Search

Portada

La aplicación de medidas cautelares en la fase de investigación previa es una posibilidad que las nuevas Normas sobre los delitos más graves del revisado Motu Proprio Sacramentorum Sanctitatis Tutela (art. 19) ofrecen al Ordinario o Jerarca. La aplicación de estas medidas cautelares tiene, en principio, una razón de ser, pero pone en juego también una serie de derechos fundamentales del investigado, y acaban convirtiéndose en verdaderas penas cuando se prolongan innecesariamente en el tiempo. El artículo pretende revisar esta aplicación de las medidas cautelares del can. 1722 desde la prudencia y el necesario discernimiento al que están obligados los Ordinarios, y a la luz de los principios de la proporcionalidad, la justicia y la equidad canónica.

Recensiones

Carta apostólica en forma de motu proprio del Sumo Pontifice Francisco "Summa Familiae Cura" con la que se instituye el Pontificio Instituto Teológico Juan Pablo II para las ciencias del matrimonio y de la familia, 08-09-2017. Texto. Comentario

Lettera Apostolica informadi motu proprio del sommo Pontefice francesco «magnum principium» con la quale viene modificato il can. 838 del codice di diritto canonico, 03.09.2017. Texto italiano. Notas y comentarios

Documentación

Pontificio consejo para los textos legislativos. Interpretación auténtica al can. 1041, nn. 4-5 del cic, 31.05.2016. Texto.

Las tensiones y retos sociales, caracterizados por la violencia (infringida y sufrida), conmueven las bases de la convivencia. El discurso religioso puede contribuir a reforzarlas. Concretamente, la propuesta social del cristianismo ofrece un sentido de la vida y de la libertad responsable. El Derecho facilita los cauces para un pluralismo fecundo y creativo, dentro del respeto, y un marco propicio al desarrollo personal.

Este artículo pretende explorar el hecho religioso como factor de paz o de conflicto. Partiendo del propio concepto de persona humana y de la realidad religiosa y social y mostrando el abandono o desprecio por lo religioso a partir de la exploración de una serie elementos o procesos disgregadores como el propio proceso de secularización de la sociedad occidental, la construcción del concepto de Estado, la globalización o la instrumentalización religiosa por razones geopolíticas o de relaciones internacionales que han contribuido a conformar una imagen negativa de la religión, constriñendo su propia área de acción e impidiendo la apertura de espacios de diálogo interreligioso y cultural en la resolución de conflictos a través de la construcción de ámbitos pacíficos y de conocimiento mutuo entre comunidades y pueblos.

Se analiza si una persona que ha obtenido el cambio de sexo en el Registro civil, y la correspondiente anotación marginal en el libro de registro de Bautismo, tiene derecho a que se cambie su nombre en la Declaración Eclesiástica de Competencia Académica.

W niewielkim piśmie De mortalitate, napisanym w formie listu, św. Cyprian z Kartaginy zawarł piękną katechezę na temat cierpienia, umierania i śmierci. Biskup pociesza tych, którzy zostali dotknięci przez panującą zarazą i stoją w obliczu odejścia z tego świata. Poucza ich, by patrzyli na śmierć z perspektywy człowieka wierzącego i dostrzegali w niej, chociaż bolesne, to jednak pozytywne zjawisko. Należy ją bowiem przeżywać w duchu eschatologicznym, ponieważ jest ona spotkaniem z Chrystusem zmartwychwstałym i z tymi wszystkimi, którzy poprzedzili nas w pielgrzymce do wieczności. Śmierć, według biskupa Kartaginy, uczy też człowieka właściwych postaw, takich jak cierpliwości, odwagi, pogodzenia się z wolą Bożą. Wskazuje też św. Cyprian na konkretne korzyści, jakie śmierć przynosi chrześcijaninowi. Nazywa ją podróżą do lepszego, wiecznego życia. Dlatego nie powinien się jej bać ten, kto swoje doczesne życie związał z Chrystusem. Celem niniejszego opracowania jest zatem przestudiowanie wypowiedzi św. Cypriana zawartych w De mortalitate na temat śmierci. Nie chodzi wyłącznie o jej ocenę, co przede wszystkim o odczytanie praktycznych wskazań kierowanych do chrześcijan, w jaki sposób powinni zachować się wobec tej nieuniknionej rzeczywistości, zwłaszcza zaś podczas panującej zarazy.

L’articolo presenta l’importanza del tema dell’Incarnazione nel commento di S. Agostino ai Salmi. Secondo il Vescovo di Ippona, il Mistero dell’Incarnazione è uno dei momenti chiave della storia della salvezza. Agostino, negli scritti dei filosofi antichi, non ha trovato un modo in cui l’uomo potesse raggiungere il mondo divino a cui aspira. Tuttavia, il cristianesimo gli ha indicato la via dell’umiltà (via humilitatis) nell’Incarnazione. In Cristo, Dio assume la condizione umana e, senza perdere nulla della sua divinità, introduce l’uomo nel mondo divino dell’eternità. Agostino è convinto che l’umiltà del Figlio di Dio nel mistero dell’Incarnazione fa dell’umiltà di Dio il nucleo della fede cristiana. E la stessa categoria dell’umiltà non ha solo una dimensione morale ma anche filosofica. In virtù dell’Incarnazione, Cristo diventa rappresentante degli uomini e il sacerdote che offre se stesso come l’offerta a Dio Padre. E tutta la Sua opera salvifica costituisce l’unità e ha il suo fondamento, senso, peso e significato proprio nel mistero dell’Incarnazione. Agostino spiega l’Incarnazione in modo biblico e figurato. Per lui Cristo in quanto Dio è la Patria da cui l’uomo è venuto e verso la quale è diretto, ed in quanto uomo è la Via lungo la quale andiamo per raggiungere la meta. In virtù dell’Incarnazione, il tempo umano acquista un carattere propositivo e tende al suo compimento nell’eternità.

