Search

Osmanlı İmparatorluğu'na seyahat eden gezginler, her dönemde kendilerinden önce aynı seyahate çıkan gezginlerin seyahatlerini okurlar. Böylece, daha seyahate çıkmadan önce kendi toplumlarına yerleşmiş önyargılarla hareket ederler ve kendi toplumlarıyla kıyaslayarak farklılıkların üzerinde dururlar. Yani, ?olanı? olduğu gibi yazmak yerine, ?olması gerekeni? yazarlar. Bunun sonucunda da, yaratılan imgeler, Batılı/Fransız gezginlerin gözlemlerine olduğu gibi kafalarındaki düşüncelere, yola çıkmadan önce var olan önyargılarına da bağlıdır. Bu nedenle, Fransız seyahatnamelerinden Osmanlı İmparatorluğu'na ve başta Türkler olmak üzere, Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan halklara ilişkin yansıyan imgeler gerçeğin yansıması olmayabilir. Bu doğrultuda çalışmamızda, XVII-XVIII ve XIX. yüzyılda ülkemize gelen çeşitli meslek gruplarından Fransız gezginlerin seyahatnamelerini ele alarak, çeşitli toplumsal kitleler çerçevesinde Osmanlı toplumunun nasıl şekillendiğini ve imgelerin nasıl oluştuğunu gözler önüne sermeye çalıştık. Bu amaçla XVII-XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Fransız Seyahatnamelerinde Osmanlı Toplumu isimli çalışmamızı üç ana bölüme ayırdık:Seyahatnameler ve Gezginler adlı Birinci Bölümde, seyahatname ve gezgin konusunda çeşitli bilgilere, Ortaçağdan XVII. yüzyıla kadar uzanan dönemde Batılıların Doğu seyahatleri ve amaçlarına, Batı'da ve Fransa'da Türklere ilişkin genel bilgilere ve Ortaçağdan XVII. yüzyıla kadar Türklere ilişkin bilgi veren seyahatnameler ve yazarlarına, son olarak da çalışmamızda ele aldığımız gezginler ve güzergahlarına yer verilmiştir. XVII-XVIII. yüzyıl Osmanlı Toplumu adlı İkinci Bölümde ve XIX. yüzyıl Osmanlı Toplumu adlı Üçüncü Bölümde köyler, kasabalar, kırsal alanlar ve kentler alt başlıkları altında, gezginlerin köyler, kasabalar, kırsal alanlar ve kentlere ilişkin gözlemleri, daha sonra da çeşitli alt başlıklar altında Müslümanlar, Gayrimüslimler ve kadınlara ilişkin gözlemleri incelenerek, imgelerin nasıl oluştuğu tespit edilmiştir. The Voyagers who travel in the Ottoman Empire Lands read the journeys of the voyagers that were done before them. By this way they move with the prejudices that were placed in their societies and by comparing with their societies they emphasize on the differences. In other words instead of writing `the present ones as they really are ` they write the `the ideals`. As a result of this the images created in the observations of the western/french voyagers are not only dependent on their ideas but also on the prejudices that are formed before the journeys. For this reason in the French Books of Travel especially Ottoman and Turkish Society images may not reflect the reality. In this direction in our study we take into consideration the french voyagers that come into our country with different occupations in the XVII th, XVIII th and XIX th century. We also try to reveal how the ottoman society is formed and how the images are established in the frame of different social masses. With this aim we divide our study called The Ottoman Society in the french books of travel in the XVII th century, in the XVIII th century and in the XIX th century in three main partsIn the first part called Books of Travel and Voyagers some general information about voyagers, about that period, and the voyagers who mention about the Turkish people for the defined period and their travelling aims about eastern journeys of the western voyagers in the period starting from middle ages up to XVII th century are mentioned. Finally in our study some information about the voyagers that we examine and their routes are also mentioned. In the second part called XVII th and XVIII th Century Ottoman Society and in the third part called XIX th century Ottoman Society; with the help of the subtitles as villages, towns, rural areas, cities, primarily the observations relating these places, then with the help of other subtitles as: Muslims, Non Muslims, and women the observations relating these concepts are mentioned and how these concepts are established are also stated as well. 396

Bu çalışmanın amacı, Galata'nın 18. yüzyılın ilk çeyreğindeki ekonomik, sosyal ve kültürel tarihinin anlaşılmasına katkıda bulunmak. Bu amacı gerçekleştirmek için Galata mahkemesine ait 259 numaralı sicil defterini seçtik. Öncelikle defterin transkripsiyonu gerçekleştirildi ve daha sonra sözü edilen defterden elde ettiğimiz verileri açıklamaya çalıştık.Çalışmamız bir giriş, beş bölüm ve bir sonuçtan oluşuyor. Giriş bölümünde Galata hakkında genel bir bilgi ve çalışmanın amaç, kapsam ve yöntemi ile 259 numaralı sicil defterinin özellikleri açıklanıyor. Beş bölümde ise sicillerden elde edilen bilgiler ışığında 1724-1725 arasında Galata'da meydana gelen ekonomik ve sosyal olaylar değerlendirildi. Sonuç bölümünde çalışmamızın özetini ve daha sonra sözü edilen sicil defterinin transkripsiyonu verdik. The goal of this work is to contribute to an understanding of the economic, social, cultural and everday life history of Galata. We have chosen the court registers of Galata in number 259 in order to accomplish this goal. Primarily we have transcriptioned the court registers that we have chosen, then we have wanted to explain the datas which have been derived from aforesaid court registers.Our work is formed an entry, five parts and a conclusion. At entry part, we have given a brief information about the history of Galata and about the goal, scope and method of the work with the general feature of foresaid court registers. At five parts, the economic and social circumstances which occured in Galata between 1724 and 1725 were explained by using the informations derived from the court register of Galata in number 259. At conclusion part, we have given a summary of our work and the transcription of the court registers of Galata which we have examined.KEYWORDS: 560

Osmanlı topraklarını 18. ve 20.yüzyıllar arasında ziyaret eden pek çok Anglo-Sakson kökenli seyyah olmakla beraber İspanyol seyyahların sayısı daha kısıtlı kalmıştır. Bu araştırma İspanyol Vicente Blasco Ibañez'in 1907'de İstanbul'a yaptığı seyahati ve aynı yıl yayınladığı Oriente isimli seyahatnamesini özellikle Türkleri algılayışı açısından incelemektedir. Vicente Blasco Ibañez'in seyahatnamesini inceleyebilmek için 19. yüzyıl İspanyol seyahat yazınını, 19. yüzyıl bitimindeki İspanya'yı ve Osmanlı-İspanya ilişkilerini anlamak gerekmektedir. Bu tez İspanya'nın diğer Avrupa devletleri tarafından farklı algılanmasından ve Vicente Blasco Ibañez'in bulunduğu dönem içinde kendine özgü durumundan yola çıkmaktadır. İspanya tarihsel olarak diğer Avrupa İmparatorlukları ve halklarına göre farklı tecrübeler yaşamış ve bu tecrübeler bazı noktalarda Osmanlı İmparatorluğu ile benzerlikler göstermektedir. Vicente Blasco Ibañez'in Türklere bakış açısı da onu doğuya seyahat eden diğer İspanyol seyyahlardan farklı bir yere koymaktadır. Bu çalışma, bu bakış açısının oluşmasında Vicente Blasco Ibañez'in renkli yaşantısı kadar İspanya'nın Müslüman kültür ile tanışıklığı, İspanya'nın Avrupa içindeki yeri, 1898 sonrasındaki kimlik bunalımı ile bununla ilintili olarak İspanyol Oryantalizminin de etkisi olduğunu savunmaktadır. Araştırma bu bağlamda, Vicente Blasco Ibañez'in seyahatnamesindeki çeşitli imge ve söylemleri analiz etmeye ve yazarın bakış açısına sebep olan etkenler ile bağlantısını incelemeye çalışmaktadır. There were many Anglo-Saxon travelers on the Ottoman lands however the Spaniards remained limited between 18th and 20th centuries. Vicente Blasco Ibañez was a Spanish traveler who visited Istanbul in 1907 and captured his experiences in a travel account named Oriente (Orient) which was published in the same year. This study explores the travel and travel account of Vicente Blasco Ibañez with regard to the image of the Turks. In order to understand Ibañez?s account it is necessary to understand the 19th century Spanish travel writing literature, Spain and the relations between the Spanish and the Ottoman Empires at the turn of the 20th century. The present thesis proposes that Spain and Vicente Blasco Ibañez in particular were peculiar cases. Historically Spain had a different place among the European states as an empire and as a people which at certain points posed similarities to the Ottoman Empire. Vicente Blasco Ibañez?s perspective on the Turks reveals that he was also different from other Spanish travelers who traveled to the `Orient?. The present thesis argues that apart from the colorful life of Vicente Blasco Ibañez factors such as Spain?s familiarity with Islam, Spain?s position within Europe, the crisis of identity in 1898 and the Spanish Orientalism in relation to the crisis were influential in the formation of Blasco Ibañez?s Spanish gaze. In this context, the study tries to analyze various images and the discourse in the travel account and identify their connection with writer?s motivations. 95

Bu tez, milliyetçi düşünce ve söylemlerin üretildiği dönem olan ondokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyıl başında Çin aydınlarının küresel bağlamda Osmanlıları nasıl algıladığını inceleyerek bu dönem söylem ve düşüncelerinin bir analizi ile Çin'de emperyal tahayyülden milliyetçi tahayyüle geçişi anlamayı hedeflemektedir. Başka bir deyişle, yirminci yüzyıl dönümünde Çin aydınlarının Osmanlı algısının bir incelemesiyle Çin'de ulusal uzamın söylem düzeyinde Osmanlılar üzerinden nasıl üretildiği ele alınmıştır.Bu amaç Çin'de ondokuzuncu yüzyıl sonundan 1911'e kadar yazılmış metinlerin okunması ile gerçekleştirilmiştir. Tezde kullanılan metinler, küresel dünya uzamını ve bu uzamın ulusal uzamla olan ilişkisini kavramaya çalışan Çin aydınlarının yorum içeren çalışmalarıdır. Makalelerin ortak noktası farklı ideolojik yönelimli Çin aydınlarının kendi meşrutiyetçi, devrimci ve milliyetçi hedefleri için Osmanlı örneğine başvurmalarıdır. İnceleme sonunda Çin aydınlarının Osmanlı örneğinden faydalandığı görülmekle birlikte Osmanlılara bakışın tutarlı ve bütünsel olduğu iddia edilemez. Yüzyıl dönümü Çin aydınlarının bakış açısından, farklı sosyal kesimleriyle Osmanlılar emperyal Batı karşısındaki mağduriyetleri dolayısıyla Çin'e benzer bir örnek teşkil ederken, Osmanlı Devleti ise küresel siyasetin emperyal yarışı içinde hem Çin Müslümanları, hem de kendi egemenliği altındaki farklı milletler üzerinde emperyal iddialar taşımaktadır. Dolayısıyla, Osmanlı Devleti'nin muğlak, Osmanlılarınsa parçalı algılanışı Çin milliyetçi söylemlerinin üretilmesinde küçük ama dikkate değer bir yer tutmaktadır. This thesis examines the Chinese perception of the Ottomans within the global context of the late nineteenth and early twentieth century, in which novel ideas and discourses of nationalism were generated, and it aims at comprehending the intellectual transition from imperial to national imagination in China through the examination of these ideas and discourses. In other words, the Chinese perception of the Ottomans at the turn of the century is utilized to understand how Chinese national space was produced at discourse level by reference to the Ottomans.The aim of the thesis is realized through reading Chinese texts produced in the late nineteenth century to 1911. These texts include commentary works of Chinese intellectuals who tried to figure out the global world space and its relation to the national space. The common point in these articles is the utilization of the Ottoman case by Chinese intellectuals who had various ideological orientations as an example for their constitutionalist, revolutionary and nationalist causes. Through this examination, it was concluded that although the Ottoman case was utilized by Chinese intellectuals, it was not viewed in a consistent manner. From the perspective of Chinese intellectuals, the Ottomans from various social levels were isomorphic as they were victimized by the imperial West while the Ottoman Empire had imperial claims over both Chinese Muslims and the nations under its rule within the imperial competition of global politics. Hence, the vague perception of the Ottoman Empire and fragmented viewing of the Ottomans had a minor but noteworthy place in the production of Chinese nationalist discourses. 166

