane podczas zwalczania epidemii, w tym działalność powstających szpitali zakaźnych. Na koniec podjęta zostanie kwestia sukcesów i porażek w walce z tymi chorobami na terenie Królestwa Polskiego.

Łódź to miasto, które w XIX w. stało się fenomenem wręcz na skalę europejską, patrząc przez pryzmat tempa i skali rozwoju. Z niewielkiego rolniczego miasteczka w przeciągu niespełna wieku powstało wielkie przemysłowe miasto o wielokulturowym charakterze. W 2023 r. Łódź będzie obchodziła jubileusz 600-lecia nadania praw miejskich, stąd też pojawiło się szereg inicjatyw upamiętnienia wydarzenia. Monografia autorstwa prof. Hansa-Jürgena Bömelburga z Uniwersytetu im. Justusa Liebiga w Giessen wpisuje się w ten jubileusz. W dniu 1 grudnia 2022 r. w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego odbyła się debata nad tą książką, która dała możliwość konfrontacji polskiego i niemieckiego sposobu postrzegania dziejów „polskiego Manchesteru”.

VII Dobrzycka Konferencja Naukowa zorganizowana przez Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy w dniach 8–9 września 2022 r. obejmowała dwie grupy zagadnień. Pierwsza z nich, pod tytułem „Ziemianie i ziemiaństwo w pamięci społecznej”, poświęcona była zagadnieniom związanym z edukacją i popularyzacją wiedzy na temat warstwy ziemiańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem muzeów i organizacji społecznych. Druga część konferencji, zatytułowana „Dzień rozpoczynano od kawy ze śmietanką… czyli o kulturze stołu w ziemiańskich dworach i pałacach”, dotyczyła szeroko pojętej problematyki ziemiańskiego stołu i kulinariów na różnych obszarach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XIX i na początku XX w.

Artykuł opisuje życie i przebieg kariery wojskowej podpułkownika Stanisława Żuprańskiego, oficera wojskowej służby poborowej. Urodził się w Łęczycy w polskiej rodzinie katolickiej. Po ukończeniu kaliskiego gimnazjum rozpoczął w 1892 r. służbę w armii rosyjskiej. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej oraz w I wojnie światowej, walcząc na froncie kaukaskim. Po powrocie do Polski wstąpił do Wojska Polskiego i służył jako oficer wojskowej służby poborowej kolejno w Kaliszu, Łodzi, Kielcach i Poznaniu, a także w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Był jednym z autorów uchwalonej w 1924 r. ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej. W 1927 r. został przeniesiony w stan spoczynku i zamieszkał w Kaliszu, gdzie zmarł w roku 1938.

Prezentowany tu artykuł poświęcony jest znanemu z aktywności na wielu polach, szanowanemu przez współczesnych i dobrze ocenianemu przez potomnych, kasztelanowi sandomierskiemu Mikołajowi Spytkowi Ligęzie herbu Półkozic (ok. 1563–1637) oraz jego bliższej i dalszej rodzinie. Autor wprowadził szereg istotnych poprawek i uzupełnień do genealogii gorzyckiej linii rodziny Ligęzów. Przedstawił najważniejsze wydarzenia z biografii rodziców bohatera niniejszego studium. Na podstawie odnalezionych źródeł dokonał analizy powodów, dla których rozpadło się ich małżeństwo i opisał materialne warunki ich rozstania. Przedstawił także losy jedynego brata i dwóch sióstr Mikołaja Spytka oraz ich potomstwa. W kręgu zainteresowań autora znalazła się również dalsza rodzina późniejszego kasztelana sandomierskiego, czyli jego stryjowie, stryjenki oraz siostry jego matki i ich mężowie. Mikołaj Spytek Ligęza stykał się też w swoim długim życiu ze swoim stryjecznym i ciotecznym rodzeństwem. W prezentowanym tu tekście znalazł się zatem i pełen spis takich właśnie krewnych bohatera. Uwzględniono również potomstwo licznych braci i sióstr stryjecznych i ciotecznych kasztelana sandomierskiego. Autor dokonał również kilku ważnych uściśleń w biografii Mikołaja Spytka Ligęzy. Zaproponował przesunięcie daty jego urodzin na początek 1563 r. Przedstawił dzieje jego dwóch małżeństw (funkcjonująca w literaturze przedmiotu informacja o pierwszym małżeństwie Ligęzy z Zofią Rzeszowską herbu Doliwa jest nieprawdziwa). W artykule ustalono ponadto stan posiadania rodziców późniejszego kasztelana sandomierskiego oraz opisano jego własne dokonania na tym polu. Okazało się, że u schyłku życia był on właścicielem nieco mniejszego majątku ziemskiego, niż zwykło się dotąd uważać. Omówiono także dzieje związków małżeńskich dwóch córek Mikołaja Spytka z drugiego małżeństwa – Zofii Pudencjanny, żony Władysława Dominika ks. Ostrogskiego-Zasławskiego oraz Konstancji, wydanej w 1637 r., kilka miesięcy przed śmiercią bohatera tego tekstu, za Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. W ostatniej części artykułu przedstawiono pokrótce dalsze losy stworzonego przez Mikołaja Spytka Ligęzę latyfundium, które podzielone między jego córki, w 1653 r. uległo ponownemu scaleniu, trafiając ostatecznie w ręce rodziny Lubomirskich.