Prace dyplomowe napisane pod kierunkiem o. prof. dr. hab. Henryka Pietrasa SJ

Chociaż perykopa o weselu w Kanie Galilejskiej (J 2,1-11) nie cieszyła się szczególnym zainteresowanie komentatorów i homiletów w okresie patrystycznym, zachowało się kilka ciekawych jej opracowań, zwłaszcza w literaturze chrześcijańskiego Wschodu. W artykule omówiono niektóre teksty greckie od II do V wieku, wśród nich pisma Ireneusza, Orygenesa, Jana Chryzostoma, Epifaniusz z Salaminy i Cyryla Aleksandryjskiego. Szczególną uwagę zwraca się na teksty w języku syryjskim, które często prezentują odmienne spojrzenie na teologię biblijną. Obszerny komentarz egzegetyczny bogaty w wątki teologiczne opracował Efrem Syryjczyk (IV w.), zaś poetycką homilię pozostawił nam Jakub z Sarug (V/VI w.). Homilia o weselu w Kanie Beniamina I patriarchy Aleksandrii z VII wieku, zachowała się w dialekcie koptyjskim i w przekładzie arabskim; w istocie jest ona traktatem przeciw różnym odstępcom od wiary. W kręgu literatury etiopskiej opis wesela w Kanie Galilejskiej zyskała szersze opracowanie w apokryficznych Cudach Jezusa (XIV w.). W Synaksariusz i w księdze Skarbiec wiary (XVI w.) cud ten interpretuje się w kontekście chrystologicznym, podobnie jak to czyni Giyorgis z Saglā (XV w.) w Księdze tajemnic, bazującej zapewne na starszym materiale. Również etiopska homilia niesłusznie przypisywana Janowi Chryzostoma (CAe 2150; zob. CPG Sup. 5190.14), przetłumaczona tu po raz pierwszy na język polski, cechuje się rozbudowaną chrystologią. Oprócz nauki o jedności bóstwa i człowieczeństwa w Chrystusie w polemice przeciwko Nestoriuszowi, w homilii tej pojawiają się także wątki eschatologiczne i maryjne, co wskazuje na kompozycję tekstu już po kryzysie efeskim. Widoczny jest też wpływ egzegezy Efrema, być może w opracowaniu Jakuba z Sarug, którego homilie trafiły do średniowiecznej Etiopii poprzez tłumaczenia arabskie.

Bibliografia naukowa o. prof. dr. hab. Henryka Pietrasa SJ

Niniejszy artykuł zawiera filologiczno-historyczną analizę komentarzy jedenastu autorów łacińskich okresu wczesnochrzejańskiego na temat budowy Arki Noego (Rdz 6,14-16). Autorami tymi są: Tertulian, Cyprian, Pseudo-Cyprian, Wiktoryn z Patawii, Laktancjusz, Hilary z Poitiers, Grzegorz z Elwiry, Ambroży z Mediolanu, Maksymus z Turynu, Hieronim ze Strydonu i Orozjusz. Najważniejszymi punktami w ich odniesień do perykopy o potopie są trzy typologie: Noe – Chrystus, Arka Noego – Kościół Chrystusowy, wody potopu – woda chrztu. Typologie te zostały powiązane z tezą o wyłączności zbawienia w Kościele. Konstrukcja samej arki była w tym kontekście problemem drugo-, a nawet trzeciorzędnym. Jednak z biegiem czasu także i to zagadnienie stało się przedmiotem zainteresowania. Najwięcej uwagi „technicznej” strukturze arki poświęcili Grzegorz z Elwiry i Ambroży z Mediolanu. Należy tutaj dodać również tłumaczenie Orygenesowej II Homilii do Księgi Rodzaju autorstwa Rufina z Akwilei. Pisarze ci zwracali uwagę na piramidalny kształt arki Noego i dwustopniowy podział jej wnętrza na kondygnacje i piętra. Analizie poddano także symboliczne znaczenie wymiarów arki. Typologię arki – Kościoła powiązano także z rozważaniami na temat Kościoła jako mistycznego ciała Chrystusa. W ten sposób teolodzy łacińscy, jeszcze przed tłumaczeniem wspomnianej homilii Orygenesa przez Rufina, albo przyjmowali idee greckich Ojców Kościoła, albo sami dochodzili do tych samych wniosków.

