Search

Elevated carbon dioxide levels, caused by anthropogenic emissions of carbon dioxide to the atmosphere, and higher temperature may lead to increased plant growth and uptake to nitrogen, but increased temperature may lead to increased nitrogen mineralisation causing enhanced nitrogen leaching. The overall result of both counteracting effects is largely unknown. To gain insight into the long-term effects, the geochemical model SMART2 was applied using data from the catchment-scale experiments of the RAIN and CLIMEX projects, conducted on boreal forest ecosystems at Risdalsheia, southern Norway. These unique experiments at the ecosystem scale provide information on the short-term effects and interactions of nitrogen deposition and increased temperature and carbon dioxide on carbon and nitrogen cycling and especially the run-off chemistry. To predict changes in soil processes in response to climate change, the model was extended by including the temperature effect on mineralisation, nitrification, denitrification, aluminium dissolution and mineral weathering. The extended model was tested on the two manipulated catchments at Risdalsheia and long-term effects were evaluated by performing long-time runs. The effects of climate change treatment, which resulted in increased nitrogen fluxes at both catchments, were slightly overestimated by SMART2. The temperature dependency of mineralisation was simulated adequately but the temperature effect on nitrification was slightly overestimated. Monitored changes in base cation concentrations and pH were quite well simulated with SMART2. The long-term simulations indicate that the increase in nitrogen run-off is only a temporary effect; in the long-term, no effect on total nitrogen leaching is predicted. At higher deposition levels the temporary increase in nitrogen leaching lasts longer than at low deposition. Contrary to nitrogen leaching, temperature increase leads to a permanent decrease in aluminium concentrations and pH.

Op basis van de resultaten kunnen nieuwe verzuringsdoelstellingen worden afgeleid in relatie tot een gewenst beschermingsareaal voor een gegeven effect

Een standplaatsmodel voor natuurwaardering (NTM)

M.b.v. een grootschalig atmosferisch transportmodel kunnen concentraties en deposities van SO2, NOx en hung volgprodukten geschat worden voor een gebied dat zich uitstrekt vanaf Ierland t/m Polen en van midden Frankrijk tot aan Zuid Noorwegen. Het model kenmerkt zich door een eenvoudige meteorologische beschrijving deels op basis van extrapolatie vanuit Nederland. Ondanks het relatief eenvoudige modelconcept wordt een redelijke overeenstemming in ruimte en tijd gevonden tussen berekende en gemeten SO2 en SO4 concentraties. Doordat NOx-concentratiemetingen niet beschikbaar zijn op Europese schaal is validatie van het Nox-model niet goed mogelijk. Voor wat betreft Nederland wordt voor NOx een goede, voor NO2 een verminderde overeenstemming tussen model en meting gevonden. Discrepanties zijn grotendeels terug te voeren op de (te) eenvoudige meteorologische en chemische beschrijivng. Verfijningen hiervan zullen echter ten koste gaan van het sterk operationele karakter van het model.

Een aantal aspecten van het EMEP Unified (Euleriaans) model zijn geevalueerd door het analyseren van de depositie parameterisatie van verzurende stoffen, de concentratie en depositie van SOx, NOx en NHx in Nederland, de bron-receptor matrices voor Nederland en de geografische verdeling van de emissies. De resultaten zijn vergeleken met die van het OPS model en met metingen. Het EMEP Unified model geeft vrij goede resultaten voor de meeste verzurende stoffen in Nederland. De bron-receptor matrices voor geoxideerd zwavel berekend door het EMEP model komen goed overeen met die van het OPS model, terwijl de overeenkomst voor gereduceerd stikstof redelijk is. Grote afwijkingen worden gevonden tussen de modellen voor de bron-receptor matrices voor geoxideerd stikstof. De lokale depositie bijdrage van Nederlandse emissies aan de depositie in Nederlandse is een factor vier hoger in het OPS model dan in het EMEP model en de depositie bijdragen van Belgie en Duitsland zijn ook veel groter dan in het OPS model. Deze verschillen kunnen herleid worden naar de lagere concentratie en droge depositie en grotere natte depositie van NOx in het EMEP model. Er is een opvallend verschil in de invloed van de Grens- en Begincondities op de bron-receptor matrices van geoxideerd stikstof. Het EMEP suggereert dat ongeveer 30% van de depositie in Nederland is afkomstig van bronnen buiten Europa. De door het EMEP model berekende concentratie van SO2 in Nederland komt goed overeen met metingen, the concentratie van NOx zijn ongeveer 40% lager en de concentraties van NH3 30% tot 40% lager dan de metingen.

