Search

Het Ministerie van SZW, de sociale partners in de vleessector en de productschappen voor Vee, Vlees en Eieren zijn van mening dat de werknemers in de vleessector een hoog risico op RSI lopen en willen dit risico terugdringen. TNO heeft onderzoek gedaan naar de klachten die ontstaan door repeterende bewegingen, het aantal mensen dat wordt blootgesteld en de mogelijke aanpak van deze problematiek. Ongeveer de helft van alle functies in de vleessector heeft een RSI-risico. In 45 (23%) van de 206 beoordeelde functies staan werknemers bloot aan een sterk verhoogd risico. Bedrijfstakonderdelen waar de grootste RSI-problemen bestaan zijn: het vuile deel van kalfs-, rund- en varkensvleesproducten; het slachten en opdelen van kippen; en de vleeswarenindustrie. Uit de literatuur en in de Nederlandse vleessector bestaan veel oplossingen om de belastende factoren, die kunnen leiden tot RSI, voorkomen of beheersen. Enkele voorbeelden zijn: betere messen, taakroulatie, in hoogte verstelbare werktafels, in hoogte verstelbare bordessen, fixeer-mogelijkheden voor vlees, automatiseren van handelingen, zittend werk in plaats van staand, minder lage omgevingstemperaturen etc.

De Wet Verbetering Poortwachter, die op 1 april inging, is er gekomen om het nog steeds stijgende aantal arbeidsongeschikten terug te dringen. Bedrijven proberen met arbvo-convenanten de werkdruk binnen vijf jaar met tien procent te verminderen. Volgens de P&O-ers zelf schuilt er veel risico voor de gezondheid van de werknemer in het werktempo en het beeldschermwerk. Dit laatste blijkt uit een enquête voor het Jaarboek Personeelsmanagement 2002 (Alphen aan den Rijn, 2001). Vergelijkt men de cijfers uit het Jaarboek met de trends in arbeidsomstandigheden, zoals gemeten in het Permanent Onderzoek LeefSituatie (POLS), dan resulteert een positief beeld met betrekking tot de arbeidsverhoudingen in Nederland. Zo'n 82 procent van de werkenden beoordeelt de werksfeer als goed.

Onderzoek naar de kwaliteit van de arbeid van laagopgeleide vrouwen in traditionele mannensectoren. Bedrijven in deze sectoren moeten aantrekkelijke werkgevers worden voor lager opgeleide vrouwen. Onderdelen van het onderzoek: een quickscan in mannensectoren gericht op het opsporen van koploperbedrijven; het portretteren en analyseren van tien voor vrouwen interessante bedrijven uit deze sectoren; het ontwikkelen van een checklist met criteria waaraan het werk moet voldoen om lager opgeleide vrouwen te binden. Het blijkt dat bewuste investeringen in de kwaliteit van de arbeid van laagopgeleide vrouwen weinig plaatsvinden. De stijging van het aandeel van vrouwen wordt vooral veroorzaakt door de krapte op de arbeidsmarkt. In sectoren waarin klantcontacten belangrijk zijn blijken vrouwen gewilde werknemers te zijn geworden. De echte koploperbedrijven onderscheiden zich door een goed arbo- en personeelsbeleid in combinatie met maatwerk in de uitvoering. Deze bedrijven voeren een diversiteitsbeleid waarbij geen onderscheid wordt gemaakt naar opleidingsniveau of doelgroep. Bij de onderzochte bedrijven werken vooral assertieve vrouwen die zich goed kunnen handhaven in een mannenomgeving.

Het georganiseerde agrarische bedrijfsleven besteedt al jarenland veel aandacht aan de veiligheid en gezondheid op het werk. Reeds in 1994 heeft de agrarische sector een arboconvenant afgesloten; als resultaat hiervan heeft de agrarische sector op dit moment het laagste verzuimpercentage in Nederland. Dit verzuimpercentage is echter wel stijgende sinds 1996. Bovendien kent de sector relatief veel langdurig verzuim, dat voornamelijk veroorzaakt wordt door klachten van het bewegingsapparaat en psychische klachten. Voor de sociale partners was dit aanleiding voor een vervolg arboconvenant-nieuwe-stijl. In het kader daarvan is een nulmeting en onderzoek naar de stand der techniek op het terrein van fysieke en psychische belasting uitgevoerd. In deze eindrapportage wordt beschreven: de omvang en aard van de problematiek; de doelstellingen die in het tweede arboconvenant zouden kunnen worden afgesproken per deelsector (akkerbouw & vollegrondsgroenteteelt; mechanisch loonwerk; veehouderij; glastuinbouw; bloembollensector; fruit- en boomteelt; hoveniers, groenvoorziening en bosbouw; paddestoelenteelt); de relatie tussen psychische en fysieke belasting; de praktijk rond reïntegratie.

De Wet Verbetering Poortwachter, die op 1 april inging, is er gekomen om het nog steeds stijgende aantal arbeidsongeschikten terug te dringen. Bedrijven proberen met arbvo-convenanten de werkdruk binnen vijf jaar met tien procent te verminderen. Volgens de P&O-ers zelf schuilt er veel risico voor de gezondheid van de werknemer in het werktempo en het beeldschermwerk. Dit laatste blijkt uit een enquête voor het Jaarboek Personeelsmanagement 2002 (Alphen aan den Rijn, 2001). Vergelijkt men de cijfers uit het Jaarboek met de trends in arbeidsomstandigheden, zoals gemeten in het Permanent Onderzoek LeefSituatie (POLS), dan resulteert een positief beeld met betrekking tot de arbeidsverhoudingen in Nederland. Zo'n 82 procent van de werkenden beoordeelt de werksfeer als goed.

Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid staan volop in de belangstelling. Op 1 april 2002 is de Wet verbetering Poortwachter ingevoerd, het nieuwste middel om de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers in het management van verzuim- en reïntegratievraagstukken te accentueren. In veel arbeidsorganisaties maakt het verzuim- en reïntegratiebeleid tegenwoordig integraal deel uit van het HRM- of personeelsbeleid. Inzetbaarheid, daar gaat het allemaal om. Dit hoofdstuk uit het Jaarboek Personeelsmanagement is opgebouwd uit drie onderdelen. De resultaten van een enquête onder een steekproef uit de abonnees van de Gids voor Personeelsmanagement worden in de paragraaf 'Marktcijfers' besproken. De resultaten van deze Jaarboek-enquête zullen op enkele aspecten worden vergeleken met de resultaten uit eerder TNO-onderzoek. In de paragraaf 'Paneldiscussie' is het verslag opgenomen van een paneldiscussie met deskundigen uit wetenschap en arbeidsorganisaties. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een bespiegeling op trends en ontwikkelingen.

Het georganiseerde agrarische bedrijfsleven besteedt al jarenland veel aandacht aan de veiligheid en gezondheid op het werk. Reeds in 1994 heeft de agrarische sector een arboconvenant afgesloten; als resultaat hiervan heeft de agrarische sector op dit moment het laagste verzuimpercentage in Nederland. Dit verzuimpercentage is echter wel stijgende sinds 1996. Bovendien kent de sector relatief veel langdurig verzuim, dat voornamelijk veroorzaakt wordt door klachten van het bewegingsapparaat en psychische klachten. Voor de sociale partners was dit aanleiding voor een vervolg arboconvenant-nieuwe-stijl. In het kader daarvan is een nulmeting en onderzoek naar de stand der techniek op het terrein van fysieke en psychische belasting uitgevoerd. In deze eindrapportage wordt beschreven: de omvang en aard van de problematiek; de doelstellingen die in het tweede arboconvenant zouden kunnen worden afgesproken per deelsector (akkerbouw & vollegrondsgroenteteelt; mechanisch loonwerk; veehouderij; glastuinbouw; bloembollensector; fruit- en boomteelt; hoveniers, groenvoorziening en bosbouw; paddestoelenteelt); de relatie tussen psychische en fysieke belasting; de praktijk rond reïntegratie.

In dit artikel worden de belangrijkste trends op het gebied van arbomanagement beschreven. Arbomanagement is geen geïsoleerde activiteit, maar moet aansluiten bij de algemene bedrijfsvoering en andere managementsystemen die reeds in een organisatie functioneren. Het zoeken naar een dergelijke aansluiting moet vooral gericht zijn op de integratie met het primaire proces en de integratie met andere managementsystemen. Dit blijkt uit een studie van TNO Arbeid naar de kennis die in andere Europese landen over arbomanagement aanwezig is.

Deze publicatie geeft inzicht in activiteiten waarmee brancheorganisaties op succesvolle wijze de implementatie van arbokennis in kleine bedrijven kunnen stimuleren en ondersteunen. Uitgangspunt is de grote diversiteit in de praktijksituaties en de behoeften van het kleinbedrijf. In eerste instantie is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de praktijk van arbozorg in kleine bedrijven en naar de ondersteuning daarvan. Dit leverde betrekkelijk weinig zicht op die praktijk en die ondersteuning. Daarna zijn een achttal interessante cases bestudeerd, waarbij de verspreiding van een arbo-instrument (bijvoorbeeld een RI&E-instrument) genomen is als centrale activiteit. De cases zijn in eerste instantie beschreven vanuit het perspectief van de aanbieder. Daarna zijn van iedere case een beperkt aantal gebruikers bevraagd over hun ervaringen met de geboden ondersteuner. Op grond van de resultaten zijn aanbevelingen geformuleerd, zowel voor brancheorganisaties als voor de arbobeleidsontwikkeling.

Sociale partners in de kappersbranche hebben een intentieverklaring getekend om gezamenlijk een arboconvenant fysieke belasting te zullen afsluiten. In dat convenant zullen afspraken gemaakt worden over het aanpakken van de fysieke belasting in de sector. Ten behoeve van het formuleren van een plan van aanpak is een onderzoek uitgevoerd naar: (1) het type, de omvang, mate en ernst van klachten aan het bewegingsapparaat; (2) de mate van blootstelling aan risicofactoren; (3) de beschikbaarheid van kappersgereedschap/materialen; (4) het effect van gereedschap/materialen op de fysieke belasting, volgens inschatting van experts. Het onderzoek omvatte onder meer een vragenlijstenonderzoek onder werknemers, observaties op de werkplek, en een bijeenkomst met ergonomen en een kapper. Op grond van de resultaten van het onderzoek worden een aantal aanbevelingen gedaan.

Deze publicatie geeft inzicht in activiteiten waarmee brancheorganisaties op succesvolle wijze de implementatie van arbokennis in kleine bedrijven kunnen stimuleren en ondersteunen. Uitgangspunt is de grote diversiteit in de praktijksituaties en de behoeften van het kleinbedrijf. In eerste instantie is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de praktijk van arbozorg in kleine bedrijven en naar de ondersteuning daarvan. Dit leverde betrekkelijk weinig zicht op die praktijk en die ondersteuning. Daarna zijn een achttal interessante cases bestudeerd, waarbij de verspreiding van een arbo-instrument (bijvoorbeeld een RI&E-instrument) genomen is als centrale activiteit. De cases zijn in eerste instantie beschreven vanuit het perspectief van de aanbieder. Daarna zijn van iedere case een beperkt aantal gebruikers bevraagd over hun ervaringen met de geboden ondersteuner. Op grond van de resultaten zijn aanbevelingen geformuleerd, zowel voor brancheorganisaties als voor de arbobeleidsontwikkeling.