Teologowie średniowiecza w imię zasady jednomyślności (unanimitas) powoływali się w swoich dziełach na pisma Ojców Kościoła, aby uwiarygodnić swój przekaz. Przykładem są traktaty objaśniające alegorycznie liturgię, wśród których znajduje się Liber de divinis officiis Ruperta z Deutz OSB (1075/76-1129). Problemem badawczym jest wskazanie miejsc, w których Rupert z Deutz bezpośrednio odwołuje się do pism św. Augustyna oraz ich kontekst w objaśnianej przez niego liturgii rzymskiej. Strukturę przeprowadzonej analizy stanowią miejsca występowania odniesień do św. Augustyna zgodnie z konstrukcją dzieła Ruperta z Deutz. W artykule zastosowano metodę historyczno-krytyczną, uzupełnioną o analizę kontekstową i opisową. W wyniku analizy stwierdzono, że Rupert niekiedy nieco inaczej interpretuje myśl św. Augustyna (np. interpretacja wymiarów krzyża) czy używa argumentacji Biskupa z Hippony do innych treści teologicznych (np. objaśnianie oktawy Wielkanocy). Bezpośrednie odniesienia oparł on na następujących pismach św. Augustyna: De civitate Dei, De doctrina christiana, De fide et symbolo, Enarrationes in Psalmos, Epistula 265, In Iohannis euangelium tractatus. Artykuł ukazuje recepcję nauczania św. Augustyna w średniowieczu na przykładzie Liber de divinis officiis Ruperta z Deutz w odniesieniu do objaśniania liturgii rzymskiej.

Curriculum vitae o. prof. dr. hab. Henryka Pietrasa SJ

Hilary z Poitiers (+367) jest autorem dzieła Tractatus super Psalmos, które pierwotnie obejmowało cały Psałterz. Do dziś zachowały się objaśnienia do 58 psalmów, w tym obszerny komentarz do psalmu 118. Przedmiotem niniejszego artykułu jest nauczanie tego autora na temat eschatologii na podstawie Traktatu do Psalmu 118. Opracowanie składa się z czterech części. W pierwszej ukazano znaczenie psalmu 118, który według Hilarego jest duchowym elementarzem, prowadzącym chrześcijanina do poznania tajemnic niebiańskich. W drugiej części przedstawiono teologię stworzenia człowieka na obraz i podobieństwo Boga, która wyraża powołanie człowieka do wieczności. W swoim dziele biskup Poitiers posługuje się często określeniami, które podkreślają eschatologiczny wymiar życia ludzkiego: dobra wiecznotrwałe, życie wieczne, przyszłe dobra, nagroda wieczna, rzeczywistości niebańskie czy królestwo niebieskie. Trzecia część opracowania stanowi odpowiedź na pytanie: jak osiągnąć życie wieczne? Według Hilarego droga do zbawienia prowadzi przez zachowywanie prawa i Bożych przykazań. Wypełnianie ich nie jest rzecz łatwą dla człowieka z powodu jego grzeszności, ale jest możliwe dzięki łasce Bożej i miłosierdziu Bożemu. Odpowiedzialność za własne zbawienie jest dla biskupa Poitiers rzeczą oczywistą i konieczną, ponieważ należy samemu zabiegać o zapewnienie sobie dóbr wiecznych i nagrody po śmierci. W ujęciu naszego egzegety prawdziwe życie rozpoczyna się dopiero po śmierci doczesnej i jest to życie wieczne. W ostatniej części znajduje się nauczanie starożytnego egzegety na temat sądu ostatecznego i zmartwychwstania. Hilary nie ma wątpliwości, że każdy człowiek po śmierci stanie przed trybunałem Chrystusa. Sprawiedliwi otrzymają nagrodę zbawienie, zaś grzesznicy otrzymają karę potępienia. Biskup Poitiers wspomina również o istnieniu szatana i piekła, jak również wyjaśnia zagadnienie zmartwychwstaniu umarłych i chwale nieba. Traktat do Psalmu napisany krótko przed śmiercią autora wydaje się być również jego osobistym wyznaniem nadziei zbawienia w Chrystusie i pragnienia życia wiecznego. Dzieło to stanowi wciąż aktualną zachętę do lektury i interpretacji psalmu 118, który prowadzi do pogłębienia refleksji nad życiem człowieka w kontekście „spraw ostatecznych”.

Być może w 383 roku Grzegorz z Nyssy napisał mowę na Dzień Świateł, który przypadał 6 stycznia i zastępował wcześniej obchodzoną Epifanię. Wprowadzenie w Kapadocji święta Bożego Narodzenia 25 grudnia skłaniało biskupa do związania styczniowego święta z tematyką chrzcielną. W środkowej części mowy Grzegorz sukcesywnie przytacza i interpretuje dziesięć różnych wydarzeń ze Starego Testamentu, które obrazują tajemnicę chrztu. Zestawienie i interpretacja tych świadectw w kluczu typologii chrzcielnej skłania autora artykułu do przyjrzenia się źródłom inspiracji dla Grzegorzowej egzegezy i skali jej oddziaływania.

Artykuł przedstawia, jakie tytuły Lucyfer z Cagliari stosuje wobec cesarza Konstancjusza II. Główna część pracy poprzedzona jest krótkim wstępem, który zawiera podstawowe informacje o Autorze i jego dziełach. W zasadniczej części opisano wybrane konteksty użycia poszczególnych grup tytułów oraz funkcje jakie one pełnią. Biskup stosował tytuły, aby wyrazić ironię, wykazać władcy błąd oraz nakłonić go do nawrócenia. Zestawiono też tytuły stosowane wobec monarchy z tytułami stosowanymi wobec innych osób oraz z tytułami, jakie używał Hilary z Poitiers wobec Konstancjusza II.