Op basis van de in 1993 in de stedelijke omgeving uitgevoerde metingen kan alleen voor fijn stof en tetrachloormethaan overschrijding van de grenswaarden worden geconstateerd. De grenswaarden voor fijn stof werden op nagenoeg alle locaties overschreden. De metingen van fijn stof zijn overigens niet noemenswaardig verhoogd ten opzichte van de regionale achtergrond waar dus ook overschrijding van grenswaarden voorkomt. Op basis van modelberekeningen wordt geconcludeerd dat in 1993 langs 340 km verkeersdrukke weg in grote steden (ca 10% van het beschouwde wegennet) voor een of meer stoffen de grenswaarde is overschreden. Samenhangend met de door maatregelen ontstane daling van de emissies wordt over de laatste tien jaar een duidelijk dalende trend gevonden voor de componenten lood en zwaveldioxyde. Ook voor stikstofoxyden, koolstofmonoxyde en benzo[a]pyreen tekent zich een dalende trend af. Gedurende de zomer van 1993 is op een beperkt aantal dagen (10) op een of meer plaatsen in het land matige smog geconstateerd. Ernstige smog is slechts op een dag waargenomen ; zeer ernstige smog is in het geheel niet waargenomen. De geringe frequentie waarmee zomersmog in 1993 is opgetreden is verklaarbaar door het geringe aantal zomerse dagen in 1993. De grenswaarden voor de ozonconcentratie zijn in 1993 niet overschreden. Zowel het 50-percentiel als het 98-percentiel van de ozonconcentraties vertoont geen duidelijke trend. Vergeleken met metingen uit het begin van de jaren 80 is de concentratie van vluchtige organische stoffen, die als precursor voor de ozonvorming fungeren, met ca eenderde verminderd. In 1993 heeft geen overschrijding van het niveau voor matige wintersmog plaatsgevonden. Het niveau voor geringe smog is op een gering aantal stations overschreden. In 1993 bedroeg de depositie van potentieel zuur -landelijk gemiddeld- 4000 mol H+ ha-1 j-1, gelijk aan de (tussen)doelstelling voor 1994. De depositie van potentieel zuur was in 1993 als volgt samengesteld: zwaveloxyden: 28%, stikstofoxyden 24% en ammoniak en ammonium 48%. De bijdrage van het buitenland aan de depositie van potentieel zuur bedraagt ca 45% (berekend op basis van emissiecijfers voor 1990). Ten opzichte van 1980 is de zure depositie met ca 40% gedaald. Vooral maatregelen bij SO2-emitterende bronnen hebben aan deze vermindering bijgedragen. De stikstofdepositie bedroeg in 1993 -gemiddeld over Nederland- ca. 2900 mol ha-1 j-1. Er is sprake van een dalende trend. De huidige waarde is echter nog aanzienlijk hoger dan de doelstellingen voor het jaar 2000 en 2010 (respectievelijk 1600 en 1000 mol ha-1 j-1. De loodconcentraties bleven in 1993 ruim onder de grenswaarden. Ook de WHO-richtlijn voor cadmium is in 1993 op geen der meetlocaties overschreden. De richtwaarde voor de depositie van cadmium werd in 1993 op beperkte schaal overschreden. Daarbij geldt de kanttekening dat de bij de berekeningen gehanteerde cadmiumemissie en de bronnen onzeker zijn. Door verlaging van het loodgehalte van benzine en vervolgens de invoering van loodvrije benzine zijn de atmosferische concentratie en depositie van lood in het afgelopen decennium enorm gedaald. De grenswaarde voor de daggemiddelde fluoride concentratie is op een industrieel belast station gedurende twee dagen overschreden. De Nederlandse emissie van gehalogeneerde koolwaterstoffen lag in 1993 vrijwel op het niveau zoals afgesproken in het CFK-actieprogramma. De ozonlaag boven Nederland was tot september 1993 dunner dan het langjarig gemiddelde. De grootste afwijking ten opzichte van het langjarig gemiddelde werd in februari gemeten (-17%). De Nederlandse emissie van broeikasgassen, behalve die van CFK's, is in het afgelopen decennium gestegen. In CO2-equivalenten uitgedrukt compenseert de afname van de CFK-emissie de toename van de emissie van de andere broeikasgassen.