Znana dziś pod skrótem SS organizacja sztafet ochronnych Adolfa Hitlera (Schutzstaffel) zawdzięcza swój prężny rozwój Heinrichowi Himmlerowi, który w latach istnienia Trzeciej Rzeszy uczynił z niej elitarną formację, stanowiącą tak narzędzie władzy wykonawczej, jak i zaplecze polityczno-wojskowe narodowosocjalistycznego reżimu. Nie ulega wątpliwości, że SS była dla Himmlera projektem o niezwykle istotnym znaczeniu, ponieważ to na jej gruncie, już od momentu objęcia funkcji Reichsführera, realizował koncepcję rasowej wspólnoty rodów. Głosząc teorię o tym, że „ludzie mogą być hodowani z równym powodzeniem jak hoduje się zwierzęta”, Himmler marzył o wybudowaniu czystego rasowo społeczeństwa, mającego najbardziej cenione genetycznie przez narodowosocjalistyczną władzę cechy. By zrealizować ten projekt, jako Reichsführer wprowadził sekwencję różnego rodzaju wytycznych, dzięki którym w szeregi SS mieli być przyjmowani wyłącznie kandydaci spełniający ustanowione przez niego rasowe kryteria. Z czasem te restrykcyjne wymogi zaczęto stosować również wobec kandydatek na przyszłe żony SS-manów, co na przestrzeni kolejnych lat miało zagwarantować zarówno wybudowanie elitarnej pod względem rasowym wspólnoty rodów, jak i ciągłość genetyczną najbardziej pożądanych cech. Himmler rościł sobie prawo nie tylko do wydawania pozwoleń na zawarcie małżeństwa przez podległych mu SS-manów, lecz także zaczął ingerować w ich życie rodzinne, oczekując od par wchodzących w skład wspólnoty rodów konkretnej dzietności czy też dostosowania się do określonych ról społecznych. Artykuł koncentruje się na opisaniu założeń teoretycznych i praktycznych działań Heinricha Himmlera mających na celu wybudowanie rasowej elity niemieckiego narodu na gruncie podległej mu SS. W tekście podjęto także próbę odpowiedzi na pytanie o to, czy rzeczywiście przestrzegano ustanowionych przez Himmlera wytycznych i na ile te praktyczne założenia okazały się skuteczne (w jakim stopniu wpłynęły na liczbę zawieranych przez SS-manów małżeństw oraz na liczbę rodzących się w tych związkach dzieci)?

W artykule sformułowano kilka uwag i spostrzeżeń o charakterze teoretyczno-metodologicznym na temat dziejów osadnictwa na obszarze dawnego powiatu orłowskiego, a także zasygnalizowano pojawienie się nowych punktów osadniczych na wspomnianym terytorium. W tekście wykazano krytycyzm względem formułowania wniosków na temat chronologii poszczególnych osiedli, wyciąganych na podstawie błędnie określonego kształtu wsi, zwłaszcza zaś przesuwania metryki osad do okresu wczesnego średniowiecza. Ponadto udało się wskazać na nową datę pierwszego zapisu źródłowego odnośnie do kilku miejscowości znajdujących się na terenie powiatu.