Wśród badaczy filozofii Augustyna panuje przekonanie, że zaczerpnął on pojęcie pozytywnie rozumianej nieskończoności Boga od Plotyna. Inna opinio communis utrzymuje, że Orygenes odziedziczył negatywne rozumienie nieskończoności od starożytnych filozofów i dlatego uważał moc Boga za skończoną. Niniejszy artykuł ma na celu wykazanie, że obie opinie są błędne. Chociaż Augustyn był zaznajomiony z myślą Plotyna, jego refleksje na temat nieskończoności Boga mają więcej wspólnego z tezami stawianymi przez Orygenesa niż z neoplatonizmem. U obu autorów kwestia ta pojawia się przy komentowaniu tych samych fragmentów biblijnych i obaj zmagają się z tą samą aporią wynikającą z przyjęcia doktryny o nieskończonej mocy i wiedzy Boga. Jeśli, zgodnie z logiką Arystotelesa, nieskończoność nie może być objęta przez nic, to czy boski intelekt może obejmować nieskończone idee? Odpowiedź obu autorów na to pytanie jest pozytywna. Artykuł stawia tezę, że Augustyn mógł przejąć doktrynę o nieskończoności Boga bezpośrednio od Orygenesa, ponieważ miał dostęp do wielu jego dzieł przetłumaczonych na łacinę lub za pośrednictwem Nowacjana i Hilarego z Poitiers, którzy byli pod wpływem myśli Orygenesa.

Artykuł, po szczegółowych analizach tekstów źródłowych, doprecyzowuje wnioski M. Simonettiego o roli biskupów i prezbiterów we wspólnotach wczesnochrześcijańskich I i II wieku. Po pierwsze, termin πρεσβύτερος i jego funkcja pojawia się we wspólnotach założonych przez św. Pawła za jego życia, który sam ustanawiał prezbiterów „starszych” w różnych Kościołach Azji Mniejszej więc nie miał oporu jak sugeruje Simonetti stosowania terminologii rozpowszechnionej w judaizmie. Po drugie, Simonetti przyjmuje, że w Listach Pasterskich obecny jest episkopat monarchiczny, co zakłada, że termin πρεσβύτερος tam obecny należy rozumieć jako drugi stopień hierarchii a nie „starszy”. Nie jest to do końca takie oczywiste. Niekiedy odnosi się wrażenie, że nadal zachowuje on znaczenie „starszy”. I po trzecie, przedstawiona rekonstrukcja ma sens pod warunkiem, że przez termin πρεσβύτεροι będziemy rozumieli „starszych”, a nie drugi stopień kapłaństwa. To zaś nie wybrzemiewa w jego opracowaniach jednoznacznie. Natomiast jeśli termin πρεσβύτεροι rozumiemy jako drugi stopień kapłaństwa, a sam proces przebiegał w ten sposób, że najpierw kierowały wspólnotami kolegia kapłanów, a potem zostali oni wyparci przez jednego biskupa albo spośród nich wyłonił się episkopat monarchiczny, zaś kapłani zostali zepchnięci do drugiegio rzędu i do roli współpracowników biskupa, to takiego procesu nie potwierdzają źródła I i II wieku.

Na podstawie analizy treści Kazań do Ludu św. Cezarego z Arles można ukazać jego koncepcję programu doskonalenia chrześcijańskiego. Św. Cezary wyraźnie wyróżnia w nim dwa zasadnicze etapy: pierwszy polega na podjęciu walki z grzechami; drugi natomiast polega na zdobywaniu cnót chrześcijańskich. Dodatkowo św. Cezarego proponuje środki, które służą doskonaleniu chrześcijańskiemu. Artykuł stanowi pierwszą część opracowania tego zagadnienia i ogranicza się do analizy Kazań do ludu pod względem zawartych w nich ekshortacji pastoralnych (różnych apeli, wezwań, zachęt, nakazów i zakazów oraz postulatów) dotyczących pierwszego etapu program doskonalenia, którym jest podjęcie walki z grzechami, takimi jak wróżbiarstwo i zwyczaje pogańskie, konkubinat i cudzołóstwo, przerywanie ciąży, pijaństwo, pycha i zazdrość. Dzięki temu ukazano przyświecające mu priorytety duszpasterskie oraz założenia koncepcyjne programu doskonalenia. Jednak głównym celem badawczym jest ukazanie aktualności nauczania św. Cezarego poprzez skonfrontowanie przesłania wygłaszanych przez niego ekshortacji z nauczaniem współczesnego Kościoła. Analiza treści Kazań do ludu prowadzi do wniosku o ponadczasowym znaczeniu poruszanych przez św. Cezarego problemów życiowych i religijnych. Forma wygłaszanych kazań uległa wprawdzie przedawnieniu, ale ich treść jest ciągle aktualna, a przesłanie zawarte w ekshortacjach jest też całkowicie zgodne z nauczaniem współczesnego Kościoła.