In de branchebegeleidinsgcommissie van het arboconvenant fysieke belasting in de sector Kinderopvang is de vraag gesteld of het nodig is om ook voor peuterspeelzalen normen te stellen voor fysieke belasting. Op dit moment is het niet duidelijk aan welke fysieke belasting werknemers in de peuterspeelzalen worden blootgesteld. Daarom is een vragenlijstonderzoek bij werkgevers (n=200) en werkneemsters (n=200) uitgevoerd. Van beide vragenlijsten was de respons 37%. Daarnaast zijn observaties en metingen op de werkplek in acht peuterspeelzalen verricht. Dat peuterspeelzaalleidsters fysiek worden overbelast blijkt uit het aantal gezondheidsklachten: afgelopen jaar heeft 31% regelmatige en/of langdurige klachten gehad van de lage rug, 21% van de nek en/of schouder en 20% van de knieën. De rugklachten worden vooral veroorzaakt door langdurig werken met gedraaid bovenlichaam en het langdurig werken in één (ongemakkelijke) houding; de schouder-, nek- en knieklachten worden vooral veroorzaakt door meer dan 20 kg tillen, langdurig de nek te draaien, en vaak in dezelfde (ongemakkelijke) houding te werken. Op grond van de resultaten worden enkele aanbevelingen gepresenteerd.

Dit onderzoek geeft een overzicht van de stand der techniek te geven ten aanzien van de volgende arbeidsrisicogebieden in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ): de fysieke belasting, de psychosociale belasting, agressie en onveiligheid in GGZ-instellingen, en in het bijzonder agressie en onveiligheid in crisisdiensten en verslavingszorg. Het onderzoek vond plaats in het kader van de voorbereiding voor een arboconvenant in de GGZ. Het doel van het onderzoek was te bepalen welke oplossingen en maatregelen binnen de GGZ gehanteerd kunnen worden om de mate van blootstelling aan fysieke en psychosociale belasting, alsmede agressie en onveiligheid terug te dringen. Het onderzoek heeft door middel van een zogenaamde contextanalyse en observaties (fysieke belasting) eerst in kaart gebracht waaruit de blootstelling bestaat en hoe het problematisch instellingen en hun medewerkers dat ervaren. Op basis van literatuuronderzoek, secundaire analyses van bestaande gegevensbestanden, werkbezoeken aan koploperinstellingen, metingen en een werkconferentie is een overzicht tot stand gekomen van aanbevolen maatregelen voor de convenantpartijen in GGZ. Onderzoek verricht in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid door TNO Arbeid

Sociale partners in de kappersbranche hebben een intentieverklaring getekend om gezamenlijk een arboconvenant fysieke belasting te zullen afsluiten. In dat convenant zullen afspraken gemaakt worden over het aanpakken van de fysieke belasting in de sector. Ten behoeve van het formuleren van een plan van aanpak is een onderzoek uitgevoerd naar: (1) het type, de omvang, mate en ernst van klachten aan het bewegingsapparaat; (2) de mate van blootstelling aan risicofactoren; (3) de beschikbaarheid van kappersgereedschap/materialen; (4) het effect van gereedschap/materialen op de fysieke belasting, volgens inschatting van experts. Het onderzoek omvatte onder meer een vragenlijstenonderzoek onder werknemers, observaties op de werkplek, en een bijeenkomst met ergonomen en een kapper. Op grond van de resultaten van het onderzoek worden een aantal aanbevelingen gedaan.

In opdracht van SZW is, in het kader van de arboconvenanten, een branche-overstijgend onderzoek uitgevoerd naar de "stand der wetenschap" op het gebied van werkdruk en werkstress. Het rapport kan gebruikt worden als catalogus van maatregelen, aangezien het een overzicht geeft van maatregelen en de bewezen effectiviteit ervan. Bij het opstellen van het overzicht is gebruik gemaakt van zowel nationale als internationale literatuur en zijn deskundigen uit de praktijk en de wetenschap ondervraagd. Dit overzicht kan binnen de convenantstrajecten intensief gebruikt worden bij de totstandkoming van convenanten en de uitwerking van plannen van aanpak. Met behulp van de catalogus kan vrij eenvoudig een eerste selectie van maatregelen worden gemaakt. In sectorspecifiek onderzoek kan vervolgens nagegaan worden in hoeverre de gekozen maatregelen inderdaad toepasbaar zijn in de sector en wat hier de praktische consequenties van zijn.

In opdracht van SZW is, in het kader van de arboconvenanten, een branche-overstijgend onderzoek uitgevoerd naar de "stand der wetenschap" op het gebied van RSI bij beeldschermwerk. Het rapport kan gebruikt worden als catalogus van maatregelen, aangezien het een overzicht geeft van maatregelen en de bewezen effectiviteit ervan. Bij het opstellen van het overzicht is gebruik gemaakt van zowel nationale als internationale literatuur en zijn deskundigen uit de praktijk en de wetenschap ondervraagd. Dit overzicht kan binnen de convenantstrajecten intensief gebruikt worden bij de totstandkoming van convenanten en de uitwerking van plannen van aanpak. Met behulp van de catalogus kan vrij eenvoudig een eerste selectie van maatregelen worden gemaakt. In sectorspecifiek onderzoek kan vervolgens nagegaan worden in hoeverre de gekozen maatregelen inderdaad toepasbaar zijn in de sector en wat hier de praktische consequenties van zijn.