Święto Pracy było w II Rzeczpospolitej polem rywalizacji między Polską Partią Socjalistyczną a Komunistyczną Partią Polski. Ponieważ w Łodzi stacjonował bardzo duży garnizon wojskowy, tego dnia wiele działań komunistów skierowanych było przeciwko armii. Prowadził je Centralny Wydział Wojskowy Komitetu Centralnego KPP, nazywany potocznie „wojskówką”. Władze wojskowe doskonale orientowały się w zamierzeniach komunistów i skutecznie im przeciwdziałały, m.in. podczas manifestacji pierwszomajowych. Największe tego typu obchody współorganizowane przez KPP, miały miejsce w 1936 r. Wzięło w nich udział około 25 tys. osób. Z tego powodu łódzki garnizon postawiono w stan gotowości bojowej. Na szczęście nie doszło do eskalacji wydarzeń i wojsko nie musiało być użyte.

W świecie starożytnym choroby wywoływane przez pasożyty stanowiły poważny problem, przyczyniając się do znaczących strat ekonomicznych. Szczególnie uciążliwy dla hodowców był świerzb powodujący uszkodzenie runa u owiec oraz ogólne osłabienie kondycji zainfekowanych zwierząt. Ze względu na wywoływane przez inwazję tego pasożyta problemy antyczni podejmowali próby jego zwalczania. Wiele metod proponowanych przez hodowców i weterynarzy było całkiem skutecznych. Niezwykle ciekawym źródłem do badań nad skutecznością kuracji świerzbobójczych jest Geoponika Kassianusa Bassusa Scholastyka. Autor pisał z perspektywy wschodniej części Imperium Rzymskiego, bazując na wielu niezachowanych tekstach. Opisane przez niego metody leczenia świerzbu są mniej liczne od tych znanych ze starszych prac, co częściowo wynika z charakteru jego pracy. Bez wątpienia część leków różni się nieco składem od tych proponowanych przez starszych autorów, co może być związane z lokalną specyfiką i trudnością z dostaniem niektórych składników lub przetestowaną w praktyce wiedzą o ich skuteczności mimo zastosowania mniej skomplikowanego składu.

Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza prezentuje czynniki decydujące o roli kobiet w powstaniu styczniowym (kilkudziesięcioletnia tradycja, elementy strategii non-violence, struktura „państwa podziemnego”, partyzancki charakter wojny), organizacje kobiece oraz formy zaangażowania, jakimi były manifestacje, agitacja i propaganda, praca konspiracyjna, walka zbrojna, wywiad, łączność i aprowizacja oddziałów, służba zdrowia, opieka nad więźniami i rodzinami powstańców. Część druga przedstawia przekrój społeczny i działalność uczestniczek powstania w ujęciu statystycznym, na podstawie wykazu zesłańców z Królestwa Polskiego autorstwa Zofii Strzyżewskiej oraz kartoteki powstańców i zesłańców styczniowych gromadzonej w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Autorka analizuje dane kobiet represjonowanych za udział lub wspieranie powstania, 95 z Królestwa Polskiego i 2242 z ziem litewskich i białoruskich dawnej Rzeczypospolitej: wiek, pochodzenie społeczne i terytorialne, przyczyny oskarżenia, rodzaje działalności (na podstawie aktu oskarżenia), rodzaje kar, miejsca pobytu na zesłaniu. Do tekstu dołączono 11 zbiorczych tabel.

Celem artykułu jest analiza narracji Jana Długosza o grzesznych skłonnościach króla Polski i Węgier Władysława, które miały doprowadzić do klęski wojsk chrześcijańskich pod Warną w listopadzie 1444 r. W pierwszej kolejności podjęto próbę wyjaśnienia znaczenia słów użytych przez kronikarza na określenie praktyk seksualnych przypisanych młodemu władcy. Następnie przebadano pozostałe części składowe oraz konstrukcję całego analizowanego fragmentu Roczników. Aby zrozumieć przekaz Długosza, odwołano się do symboliki biblijnej i chrześcijańskiej oraz do innych podobnych ustępów z dzieła kanonika krakowskiego.