The article is an attempt to examine the degree of dependency of Jerome’s exegesis of the parables from the Gospel of St. Matthew on the exegesis of the same texts by Origen. The primary sources are Jerome’s Commentary on the Gospel of St. Matthew written in 398 AD, when he was already an enemy of the Alexandrian, and Origen’s Commentary on the same Gospel. A detailed comparative analysis of the exegesis of the selected parables led to the following conclusions. The differences between the approaches of both authors are limited to three issues: (1) Jerome’s interpretations reflect the spirit of the post-Nicene period, marked by Trinitarian disputes; (2) The Stridonian dissociates himself from all associations with Origen’s dubious theological suggestions, such as the pre-existence of souls or apocatastasis, which can be noticed concealed in the exegesis of the Alexandrian; (3) Jerome’s comments are short and concisely convey the main spiritual meaning of the parables in question, but this difference in the length of comments is quite secondary. Despite the above differences the reliance of the Stridonian on the Alexandrian is significant. Jerome’s elaborations are very similar to those of Origen in terms of exegetic methodology and spiritual content extracted from the text of the Gospel. Even if Jerome does not accept all the solutions proposed by the Alexandrian, he is in constant dialogue with him and remains in his work an Origenist dependent on the allegorical orientation of exegesis.

Ideologia zwycięstwa w Historii kościelnej Teodoreta ma, podobnie jak w dziele Euzebiusza z Cezarei, którego był kontynuatorem, trzy wymiary: militarny, męczeński i doktrynalny. Wszystkie trzy związane były z wojną prowadzoną przez złego ducha przeciwko Bogu i sprowadzały się do odnoszenia zwycięstw w imię Chrystusa. Dla chrześcijanina Teodoreta zwycięstwa militarne w konfrontacji z pogańskimi wrogami miały aspekt sakralny i dowodziły prawdziwości religii chrześcijańskiej i mocy Boga chrześcijan, sojusznika chrześcijańskich władców, a z drugiej strony fałszywości wierzeń wyznawców kultów tradycyjnych. Męczennicy natomiast, oddając swoje życie za Chrystusa, odnosili zwycięstwa na Jego wzór. Podobnie obrońcy ortodoksji, opowiadając się za zwycięską prawdą, sami stawali się zwycięzcami. Niesłychanie ciekawe są dywagacje Teodoreta na temat pokoju wyrażone w konkluzji jego Historii kościelnej. Dowodzi w niej, że wojna przynosi chrześcijanom większe korzyści od pokoju, który przecież wcześniej nazywał drogocennym. Pokój jednak, w przekonaniu Teodoreta, czynił chrześcijan ospałymi i gnuśnymi, podczas gdy wojna wyostrzała charaktery, uświadamiała kruchość życia doczesnego i uczyła pogardzania teraźniejszością, a zatem wprowadzała na właściwe tory eschatologii chrześcijańskiej. W świetle ideologii zwycięstwa głoszonej przez Teodoreta konfrontacja chrześcijan z przeciwnikami ich wiary stwarzała na różnych polach okazje do odnoszenia zwycięstw w Chrystusie.

Papyrus Berolinensis Graeca 9794 spisany został w III wieku po Chrystusie najprawdopodobniej ręką chrześcijańskiego kompilatora, który zawarł pośród chrześcijańskich modlitw fragment tekstu pogańskiego – hymn hermetyczny pochodzący z pierwszego utworu ze zbioru „Corpus Hermeticum”. Przedmiotem niniejszego artykułu jest tłumaczenie, filologiczne opracowanie rzeczonego fragmentu hermetycznego, technicznie zwanego Hermetica Berolinensia I, z uwzględnieniem opisu papirusu berlińskiego i jego zawartości.

W przedstawionym artykule zostało omówione nauczanie Bedy Czcigodnego zawarte w jego komentarzu do Dziejów Apostolskich na temat roli Ducha Świętego w życiu Kościoła. Autor komentarza niewiele miejsca poświęca omówieniu prawdy o bóstwie Ducha Świętego. Znaczenie szerzej, zgodnie z treścią Dziejów, omawia Jego rolę w życiu Kościoła I wieku. Tak więc wyposaża On Apostołów w niezbędne dary do głoszenia Ewangelii. Wspiera ich mądrością w chwili podejmowania ważnych dla Kościoła decyzji, jest obecny w sakramencie chrztu świętego, przezwycięża złe duchy i skłania wiernych do odnowy swego życia. Wszyscy, którzy chcą otrzymać dary Ducha Świętego muszą zerwać z grzechem i otworzyć się na Jego działanie poprzez modlitwę. Nauczanie Bedy na temat Ducha Świętego jest osadzone w tradycji ojców Kościoła i ma zdecydowanie wymiar pastoralny

The Enarrationes in Psalmos are an important source for understanding the Augustinian theology of desire, linking it to his systematic theology and his pastoral practice. In this paper I illustrate by overviewing the expositions on Psalms 11 (12), 12 (13), 23 (24), and 26 (27). These Psalms teach us to love, trust, and seek God only, a failure to do which marks the Donatist schism. Augustine mingles ideas from pagan philosophy’s quest for eudaimonia or beata vita—the good, happy, and blessed life—with biblical ideas. We want a stable happiness, and we must pursue wisdom; we can find stability in the rock that is Christ, to follow whom is to pursue wisdom rightly. Our desires must be converted to God, the only complete and perfect good and the source of eternal happiness, whom we must single-mindedly pursue with prayer and faith. While we must desire the eschaton and look to no earthly satisfaction, earthly goods may be received as gifts from God. One thing we can learn from studying the Enarrationes is how closely connected are the ideas of right love, the right church, and the right end; all three go together in Augustine’s theology.