In de branchebegeleidinsgcommissie van het arboconvenant fysieke belasting in de sector Kinderopvang is de vraag gesteld of het nodig is om ook voor peuterspeelzalen normen te stellen voor fysieke belasting. Op dit moment is het niet duidelijk aan welke fysieke belasting werknemers in de peuterspeelzalen worden blootgesteld. Daarom is een vragenlijstonderzoek bij werkgevers (n=200) en werkneemsters (n=200) uitgevoerd. Van beide vragenlijsten was de respons 37%. Daarnaast zijn observaties en metingen op de werkplek in acht peuterspeelzalen verricht. Dat peuterspeelzaalleidsters fysiek worden overbelast blijkt uit het aantal gezondheidsklachten: afgelopen jaar heeft 31% regelmatige en/of langdurige klachten gehad van de lage rug, 21% van de nek en/of schouder en 20% van de knieën. De rugklachten worden vooral veroorzaakt door langdurig werken met gedraaid bovenlichaam en het langdurig werken in één (ongemakkelijke) houding; de schouder-, nek- en knieklachten worden vooral veroorzaakt door meer dan 20 kg tillen, langdurig de nek te draaien, en vaak in dezelfde (ongemakkelijke) houding te werken. Op grond van de resultaten worden enkele aanbevelingen gepresenteerd.

Deze paper werd op het tiende "Congress on Work and Organizational Psychology" (EAWOP Congress) in Praag (16-19 mei 2001) gepresenteerd onder de naam "Sickness absenteeism policy in relation to HRM policy". Op basis van een steekproef van 762 Nederlandse organisaties is onderzocht in welke mate ziekteverzuimbeleid is ingebed in een breder personeelsbeleid en wat de effecten van het ziekteverzuim en personeelsbeleid zijn op het ziekteverzuimcijfer. Het verzuimbeleid, als dit aanwezig is, is in het Nederlandse bedrijfsleven ingebed in een breder personeelsbeleidskader. Non-profit organisaties hebben vaker een bovengemiddeld verzuim- en personeelsbeleid. Daarnaast blijkt dat hoe groter de organisatie, hoe meer fulltimers en vrouwen er werken en hoe beter de positie in de sector, hoe omvattender het beleid is. Ook blijkt de aanwezigheid van het verzuimbeleid gepaard te gaan met een toename van het ziekteverzuim in de organisatie. Dit wijst er op dat de hoogte van het ziekteverzuim vaak de aanleiding vormt om beleid te ontwikkelen. Opmerkelijk is dat dit niet alleen het geval is op het gebied van verzuim- en reïntegratie, maar ook op het overige personeelsbeleid.

In opdracht van SZW is, in het kader van de arboconvenanten, een branche-overstijgend onderzoek uitgevoerd naar de "stand der wetenschap" op het gebied van RSI bij beeldschermwerk. Het rapport kan gebruikt worden als catalogus van maatregelen, aangezien het een overzicht geeft van maatregelen en de bewezen effectiviteit ervan. Bij het opstellen van het overzicht is gebruik gemaakt van zowel nationale als internationale literatuur en zijn deskundigen uit de praktijk en de wetenschap ondervraagd. Dit overzicht kan binnen de convenantstrajecten intensief gebruikt worden bij de totstandkoming van convenanten en de uitwerking van plannen van aanpak. Met behulp van de catalogus kan vrij eenvoudig een eerste selectie van maatregelen worden gemaakt. In sectorspecifiek onderzoek kan vervolgens nagegaan worden in hoeverre de gekozen maatregelen inderdaad toepasbaar zijn in de sector en wat hier de praktische consequenties van zijn.

Deze praktijkgids gaat over het inventariseren en evalueren van risico's van toxische stoffen. In deze praktijkgids wordt de term toxische stoffen gebruikt voor alle gassen, dampen, vloeistoffen en vaste stoffen, al dan niet in mengsels, die kunnen leiden tot hinder of schade van de gezondheid van werknemers. In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de wettelijke verplichtingen en regelingen die van toepassing zijn op de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) van toxische stoffen. In hoofdstuk 2 worden de onderdelen van een beleid en een stappenplan voor het opzetten van een beleid beknopt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft achtergrondinformatie over factoren in de werksituatie die de blootstelling kunnen bepalen, over de mogelijke gezondheidseffecten en de wijze waarop toxische stoffen in het lichaam kunnen worden opgenomen. Uitleg over een gestructureerde aanpak bij het inventariseren van stoffen en factoren in het werk wordt gegeven in hoofdstuk 4. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 een aantal methoden beschreven die kunnen worden gebruikt bij het schatten van blootstelling op basis van meetresultaten van vergelijkbare situaties of op basis van rekenmodellen. In hoofdstuk 6 worden de onderdelen beschreven die in een meetplan voor nader onderzoek aan de orde moeten komen. Hoofdstuk 7 biedt uitleg over een aantal veelgebruikte meetmethoden en-technieken. In hoofdstuk 8 wordt uitleg gegeven over berekeningsmethoden voor het vergelijken van de meetresultaten met de grenswaarde, er wordt ook een aantal beslissingschema's toegelicht. Ten slotte worden in hoofdstuk 9 en 10 informatie over de onderdelen van de rapportage en het plan van aanpak gegeven.

Dit boekje is bedoeld voor zorginstellingen als draaiboek om tot een optimale samenwerking met hun arbodienst te komen. Daarvoor zijn vier essentiële stappen nodig: (1) het formuleren van de eigen ambities en de behoeften aan ondersteuning; (2) het selecteren van de arbodienst die de gewenste ondersteuning kan leveren; (3) het contracteren van de arbodienst en (4) het volgen, evalueren en sturen van de dienstverlening. Deze stappen worden uitgebreid behandeld en ook nog in de vorm van een checklist. Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht van mogelijke arbo- en verzuimactiviteiten en een format voor het maken van afspraken in devdienstverleningsovereenkomst.