Na początku drugiej dekady XIX w. na terenie Rosji pojawiła się instytucja naczelnika okręgu celnego. Pełnił on funkcje nadzorcze w stosunku do urzędów celnych działających na granicy monarchii Romanowów. Ponadto realizował zarządzenia organu zwierzchniego w postaci Departamentu Handlu Zewnętrznego Ministerstwa Finansów. Na podstawie źródeł rękopiśmiennych i drukowanych dokonano analizy, w wyniku której należy stwierdzić, że stanowisko naczelnika okręgu celnego powstało w ramach powolnej modernizacji administracji celnej na przełomie XVIII i XIX w. Ponadto sam proces kształtowania się zakresu praw i obowiązków naczelnika okręgu celnego miał miejsce w drugiej, trzeciej i czwartej dekadzie XIX stulecia. Tak wypracowany model urzędnika nadzorującego działanie administracji celnej i straży granicznej na stałe znalazł się w strukturach rosyjskiej administracji skarbowej. Co więcej, w 1851 r. w wyniku likwidacji odrębności celnej Królestwa Polskiego stanowisko naczelnika okręgu celnego pojawiło się na tych peryferiach Imperium Rosyjskiego.

Artykuł jest poświęcony kształtowaniu się służby więziennej na Wołyniu oraz w Galicji Wschodniej w latach 1918–1923. Tworzenie stanu osobowego odbywało się w trudnych warunkach politycznych oraz materialnych. Początkowo do pracy w więzieniach władze polskie przyjmowały byłe kadry penitencjarne, które służyły tam jeszcze za czasów imperiów: austro-węgierskiego, niemieckiego oraz rosyjskiego. Kierownictwo zakładów karnych zwracało szczególną uwagę na lojalność pracowników więziennych względem państwa polskiego oraz ich poglądy polityczne. Ważną rolę odgrywało także doświadczenie wojskowe pracowników. Pod względem narodowościowym w latach 1918–1923 na stan osobowy składali się Polacy, Ukraińcy, Rosjanie, Żydzi itd. Później, wskutek decyzji różnych komisji kadrowych przedstawiciele niepolskiej narodowości byli stopniowo zwalniani ze służby w więziennictwie, a korpus pracowników więziennych na Wołyniu oraz Galicji Wschodniej nabierał cech monolitycznej polsko-rzymskokatolickiej kadry więziennej.

The study of patronages of medieval sacred objects is extremely im-portant for the knowledge about the development and formation of religious culture and the mentality of the worshippers. The present atricle concerns all patrociniae found in medieval sources in the Lower Silesian town of Ziębice in the years 1321-1742. In the course of research thirty patrociniae were identified and described. On the basis of the collected source material and previous findings it was possible to demonstrate that the townspeople most revered the Blessed Virgin Mary and St. George and especially celebrated the worship of Corpus Christi and – due to the history of the town and the principality during the Hussite wars – their cults became characteristic of Ziębice. It is worth adding that mostly the patrociniae of Ziębice are connected with the townspeople’s piety through altaria foundations. Among all dedications, hagiographic summons dominate and constitute 83% of all titles. Marian dedications, however, were not detailed and appear under the general designation of the Blessed Virgin Mary.

The Holy Cross Sermons have become the subject of research conducted by scientists representing various disciplines within the framework of the humanities. This should not come as a surprise due to the high importance of the text. The ser-mons are the oldest Polish literary monument written in Old Polish and Latin. Resear-chers have made an effort to find answers to the questions: who could be the author of the Holy Cross Sermons collection of and what can we say about a group of which originated author. This article is part of this research trend. The research problem consi-dered in this text are the premises that allow us to accept or reject the affiliation of the author of the Holy Cross Sermons to the circle of the Friars Preachers or Friars Minor.

The article is a very modest reason for the history of the religious house of the Congregation of the Grey Sisters of St. Elizabeth in Świebodzice during the years 1866-1945. The author briefly describes the origins of the order, as well as the circumstan-ces of the appearance of the sisters and the location of the religious institution in the city based on cartographic material (map) and iconographic (photos, old postcards). He goes on to mention the subject matter of Elizabethan activities. In addition, it reconstructs the personnel of the religious house during the 1930s in the light of the data contained in the pre-war address books (residents) of the city. Finally, he briefly discusses the history of the religious house during World War II (1939-1945), as well as the tragic post-war fate of individual sisters based on private arrangements.