Tematem artykułu jest interpretacja teologii nicejskiej zaproponowana przez Lewisa Ayresa w jego monografii Nicaea and its Legacy. Główną część stanowi tu analityczna prezentacja dwóch istotnych momentów propozycji Ayresa. Po pierwsze chodzi o wyodrębnienie cech wspólnych wielości interpretacji powstałych po wydarzeniu nicejskim, które jest konieczne do utrzymywania istnienia historycznego fenomenu teologii, którą można by określić ogólnie jako nicejską. Po drugie, zgodnie z wyjściową intencją autora wyodrębniony wcześniej zbiór cech istotnych i charakterystycznych dla teologii nicejskiej zostanie przestawiony jako uniwersalny paradygmat dla teologii trynitarnej i teologii systematycznej w ogóle. W zakończeniu artykułu dokonana zostanie wstępna ocena zdobyczy wkładu ujęcia Ayresa, szczególnie z perspektywy pracy teologa systematyka. W ten sposób zostanie wyartykułowane istotne dla naszego autora przekonanie o jedności systematyki teologicznej, dogmatyki i teologii historycznej. Ayres nie proponuje zatem jakiegoś sztywnego inmartwego powrotu do Nicei, ale ukazuje ją jako wydarzenie określające istotny cechy warsztatu teologa.

This article delves into the previously underexplored conceptualizations of history articulated in the initiatory homilies of late fourth-century Greek catechists Cyril of Jerusalem and John Chrysostom. Grounded in their interpretation of the (Judeo-)Christian tradition, both authors conceive history as a divine narrative, constituting a coherent “history of salvation”. Metaphorically, their historical understanding can be illustrated as a spatial entity characterized through geometric imagery. A systematic analysis of their catecheses reveals that, fundamentally, both authors maintain a linear perspective on history, emphasizing divine beginning in creation and continuing through the present toward an eschatological consummation. Nonetheless, Cyril introduces more nuanced models, including cyclical depictions, notably a four-staged vision of paradise intertwined with a spiral-like conception of history. Owing seemingly to their primary objective of guiding audiences toward robust engagement with the Christian tradition and ecclesial participation, both authors refrain from addressing themes that might provoke unwarranted speculation. By presenting these insights, this article offers a novel contribution to the scholarship on late fourth-century theology of history, concurrently paving the way for historiographical exploration in modern scholarship of late antique Christian sources.

Artykuł podejmuje problem miejsca Piotra apostoła w aktach soborów pierwszego tysiąclecia. Piotr okazuje się być autorytetem w obszarze doktryny, moralności, wzorem reagowania na zło i promotorem duszpasterstwa kierującego się wolnością religijną. Cesarze widzą w nim wzór obrony wiary, papieże autorytet doktrynalny, a niejednokrotnie jurysdykcyjny, uczestnicy debat soborowych postrzegają go jako przykład postępowania w przypadku złożenia niegodziwej przysięgi. Powoływanie się na autorytet Piotra uwarunkowane jest sprawowaną funkcją i okolicznościami.

Przedmiotem badania artykułu są źródła pisane powstałe w kontekście polityki chrystianizacji Żydów bizantyńskich w 2 poł IX w.: polemiczny traktat biskupa Grzegorza z Nicei (844–880) oraz wiersze protosekretarza Krzysztofa (850–900). Celem artykułu jest zbadanie stanowiska wspomnianych autorów wobec polityki chrystianizacji Żydów. Artykuł składa się z czterech części, w których zostały przedstawione informacje o źródłach, zdefiniowani docelowi odbiorcy traktatu metropolity Grzegorza i wierszy protosekretarza Krzysztofa. Dokonano w nich także analizy intencji utworów pisanych w konfrontacji zwolenników i przeciwników polityki chrystianizacji Żydów. Pomimo różnicy między dziełami pod względem gatunków literackich, dzieła te były pisane w celach propagandowych popierając lub sprzeciwiając się chrystianizacji Żydów. Artykuł ukazuje w jaki sposób teksty pisane były wykorzystywane przez strony przeciwstawne w celu obrony własnego stanowiska.

W artykule podjęto problematykę namysłu o charakterze literaturoznawczym i kulturoznawczym nad tekstami patrologicznymi i teologicznymi. Zarys możliwej analizy tekstów związanych z historią doktryny i upowszechnianiem się chrześcijaństwa za pomocą metod innych niż wypracowane w patrystyce i teologii ukazuje sposoby wzbogacenia zarówno spektrum interpretacji tekstów wywodzących się z antyku chrześcijańskiego lub jego recepcji, jak i możliwości upowszechniania wiedzy na ich temat. Dla egzemplifikacji wybrano teksty trzech autorów antyku chrześcijańskiego z IV w.: Damazego I, Firmicusa Maternusa, Filastra z Brescii oraz rodzime teksty recepcyjne z terenu Polski (Walenty z Warty, Andreas Stredonius), nawiązujące zarówno do dorobku literatury antycznej, chrześcijańskiej apologetyki, jak i tendencji literackiej epoki (wieki XVI i XVII).

