Search

Hoe transformeerde de Nederlandse politiek van notabelenpolitiek naar partijenpolitiek? Maartje Janse deed onderzoek naar de groeiende participatie van burgers in de politiek tussen 1840 en 1880. In 1840 bestonden er nog geen politieke organisaties in Nederland. Pas in 1879 richtte Abraham Kuyper de eerste Nederlands politieke partij op, de Antirevo­lutionaire Partij (ARP). Deze partij was begonnen als een "single-issue"-organisatie die zich sterk maakte voor overheidssubsidiëring van het christelijk onderwijs. Janse beschrijft het aandeel van pressiegroepen in de politieke vernieuwing die zich in Nederland voltrok in de tweede helft van de negentiende eeuw. Haar proefschrift bestaat uit een aantal casestudies van pressiegroepen voor afschaffing van slavernij, alcoholmisbruik, het cultuurstelsel, de belasting op kranten, schoolverzuim en de liberale Onderwijswet. Het waren vooral buitenlandse voorbeelden die aan de basis lagen van de eerste Nederlandse single-issue organisaties, zoals de Nederlandsche Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank (1842-1899) en de Nederlandsche Maatschappij ter Bevor­dering van de Afschaffing der Slavernij (1853-1862). De grondwet van 1848 gaf ruimte voor burgerparticipatie en de "afschaffers" verkenden deze ruimte. Ze toonden door een voorzichtige strategie aan dat kritiek op de politiek niet direct tot radicalisme en revolutie hoefde te leiden. In hun propaganda gebruikten de afschaffers argumenten van geloof, geweten en gevoel. Hiermee betrokken ze burgers bij de politiek, maar veranderden ze ook het wezen van de politiek. Door politieke kwesties als morele kwesties voor te stellen en omgekeerd morele kwesties op de politieke agenda te zetten, legden ze een verbinding tussen de belevings­wereld van burgers en het politieke domein. Al waren deze groepen in eerste instantie klein en zijn ze vrijwel vergeten, ze speelden een belangrijke rol in het veranderingsproces dat de politiek in deze jaren doormaakte. Niet alleen omdat het ze vaak lukte een wijziging van de wet te bewerkstelligen, maar vooral ook omdat zij een kloof tussen de Haagse politiek en de burgers overbrugden.

Een biografie van de kinderboekenschrijfster Nynke van Hichtum, pseudoniem van Sjoukje Troelstra-Bokma de Boer. Nynke van Hichtum werd beroemd door haar in 1903 gepubliceerde kinderboek Ajke's Tiental, een schets uit het Friesche arbeidersleven. Door haar boeken en vooral ook door de vele recensies en essays die ze publiceerde over kinderboeken en over de eisen waaraan goede jeugdliteratuur moest voldoen, bereikte ze in de eerste helft van de twintigste eeuw een onaantastbare positie als dé kinderboekenschrijfster van Nederland. Sjoukje Troelstra was getrouwd met Pieter Jelles Troelstra, de voorman van de SDAP en maakte met hem de roerige opkomst van de arbeidersbeweging mee. Hun huwelijk duurde bijna twintig jaar. Sjoukje was sinds de geboorte van hun tweede kind bijna voortdurend ziek en bedlegerig, Piet was intensief betrokken bij de politiek en de propaganda voor de SDAP. Hij werd verliefd op iemand anders, de scheiding werd in 1908 uitgesproken en Sjoukje ging haar eigen weg. Het boek besteedt veel aandacht aan de wereld waarin Sjoukje Troelstra opgroeide en haar leven leidde. Rond 1900 was de maatschappij volop in beweging en ontstonden er nieuwe bewegingen en nieuwe inzichten op het gebied van wetenschap, ziekte, psychiatrie, religie, vrouwenrechten, kiesrecht, opvoeding en onderwijs. Sjoukje Troelstra kreeg met al deze veranderingen te maken en nam op een aantal terreinen duidelijke standpunten in.

Sinds de zestiende eeuw bezochten behalve kooplieden steeds meer niet-economisch gemotiveerde Noordnederlandse reizigers Egypte. Een aantal van hen toont blijkens bewaard gebleven reisbeschrijvingen (itineraria), onderweg gemaakte aantekeningen of verzamelde antiquiteiten zijn interesse voor de geografie, de geschiedenis en de oudheden van het land. De itineraria werden zowel door geleerden als enigszins geletterden gelezen. De zestiende eeuw speelt hier een rol van geringe betekenis; vermoedelijk heeft de eerste fase van de Opstand zijn tol geëist. Zie: Inleiding