Bu çalışmada Trablusgarb Savaşı sırasında Osmanlı kamuoyu incelenmektedir. Bu çerçevede, Türk milliyetçiliğinin İtalya'ya karşı gösterilen tepkiler üzerindeki etkisi incelenmiştir. İtalyan yayılmacılığının gerekçesi olan medeniyet misyonu ve onun Osmanlı toplumunda yarattığı tepki de incelenmiştir. Kamuoyunun unsuru olarak yazılı basın ele alınmıştır. Kullanılan başlıca kaynaklar dönemin gazeteleri, dergileri ve dönem üzerine yazılmış ikincil kaynaklardır. This study scrutinizes the Ottoman public opinion during the Italo-Turkish War. In this framework, the effects of Turkish nationalism on the reactions against Italia are analysed. In addition, civilizing mission as the reason of the Italian expansionism and its reactions in the Ottoman society are also analysed. The print media is the subject of the analyse as the element of the Ottoman public opinion. The main sources are the journals, periodicals and the secondary sources on the period. 154

Çalışmamızın başlıca amacı, Türkiye'de daha önce bilimsel çalışmalara konu olmamış kartpostalların, basıldığı ve kullanıldığı döneme nasıl ışık tutabildiğini üzerlerindeki görsel öğelerin birer tarihsel belge önemi taşıdığını göstermektir. Ayrıca daha önce üzerine sayısız çalışma yapılmış olan Oryantalizmi ve Batı toplumlarının, genelde Doğu toplumlarını, özelde Osmanlı toplumunu nasıl gördüğünü, kartpostallar üzerinden açıklamak çalışmanın bir diğer amacıdır. Bu tez çalışmasında veri toplama tekniği olarak belgesel gözlemin olanakların yararlanılmıştır. Çalışmada Max Fruchtermann kartpostalları üzerinden hareketle, 19 yüzyıl Osmanlı toplum yaşayışı okunmaya çalışılmıştır. Kartpostallardaki görsel öğelerin, birer tarihsel belge önemi taşıdığı, ayrıca daha önce üzerine sayısız çalışma yapılmış olan Oryantalizmi ve Batı toplumlarının, genelde Doğu toplumlarını, özelde Osmanlı toplumunu nasıl gördüğü, kartpostallarla da açıklanabilmiştir. Bu tez çalışmasında, Batı'nın Doğu'yu yorumladığı örnek sanat eserlerine, yazılara kartpostallar da eklenmiştir. Osmanlı toplumunun yaşayışına dair göstergeler bulunmuş, bu göstergeler, Max Fruchtermann kartpostallarında bütün açıklığıyla görülmüştür. Bu göstergeler, kimi zaman kılık kıyafetlerde, kullanılan eşyalarda, kimi zaman mimari yapılarda, kimi zaman esnaf kartpostallarında varlığını göstermiştir. Özellikle 19. yüzyıl İstanbul'unu konu alan kartpostalların kentin bütün mimari ihtişamını betimlediği görülmüştür. Her panoramik kartpostalın kenti inşa eden iktidarın da fotoğrafı olduğu anlaşılmaktadır. Max Fruchtermann'ın her kartpostalı, araştırmacılara; siyaset, kültür, ekonomi, sanat, edebiyat tarihleri açısından da okunabilecek çok sayıda malzeme sunmaktadır. This study focuses on an area that has not previously been the subject of prolific academic research in Turkey. The primary objective of this study is to highlight the historical significance of postcards from analysing the ways in which they have been printed and utilised during different eras and how these factors together with the diverse visual elements contained in these postcards can shed light upon the different periods of history which they depict. In addition, a further objective is to illustrate how a closer analysis of postcards can reveal the ways in which orientalism and western societies, both of which have been widely researched in the past, generally perceive and understand the eastern societies and more specifically, the Ottoman era. The benefits of the semiology method have been adopted and used throughout this dissertation as a technique for collecting and utilising data and resources. In the study, postcards from Max Fruchtermann proved a useful basis for reading into the societal and living patterns displayed by the 19th century Ottoman society. Besides the notion that vast historical information can be depicted from the visual elements and artistry contained in postcards, in addition, the widely researched areas of orientalism and western societies? perceptions of the eastern societies and more specifically, the Ottoman era have been identified through the use of postcards. This study has incorporated the exemplary postcards,literature and works of art that focus on western portrayals of the east. Various indications of Ottoman social and living patterns have indeed been discovered and such indications can be clearly identified in all clarity from Max Fruchtermann?s postcards. The abovementioned indications have from time to time been clearly visible from the clothing and appearances, household and general useable items, architectural designs and buildings and even artisan postcards. In particular, it can be noted from postcards based on 19th Century Istanbul that the images have portrayed the grandness and splendour of the archtectural buildings prevalent at the time. It can be seen that each panoramic postcard also portrays within it a powerful image of the ruling establishment behind the construction of the city?s grand architecture. Each and every one of Max Fruchtermann?s postcards displays within its artistry and visual elements an endless array of historic material ranging from politics, culture, economics, arts and literature for researchers to explore and analyse. 141

Bu çalışmada Develi Kazası'nın fiziki, idari, sosyal, demografik ve iktisadi durumu incelenmiştir.Temel kaynak olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan çeşitli tasniflerdeki defter ve belgeler, Milli Kütüphanede bulunan Şer'iyye Sicilleri ve Ankara Vilayeti Salnamelerinden yararlanılmıştır.Giriş ve üç bölümden meydana gelen çalışmanın birinci bölümünde Develi Kazasının fiziki ve idari yapısı ile nüfusu hakkında bilgi verilmiştir. Öncelikle Develi'nin coğrafi konumu ve fiziki özellikleri açıklanmış, mimari yapısı ile önemli mimari eserleri kısaca tanıtılmıştır. Develi'nin Osmanlı İdari Teşkilatındaki yeri tespit edilmiş, kaza yönetimi ve bu görevi yerine getiren idareciler hakkında bilgi verilmiştir. Kaynakların elverdiği ölçüde kazanın yönetiminde yer alan görevlilerin isimleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bölümün sonunda ise 1830 nüfus sayımı sonrasında Develi'nin nüfusu hakkındaki bilgiler tespit edilmiş, Develi'ye bağlı nahiye ve köylerin nüfusu hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca Develi'ye yerleşen Yörük-Türkmen Aşiretleri, Tanzimât dönemi iskân politikası ve göçmenlerin iskânına dair gelişmeler açıklanmıştır.Develi Kazasının sosyal yapısının ele alındığı ikinci bölümde ?Osmanlı Millet Sistemi? hakkında bilgi verilmiş, Develi'deki Müslim, gayr-i müslim ilişkilerine dair örnekler verilerek millet sisteminin bir kaza merkezindeki uygulamaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu bölümde ele alınan bir diğer konu ailedir. Aile kurumunu ilgilendiren nişan, evlilik, boşanma ve çeşitleri, nafaka, vekalet, vasi tayini, evlat edinme ve ailedeki çocuk sayısı gibi konulara değinilmiştir. İkinci bölümün sonunda Develi'deki eğitim faaliyetleri açıklanmıştır. İlk, orta ve yüksek öğrenim fonksiyonunu yerine getiren Sıbyan Mektebi, Rüştiyeler, Medreseler ve buralarda okutulan dersler hakkında bilgi verilmiştir. Bu eğitim kurumlarının yanında azınlık ve yabancı okullarının faaliyetleri açıklanmıştır.Üçüncü ve son bölümde ise Develi Kazasının iktisadi hayatı başlığı adı altında öncelikle Develi'deki tarım ve hayvancılık ele alınmış, yetiştirilen tarım ürünleri, küçük ve büyükbaş hayvancılık faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra Develi ve Develi dışında faaliyette bulunan esnaf ve tüccar zümresinin faaliyetleri örneklerle açıklanarak Develi'nin ticari açıdan önemli bir merkez olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bölümün sonunda para, fiyatlar ve vergiler konusunda gerekli izahat yapılmıştır.Anahtar Sözcükler1. Develi2. Kaza Yönetimi3. Tanzimât4. Şer'iyye Sicili5. Ticaret The physical, administrative, social, demographic and economic conditions of the Develi County were investigated in this study.Records and documents in various classifications which are found at Prime Ministry Ottoman Archive, Legal Registries at National Library and Ankara City Annuals were benefited as the basic sources.In the first part of the study, which is composed of an introduction and three parts, information about the physical and administrative structure and the population of Develi County was given. Firstly, geographical situation and physical characteristics of Develi were explained, architectural structure and important architectural works were introduced briefly. The role of Develi in Ottoman Administrative Organization was determined; information about the county administration and administrative staff who fulfill this duty was given. It is aimed at determining the names of the staff of county administration as much as the information sources provide. At the end of chapter, the population of Develi after the population census in 1830 was determined; information about the population of districts and villages affiliated to Develi was given. Moreover, Yoruk-Turkman Clans who settled in Develi, housing policies in Administrative Reforms period and the developments related to the housing of immigrants were explained.In the second chapter, in which the social structure of Develi County was discussed, information about the ?Ottoman Nation System? was given. Implementations of nation system in a county were mentioned giving examples related to the relationships between Muslims and Non-Muslims in Develi. Another issue taken into account in this chapter is the family. Topics like engagement, marriage, divorce and their varieties, allowance, attorneyship, guardian appointment, adoption and the number of children in a family which are related to family institution were mentioned. At the end of the second chapter, educational activities in Develi were explained. Information about the Children School, Maturity Schools, Madrasahs and the courses taught in these schools was given. Besides these educational institutions, the activities of minorities and foreigners? schools were explained.In third and the final chapter, firstly, agriculture and livestock in Develi were discussed under the title of Develi County?s economical life; grown agricultural crops, livestock activities were explained. After that, it was mentioned that Develi is an important trade center illustrating with the activities of merchants and craftsmen working both in Develi and outside Develi. At the end of the chapter, required explanation was made about the currency, costs and taxes.Key Words1. Develi2. County Administration3. Tanzimât (Administrative Reforms)4. Legal Registries5. Trade 343