Izydor z Sewilli (ok. 560-636) należy do ważnych postaci europejskiej kultury. Oprócz zainteresowań ściśle teologicznych, wykazywał zainteresowanie również innymi dziedzinami wiedzy związanymi z artes liberales. Najpełniejsze spektrum swoich zainteresowań przedstawił w najsłynniejszym ze swoich dzieł – Etymologiach. Do koła zainteresowań Izydora należała również muzyka. Zajmował się nią na gruncie praktycznym, w swojej encyklopedii zaś dążył do jej spójnego, przystępnego oraz różnostronnego zaprezentowania jako jednej spośród siedmiu nauk wyzwolonych (Etym. III 14-22). Terminologia muzyczna stosowana przez biskupa Sewilli jest niezmiernie bogata i niekiedy trudna do przetłumaczenia na języki współczesne.

Celem artykułu jest przedstawienie początków i rozwoju kultu w Kościele wschodnim – zarówno w jego bizantyńskim, jak i słowiańskim wymiarze – siedmiu świętych męczenników: Bazylego, Efrema, Eugeniusza, Elpidiusza, Agatodora, Eteriusza i Kapitona, którzy przynajmniej od IX–X w. czczeni byli jako biskupi Chersonezu, którzy przyczynili się do upowszechnienia chrześcijaństwa na obszarze Półwyspu Krymskiego. W pierwszej części artykułu staramy się zrekonstruować początki tego kultu w Bizancjum i pokazać, w jakim stopniu wczesna tradycja hagiograficzna biskupów-męczenników z Chersonezu została ukształtowana przez zmieniającą się sytuację polityczną w cesarstwie bizantyńskim. Część druga poświęcona jest słowiańskiemu wymiarowi ich kultu: omawiamy tu najwcześniejsze wzmianki o tych świętych, jakie można znaleźć w źródłach cerkiewnosłowiańskich, analizując wszystkie poświęcone im teksty hagiograficzne, jakie zachowały się na wschodzie Słowiańszczyzny oraz na południowosłowiański (bułgarski i serbski) materiał rękopiśmienny z X–XVI w. Uwagę poświęcono także wizerunkom siedmiu biskupów-męczenników z Chersonezu w średniowiecznej sztuce prawosławnej.

Austriacki patrolog i filolog Lukas Julius Dorfbauer w zbiorach biblioteki katedralnej w Kolonii w kodeksie 17 (K: Köln, Erzbischofl. Diozesan- und Dombibl. 17, s. IX1/4) odkrył anonimowy komentarz do Ewangelii Mateusza. Dorfbauer wykazał, że odnaleziony komentarz, datowany na początek IV wieku to zaginiony przez ponad 1600 lat Fortunatianus Aquileiensis Commentarii in evangelia. W 2013 Dorfbauer ogłosił swe odkrycie oraz rozpoczął prace nad edycją krytyczną tekstu, którą wydał w 2017 r. w CSEL 103. Komentarz Fortunacjana stanowił prawdopodobnie pomoc egzegetyczną dla duchowieństwa Akwilei na początku IV wieku. Bp Akwilei pisząc go opierał się na (obecnie zaginionym) komentarzu do ewangelii opracowanym pod koniec III wieku przez Wiktoryna z Poetovium (250–304). Wspomniane komentarze są dowodem udanej recepcji egzegezy alegorycznej Orygenesa w Kościele Zachodnim na przełomie III i IV wieku.

Questo articolo descrive i temi cristologici affrontati da Girolamo da Stridone nel suo insegnamento e presenti nelle Epistole. Essi sono legati alla difesa delle verità di fede sulla Trinità e alla formulazione dell'insegnamento cristologico. Allo stesso tempo, mostrano il monaco di Betlemme come un preoccupato difensore di una giusta teologia. Le ricerche condotte rivelano il solido radicamento dell'Autore della Vulgata nell'epoca in cui visse. Esse mostrano sia la sua iscrizione nell'insegnamento degli altri Padri della Chiesa dopo i primi due concili universali, sia l'originalità di alcuni pensieri nel suo insegnamento.

Artykuł zawiera wstęp i komentowany przekład rozdziału 47,9 z Nomokanonu Michała z Damietty.

This paper aims to show how, in certain Nubian paintings depicting apostolic colleges, the evangelists John and Matthew can be identified by the attributes they hold, namely books. Theoretically, a book is an attribute that can define many figures involved in writing or preaching, such as saints (especially bishops in Nubian paintings), apostles, evangelists and Christ. However, in these particular paintings I am describing, only two of the apostles are holding books and these are the evangelists John and Matthew. The other apostles hold rotuli, while Peter is singled out through the key. My argument is based not only on the attributes, but also on an analysis of other elements such as the position of the apostles in the whole college, their physiognomic types, and finally the surviving inscriptions. However, we should remember that not all Nubian paintings are preserved intact. In many cases, large fragments of figures, including their faces, are missing. Therefore, several elements must be taken into consideration during the interpretation of the content of the paintings. The research I have carried out can be helpful in identifying the individual figures that make up the apostolic college. It also shows how Nubian iconographers consciously used the language of symbols by differentiating between the earthly and heavenly hierarchies.