Autor szczegółowo opisuje dwa przykłady dzieł sztuki medalierskiej i graficznej mających związek z tytułowymi medalami. Jak wykazuje, podstawowym celem przekazu propagandowego przedstawionego w artykule medalu było uzasadnienie praw Fryderyka Augusta Wettyna do tronu polskiego jako zwycięzcy elekcji z 5 października 1733 r. Autor zauważa, że dzieła sztuki, które należy zakwalifikować jako wzorce inspiracji dla Heinricha Paula Groskurta, autora medalu z 1734 r., są proweniencji francuskiej. Świadczy to niezbicie o tym, że dysponent akceptował fakt, iż medalier podczas pracy inspirował się wzorcami znad Sekwany. Pozostaje więc otwarte pytanie, jakimi celami kierował się nowy polski władca, godząc się na utrwalanie własnego aktu sakry królewskiej w nawiązaniu do podobnych uroczystości odbywających się we Francji. Jednocześnie analizując rewers medalu, autor zwraca uwagę na dwie inskrypcje rewersu: w otoku i w odcinku w dolnej części, stanowiące komentarz do sceny koronacji Fryderyka Augusta Wettyna. Autor twierdzi, że tak wyraźne odwołanie się w ich treści do zwycięstwa elekcyjnego z 5 października 1733 r. staje się całkowicie zrozumiałe w kontekście rzeczywistych wydarzeń historycznych i zwycięstwa elekcyjnego Stanisława Leszczyńskiego 12 września 1733 r.

The subject of the article are Polish debates on urban policy during the First World War. This four-year period of time was, on the one hand, a huge economic and humanitarian crisis in the cities of the Kingdom of Poland. On the other hand, society achieved the possibility of self-organization through the organization of civic committees, but later also by taking part in municipal elections to councils established in the areas occupied by Central Powers and political campaigns in Warsaw or Łódź – two biggest and the most important cities in the Kingdom of Poland. Author analyzes the most representative aspects of an urban discourse from that period (including press and specialist literature published in Warsaw and Łódź), with particular emphasis on the issue of the dispute about the optimal shape of urban policy, scope of the self-government and the proper direction of urban development on the eve of Poland’s regaining independence and other Central and Eastern European countries. although the issue of municipal self-government appeared in almost every newspaper at that time, the new framework for city politics in Poland emerged in discussions between specialists and authors with the biggest knowledge and longtime experience in writing about this subject.

Almost everyone has heard of the cruel Dracula, the vampire coming out of the grave and feeding on the blood of the living to live forever. But who was the prototype of the character who has permanently settled in the contemporary popular culture? In order to answer this and other questions, the presented article will describe the most important facts from the life of the Wallachian voivode, Vlad III the Impaler. Then, the most famous legends about Dracula will be presented, as they still influence the ever-growing myth of the Transylvanian vampire aristocrat, born in the nineteenth century on the pages of the novel by Irish writer Bram Stoker.

The article discusses the specifity of the relations between the RSFSR and the Ukrainian SSR in 1919–1929. The authors present the relations between the goverments of the two republics and actions of the Russian side aiming to transforme into the unitary state, initially rather loosely connected among them the constituent elements of the Soviet state. Relations between RSFSR and the Ukrainian SSR were burdened with significant disavantages from the very beginning, as the former appropriates the rights of the union center. The article explains also the role and the place of the permanent representations of the union republics in Moscow, as well as the influence of the commissioners (Ukrainian government representatives in Moscow) on Soviet Russia’s policy towards Ukraine. Permenent ignoring by the government in Moscow of Ukraine’s needs and expectations, prompted the leadership of the party and the government of Ukrainian SSR to seek protection of its economic interests at the institutional level. With the creation of the USSR, the legal status of the republics included in that state changed. Relations between the republics lost their interstate character. In place of the existing ones, new representations were established to ensure the maintenance of permanent ties between the government of the RSFSR and the governments of the union republics.

The article tackles the problem of the appointment of bishops in the dioceses of the Grand Duchy of Lithuania between 1544 and 1632, paying particular attention to income as a factor driving careers, Influencing the filling of bishoprics, and so-called movement in the episcopate. Until the Union of Lublin there were four bishoprics within the boundaries of the Grand Duchy: those of Wilno (Vilnius), Łuck (Lutsk), Samogitia and Kiev. In 1569 the bishoprics of Łuck and Kiev became part of the Polish Crown. After the Union of Lublin the total number of bishoprics in the Commonwealth rose to seventeen, counting the two archbishoprics.