Bu arastırmanın amacı, Osmanlı Devleti'nin klasik dönemi olarak tabir edilenXV-XVII. asırlarda devletin hâkim olduğu topraklarda yasayan halkı; iktisadî, içtimaî,hukukî, malî ve eğitim yapısını derli toplu olarak ortaya koymaktır.Arastırmada Basbakanlık Osmanlı Arsivinden elde edilen belgeler, tarihîkaynaklar ve arastırma eserlerinden istifade edilmistir.Çalısmanın temelini, klasik dönemde devlet ile reâyâ iliskisi ile reâyânın sosyal,kültürel, hukuki, ekonomik ve eğitimsel durumuna iliskin sorunlar olusturmustur. Arsivbelgeleri ve kaynak eserler ısığında reâyâyı ilgilendiren unsurlar ele alınmıstır.Arastırmaya reâyâ kavramı, devlet açısında reâyâ tasnifi ve Osmanlı devlet geleneği;kanûn-nâmeler, adalet sistemi, istimâlet politikası ile millet sistemi, hukuki açıdan reâyâanlatımı ile baslanmıs, daha sonra sehir, sehirli ve sehir hayatı, Osmanlı sehirlerinindemografik ve fizyonomik yapısı, sehirli Müslüman ve gayrimüslim reâyânın hukukîstatüsü, ekonomik faaliyetleri, sosyal yasamı, giyim?kusamları ile sehirli muaf reâyâüzerinde durulmustur. Osmanlı sehirlerinde iktisadi hayat ve ticaret anlatılırken Müslimve gayr-i müslim esnafın ekonomik faaliyetleri açıklanmıstır. Çalısmada ayrıca,Osmanlı halkının eğitimine yer verilmistir. Köy, köylü kavramı, ortakçı kullar, serik reâyâve üzerinde tüm ekonomik faaliyetlerini gerçeklestirildiği arazi çesitleri tanıtılmıs,malikâne-divani sistemi üzerinde durulmustur. Köylülerin hukuki statüsü verilirken bukapsamda sipahi-köylü iliskisi ele alınmıstır. Reâyânın önemli diğer bir grubu olankonar-göçerler; iskan edilisleri, coğrafi dağılısları, idari yapıları ve sosyal hayatlarıanlatılmıstır. Osmanlı reâyâsından alınan vergiler ser'i, resm-i çift ve buna bağlıvergiler, avarız türü vergiler, bâd-ı hevâ türü vergiler, ösürler, hayvanlardan alınanvergiler, ticari vergiler ve diğer vergiler kanûn-nâmeler esas alınarak ele alınmıs vedeğerlendirilmistir. The aim of this is to bring up the economic, legal, financial, educational and socialstructure of people (reâyâ) having lived on the lands ruled by Otomans in between XVXVII.centuries which is called ?classicial age of the Otoman Empire?.In this research docoments from Prime-ministry Otoman Archieves, historicalsources and research works were used. The basis of the study consist of issuesconnected with social, cultural, legal, economic and educational contiditions of ?reâyâ?and also relation between state and ?reâyâ? in classical age. Components related to?reâyâ?? are considered in the light of archieve documents and sources. The beginningof the research includes the concept of ?reâyâ?, ?reâyâ? classification and tradition ofOttoman Empire, ?kanûn-nâmeler?, justice system, ?istimâlet politikası? andnationsystem from the points of view of state. The other concepts related to ?reâyâ?such as town/townsmen, demographic and physionomic structure of Ottoman towns;legal status, economic activities, social life and clothes of Muslim and non-muslimtownsmen are explained in this study.Economic activities of Muslim and non-muslim tradesmen are mentioned whenthe economic life and commerce in the Ottoman towns are explained. The education ofOttoman folk is also included in this study. 320

Düşünce tarihimizde yer alan şahsiyetler içerisinde fikirleri ve eylemleri ile öne çıkan önemli simalardan biri de Şeyh Bedreddin'dir. Osmanlı Devleti'nin teşekkül devresinde ve bununla birlikte Fetret Devri'nin yarattığı kaotik ortamda adından söz ettiren bu kimlik, günümüze değin birçok çalışmaya konu olmuş ve bu yönüyle hala tazeliğini koruyan bir olgu olarak kendini göstermiştir.Hayatını, şahsiyetini, eserlerini ve düşünce tarihindeki yerini ortaya koymaya çalıştığımız Şeyh Bedreddin'in, içinde bulunduğu dönemde, bilgi birikimi ve fikirleri itibariyle dönemin sayılı âlimlerinden biri olma özelliğini taşıdığı görülmektedir. Nitekim o, İslâm hukuku, tefsir ve tasavvuf gibi birbirinden farklı alanlarda önemli eserler ortaya koymuştur.Bununla birlikte adı, bir isyan hareketiyle anılmış ve Osmanlı otoritesine karşı bir hareketin içerisinde yer almıştır. Tarihte üzerinde daha çok durulan bu durum, onun ilmî yönünü gölgelemiştir.Bu bağlamda çalışmamız, farklı dönemlerde üzerine değişik ithamlar yapılan bu şahsiyetin, tarih içerisindeki gerçek konumunun çok yönlü ve sağlıklı bir şekilde ortaya konulması amacını taşımaktadır. Sheikh Bedreddin was one of the well known person who came in to prominence took place in our thought history. This character, mentioned his name in the organization period of Ottoman Empıre and in addition to this the chaotic atmosphere caused by the ınterregnam period, has been the matter of many subjects up to now and so he stil distinguishes himself with his popularity as a character.It was seen that Sheikh Bedreddin who we tried to explain his life, his personality, his Works and his place in our thought history was one of the few scholars with his whole experience and ideas in his period. Thus he wrote many works on different branches of Islamic law, interpretention and Islamic mysticism.At the same time, his name was mentioned in a rebellion and he took place in an action against Ottoman authority. This event which is pointed out more in history, has shadowed his scientific way.In the regards of that, our study aims to show his real position in history with his many characteristics in a reliable way which was speclated in different periods. 228

Url: http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/329, Teorik olarak ondokuzuncu yüzyıla kadar Osmanlı devlet ve toplum yapılanmasında dinsel kuralların belirleyiciliğinden söz etmek mümkünse de, gerçekte bu kurallar din dışı toplumsal dinamiklere dayanan ilkeler aracılığıyla işlerlik kazanmışlardır. Hatta yönetim ve örgüt gibi kamusal nitelikli alanlarda toplumsal geleneği yansıtan örfi kurallar daha belirleyici olmuşlardır. Onyedinci ve onsekizinci yüzyıllarda Avrupa’da meydana gelen ve bütün dünyayı etkileyen sosyo-ekonomik ve sosyo-politik gelişmelerin baskısını Osmanlı ondokuzuncu yüzyılda yoğun olarak hissetmiş ve kurumsal modernleşme çabalarıyla baskılara cevap vermeye çalışmıştır. Kurumsal modernleşme çabalarının hukuksal boyutu, dünyadaki gelişmelere koşut ve bu gelişmelerin gereklerini karşılayacak modern bir hukuk sisteminin oluşturulmasını kapsamış ve bu süreç hukuksal alanda dinsel kuralların belirleyiciliğinin kısıtlanmasını beraberinde getirmiştir. Bu hukuksal sekülerleşme süreci zamanla geleneksel yaklaşımı dönüştürerek akıl ve birey eksenli modern bir hukuk anlayışının gelişimine katkı sağlamıştır. Bu bağlamda, makalede ele alınan Tanzimat dönemindeki hukuksal düzenlemeler Osmanlı-Türk tarihinde bir dönüm noktasını oluşturmaktadır., In theory, even though it can be said that religious law had been determinant in the Ottoman state and society structure until nineteenth century, in reality these rules had achieved functions through non-religious social dynamics. Even in the spheres having public character such as administration and organization, customary law reflecting tradition of the society was more determinative. In the nineteenth century Ottoman system fell under the heavy pressures of socio-economic and socio-political developments started in Europe in seventeenth and eighteenth centuries, and it attempted at institutional modernization in order to cope with the new situation. Institutional modernization covered the development of a modern system of law in accordance with the developments all over the world and this process gave way to the limitation of religious rules and norms in legal domain. This process of legal secularization, in time transformed traditional approach and contributed to the development of a legal conception grounded on reason and individual. In this context, legal arrangements in Tanzimat period considered in this article constitute a turning point in Ottoman-Turkish history.

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALITEFSİR BİLİM DALIAYINTÂBà MEHMED EFENDİ'NİN TİBYÂN TEFSİRİ VEOSMANLI TOPLUMUNDAKİ YORUM DEĞERİRECEP ARPA(Yüksek Lisans Tezi)Osmanlı halkının okuduğu tefsirlere bakıldığında bunlardaki tasavvufû ağırlıkaçıkça görülür. İlmiye sınıfı daha çok ilmû tarzda yazılan Arapça tefsirleri okurken,halkın genelde Türkçe'ye tercüme edilen Tefsûrü Ebi'l-Leys es-Semerkandû, Mevâhib-iAliyye ve Tibyân gibi tefsirleri okuduğunu müşâhede ediyoruz. Bu tefsirlerin en temelözellikleri rivayete ve tasavvufû yorumlara fazlaca yer vermeleridir. Böyle olmayanlarda mütercimlerce bu açılardan zenginleştirilmiştir. Bu çalışma, Ayıntâbû MehmedEfendi'nin Tibyân Tefsiri'nin metodunu incelemek ve bu tefsirin Osmanlıtoplumundaki yerini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Tibyân Tefsiri, Hıdır b.Abdurrahman el-Ezdû ed-Dimaşkû'nin et-Tibyân fû tefsûri'l-Kur'ân adlı Arapçatefsirinin genişletilmiş ve yeniden düzenlenmiş Türkçe tercümesidir. Padişah IV.Mehmed'in arzusu üzerine Ayıntâbû Mehmed Efendi tarafından yazılmıştır. Osmanlıtoplumunun dûnû hayatına ve Kur'ân anlayışına büyük ölçüde te'sir eden Tibyân Tefsiri,Muhtevasının Osmanlı toplumunun geleneksel İslâm anlayışıyla paralellik arz etmesi,İlk Türkçe matbu tefsir olması, üslûbunun anlaşılır ve kolay olması, muhtasar ve tambir tefsir olması gibi çeşitli sebeplerle Osmanlı toplumunda büyük bir rağbet görmüştür.Dokuz defa Arap iki defa da Latin harfleriyle Mısır'da ve İstanbul'da basılmıştır.Tibyân Tefsiri ilmû bir gâyeyle değil de Kur'ân'ın mânâsını halkın anlaması amacıyla?avâmû? bir üslupla yazıldığı için, tefsir ilmine yeni şeyler katma noktasında yetersizkalmasına rağmen geniş halk kitleleri tarafından büyük rağbet görmüştür. OsmanlıdaTanzûmât'tan II. Meşrutiyet'e kadar en fazla basılan Türkçe tefsir olmuştur.Anahtar KelimelerOsmanlıca, Ayıntâbû Mehmed, Tefsiri Mehmed, Tibyân Tefsiri, Tercüme, Osmanlıtoplumu.Danışmanı: Doç.Dr. Abdulhamit Birışık Sayfa sayısı:128 AYINTÂBà MEHMED EFENDİ?S TİBYAN TAFSEER AND THE VALUATİONOF İNTERPRETATİON İN THE OTTOMAN SOCİETYRECEP ARPAAbstractThis study aims to examine the method of Ayıntâbû Mehmed Efendi?s Tafseer al-Tibyan and indicate its position in Ottoman society. When one looks at thecommentaries on the Qur?an read by Ottoman society, he or şhe understood that a lot ofthem vere mystical charecter. While the scholars of Ottoman read Arabic commentarieswritten in academic way. The people was reading mystic commentaries of Abu al-Laysal- Samarkandi, Mavahib I Aliyyah, Tibyan and several other commentaries. The mostimportant peculiarity of these was that they were written in a narrative and mystic way-interpreters were expanding all the commentaries in this way. Tafseer al-Tibyan is theinterpretation of al-Tibyan fi Tafseer al-Qur?an, by Hızır b. Abdurrahman in Arabiclanguage. İt was prepared for the wish of ruler (sultan) IV. Mehmed. İt became verypopular and affected their religious life and understanding of the Qur?an. Because itscontent is similar with understanding of the Qur?an in Ottoman society, it is the firstpuplished Turkish commentatory and it could be understood easly becouse of its clearlanguage, it has been puplished nine times with Arabic and two times with Latincharacters in Cairo and İstanbul. Tafseer al-Tibyan wasn?t written for the purpose ofthat it couldn?t contribute new things to Tafseer. İt was puplished numerously fromTanzimat to II. Meşrutiyet.Key WordsOttoman Turkish, 'Ayintabi Muhammad, Tefsiri Muhammad, Tafsir-e Tibyan,Translation, Ottoman society.Advisor: Abdulhamit Birışık, Associate Professor Number of pages: 128 128