W niniejszym artykule autor podejmuje problem tłumaczenia fragmentu z chalcedońskiego wyznania wiary na język polski, który znajduje się w Dokumentach Soborów Powszechnych. Autor przedstawia tezę, że nie odpowiada ono teologicznej myśli Ojców soborowych stojącej za tą częścią definicji. Celem artykułu jest uzasadnienie tej tezy oraz propozycja alternatywnego przekładu. Stosowana metoda jest złożona: po pierwsze, rekonstrukcja genezy fragmentu poprzez badanie kontekstu historycznego i filozoficzno-teologicznego jego powstania oraz analizę literacką; następnie, na podstawie wyników tych badań, analiza chrystologii Ojców zawartej w tym passusie, która pozwoli poddać w wątpliwość wyjściowe tłumaczenie. Artykuł został zatem podzielony w następujący sposób: analiza gramatyczna fragmentu; kontekst dalszy i bliższy powstania tekstu wyznania; analiza literacka; analiza teologiczna i przedstawienie nowego tłumaczenia. Oprócz tekstu wyznania, główne źródła, będące przedmiotem badań, to Epistula Altera ad Nestorium Cyryla Aleksandryjskiego i Tomus ad Flavianum papieża Leona. Wnioski badań, dobrze uwydatniają różnicę między heretykami a Ojcami Kościoła w posługiwaniu się starożytną filozofią dla wyrażenia wiary. Wykazują ponadto metafizyczne novumna temat pojęć osoby i natury wynikające z treści wyznania i ówczesnej patrystycznej refleksji, które stanowi zagadnienie nadal aktualne, a które przedyskutowane tłumaczenie niestety niejako przyćmiewa.

In 2009, Federico Fatti published a hypothesis that Eustathius the Philosopher, described by Eunapius, converted to Christianity and became bishop of Sebastea and master to Basil the Great. In my article I present Fatti’s hypothesis and solve three important problems that he left unclear: the place of birth of two Eustathiuses, the problem of Letter 35 by Julian and the mystery of the year 358, when Eustathius of Sebastea was already bishop and Eustathius the Philosopher is believed to have been sent by the emperor to Persia despite his Hellenic faith. When those issues that could challenge Fatti’s thesis have been clarified, his claim, I think, gains plausibility close to certainty. The identification of two Eustathiuses helps explain certain mysteries in the life of Eustathius the Philosopher and some peculiar features of the ascetic movement initiated by Eustathius of Sebastea. It is also a milestone in understanding the teaching of the Cappadocian Fathers as it provides us with a direct link between them and Neoplatonism and more specifically its Syrian branch initiated by Iamblichus.

How did Tertullian regard the apostles? This article investigates the references to them scattered through his writings both as individuals and as a collective. It reveals that individually the apostles were remote figures who appear in the pages of the New Testament simply as interlocutors of Jesus. Even Peter, significant as he was, was someone whose role was personal to himself and not a pattern for future leadership. Yet collectively the apostles performed an important function in Tertullian’s ecclesiology; they were the first receivers and transmitters of the regula fidei, and their fidelity to that responsibility distinguished authentic Christian communities from heretical associations. The regula fidei was important to Tertullian. As a synthesis of the essentials of faith as preached and lived by Jesus, it provided the measure against which passages of Scripture and Christian belief and practice were to be interpreted. The regula relied upon the accurate and complete transmission of the message of Jesus via the apostles to the church and its leaders. The apostolicity of the church is at the heart of why Tradition is central to Christian theology.

John Chrysostom’s (c. 347‑407) works are valuable for medical historians because they provide us with a first-hand insight into his health problems and the therapies he was treated with. John’s correspondence gives us a unique opportunity to assess the popularity of certain drugs and the availability of healthcare, enabling us to verify the extant medical data. In the present study we will discuss the information on Chrysostom’s illness including his mention of a medicament named polyarchion (πολυάρχιον) which had been sent to the archbishop by Carteria. On the basis of the recipes preserved in medical treatises by Galen as well as other medical data, we will introduce the main properties of the medicine and treatments in which it was administered. Having outlined the scope of its action, and having analysed the symptoms of Chrysostom’s condition described in his correspondence to Olympias, we will establish the nature of the ecclesiastic’s main ailments fully. Finally, we will also conclude on the drug’s availability in the Byzantine world and on the inclusion of drug formulas in early Byzantine medical works.

W opracowaniu przedstawiono reminiscencje motywu torcular Christi w poezji liturgicznej średniowiecza na tle świadectw jego obecności w pismach Ojców Kościoła i autorów późniejszych wieków. Źródłem motywu jest tekst Księgi Izajasza 63,1-3, odnoszony do Chrystusa na zasadzie alegorii. Winne grono to Chrystus, a tłocznia to Jego krzyż – torcular Christi. Od późnej starożytności tekst Izajasza był czytany we Mszy w Wielką Środę oraz stanowił część oficjum brewiarzowego w piątek po trzeciej niedzieli Wielkiego Postu. Sprawiało to, że obraz torcular Christi odciskał się w świadomości wiernych, wychodząc poza liturgię – także w świat sztuki i poezji. Autor artykułu odnosi się do jedenastu utworów poetyckich, w których w różnym zakresie (w całym utworze lub w jakimś fragmencie) znajdują się reminiscencje motywu tłoczni. Są to teksty Piotra Abelarda, Piotra Czcigodnego - opata Cluny, Piotra Damiani, Filipa Kanclerza i Adama ze św. Wiktora oraz twórców anonimowych. W aneksie opracowania zamieszczono tekst oryginalny i dokonany przez autora przekład na język polski komentowanych tekstów źródłowych.

List gratulacyjny Prezesa Sekcji Patrystycznej ks. prof. dr. hab. Bogdana S. Czyżewskiego

List gratulacyjny ks. bp. Piotra Turzyńskiego