Dit onderzoek geeft een overzicht van de stand der techniek te geven ten aanzien van de volgende arbeidsrisicogebieden in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ): de fysieke belasting, de psychosociale belasting, agressie en onveiligheid in GGZ-instellingen, en in het bijzonder agressie en onveiligheid in crisisdiensten en verslavingszorg. Het onderzoek vond plaats in het kader van de voorbereiding voor een arboconvenant in de GGZ. Het doel van het onderzoek was te bepalen welke oplossingen en maatregelen binnen de GGZ gehanteerd kunnen worden om de mate van blootstelling aan fysieke en psychosociale belasting, alsmede agressie en onveiligheid terug te dringen. Het onderzoek heeft door middel van een zogenaamde contextanalyse en observaties (fysieke belasting) eerst in kaart gebracht waaruit de blootstelling bestaat en hoe het problematisch instellingen en hun medewerkers dat ervaren. Op basis van literatuuronderzoek, secundaire analyses van bestaande gegevensbestanden, werkbezoeken aan koploperinstellingen, metingen en een werkconferentie is een overzicht tot stand gekomen van aanbevolen maatregelen voor de convenantpartijen in GGZ. Onderzoek verricht in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid door TNO Arbeid

Hoewel de deelnemers aan de enquête voor het Jaarboek PersoneelsManagement 2001 in het algemeen een actief arbeidsomstandigheden- en verzuimbeleid voeren, ziet een deel van deze 'koplopers' de eigen organisatie toch tekortschieten in de preventie van arborisico's. De rol van initiator en stimulator is personeelsfunctionarissen op het lijf geschreven.

In opdracht van SZW is, in het kader van de arboconvenanten, een branche-overstijgend onderzoek uitgevoerd naar de "stand der wetenschap" op het gebied van werkdruk en werkstress. Het rapport kan gebruikt worden als catalogus van maatregelen, aangezien het een overzicht geeft van maatregelen en de bewezen effectiviteit ervan. Bij het opstellen van het overzicht is gebruik gemaakt van zowel nationale als internationale literatuur en zijn deskundigen uit de praktijk en de wetenschap ondervraagd. Dit overzicht kan binnen de convenantstrajecten intensief gebruikt worden bij de totstandkoming van convenanten en de uitwerking van plannen van aanpak. Met behulp van de catalogus kan vrij eenvoudig een eerste selectie van maatregelen worden gemaakt. In sectorspecifiek onderzoek kan vervolgens nagegaan worden in hoeverre de gekozen maatregelen inderdaad toepasbaar zijn in de sector en wat hier de praktische consequenties van zijn.

Deze praktijkgids gaat over het inventariseren en evalueren van risico's van toxische stoffen. In deze praktijkgids wordt de term toxische stoffen gebruikt voor alle gassen, dampen, vloeistoffen en vaste stoffen, al dan niet in mengsels, die kunnen leiden tot hinder of schade van de gezondheid van werknemers. In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de wettelijke verplichtingen en regelingen die van toepassing zijn op de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) van toxische stoffen. In hoofdstuk 2 worden de onderdelen van een beleid en een stappenplan voor het opzetten van een beleid beknopt beschreven. Hoofdstuk 3 geeft achtergrondinformatie over factoren in de werksituatie die de blootstelling kunnen bepalen, over de mogelijke gezondheidseffecten en de wijze waarop toxische stoffen in het lichaam kunnen worden opgenomen. Uitleg over een gestructureerde aanpak bij het inventariseren van stoffen en factoren in het werk wordt gegeven in hoofdstuk 4. Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 een aantal methoden beschreven die kunnen worden gebruikt bij het schatten van blootstelling op basis van meetresultaten van vergelijkbare situaties of op basis van rekenmodellen. In hoofdstuk 6 worden de onderdelen beschreven die in een meetplan voor nader onderzoek aan de orde moeten komen. Hoofdstuk 7 biedt uitleg over een aantal veelgebruikte meetmethoden en-technieken. In hoofdstuk 8 wordt uitleg gegeven over berekeningsmethoden voor het vergelijken van de meetresultaten met de grenswaarde, er wordt ook een aantal beslissingschema's toegelicht. Ten slotte worden in hoofdstuk 9 en 10 informatie over de onderdelen van de rapportage en het plan van aanpak gegeven.

Dit boekje is bedoeld voor zorginstellingen als draaiboek om tot een optimale samenwerking met hun arbodienst te komen. Daarvoor zijn vier essentiële stappen nodig: (1) het formuleren van de eigen ambities en de behoeften aan ondersteuning; (2) het selecteren van de arbodienst die de gewenste ondersteuning kan leveren; (3) het contracteren van de arbodienst en (4) het volgen, evalueren en sturen van de dienstverlening. Deze stappen worden uitgebreid behandeld en ook nog in de vorm van een checklist. Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht van mogelijke arbo- en verzuimactiviteiten en een format voor het maken van afspraken in devdienstverleningsovereenkomst.

Met een vergrijzende en ontgroenende beroepsbevolking moeten organisaties zuinig zijn op hun werknemers. Maar hoewel de investeringen in arbomaatregelen toenemen, ontwikkelt met name de werkdruk zich in ongunstige zin. Op de lange termijn bezien vormt dit een belangrijk signaal. Ook het toenemende aantal RSI-klachten moet zorgen baren. Dit artikel betreft een bewerking van een bijdrage uit het Jaarboek Personeelsmanagement 2000 (Deventer, 1999) p. 185 en verder.

Hoofdlijnen van de in 1999 verschenen studie "Van TAV tot REA: bedrijfsbeleid en verzuim: een verkenning naar de relatie tussen arbo- en verzuimbeleid van bedrijven en de relatie met ziekteverzuim in de jaren 1996-1998". Centrale vraag in deze studie: hebben de wetten die bedoeld zijn om het ziekteverzuim en de arbeidsongeschiktheid tegen te gaan - TZ, TAV, wijziging Arbowet, Wulbz, Pemba en Wet REA - daadwerkelijk effect gehad?