After taking power in Poland in 1944/1945 the communists started a gradual process of turning Poland into a totalitarian state that aimed at eradicating religion from social life. The construction of an atheist state was one of the main goals of the government, and increased in importance during the largest period of repression of the Stalinist period, i.e. 1948 - 1956. Atheistic propaganda combined with open hostility towards religious education in schools, also found its way into historical education. History textbooks of the period tried to picture the church and the history of Christianity in an immensly bad light, by omitting and twisting facts, or even by blatantly lying. Christianity and various historical figures associated with it were introduced as myths or false stories resulting from peoples’ backwardness and superstition. The church was considered responsible for civilizational stagnation, while the clergy was considered as the most morally abhorrent social class. However, convincing Polish society to detest the Catholic Church was a difficult task, as most Poles continued religious participation and practices. After the end of the Stalinist period atheistic propaganda was subdued, although in some form it continued till the end of the existence of the People’s Republic of Poland.

The paper is about the participation of the Constitutional Work Club (CWC) in the debates of the Legislative Sejm over denominational regulations of the parliamentary project of Constitution in years 1919–1921. The role of the main speaker of this parliamentary club on those topics was monopolized by Alfred Halban. He presented a conservative vision of the relations between the Catholic Church and the state, especially he wanted to preserve the ecclesiastical autonomy in its spiritual mission. Simultaneously, he supported the idea of signing the concordat between Poland and the Holy See, because he considered this type of the agreement as a natural consequence of the organizational structure of the Catholic Church. The participation of CWC in the parliamentary debate did not affect the shape of denominational regulations in the Constitution. Nevertheless, this activity had a positive impact because A. Halban was a significant proponent of substantive and meticulous parliamentary discussion on the denominational issues.

In the interwar period, new state units such as Czechoslovakia and Poland were formed in Central Europe. Churches and their institutions focused on education, training or social care also played an important role in shaping the loyalty and national awareness of the citizens of the new states. Among such institutions was the Congregation of the Sisters of the Servants of the Immaculate Conception (abbreviated as the Maid), which was established in the territory of interwar Poland. In a short time, it was a great success and achieved a response among Greek Catholics in Czechoslovakia. In 1928, at the invitation of the Bishop of Prešov, Pavel Gojdič, four sisters came to Prešov in cooperation with the local Greek Catholic Church to establish a monastery and devote themselves to education, training and social services. The arrival was accompanied by complications with visas from Czechoslovakia. The reason was the Ukrainian environment where the maids came from. In Poland, it was characterized by a high degree of nationalism and the idea of so-called Greater Ukraine, which also included part of Czechoslovakia. Visa permits were issued only after a clear argument from the bishop of Prešov about the apolitical nature of the service of nuns in eastern Slovakia. For his purpose, Bishop Gojdič received the support of the Pope and the Czechoslovak President. The result was the successfully developing ministry of maid sisters, which was stopped only by the onset of the communist regime. The cooperation of Greek Catholics from Poland and Czechoslovakia in the interwar period enabled the nuns to lead the apostolate in the social field of the church, and despite the forced break caused by the communist regime, they continue to do so throughout Slovakia.

W dniu 23 lutego 2020 r. zmarł emerytowany profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ) doktor habilitowany Stefan Pytlas. Z pewnością należy zaliczyć go do nielicznego grona najwybitniejszych znawców dziejów Łodzi przemysłowej, a w szczególności łódzkiej burżuazji. Jego monografia poświęcona tej grupie społecznej w latach 1864–1914 weszła na stałe do kanonów polskiej historiografii. Zmarły Profesor był przez dwie kadencje Dziekanem Wydziału Filozoficzno- Historycznego UŁ i w ostatnich latach zatrudnienia w tej uczelni kierował Katedrą Historii Polski XIX w. Ponadto przez pół wieku związany był z działalnością Polskiego Towarzystwa Historycznego, w którym w latach 1997–2003 pełnił funkcję prezesa Oddziału Łódzkiego. Przez wiele lat zaangażowany był w prace redakcyjne „Rocznika Łódzkiego”, a w latach 1995–1997 był redaktorem naczelnym tego najstarszego łódzkiego czasopisma naukowego.