Mütercim Asım, tavırlar nazariyesi, asabiyet, Nizam-ı Cedid, Osmanlı yenileşmesi Bu çalışmada Mütercim Ahmed Asım'ın(1755?-1820) `Asım Tarihi` adıyla basılan tarihi esas alınarak toplumsal görüşlerine, Osmanlı toplumuna, özellikle 18.yüzyılda derinleşerek devam eden Osmanlı toplumunun çözülüşüne ve bu çözülmeye karşı girişilen Nizam-ı Cedid yenileşmesi ile Batılılaşmaya dair tespit ve yorumları üzerinde durulmaktadır. Bu suretle bu çalışmanın amacı Türk sosyolojisi ile Türk Tarihi arsındaki ilişkinin gelişmesine, Türk sosyolojisinin tarihine, toplumsal yapımızla ilgili araştırmalara mütevazi bir katkıda bulunmaktır. Bu çalışma dokümantasyon metoduna dayalı bir çalışmadır. Kaynak araştırması ve taraması, belge çözümleme, not alma, fişleme ve muhteva analizi teknikleri kullanılmıştır. Zaman itibariyle ise Türk modernleşme tarihinin önemli bir kesiti olan Hl.Selim devri( 1789- 1807) ile II.Mahmud'un tahta çıkış sürecini kapsamaktadır. Asım Efendi Tarih'inde eleştirel bir üslupla olayların sebep ve sonuçları üzerinde durmasıyla ve eserine kazandırdığı çok renkli sosyal içerikle Türk tarihçiliğine yeni bir soluk kazandırmıştır. 17.yüzyılda Naima ve Katip Çelebi'de temayüz eden ve sonradan devam ettirilemeyen sosyal tarih anlayışını adeta ihya eder. Osmanlı toplumunun hemen hemen bütün kurumları ve kesimleriyle çözülmesini tartışır. Asım'a göre Osmanlı toplumu lö.yüzyılın sonlarından itibaren gaza ve cihad idealinden ve şehitlik arzusundan uzaklaşarak, savaş ve fetih tavrını terkederek hadarî/medeni tavra geçmiştir. Bu tavır değişikliğiyle medenî hayatın rahatlığına, zevk u safasına alışmasıyla tüm toplumsal kesimlerde yozlaşma ve kurumlarda bozulma başlamıştır. Asım'a göre Osmanlı toplumunun gerilemesinde asıl sorumlu kesim mensup olduğu ulema zümresidir. Çünkü ona göre ilim adamları, toplumu dinamik tutan `gaza ve cihad` davasına yönlendirme, hayırlı ve yararlı işleri teşvik etme fonksiyonlarını terketmişlerdir. Bir ilmiye mensubu olarak Asım yenileşmeyi aklî ve dinî olarak zaruri görmektedir. Nizam-ı Cedid reformlarının devleti eski gücüne kavuşturacağını ümit ederek savunur. IILSelim'e büyük bir sevgi ve bağlılık gösterir. Reformlara karşı çıkan yeniçerilere ve ulemaya şiddetli eleştiriler yöneltir. Fakat yenileşme projelerinin yolsuzluk ve suiistimallere alet edilmesi üzerine Nizam-ı Cedid ricalini, IILSelim'in etrafını kuşatan saray görevlilerini şiddetle eleştirir IILSelim'e minnettar olmasına rağmen lüks ve sefahate düşkünlüğünü belirtmekten çekinmez.. Nizam-ı Cedid hareketini çürüten başlıca faktörler olarak IILSelim'in eğlence düşkünlüğünü, ehliyetli bir ekibe sahip olamamasını, devlet adamlarının yolsuzlukları ve lüks yaşantıları ile Avrupaî bir yaşantıya özenmelerini görmektedir. Asım, Avrupa medeniyetinin üstün hale gelmesine değinirken esasen Osmanlı medeniyeti ile Avrupa medeniyeti arasında bir hesaplaşmaya da gider. Ona göre dinamikleri, temel değerleri itibariyle üstün olan Osmanlı medeniyetidir. «Avrupa Nizamı»nın doğuşunu tetikleyen başlıca etken Osmanlı medeniyeti, Osmanlı'nın dünya hakimiyetidir. 17.asırdan itibaren Avrupa medeniyeti gelişmeye, dinamizm kazanmaya ve giderek Osmanlı karşısında galip gelmeye başlarsa da bu gelişmesi ve üstünlüğü Osmanlı medeniyetinden aldığı ilkeler, değerler sayesinde olmuştur. Bu bağlamda Asım' in çöküşe karşı önerisi; Batılılaşmadan gerçekleştirilecek bir yenileşmedir. Avrupa, Osmanlı askeri teşkilatını taklit ederek geliştirip üstünlük sağladığı gibi Osmanlı'nın da ancak teknik, fen ve askeri teşkilatlanma alanında Batı'yı örnek alabileceğini düşünmektedir. Bu düşüncesiyle Asım, mağlup veya zayıf toplumların galip veya kuvvetli medeniyetleri düşmanları da olsa taklit edebileceklerine ve bu taklidin devirsel olabileceğine işaret etmektedir. SUMMARY MÜTERCİM AHMED ASIM'S VIEWS ON OTTOMAN SOCIETY AND MODERNIZATION Keywords: Mütercim Asım, the theory of circulation of state(Tavir!ar Nazariyes)i, asabiyet, Nizam-ı Cedid, Ottoman modernization In this thesis, on the basis of his own book titled `Asım Tarihi`, Ahmed Asım's views and comments on the Ottoman society, its increasingly intensifying degeneration in the 1 8th century, and the Nizam-i Cedid program ( a program of westernizing reforms) against this degeneration have been studied. The aim of the study is to make a modest contribution to the development of the relationship between the Turkish sociology and Turkish history, to the history of Turkish sociolgy and to the research of the history of Turkish social structure. This is a study covering the reign of Selim III (1789-1807) and the very early days of Mahmud II, which is an important part of westernizing history of the Ottomans, based upon documentation method in which several techniques, such as document analysis, making card indexes and content analysis, have been used. Asım Efendi, with his book having multi-colured social content, brought a fresh breath to the Turkish historiography by using a critical style and putting a special emphasis on the causes and effects of events. He enlivened the social history understanding that had appeared in the works of Naima and Katip Çelebi in the 17th century, which, however, could not be sustained later on. In his book he discusses the degeneration of the Ottoman society with all of its institutions. According to Asım, from the late 16th century the Ottoman society started giving up the ideals of gaza and jihad, moving away from the desire for dying for Islam and leaving war and conquest mode for a so called civilized way of life. This led to the degeneration of the society and corruption of the institutions. According to him, the ulema (the learned men) were mainly responsible for the retrogression of the Ottomans because they gave up encouraging and advising people to do good things for the nation and they stopped orienting people towards gaza and jihad. As a member of the ulema, Asım sees modernization essential from a rational and religious standpoint. He is in favour of Nizam-i Cedid reforms hoping that these reforms could bring the old glory days back. He has affection and loyalty to Selim III. He strongly criticizes the ulema and the janissaries who are against the reforms. He also criticizes the Nizam-i Cedid dignitaries and the officials in the Palace surrounding Selim III upon realizing that the reformative projects are abused and cause malversation. Though he is appreciative to Selim HI, he doesn't hesitate to criticisize that Selim IH and his men are fond of luxury and pleasure, which he thinks is the main cause for the failure of the Nizam-i Cedid reforms. Asım, while explaining why European civilization became superior to Ottoman civilization, points out that Ottoman civilization is actually superior in terms of its dynamics and basic merits, and this, along with the Ottoman domination in the world, is what really triggered the birth of `European Order`. From his point of view, even though the European countries accelerated their development and got ahead of the Ottomans in the 17th century, they actually owe this success to the principles and values that they adopted from the Ottomans. Therefore Asım suggests a modernization adopting the technical, scientific and military principals of the West without adopting the way of life of the Europeans. Asım stresses that weak nations could imitate powerful ones even if there is enmity between them and he adds that this imitation could be cyclic. VI 299

Tanzimat dönemi okullarında (sıbyan mekteplerinde) okutulan pek çok ahlak risalesi vardır. Küçükken daha kolay eğitilebilecek çocuklara daha çok nasihatler, öğütler halinde yazılmış kısa broşürlerdi bunlar. Sadık Rifat Paşa'nın Ahlak Risalesi de bunlardan bir tanesidir. Risalenin hemen başında yazılanların baba nasihatleri gibi kabul edilmesi gerektiği belirtilir. Böylece babanın deneyim ve hatıralarının olgun halleri çocuklara basitleştirilmiş bir biçimde aktarılmaya çalışılır. Sadık Rıfat Paşa, Tanzimat dönemi bürokratlarından birisiydi. Hayatının her döneminde olduğu gibi son dönemininde de gördüklerini ve düşündüklerini yazdı. Ahlak Risalesi bu son dönemin ürünüdür. Kısa öğütler halinde `iyi` ve `kötü` arasındaki farkı anlatırken metnin arka planında Paşa'nın basından geçenlerin de hikayesi bulunur. Bu tez Sadık Rıfat Paşa'nın Ahlâk Risalesi'nde devletle toplum, iktisadi değerlerle ahlâki değerler arasındaki ilişkinin bir toplumsal proje olarak nasıl sunulduğunu araştırmaktadır. iv There are many `ahlâk` treatises, which were used for educational purposes at the schools of the Tanzimat period (sıbyan mektepleri). These were mostly short booklets composed of advices for children with the assumption that youngsters were more apt to be trained. Sadık Rifat Paşa's Ahlâk Risalesi was one of them. The treatise begins with the statement that the counsels within should be accepted as a father's advice. The mature experiences and memories of the father are thus transferred in a simple way to the children. Sadık Rifat Paşa was an official of the Tanzimat period. He wrote down his thoughts and experiences during his last years, as he did all through his life. Ahlâk Risalesi belongs to that period. The treatise illustrates the difference between good and evil, with the memories of Sadık Rifat Paşa as its background. This thesis tries to explore how the correlations were created between state and society, and what were the economic and moral values in Sadık Rifat Paşa's societal project in his Ahlâk Risalesi. m 96