Met een vergrijzende en ontgroenende beroepsbevolking moeten organisaties zuinig zijn op hun werknemers. Maar hoewel de investeringen in arbomaatregelen toenemen, ontwikkelt met name de werkdruk zich in ongunstige zin. Op de lange termijn bezien vormt dit een belangrijk signaal. Ook het toenemende aantal RSI-klachten moet zorgen baren. Dit artikel betreft een bewerking van een bijdrage uit het Jaarboek Personeelsmanagement 2000 (Deventer, 1999) p. 185 en verder.

Hoofdlijnen van de in 1999 verschenen studie "Van TAV tot REA: bedrijfsbeleid en verzuim: een verkenning naar de relatie tussen arbo- en verzuimbeleid van bedrijven en de relatie met ziekteverzuim in de jaren 1996-1998". Centrale vraag in deze studie: hebben de wetten die bedoeld zijn om het ziekteverzuim en de arbeidsongeschiktheid tegen te gaan - TZ, TAV, wijziging Arbowet, Wulbz, Pemba en Wet REA - daadwerkelijk effect gehad?

Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ziet aantoonbaar effect van haar beleid. Volgens onderzoek realiseren werkgevers zich dat, sinds de invoering van de Wet terugdringing arbeidsongeschiktheidsvolume, verzuim geld kost. En dus zetten zij zich meer in voor goede arbeidsomstandigheden en reductie van ziekteverzuim, aldus het ministerie. TNO Arbeid, dat het onderzoek voor SZW uitvoerde, is voorzichtiger in zijn conclusie: de genomen arbomaatregelen komen meestal neer op herverzekering van risico's, weinig op preventie. De WAO-instroom neemt nauwelijks af en het verzuim stijgt weer. Prijst de overheid zichzelf rijk?

In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste onderwerpen die aan de orde kwamen tijdens een kennisinvesteringsproject uitgevoerd door het team Arbomanagement in 1999. Adviseurs van dit team bewegen zich steeds meer in complexe politiek-bestuurlijke omgevingen en hebben de behoefte hun adviesgedrag hierop aan te passen. Hans Vermeeren van V.I.A.-Consult begeleidde het traject dat bestond uit enkele bijeenkomsten waarin methoden en concepten werden gepresenteerd en verwerkt door de deelnemers. Zij gebruikten hiervoor hun eigen projecten ter analyse. Achtereenvolgens komen aan de orde: beleidsprocessen bij de opdrachtgever; het speelveld van de opdrachtgever; interventies in het krachtenveld van de opdrachtgever. Het rapport is tevens bedoeld als een leidraad voor collega-adviseurs en -onderzoekers bij TNO Arbeid die opereren in complexe politiek-bestuurlijke omgevingen. Deze kennisinvestering kan ertoe bijdragen dat het lukt effectiever om te gaan met opdrachtgevers in complexe politieke omgevingen.

Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ziet aantoonbaar effect van haar beleid. Volgens onderzoek realiseren werkgevers zich dat, sinds de invoering van de Wet terugdringing arbeidsongeschiktheidsvolume, verzuim geld kost. En dus zetten zij zich meer in voor goede arbeidsomstandigheden en reductie van ziekteverzuim, aldus het ministerie. TNO Arbeid, dat het onderzoek voor SZW uitvoerde, is voorzichtiger in zijn conclusie: de genomen arbomaatregelen komen meestal neer op herverzekering van risico's, weinig op preventie. De WAO-instroom neemt nauwelijks af en het verzuim stijgt weer. Prijst de overheid zichzelf rijk?

In dit rapport wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste onderwerpen die aan de orde kwamen tijdens een kennisinvesteringsproject uitgevoerd door het team Arbomanagement in 1999. Adviseurs van dit team bewegen zich steeds meer in complexe politiek-bestuurlijke omgevingen en hebben de behoefte hun adviesgedrag hierop aan te passen. Hans Vermeeren van V.I.A.-Consult begeleidde het traject dat bestond uit enkele bijeenkomsten waarin methoden en concepten werden gepresenteerd en verwerkt door de deelnemers. Zij gebruikten hiervoor hun eigen projecten ter analyse. Achtereenvolgens komen aan de orde: beleidsprocessen bij de opdrachtgever; het speelveld van de opdrachtgever; interventies in het krachtenveld van de opdrachtgever. Het rapport is tevens bedoeld als een leidraad voor collega-adviseurs en -onderzoekers bij TNO Arbeid die opereren in complexe politiek-bestuurlijke omgevingen. Deze kennisinvestering kan ertoe bijdragen dat het lukt effectiever om te gaan met opdrachtgevers in complexe politieke omgevingen.

The GOSH! open and distance learning programme on the topic of occupational safety and health (OSH) was organized as part of the European Studies Programme. Prevention of damage to workers' health is an important issue in EU-policy. Apart from the individual human trauma, the socio-economic costs of poor performance in occupational safety and health are high and threaten Europe's competency in a global economy. Countries in Central and Eastern Europe will have to adopt this EU-policy, especially those, which are on the threshold of future accession to the European Union. The programme provided a broad knowledge of the Framework Directive on Safety and Health of workers at Work (Council Directive 89/391/EEC of 12 June 1989). All the relevant elements were covered, including risk assessment, preventive services, workers' participation and an introduction to the development of sound safety and health policy based on the Framework Directive's basic philosophy. Participants were introduced to the Internet based networks of OSH-experts and OSH-institutions who are working and communicating with one another within Europe and on global scale.