99

Bu tezde, insanlık tarihinin en genel, en tartışmalı ve çok boyutlu fenomenlerinden biri olan intiharın bir tarihçi bakış açısıyla özellikle Tanzimat sonrası Osmanlı toplumundaki algısının resmi ve edebi kaynakların yardımıyla incelenmesi amaçlanmıştır. Birinci bölümde, intihar olaylarının devletin ve araştırmadan sorumlu olan otoriteler ve bu otoritelerin intihar olaylarının incelenmesinde kullandığı metodlar, kaynaklar ve bu otoritelerin özellikle vurguladığı noktalar polis ve karantina raporları kullanılarak incelenmiştir. İkinci bölüm Osmanlı toplumunda görülen intihar olaylarının nedenleri ve intiharlarda kullanılan metodlar hakkındadır. Bu bölümde intihar raporları ve intihara dair genel teoriler beraber ele alınarak Osmanlı toplumunda görülen intihar vakalarının neden ve metodlan sımflandnılnııştır. Üçüncü bölümde Osmanlı toplumunun intihar algısı ele alınmıştır. Bu bölümde intihar notlan ve verilen ifadeler incelenerek intihar eden kişilerin intihar algısı, yine intihar raporlarındaki ifadeler ve bazı spesifik vakalar incelenerek devletin algısı ve son olarak da özellikle Tanzimat sonrası dönemin intihar teması içeren edebi eserler incelenerek edebiyatta intihar algısının anlaşılması amaçlanmıştır. The main aim of this thesis is to examine the concept of suicide, which is one of the most common, controversial and multidimensional phenomena in the history of mankind, from a historian's perspective within the framework of nineteenth -twentieth century Ottoman society, especially the post- Tanzimat period, by looking at official and literary sources. In the first part of this study, the Investigation Process of the suicide cases by the state is examined. The questions asked by the officers of the period are traced back and the type of evidence and sources used are determined. By looking at the official documents, that is police and quarantine reports related to suicide cases, the aim of the officers, what they really looked for during the investigation and the methods they applied are considered. The second chapter is about the main reasons and methods of suicide in Ottoman society. In this section, suicide reports and theories about the reasons and methods of the suicide are examined together, and the main motives for suicide and the methods that were used are classified. In the third chapter, perception of suicide in the Ottoman Empire is dealt with. In this section, the suicide notes and statements, some special cases of suicide and the expressions in the suicide reports and literary works of the time which have suicide as a theme have been examined to define the perception of suicide by the people who committed and who attempted suicide, perception by the state perception of suicide in post-Tanzimat literature has been examined respectively. 161

XIII. YÜZYIL OSMANLI TOPLUMUNDA KREDİ18. yüzyıl İstanbul'unda kreditör olarak yeniçeri ocağı bezirganı, sarraf, muameleci ve murabahacılarla karşılaşılmaktadır. Çalışmada bu kreditörlerin temel işlevleri, kredi arzı ve kredi kaynakları, işlem hacimleri, işlem türleri ve uyguladıkları murabaha oranı İstanbul Ahkam defterleri esas alınarak ortaya konmaya çalışıldı. Yeniçeri ocağı bezirganlığı devlet tarafından ihdas edilmiş bir vazife, sarraflık ise devletin gedik usulüyle düzenlediği bir meslektir. Murabahacılık ve muameleciliğin ise benzer bir statüye sahip olmadığı anlaşılmaktadır. Yeniçeri ocağı bezirganlarının temel işlevinin, yeniçeri ocağında görevli rütbeli subay ve ağaların gerek ayni mal ihtiyaçlarını gerekse her türlü nakit kredi ihtiyaçlarını karşılama olduğu görülmektedir. Ocak bezirganları bu vazifeyi ifa ederken ortakları olan sarraflardan destek aldıkları gibi devlet de dahil çeşitli kurum ve şahıslardan kredi alıyorlardı. Sarrafların temel işlevinin ise başta askeri zümre olmak üzere bir çok kurum ve şahıs için kredi temini olduğu söylenebilir. Özellikle askeri zümrenin, gerek iltizam ve malikane ihaleleri için gerek devlet hizmetlerini yürütmek ve sair şahsi masraflarını karşılamak için sarraflardan kredi aldığı görülmektedir.Muhtelif kişilere kredi veren muameleci ve murabahacıların % 15 olarak belirlenen kanuni murabaha haddinin üzerinde murabaha almaya çalıştıkları dikkat çekmektedir. İstanbul söz konusu olunca bu kimselerin uzak bölgelere nazaran zulüm ve baskılarının az olduğu anlaşılmaktadır. INHALTSANGABEKREDİT IN XVIII. JAHRHUNDERT OSMANİSCHER GESELLSCHAFT In 18. Jahrhundert findet man jüdischer Händler der Janitscharenorganisation, Geldwechsler, Wucherer, Zinswucherer als Kreditor in İstanbul. In dieser wissenschaflicher Arbeit hat man sich bemüht, die Grundfunktionen, Kredit Angebot und Nachfragen, Kreditvolumen, Zinssätze und Artformalitäten dieser Kreditor zur Sprache zu bringen.Jüdischer Händler der Janitscharenorganisation ist einer Dienststelle, die von dem Reich ausgestellt ist. Wechselgeschäft ist ein Beruf, die das Reich aufgestellt hat. Aber Wucher hat keinen ähnlichen Zustand. Die Grundfunktion der jüdischen Händler ist alle Nachfrage der Offiziere der Janitscharenorganisation zu decken. Die jüdischen Händler genügen ihre Pflicht mit ihren Teilhabern und sie machen Schulden bei verschiedenen Vereine und Personen. Die Geldwechsler machen Schulden und eröffnen Kredit für verschiedene Vereine und Personen, besonders für Offiziere. Aber die Wucherer und Zinswucherer eröffnen nur mit eigenem Vermögen Kredit. Obwohl die gesetzliche Wucherzinsen % 15 war, hatten die Wucherer über diese Zinssatz Zinswucher einnehmen bemüht.

IV ÖZET Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Suç Bağlanımda Osmanlı Sosyal Tarihinin Lise Ders Kitaplarında İncelenmesi Öznur MENNAN Osmanlı Devleti'nde suçu incelemek, Osmanlı toplumunu anlamak adına önemlidir. Tarihsel açıdan suçun incelenmesi günümüzdeki tarihçiliğin ilgi odağı olan sosyal tarihin kapsamına girmektedir. Türkiye'de Osmanlı tarihi incelemelerinde sosyal tarih alanında henüz uluslar arası standartlarda araştırma örnekleri verilmemiştir. Osmanlı toplumunu anlamak için önemli bir konu olan suç konusunda ise hiçbir akademik çalışma yapılmamıştır. Bunun yanında tarih öğretimindeki sorunlar üzerinde çalışan araştırmacılar tarih ders kitaplarının siyasal tarih ağırlıklı anlatışım eleştirmekte ve tarih ders kitaplarında sosyal tarihe yer verilmesi gerektiğini vurgulamaktadırlar. İncelediğimiz lise ders kitaplarındaki Osmanlı toplumu anlatısı, Osmanlı toplumunu idealleştirme ya da aşırı yerme eğilimlerine neden olmaktadır. Osmanlı toplumuna ilişkin bu yanılgıların aşılabilmesi, sosyal tarihin ders kitaplarında daha geniş boyutta ele alınması ile mümkün olacaktır. Tarih ders kitaplarında sosyal tarihe yer verilebilmesi için onlara kaynaklık edebilecek akademik düzeyde Osmanlı sosyal tarih çalışmalarının yapılmış olması gerekmektedir. Osmanlı Devleti'nde suçu araştırırken birincil kaynak olarak Afyon seriye sicillerini kullandık. Bu araştırma kapsamında, mahkeme kayıtlarında yer alan ve sadece kişiler arasında oluşmuş suç kayıtlarım inceledik. Kayıtlardan yola çıkarak suçları; mülkiyete saldırı suçları, şahıslara karşı işlenen suçlar, cinsel suçlar, yasaklanmış maddelere ilişkin suçlar şeklinde bölümlere ayırarak inceledik. İslam hukuku ve örfi hukuk kurallarına göre Osmanlı İmparatorluğu' nda bu suçları işleyenlere nasıl yaptırım uygulandığım tespit etmeye çalıştık. İslam hukukunun öngördüğü yaptırımlar için Çatalcalı Ali Efendi'nin Feteva-yı Ali Efendi adlı çalışmasından, örfi hukuk için de kanunnamelerden yararlandık. Suç konusunda yaptığımız araştırma neticesinde, Osmanlı Devleti'nde ne tür suçların görüldüğünü, kimlerin mahkemeye şikayette bulunduklarım ve İslam hukuku ve örfi hukukunun bu suçlara öngördüğü cezaları, ceza konusunda İslam hukuku ile örfi hukukunun benzeştiği ve ayrıldığı noktalan tespit etmeye çalıştık. Şikayet konusu olan bu suçları hazırlayan etmenlerin, Osmanlı Devleti'nde yaşanan sosyo-ekonomik değişiminin toplumsal bir yansıması olduğu sonucuna vardık. Anahtar Sözcükler Sosyal Tarih Osmanlı Toplumu Suç Ceza Seriye Sicilleri örfi hukuk Kanunname İslam Hukuku Fetva Tarih Ders Kitapları ABSTRACT The Study of the Ottoman Social History in the sense of Crime in the Classical Age of Ottoman Society in High School Text Books Öznur MENNAN To study the crime in Ottoman State is important in the name of understanding the Ottoman society. The study of crime in terms of history is included in social history which is an interest focus of current historiography. In Turkey, in the study of Ottoman history, in the field of social history, no research examples in international standarts have been given yet. To understand the Ottoman society, no academic research has been done about crime which is an important subject. On the other hand, the researches studying on the problems in history teaching criticize the narration largely about political history of history text books and they also emphasize that social history should be placed in history text books. The Ottoman society narration in the high school text books that we analyzed causes the intention of idealizing of the Ottoman society or excessive criticising. To overcome these errors related to the Ottoman society in text books will be possible by dealing with the social history in the text books in a comprehensive way. To be able to include the social history in history text books, it is necessary for the academical Ottoman social history studies that will form the base for them to have been made. We used Afyon Muslim Court Archieves as the primary source while searching for the crime in Ottoman State. In the course of this research, we analyzed the crime records included in the court records and occured only between people. Considering the records, we analyzed the crimes by divinding them into parts such as; crimes of ownership attacks, crimes commited against individuals, sexual crimes and crimes related to the forbidden substances. According to the principles of Islam law and customary law, we tried to determine how the Ottoman State imposed sanctions on those that commited the crimes. For the sanctions foreseen by Islam law, we benefited from Çatalcalı Ali Efendi' s work named as Fetava-yı Ali Efendi and for the customary law from kanunnameler. In the consequence of the research we made about the crime, we tried the determine what kind of crimes occured, who complained to the court, the punishment that Islam and customary laws envisaged for these crimes, and the points that Islam and customary laws resemble each other and seperate from one another. We came to the conclusion that the factors bringing about these crimes under complaint are the social reflection of social- economic change occured in Ottoman State. Key Words Social History Ottoman Society Crime Punishment Sharia Court Records Customary Law Kanunname Islam Law Fetva History Text Books 109

VI ÖZET `Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma Bağlamında Osmanlı Sosyal Tarihinin Lise Ders Kitaplarında İncelenmesi` Yahya ARAZ Çalışmanın iki ana amacı bulunmaktadır; Bu amaçlardan birincisi Klasik Donem Osmanlı Toplumunda boşanmanın nasıl meydana geldiğinin ortaya çıkartılmasıdır. Genel olarak yapılan çalışmalarda Osmanlı'da kadının arka planda kaldığı, haklarını arayamadığı, erkeklerin ağır baskısına maruz kaldığı, erkeklerin İslam Hukuku çerçevesinde `sınırsız` boşanma haklarına sahip olduğu iddia edilmektedir. Bu çalışma bu iddiaların çoğunun on yargılı olduğunu göstermektedir. Kadının haklarını gerektiğinde savunabilen, erkeğe karşı dirençsiz olmadığı, toplumun `aktif* bir üyesi olduğu kaynaklar ışığında elde edilen sonuçlar olmuştur. Özellikle maddi sebeplerden dolayı erkeklerin eşlerini istedikleri gibi boşayamadıkları, bu yüzden erkeklerin İslam Hukukundan kaynaklanan `sınırsız` diye nitelendirilen boşanma haklarının toplumsal bazda fazla bir anlam ifade etmediği söylenebilir. Bunun dışında karşılıklı anlaşma yoluyla gerçekleşen boşanmaların daha yoğun olduğu ifade edilebilir. Bu tür bir boşanmada kadın erkek üzerindeki mehir ve nafaka gibi maddi alacaklarından vazgeçmiştir. Çalışmanın ikinci amacını kaynaklar üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde ortaya çıkan verilerin lise tarih ders kitaplarındaki sosyal tarih başlıkları altında işlenen konularla karşılaştırılması oluşturmaktadır. Ders kitaplarının önemli bir kısmı siyasi ve askeri gelişmelere ayrılmış durumdadır. Sosyal tarih başlıkları altında işlenen konular içerisinde kadın çok az oranda yer almaktadır. Verilen bilgiler ise Osmanlı Toplumunun çok kültürlülüğünü ve değişimlerini yansıtmaktan oldukça uzaktır. Bakıldığında, tarih dersvu kitaplarının kadın konusundaki bu yoksunluğunun en önemli sebeplerinden birisinin de, bu konularda, akademik anlamdaki çalışmaların yetersizliği olduğu görülecektir. Bu çalışma Seriye Sicilleri ve Şeyhülislam Fetvalarını temel alarak yapılmıştır. Seriye sicilleri, fetva, Osmanlı Toplumu, kadın, boşanma, evlilik, İslam Hukuku, tarih ders kitapları çalışmanın anahtar kelime veya kavramlarını oluşturmuştur. vm SUMMARY `Study of Ottoman Social History in High School Textbooks in the context of Divorce in Classical Age Ottoman Society`. Yahya ARAZ The study has two main reasons. One of this two is to find out how divorce happened in the Classical Age Ottoman Society. Generally, various studies has shown that women were regarded as a secondary class people, were not able to preserve their rights, subjected to heavy pressure by men, and man had been claimed to have an `infinite` right to divorce in accordance with the Islamic Law. This study proves that most of this claims are prejudiced. Under the light of resources studied, the results obtained shows that women, when necessary, were able to claim their rights, had been resistant against men, and were active members of the society. Men were not able to divorce their wives as they had wanted to mostly due to economical problems; so it is possible to say that the so called `infinite` right of divorce coming from the Islamic Law did not socially mean much. However, it is possible to say that divorces mutually agreed upon were more likely to happen. In such kind of a divorce, woman has renounced some of her economical her rights such as mahr (dower) and maintenance. The second reason of this study is the comprasion of the data obtained through the resources sudied with the subjects taught in high school history textbooks under the title of social history. A huge portion of the textbooks reserved to political and military matters. Women has a small part in subjects studied under the title of social history. The information is given is guite far 4^ from reflecting the multi-cultural structure and alterations of the Ottomans' £g Society. It is nat difficult to see that one of the main reasons of this poverfy^J*IX about the subject of women in history textbooks is due to insufficient academic research on this subcejt matter. This study has been based on Judicial Registers and Fetvas of Şeyhülislam. Judicial registers, fetva, Otoman Society, woman, divorce, marriage, Islamic Law, history textbooks are the key words and terms of this case study. 120

17. Yüzyıl Balıkesir Şer'iye Sicillerine göre kadınlar, tıpkı erkekler gibi bizzat veya vekilleri aracılığıyla mahkemeye müracaat edebiliyor, şikayette bulunabiliyor ve hakkını arayabiliyordu. Kadınlar boşanma, malî veya adlî konularda `davacı` oluyor ve hatta kocalarını, anne-babalarını, çocuklarını ve diğer akrabalarını dahi dava edebiliyorlardı. Mahallî mahkemede hakkını alamayınca üst mahkemeye (Divân-ı Hümâyûn) müracaat etmekten çekinmiyorlardı. Kadınlar mahkemeye sadece davacı olmak için değil, alım-satım veya hibe işlemlerini tescil ettirmek için de gidiyordu. Yıllardır kayıp olan kocasının öldüğünü tespit ettirip yeniden evlenebilme imkanı buluyordu. Her tür işlem için kendisine vekil tayin ediyor veya kendisi çocuğu için vasi veya veli tayin edebiliyordu. Bu işlemleri sicillere kaydettiriyordu, Kocalarından, babalarından veya erkek kardeşlerinden bağımsız olarak mülk sahibi olabilen kadınlar onları dilediği gibi satabiliyor, köle- cariye satın alabiliyordu. Miras, mihr, vakıf görevi, kira gibi yollarla kendisine gelir sağlıyor, az da olsa bazı iş kollarında çalışıyordu. Onlar ekonomiye `alıcı`dan çok `satıcı` olarak katkıda bulunuyorlardı. Ailede önemli bir yeri bulunan kadın genellikle ev işleriyle uğraşıyor. Aile dışındaki sosyal ve iktisadî faaliyetlere erkekler kadar katılmıyorlardı. Hayır kurumlarına bağışta bulunan kadınlar, sevap kazanmak için çoğu kez köle ve cariyeleri azat ediyorlardı. Gayr-ı müslim kadınlar da temel hak ve hürriyetler açısından diğerlerinden farklı değildi. Cariyeler ise, hür kadınlar kadar haklara sahip olmasalar da sonunda çoğunun hürriyetine kavuştuğu görülüyor. Sharia sijils that belong to the 17th century-Balıkesir - a Turkish town in northwest Turkey - show that like men, women applied to courts and file complaint on any problem. Women went to the court for divorce-related problems, including divorce allowance and even took their husbands, parents, children and other relatives to the court. When they could not solve their problems in local courts, they did not hesitate to take the matter to the supreme court (Divan-ı Hümayun). Women went to the court not only for their complaints, but also for registration of papers related to sale or buying of property and charity donations. Also, women went to the court to trace the situation of their lost husbands to marry someone else. They were able to assign a representative for their various matters and a patronage for themselves or their children. They had all paper work related to these matters recorded in sijils. Women that owned property were able to sell them as they wished and buy slaves. They were receiving income through heritage, divorce allowance, vakifs, and rent, and were working to some extent. They were contributing to economy as `sellers` rather than `buyers` - consumers-. Occupying an important place in family, women were usually dealing with house work. They were not taking part as much as men in social and economic activities outside family. Divorced women were the head of household. Women that were involved in charity works freed their slaves for the sake of good deed. As far as basic freedom and rights are concerned, non- Muslim women were not different from the others. Slaves lacked as many rights as free women, but most received their freedom at the end. VI. 151

95

ÖZET İslâmiyetten önce Arap toplumunda mevcut asalet olgusunu yansıtan seyyid ve şerif unvanları İslâmiyetten sonra da toplum içinde bir nüfuza sahip olan Hz. Peygamber soyu için kullanılmıştır. Tarihî olarak müslüman toplumların kabul ettiği söz konusu kan asaletinin ortaya çıkışında bir yandan İslâm öncesi sosyal yapı diğer yandan da İslâmî dönemde hilâfet meselesi etrafında yoğunlaşan mücadele ve tartışmalar etkili olmuştur. Osmanlı devleti de ilk dönemlerden itibaren ülkesine gelen seyyidler ve şerifleri büyük bir saygıyla kabul etmiş, onları bir takım imtiyazlarla donatmıştır. Toplum içinde özel bir yere sahip olan seyyidler ve şeriflerin imtiyazları bilhassa hukukî, kültürel ve iktisadî alanlarda açıkça teşhis edilebilir. Osmanlı devletinin hukukî yapısında seyyidler ve şerifler yasalar karşısında eşit olmakla beraber toplumdaki saygınlıklarına uygun olarak uygulamada ve cezalandırılmalarında bir takım ayrıcalıklara sahip olmuşlardır. Bunların iktisadî açıdan imtiyazları ise vazife tayini ve bir takım vergilerden muafiyet olarak özetlenebilir. Seyyidlik ve şerifliğin belki de en çok vurgulandığı alan sûfî çevrelerdir. Bundan başka, halk kültürü seviyesinde Ehl-i Beyt üyelerinin üstünlüğü düşüncesinin egemen olduğu diğer iki alan aşiretler ve Aleviliktir. Seyyidler ve şeriflerin esasen soylarının gerektirdiği iltifata mazhar oldukları söylenebilir. Fakat yönetimin seyyid ve müteseyyidleri (sahte seyyidlik) yakından izlediği ve toplum huzurunu bozucu hareketlerine müsamaha etmediği de bilinmektedir. Böylesine önemli bir grubun üyesi olmanın sağlayacağı maddî ve manevî imtiyazlar, Osmanlı toplumunda da daha önceleri olduğu gibi müteseyyidlik olgusunu geliştirmiştir. Müteseyyidlerin sayısının hızla artışı ise, yönetim ve halk açısından bazı sorunları beraberinde getirmiştir. Böylece, seyyidler ve şerifler ileyönetim arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi diğer İslâm devletlerinde olduğu gibi Osmanlıda da bir müesseseyi yani nakîbü'l-eşrâflığı zorunlu kılmıştır. Ancak, bu kurum vasıtasıyla alınan tedbirler dahi müteseyyidlerin sayısının artışını engelleyememiştir. Ill SUMMARY The terms of seyyid and şerif, that reflect the concept of royalty in the early Islamic Arabic society, have also been on use after Islam for the family of the Prophet which has very important influence on the society. On one hand, the social structure before Islam and on the other hand the struggle and the discussions that are concentrated around the khaliphate problem were all historically influencial at the apperance of the blood royalty in question that is accepted in the Islamic society. Since the early periods, the Ottoman State accepted the seyyids and serifs with great respect and addorned them with some privileges. The privileges of the seyyids and serifs who have a special position in the society, can be noticed especially on the juristical, cultural and economic fields. Although the seyyids and serifs are equal interms of laws in the juristical structure of the Ottoman State, they had some privileges in the execution and punishment processes paralel to their prestige. Their economic privileges can be summarized as job appointment and exemption from some of the taxes. Probably the area in which the concepts of seyyid and şerif is mostly emphisized is the sufi milieus. More over, on the level of folk culture the areas that the idea of the superiority of the Ehl-i Beyt is dominant, are the tribes and Alevi community. In principle it can be said that the seyyids and serifs are worthy of the compliments that their race requires. But it is also known that the administration was closely persecuting the seyyids and muteseyyids (false seyyids) and was not tolerant to the activities which were against the peace of the community. As it had been before, the economic and spiritual privilleges that are obtained by being a member of such an important group, caused the spread of the phenomenon of muteseyyidlik (false seyyidship) in the Ottoman society too. On the other hand the increase in theIV number of the muteseyyids brought forth some problems for the administration and the people. Thus, the arrangement of the relations between the administration and the seyyid and muteseyyids required an organisation namely the institution of nakM'l- eşrâf as it was seen in the other Islamic countries. But even the precautions that were taken by this institution was not able to hinder the increase in the number of the muteseyyids. 178

XIX. yüzyıl sonlarına kadar, hemen bütün dünyada köle ticaretinin oldukça yaygın olduğunu biliyoruz. Özellikle harplerde elde edilen esirler “köle pazarları”na getiriliyor ve burada el değiştiren bu talihsiz insanlar yeni ve zor bir hayatı kabul etmek zorunda kalıyorlardı. Bu yazıda kısaca harpkölelik ilişkisi ile bu harp esirlerinin Osmanlı toplumunda nasıl bir kültürel değişime uğradıkları – ihtidalar esas alınarak- bir belgenin ışığı altında değerlendirilmeye çalışılacaktır. In Bursa as well as in other cities of Anatolia, among the groups who had converted to Islam, the slaves occupied an important place. We know that the slave trade, throughout the middle ages, was very widespread all over the world. There were naturally thousands of captives and slaves in Anatolia. At the period of Seljuks, Yabanlu (a small fair place in east Anatolia) was an important market where slave trade was made.1 From Kipjaks, Georgians, Armenians and Greeks living in Muslim countries, briefly from all nationalities, slaves were bought and sold at this market. One of the principal sources of slaves at this period, was wars. It was during and after wars that thousands of people were, reciprocally, captured and then often sold into slavery

Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu'nda özellikle klasik dönem olarak adlandırılan dönemde gündelik hayatın unsurlarını incelemiştir. Tezde, halkın devlet ve din ile olan bağlantısı, günlük hayat çerçevesinde tartışılmıştır. Bu çalışmada, üç ana kaynak; kadı sicilleri, mühimme defterleri ve yabancı gezginlerin anlatıları temel alınmış ve bu kaynaklar birbirlerini tamamlayıcı ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Tezde dinin ve devletin etkisi altında şekillenen Osmanh'daki günlük hayatın bir kesitini sergilemek amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Günlük Hayat, Toplumsal Hayata Dinsel ve Resmi Etkiler. This thesis analyzes various aspects of daily life in the Ottoman Empire especially in the Classical age. The thesis will trace the connection between the state, religion and Ottoman people alongside the features of daily life. To see the relationship between them mainly three types of sources are used: Judicial records, mühimme registers and travel accounts. Each of them is used in a comparative and complementary way in order to establish a general picture of the daily life in the Ottoman Empire during the classical period. The purpose of the study is to demonstrate partially the course of everyday life under the impact of the official and religious ideals, views and its practices over the issue.Keywords: Everyday life, Official and Religious Impact on Social Life. 102

XV. Yüzyılda Osmanlı Toplumunda Kölelik adını verdiğimiz bu çalışmamız da kölelik ve cariyelik çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. İnsanlığın tarihi kadar eski olan kölelik bir manasıyla güçlünün zayıfa hükmetmesidir. Bu nedenle de insanın hak ve hürriyetlerini sınırlayan, ona aykırı düşen bir haldir. Eski medeniyetlerde kölelik oldukça yaygındır. Hatta kölelik sebeplerinin 9 - 10'a kadar çıktığı devletler dahi vardır. Doğu ve Batı medeniyet dairesine mensup, eski zamanlarda kurulan devletlerde, kölelerin çok değer verilen unsurlar olmadığı görülen bir gerçektir. İslam hukukunun köleliğe getirdiği sınırlamalar vardır. İslamiyet köleliğin sebeplerini doğum ve savaş esirliği sonucunda köle statüsüne konulma olarak ikiye kadar indirmiştir. Teorik olarak İslamiyet'in bu konudaki temel amacı zaman içerisinde köleliğe son vermektir. Savaşta esir alınan insanların tamamı köle yapılmazdı. Bu konuda devlet başkanına verilen beş yetkiden sadece birisi bu olup, burada da kamu yararını gözetme şartı vardır. Kölelikle ilgili Kur'an'daki temel ayetler ve konusuna göre Hz. Peygamber'in uygulamaları bunun en açık örnekleridir. İslam hukuku köle azad etmeyi teşvik etmiştir. XV. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde yapılan fetihler sonucunda alınan esirler köle statüsüne konularak, devletin askeri, idari ve zirai işleri yanı sıra, saraylarda ve toplumdaki fertlerin evlerinde, tarlalarında ve diğer hizmetlerinde kullanılmışlardır. Temelde İslam hukukundaki uygulamaları esas alan Osmanlı'da daha önceki İslam devletlerinde örneği olmayan uygulamalargeliştirilmiştir. Bu uygulamaların İslam hukukuna ters olup olmadığı halen tartışılan bir konudur. Osmanlı'da kölelere yapılan muamele daha önceki medeniyetlerde olduğu gibi insanlık dışı değildir. XV. yüzyılda ve XVI. yüzyılın ilk yarısında görülen ortakçı kullar Avrupa feodalitesi ile kıyaslanabilecek tek örnektir. Osmanlı toplumu içerisinde köleler yerine ve zamanına göre çok şanslı oldukları kadar, kötü halde de olmuşlardır. Bu insanların da zaman zaman istismar edildikleri görülmektedir. Ancak çoğu zaman Batıdaki aynı kaderi paylaşan insanlardan çok daha iyi şartlarda yaşadıkları da bir gerçektir. In this study which we name as slavery in the Ottoman Society in XVth century, the slavery and concubinage have been dealt with their various aspects. Slavery which is as old as the history of humanity, is in a sense domination of the weak by the strong. For this reason, it is a state which limits the rights and freedom of a human being and which is contrary to him. The slavery is rather widespread in old civilizations. Even, there are states where the reasons for slavery amount to 9-10. It is a reality observed that in the states related to the Eastern and Western civilization groups and founded in old times, slaves were not much valued elements. There are limitations imposed to slavery by the Islam law. Islamism reduced to two the reasons of slavery as putting in slavery status as a result of birth and combat. Theoretically, the main purpose of Islamismon this matter, was to end slavery in the course of time. All of men taken as prisoners during war, were not made slaves. This was only one of the five powers given on this matter to the head of state, and here also there was a condition of protecting the public benefit. The basic verses in the Koran related with slavery and the implementation of this Holiness the Prophet according to their subjects, are clear samples of this matter. The Islam law has encouraged freeing slaves. The prisoners taken as a result of the conquests made in XVth century by the Ottoman State, were put in slave status and used inIV palaces and homes of individuals of the community, their fields and other services along with the military, administrative and agricultural services. In the Ottoman Empire which took as a basis the implementations of the Islam law, implementations were developed of which there were no examples in the earlier Islam States. Whether or not these implementation is in Contrast with the Islam law, is a subject matter being discussed. The treatmen of slaves in the Ottoman Empire, is not in human as it was in the earlier civilizations. The serfs observed in XV.th century and first half of XVIth century, are the single examples to be compared with the European feudality. Slaves in the Ottoman Empire were not only very lucky but also in a bad state depending on the place and time. It was also observed that these men were exploited at times. However, it as a reality that many times they were living in much better conditions in comparison with human beings in the west sharing the same destiny. 147

138

Modernleşme tarihi bir realitedir. Fakat modernitenin tüm ortaya koyduğu olgular gibi adı konmamış, deyim yerindeyse konulamamıştır. Modern zamanda her tarihi vakaa sonradan tanımlanır. Başka bir deyişle aslında bu tanımlama çabası modern bir çabadır. Modernleşme gerçek anlamda süreç olarak tamamlandığı zaman, sonuçları itibariyle tanımlanacaktır. Bu bağlamda yapılan açıklama - tanımlama çabası, ancak bir deneme olarak kalacaktır. Bizim tez konumuz da kuşkusuz bu çerçevede bir anlama sahiptir. Osmanlı modernleşmesi,her şeyde olduğu gibi devlet eliyle başlamış bir süreçtir ve bu süreç devam etmektedir. Sosyolojik olarak modernleşme bu devlet siyasetinin topluma yansıması, sonuçlarının topluma mal olması, toplumda yaşamaya başlaması ile başlar. Modernleşme topluma yeni oluşturulan yani modern iletişim kanalları ve eğitim araçlarının kullanılıp toplumun eğitilmesiyle topluma yansımıştır. Bu süreçte söz konusu kanalların oluşturulması için ilk önce var olan kanal ve kurumlar saf dışı bırakılmıştır. Aynı zamanda bu geleneksel yönetim kadrolarının bir kısmınında kendi haline bırakılıp, sisteme yabancılaştırılmasıdır. Osmanlı modernleşmesi bir anlamda matbaanın Batı'daki anlamında kullanım alanı oluşturulma çabasıdır. Osmanlı matbaayı kendi geleneksel sistemine uygun bir yere transfer. ederek yerleştirmiş ve böyle kullanmış olmasına rağmen, bir dönem sonra modern çaba ile birlikte matbaa için farklı bir zemin hazırlanmıştır. Bu zemin için ilk önce bir dil hareketi başlatılmış ve herkesin anlayabileceği dille basın kitleye ulaşma imkanı bulabilmiştir. İkinci olarak modernleşme zorunlu bir eğitimin de adıdır, modern insan, ancak modern bilgiyi elde ettiği zaman dünyasını kavrayabilen insandır. Onun için eğitim, modern anlamda eğitim zorunludur.Osmanlı modernleşmesinde gönüllü eğitici basın ile zorunlu eğitici modern eğitim kurumlarının ortak paydası olan batılı bilginin, teknik ve tekniğin kurumlaşmasıyla ilişkisi çok önemli tarihi kriterlerdir. Osmanlı modernleşmesinin bu kriterler çerçevesinde ele alınarak incelenmesi, Osmanlı tarihinin dönemlendirilmesinde karşılaşılan problemi aşar niteliktedir. Modernleşme Osmanlı açısından Batılıllaşma'dır. Bu sürecin incelenmesi Batılı bilgi ve tekniğin transferi çerçevesinde ele alındığında geçerli bir kavramalştırma ve reel bir zemin bulunabilmektedir. Bu çerçevede tezimiz sosyolojik bir deneme olmasının yanında bir tarih dönemlemdirmesi çabasıdır. Bu sonuç tez konusunun sınırlandırılmasında görülen bir güçlüğü değil, sosyolojik bir çalışmada tarihten hangi sınırlarda yararlanılması gerektiği üzerine bir gösterge niteliğindedir. The importance of modern science and technology is today accepted throughout the world. Some view them as forces that can solve human problems and improve the quality of life, others as elements that can destroy mankind. Yn the Muslim World, the debate often takes the form of whether modern science and technology are essential for the achievement of national goals or whether they are destructive of traditional values and institutions and should be replaced by a Muslim Science. Whatever one's views on this matter, it is essential to understand the nature of science and technology and to conceptualize them accurately for if one does not do so the debate will be intellectualy sterile. History has much to teach us in this regard. It is the purpose of this communication to identify two fundamental characterisitics of technology through an analysis of the manner in which the printing press functioned in the ottoman empire and impact. 94