Het doel van deze studie is na te gaan welke activiteiten van de nulde lijn (bedrijven en instellingen), de eerste lijn (arbodiensten en hun branche- of werkgeversorganisaties, Uitvoeringsinstanties (UVI's) en verzekeraars) en van de tweede lijn (onderzoeks- en registratie-instellingen) gewenst zijn om de monitoring van ziekteverzuimgegevens van de grond te krijgen, zodat op efficiënte wijze betrouwbare en toegankelijke verzuimgegevens kunnen worden verkregen. Hiervoor werd onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de vraag van partijen naar ziekteverzuimgegevens en het aanbod van verzuimgegevens op elkaar af te stemmen. Er wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: (1) Welke behoefte hebben de verschillende partijen die betrokken zijn bij de arbozorg aan informatie over ziekteverzuim?; (2) Welke informatie is beschikbaar over ziekteverzuimgegevens?; (3) Sluiten de behoeften van partijen aan verzuimgegevens aan op de beschikbare gegevens over ziekteverzuim en achtergrondkenmerken?; (4) Zo nee, aan welke voorwaarden moeten worden voldaan wil een afstemming tussen de vraag en aanbod gerealiseerd kunnen worden?

Voorzichtig optimistisch is de teneur van de Arbobalans '98. In deze balans, die is opgesteld door het Ministerie van SZW, staan cijfers over de stand van zaken van de arbozorg in Nederland. Deze cijfers moeten overheid, arbodiensten, verzekeraars, werkgevers, werknemers en arbocoördinatoren helpen bij het verder terugdringen van risico's op de werkvloer. De Arbobalans geeft informatie op hoofdpunten. Gedetailleerde cijfers staan in apart verschenen rapporten, waarvan er een over middelgrote bedrijven in de marktsector gaat. In dit artikel wordt ingegaan op de uitkomsten van de Arbobalans, toegespitst op het middelgrote bedrijf. Een overzicht van de stand van zaken wordt gegeven op het gebied van de arbozorg, alsook op het gebied van kwaliteits- en/of milieuzorg.

Economische ontwikkelingen als de eenwording van de Europese markt, de toename van de wereldhandel en de trend naar globalisering leiden tot een steeds sterkere concurrentie tussen bedrijven. Tegelijkertijd gaan de technologische ontwikkelingen steeds sneller, waardoor bedrijven gedwongen zijn zich permanent te ontwikkelen en te veranderen. Een groeiende werkdruk en een gedwongen maximalisering van de opbrengsten zijn het gevolg. Daardoor kan de kwaliteit van de arbeid en het milieu gemakkelijk onder druk komen te staan. De oplossing zou gezocht kunnen worden in inherent veiligere, gezondere en schonere productiesystemen.

Het doel van deze studie is na te gaan welke activiteiten van de nulde lijn (bedrijven en instellingen), de eerste lijn (arbodiensten en hun branche- of werkgeversorganisaties, Uitvoeringsinstanties (UVI's) en verzekeraars) en van de tweede lijn (onderzoeks- en registratie-instellingen) gewenst zijn om de monitoring van ziekteverzuimgegevens van de grond te krijgen, zodat op efficiënte wijze betrouwbare en toegankelijke verzuimgegevens kunnen worden verkregen. Hiervoor werd onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de vraag van partijen naar ziekteverzuimgegevens en het aanbod van verzuimgegevens op elkaar af te stemmen. Er wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: (1) Welke behoefte hebben de verschillende partijen die betrokken zijn bij de arbozorg aan informatie over ziekteverzuim?; (2) Welke informatie is beschikbaar over ziekteverzuimgegevens?; (3) Sluiten de behoeften van partijen aan verzuimgegevens aan op de beschikbare gegevens over ziekteverzuim en achtergrondkenmerken?; (4) Zo nee, aan welke voorwaarden moeten worden voldaan wil een afstemming tussen de vraag en aanbod gerealiseerd kunnen worden?

The GOSH! open and distance learning programme on the topic of occupational safety and health (OSH) was organized as part of the European Studies Programme. Prevention of damage to workers' health is an important issue in EU-policy. Apart from the individual human trauma, the socio-economic costs of poor performance in occupational safety and health are high and threaten Europe's competency in a global economy. Countries in Central and Eastern Europe will have to adopt this EU-policy, especially those, which are on the threshold of future accession to the European Union. The programme provided a broad knowledge of the Framework Directive on Safety and Health of workers at Work (Council Directive 89/391/EEC of 12 June 1989). All the relevant elements were covered, including risk assessment, preventive services, workers' participation and an introduction to the development of sound safety and health policy based on the Framework Directive's basic philosophy. Participants were introduced to the Internet based networks of OSH-experts and OSH-institutions who are working and communicating with one another within Europe and on global scale.

Het doel van deze studie is na te gaan welke activiteiten van de nulde lijn (bedrijven en instellingen), de eerste lijn (arbodiensten en hun branche- of werkgeversorganisaties, Uitvoeringsinstanties (UVI's) en verzekeraars) en van de tweede lijn (onderzoeks- en registratie-instellingen) gewenst zijn om de monitoring van ziekteverzuimgegevens van de grond te krijgen, zodat op efficiënte wijze betrouwbare en toegankelijke verzuimgegevens kunnen worden verkregen. Hiervoor werd onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de vraag van partijen naar ziekteverzuimgegevens en het aanbod van verzuimgegevens op elkaar af te stemmen. Er wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: (1) Welke behoefte hebben de verschillende partijen die betrokken zijn bij de arbozorg aan informatie over ziekteverzuim?; (2) Welke informatie is beschikbaar over ziekteverzuimgegevens?; (3) Sluiten de behoeften van partijen aan verzuimgegevens aan op de beschikbare gegevens over ziekteverzuim en achtergrondkenmerken?; (4) Zo nee, aan welke voorwaarden moeten worden voldaan wil een afstemming tussen de vraag en aanbod gerealiseerd kunnen worden?