SUMMARY The social change in the 19th century Ottoman Turkish society has been taken up focusing on the example of Tanzimat. The attempts of westernization during this period have been analyzed in relation to the impacts of positivism - oriented modem science and thought. And westernization and with the infrastructure of modern science and thought pivoting upon positivizm. In the second chapter, the concepts of `West` and `westernization` has been compared with the concepts having similar meaning; and accordingly it has been emphasized that any part of the world might be called `West` and anyone might be a `westerner.` Afterwards, in the third chapter, the development of modern science and thought which had generated the military, economical, social, political superiority of The West against the Ottoman State and society has been tackled. This development will make us understand both the West and Tanzimat Period in general and Young Turks Movement in particular, both of which have the key role in the social change of Ottoman Turkish society. Therefore, in the first place, the arguments upon the relations between reason and God's revelation, the adventure of science, positivizm and determinism, which is accepted as the basic principle of science in the West have been introduced. The Tanzimat, which is the name of a worldwide reflecting the values and thoughts of the West as well as the name of a edict or a period, has been related to the French Revolution and its principles; and the argument that it is the result of a social evolution having a long history has been put forward in the fourth chapter. Fifth chapter deals with the learning of foreign languages; for this learning had supplied the possibility to follow the works produced in the West and to get abroad to Europe. Hence, it had constitute the main source of westernization movements taking place in the Ottoman society. The new military and public schools which had been established within the country and the embassies which 5had been opened abroad in the reigns of Selim IH, Mahmud II, Abdülmecid and Abdülaziz, to get acquainted with westerns values and thoughts beside their giving oppurtunity to learn foreign languages became the centres of acquiring political power. Particularly the schools of Abdülhamit Period generated positivist worldview and atheism as a result of the teachings of the sciences carrying determinism in their heart. The movements of the Young Ottomans and the Young Turks has been taken up with an emphasis their political and intellectual opposition; and the fact that solutions had been sought in social science and particularly in socioology, as in the examples of sociologies of Comte, Le Play and Durkheim, has been described. And in the comclusion chapter, the idea that the trend of philosophical thinking together with its branches of positivism, materialism, naturalism, nationalism, Freudism, Darwinism and utilitarianism rendered the prophectical thinking trend in effecetive and inoperative in the 19th century has been discussed. SUMMARY The social change in the 19th century Ottoman Turkish society has been taken up focusing on the example of Tanzimat. The attempts of westernization during this period have been analyzed in relation to the impacts of positivism - oriented modem science and thought. And westernization and with the infrastructure of modern science and thought pivoting upon positivizm. In the second chapter, the concepts of `West` and `westernization` has been compared with the concepts having similar meaning; and accordingly it has been emphasized that any part of the world might be called `West` and anyone might be a `westerner.` Afterwards, in the third chapter, the development of modern science and thought which had generated the military, economical, social, political superiority of The West against the Ottoman State and society has been tackled. This development will make us understand both the West and Tanzimat Period in general and Young Turks Movement in particular, both of which have the key role in the social change of Ottoman Turkish society. Therefore, in the first place, the arguments upon the relations between reason and God's revelation, the adventure of science, positivizm and determinism, which is accepted as the basic principle of science in the West have been introduced. The Tanzimat, which is the name of a worldwide reflecting the values and thoughts of the West as well as the name of a edict or a period, has been related to the French Revolution and its principles; and the argument that it is the result of a social evolution having a long history has been put forward in the fourth chapter. Fifth chapter deals with the learning of foreign languages; for this learning had supplied the possibility to follow the works produced in the West and to get abroad to Europe. Hence, it had constitute the main source of westernization movements taking place in the Ottoman society. The new military and public schools which had been established within the country and the embassies which 5had been opened abroad in the reigns of Selim IH, Mahmud II, Abdülmecid and Abdülaziz, to get acquainted with westerns values and thoughts beside their giving oppurtunity to learn foreign languages became the centres of acquiring political power. Particularly the schools of Abdülhamit Period generated positivist worldview and atheism as a result of the teachings of the sciences carrying determinism in their heart. The movements of the Young Ottomans and the Young Turks has been taken up with an emphasis their political and intellectual opposition; and the fact that solutions had been sought in social science and particularly in socioology, as in the examples of sociologies of Comte, Le Play and Durkheim, has been described. And in the comclusion chapter, the idea that the trend of philosophical thinking together with its branches of positivism, materialism, naturalism, nationalism, Freudism, Darwinism and utilitarianism rendered the prophectical thinking trend in effecetive and inoperative in the 19th century has been discussed. 122

ÖZET Siyasi bakından XV. ve XVI. yüzyıllar Osmanlı İmparatorluğu için en yüksek devirlerdir. Ne var ki aynı dönemler, Osmanlı zihniyetinin çözüldüğü devirler olarak da dikkati çekmektedir. Bu bağlamda işaret edilmesi gereken ilginç bir nokta sudur: XV. Yüzyıl ve sonrasında Ban Avrupa ülkeleri kapitalist düşünceye ulaşırken Osmanlı İmparatorluğu feoldal zihniyete mirasçı olmuştur. Gerçekten, XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı İktisat hayatına genel olarak bakıldığında sözü edilen olayın tezahürleri apaçık görülmektedir. Yönetici kesimden en alttaki halka kadar hemen herkes, çalışmaya soğuk bakmaktadır. Servetin kendi adına bir değeri yoktur. Servete ancak daha yüce amaçlar için önem verilmektedir. Kelimenin tam anlamıyla servetin hemen her tabakada sosyal bir fonksiyonu vardır. Özellikle yönetici kesim için bu olgu, vazgeçilmez bir tutumdur. İktisat dünyasındaki çözülme en açık veya yoğun şekilde esnaf teşkilatında görülmektedir. Fütüvvet'in bir devamı olan loncalar, `Kapalı- Durgun` iş ahlakının dışına çıkamamışlardır. Usta- Çırak ilişkilerinin kati düzeni içinde Mite, miktara tercih edilmiştir. Geniş halk kesimleri düşünüldüğünde iktisadi faaliyeti kuşatan hisbe kuralları yüzünden ferdin teşebbüs şevki kırılmıştır. Kısaca, Osmanlı Toplumu XV- XVI. Yüzyıllarda kapitalist İktisat zihniyetine ulaşamamıştır. ABSTRACT Ottoman Empire was in its peak m terms of both economy and politics in XV - XVI. th centruy. However the same period is also a turn over for Ottoman comprehension. In this contex, it is necessary to point out the fact that in XV and post XV the centruy Western Countries had come to the stage where they could have capitalistic mode of production, While Ottomans were inheriting feudal mind. In fact, When we look at Ottoman economic mind and life in XV and XVI. th Centuries, implications of the event in question can be seen easily. From ruler class to the ruled ones everybody was not eager to work. They evaluated wealth just in terms of the purpose that it serves. In the fullness of the word, wealth had a function of political advantage. This is the case for ruling class in particular. The dissolvalion of economic life Ottomans is seen in the guild system apparently. Guild which is considered as being continuation of Futuvva represented closed and stangnant bussiness mind. In the relationship between foreman and apperentice, the quality was preferred to the quantity. When the large population is taken into accaunt, due to the rules encompassing all the economic activities eagerness of the people to take initative was diminished. In short, during XV-XVI. th century people couldn't come to the stage where they could have capitalistic economic mind. 94

ÖZET- 108 - XV. yüzyıl ortalarından itibaren yaşanmaya başlanan olaylar dizisi -İstanbul'un Türklerin eline geçmesi, Colomb'un Amerikaya ve de Gama'nın Hindistan'a ulaşması, Endülüs Emevilerinin son kalesi Gırnata Emirliği' nin çökmesi ve Matbaanın yaygın kullanıma açılması- ile Batı, dünya ölçeğinde önemli bir güce kavuşmuştur. Elde edilen güçle de dünya egemenliği kurulacak, Batı'lı olan herşey `evrensel` leşecektir. Batı, feodal dönem olarak adlandırabileceğimiz bin yıllık süre boyunca, küçük üretim birimlerine ayrılarak var olabilmiştir. Orta Çağ olarak da isimlendirilen bu dönem, Batı'nın kendi içine kapandığı `karanlık` bir devirdir. Devrin karanlığı, Batı'nın edilgenliğinden kaynaklanmaktadır. XVI. yüzyıldan itibarense, yukarıda değindiğimiz olaylarla güçlenen ve etkin bir konuma yükselen Batı için, `aydınlık` bir devir başlamaktadır. Yeni Çağ' in aydınlığının Batı'nın elde ettiği egemen konumla birebir ilişkisi olduğunu söylememiz mümkün gözükmektedir. Aydınlık ve karanlık gibi bütünüyle `öznel` nitelemelerin bilme aşkında temellendiği görüşüyse inandırıcı değildir. Aydınlanma Düşüncesi de Batı'nın iktisadî, siyasî ve toplumsal dokusundan kopartılarak ele alındığında anlaşılması mümkün olmayan bir düşünme biçimidir. Rönesans ile başlayan Humanism tanımlamaları, Hıristiyanlıkta reform girişimlerinin başarıya ulaşması ve Kartezyen felsefesinin- 109 - argümanları XVIII. yüzyılda birleştirilerek Aydınlanma Düşüncesi oluşturulmuştur. Bu düşünme biçimiyle yeni bir insan türünün tarih sahnesine çıktığını görürüz: Aydınlanan İnsan... Aydınlanan İnsan* in `insanlık`a sunduğu pek çok eser içinde Roman' in özel bir yeri olduğunu düşünüyoruz. Yeni Çağ' m, Orta Çağ zihni yapısından kopuşunu simgeleyen en dikkate değer unsurun Roman olduğu kanaatindeyiz. Roman, Aydınlanma Düşüncesi 'nin eseri ve aynı zamanda yayıcısıdır. Keza Aydınlanan İnsan da Roman' m hem yazarı, hem tiplemesi ve hem de okuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Batı'nın Yeni Çağ ile birlikte yaşadığı büyük dönüşümde elde edilen başarılara koşut olarak, Batılı bir edebî tür olan Roman da gelişip yaygınlaşacaktır. Doğu ve diğer Batı-dışı toplumlarsa, Batı'nın dünya egemenliğini ele geçirmesinin ardından Roman ile tanışacaklardır. Bu durumun doğal bir sonucu olarak da Roman, Batı-dışı toplumlar için. Batıcı bir edebî tür özelliğine sahip olacaktır; kendi edebiyatları -ve kültürleri- içinde bir `eklenti` görünümünden kurtulamayacaktır. Osmanlı tüm bu olup bitenler önünde -bir `dünya devleti` olarak- kendine çeki düzen vermeğe çalışır. III. Selim, II. Mahmut, Abdülmecid, Abdülaziz, I I. Abdülhamid bu yeni oluşumlar karşısında Nizâm-ı Cedit, Tanzimat, Islahat, Kanun-u Esasi, Meşrutiyet gibi yeni çözümlere yönelirler. Amaçlanan Osmanlı'yı eski gücüne kavuşturmaktadır. Ancak, Osmanlı'yı- 110 - `güçsüz` kılan ve denetimi dışında unsurlar vardır; ve Osmanlı bunlara `söz dinletemez`. Münevver Osmanlı'nın karşılaştığı ciddi sorunları çözmeye aday olur. Çözümü ise Avrupa'dan -daha doğrusu Fransa' dan- getirir. Önce gazete köşelerinde daha sonra da edebiyat sahasında kaleme aldığı eserlerle münevver, Osmanlı Batıcılaşmasının başarısı için mücadele eder. Ancak en önemli sorunu kendi içinde taşır: Temel kaygısı `memleketi kurtarmak` olan bu `mustağrib`, kendi kimliğiyle fikri üretimde bulunmak başarısını gösterememiştir. Aktarma kavramların anlam dünyasında gezinen münevver için Roman, `Kıssadan Hisse` geleneği üzerinde temellendirilmeye çalışılan `seçkin` bir sanattır. Ancak Osmanlı'da Roman 'in toplumsal ve tarihsel temellerinin olup olmadığı yoklanmaz. Osmanlı, Batı'ya bakılarak tanımlanırken, Batı 'da olan herşeyin Osmanlı'da da olmasına çalışılır; ve bu yüzden Osmanlı'da da Roman yazılmalıdır. `İlerde` bir Batı Medeniyeti vardır; ve ne pahasına olursa olsun ona yetişmek gerekmektedir. Osmanlı'nın `terâkki` edebilmesi için her çareye başvurulur; bu arada Roman da yazılır. Kaleme alman eserlerinse birer `eğitim ve öğretim` aracı olmaktan öteye anlamı olmamıştır. Romanlar aracılığıyla toplum `ittihat` içinde `terâkki` ettirilmeğe çalışılmıştır. Bu Batıcı edebî tür, toplumsal yapının kenarında bir `eklenti` görünümünde kalmaktan da kurtulamamıştır. 127

Osmanlı toplumunda çözülme sürecinin başlamasıyla birlikte, toplum düzenin de yapısal değişme hareketleri kaçınılmaz hale gelmiştir . Bu sebeple, öncelikle orduda başlatılan "yenileşme değiş me" hareketleri, da ha sonra toplumun bütün kesimlerine yayılmaya çalışılmıştır. Bu değişim sürecinde ise, sivil bürokrasi, hem bir "obje" olarak "yenileşme/değişme" hareketlerinden etkilenmiş; hem de bir değişme "ajanı " olarak (social change agent), "yenileşme değişme " hareketlerini etkilemiştir. The movements of the structural change had been a necessity at the beginning of the disintegration process of the Ottoman society. For this reason, as a first priority the reform movements had been put in force in the army; but la ter they had also been attempted to spread to all parts of the society. In this changing process, the civil bureaucracy was both an "obje" that had been influenced from the reform movements and an "agent" that had influenced these reform movements.