Economische ontwikkelingen als de eenwording van de Europese markt, de toename van de wereldhandel en de trend naar globalisering leiden tot een steeds sterkere concurrentie tussen bedrijven. Tegelijkertijd gaan de technologische ontwikkelingen steeds sneller, waardoor bedrijven gedwongen zijn zich permanent te ontwikkelen en te veranderen. Een groeiende werkdruk en een gedwongen maximalisering van de opbrengsten zijn het gevolg. Daardoor kan de kwaliteit van de arbeid en het milieu gemakkelijk onder druk komen te staan. De oplossing zou gezocht kunnen worden in inherent veiligere, gezondere en schonere productiesystemen.

Objectives - Due to recent changes in legislation on occupational health and safety, a national monitor on stress and physical load was developed in The Netherlands to monitor (a) risks and consequences of stress and physical load at work, (b) preventive actions in companies to reduce these risks, and (c) organisational and environmental variables that facilitate preventive actions. Methods - Information was gathered from employers, employees, and employees' representatives. The monitor was used with a nationally representative sample of companies in industry, wholesale trade, and banking and finance, 782 companies in total. Results and conclusions - The information from the employees, aggregated at the company level, was not found to be correlated with that from the employer from the same companies. Although many employers do recognise risk factors for both physical load and stress as a problem they often seem to underestimate the problem when compared with employees or their representatives. This is particularly the case for psychosocial risk factors. Also, the perception of outcome measures, especially employers who consider emotional exhaustion to be work related, were fewer than the employees' representatives of the same organisation. Preventive measures on physical load are much more popular than measures against stress. It is the responsibility of the employer to take more preventive action of all kinds. They need to recognise risk factors as problems and health outcomes to be related to work. Employees of larger companies should participate with employers to consider effective measures, and more use should be made of support at branch level. For specific preventive measures, specific predictors emerged. Except for measures to prevent work stress, information from employees did not sufficiently contribute to the initiation of preventive measures in the workplace.

VAO staat voor Verzuim Audit Onderwijs. De VAO-lijst is als volgt opgebouwd: A1: Verzuimbeleid: verzuimplannen maken; A2: Verzuimbeleid: verzuimmaatregelen uitvoeren; A3: Verzuimbeleid: verzuimbeleid evalueren; A4: Verzuimbeleid: verzuimbeleid verbeteren; B1: Arbobeleid: arboplannen maken; B2: Arbobeleid: arbomaatregelen uitvoeren; B3 Arbobeleid: arbo-aanpak evalueren; B4: Arbobeleid: arbo-aanpak verbeteren; C1: Organisatiebeleid: organisatiebeleidsplannen maken; C2: Organisatiebeleid: maatregelen uitvoeren; C3: Organisatiebeleid: organisatiebeleid evalueren; C4: Organisatiebeleid: organisatiebeleid verbeteren.

Dit rapport bevat capita selecta van resultaten van de internationale studie naar strategieën die werkhervatting bevorderen van werknemers met een arbeidshandicap. Aan NIA TNO is gevraagd vooral aandacht te besteden aan resultaten die van belang zijn voor de reïntegratiepraktijk in Nederland. Aan de orde komen de relatie tussen enerzijds de politieke en ambtelijke beleidsdoelen en anderzijds de (wettelijke) reïntegratieregelingen en de uitvoering daarvan, de uitwerking van beleid gericht op bescherming van gehandicapten en van prikkels of sancties als onderdeel van het sociale (verzekerings)beleid en voorts beleid en activiteiten van bedrijven.

VAO staat voor Verzuim Audit Onderwijs. De VAO-lijst is als volgt opgebouwd: A1: Verzuimbeleid: verzuimplannen maken; A2: Verzuimbeleid: verzuimmaatregelen uitvoeren; A3: Verzuimbeleid: verzuimbeleid evalueren; A4: Verzuimbeleid: verzuimbeleid verbeteren; B1: Arbobeleid: arboplannen maken; B2: Arbobeleid: arbomaatregelen uitvoeren; B3 Arbobeleid: arbo-aanpak evalueren; B4: Arbobeleid: arbo-aanpak verbeteren; C1: Organisatiebeleid: organisatiebeleidsplannen maken; C2: Organisatiebeleid: maatregelen uitvoeren; C3: Organisatiebeleid: organisatiebeleid evalueren; C4: Organisatiebeleid: organisatiebeleid verbeteren.

In dit artikel staat een verslag van een onderzoek dat NIA TNO heeft uitgevoerd naar de ontwikkelingen in kosten en baten voor de diverse partijen die bij de arbocertificatie betrokken zijn. Omdat in de praktijk nog weinig ervaring is opgedaan met vrijwillige certificatie van arbozorg als totaliteit, is besloten voor dit onderzoek de Veiligheids Checklist Aannemers (VCA) als uitgangspunt te nemen. Het VCA-certificaat is voor aannemers verplicht gesteld door de (petro)chemische industrie, de Nederlandse Spoorwegen, Rijkswaterstaat Baggerwerk en Hoogovens. Er wordt een overzicht gegeven met de kosten en nadelen voor aannemers aan de ene kant, en de baten en voordelen voor ondernemers aan de andere kant.

Leuk werken is - volgens Manager Human Resources Lydia van Dongen - een belangrijk aandachtspunt bij de hamburgergigant McDonald's. Daarvoor haalt het bedrijf alles voor uit de kast. Investeren in arbozorg loont. In dit artikel wordt verslag gedaan van een interview met Lydia van Dongen. Hierbij wordt ingegaan op het bedrijfsimago, arbeidsomstandigheden, personeelsbeleid en productimago. Daarnaast gaat de aandacht uit naar zieke werknemers, de privatisering van de Ziektewet en de WAO, tevreden personeel, de arbodienst en investeren in arbeidsomstandigheden.