Door middel van Monte Carlo sampling en simulatie wordt de betrouwbaarheid bepaald van de voorspellingen voor de jaargemiddelde concentraties van NH3, NH4 aerosol en voor de jaartotale droge depositie van NHx, zoals deze berekend worden met het atmosferisch transportmodel OPS. De berekeningen zijn uitgevoerd voor honderd 5 x 5 km receptorgebieden in Nederland, op basis van NH3 emissiecijfers en gepostuleerde onzekerheden in modelparameters, zowel voor de situatie waarin de Nederlandse dierlijke emissie constant wordt gehouden als voor de situatie waarin deze emissie gevarieerd wordt. Resultaten worden gepresenteerd in termen van verdelingen, betrouwbaarheidsintervallen en betrouwbaarheidsfactoren, zowel op de ruimtelijke schaal van 5 x 5 km gebieden als voor verzuringsgebieden en geheel Nederland.

In this report a procedure for the assessment of atmospheric hazards and risks of newly introduced chemicals is discussed. However, an assessment of direct effects caused by exposure to expected ambient concentrations or by deposition is not discussed ; here emphasis is on the role which new substances might play in the atmosphere. Procedures to estimate "hazard potentials" to quantify the potential risk of a new substance in atmosphere-related environmental problems are proposed. In particular, hazard potentials for the following topics are defined: *global warming ; *ozone depletion; *photochemical smog formation ; *acidification and eutrophication

By means of an atmospheric transport model estimates have been made of the total potential acid deposition in the Netherlands for the years 1980, 1985, 1994 and 2000. Spatial resolution of the calculation was 5 x 5 km2. Emission inventories appied for 1994 and 2000 are based on the emission reduction targets as formulated by the Dutch government in the Abatement Plan Acidification (Bestrijdingsplan Verzuring). For foreign emissions it is assumed that the maximal expected reductions will be realized. The calculations show that for the Netherlands on the average, deposition of total potential acid reduces from 6200 mol H+/ha/yr in 1980 to 3700 mol H+/ha/yr in 1994 and further to 2300 mol H+/ha/yr in 2000. If the assumptions with respect to emission reductions are correct, the deposition target which states that the acid deposition averaged over the Netherlands may not exceed 2400 mol H+/ha/yr, will be reached in the year 2000. Also the target for total nitrogen deposition (1600 mol N/ha/yr) and the interim deposition target formulated for the year 1994 (4000 mol H=/ha/yr) will be realized. Although the deposition decreases, in the year 2000 the deposition flux will exceed the critical value of 2400 mol H+/ha/yr in large parts of the Netherlands. The percentage of 5x5 km2 grid cells in which a potential acid deposition larger than 2400 mol H+/ha/yr has been calculated decreases from 98% in 1985 to 46% in 2000. The additional target value for total-N deposition (1600 mol N/ha/yr) is exceeded in 37% of the grid cells in 2000.

In the framework of the Dutch Priority Program on acidification, the DAS model (Dutch Acidification System model) has been developed. This model describes the entire causal chain from emissions of acidifying components to their effects on ecosystems on a regional scale. In the atmospheric module of DAS the transport and deposition of acidifying species is described by means of so-called source-receptor relations. Assuming that the physical and chemical processes in the atmosphere may be approximated as first order, linear processes, the relation between an emission quantity in a source area and the resulting deposition flux in a receptor area can be described with a single transfer coefficient. In the Netherlands 20 receptor areas are defined. The number of source areas in the Netherlands and foreign countries is 39. The source-receptor relations are based on the results of the atmospheric transport model TREND. For the components NOx and SO2 different sets of transfer matrices are calculated for three emission height classes. This improves the calculation of the contribution to the deposition of sources at relatively short distances. As ammonia emissions take place at the surface or at low heights, no discrimination in emission heights is made for this component. By using the transfer matrices the calculation of atmospheric deposition is reduced to a simple matrix multiplication. In this way the computer time consuming applications of the TREND model can be avoided. However, during the procedure of calculating the transfer matrices, a number of assumptions and choices had to be made which limit the application of the matrices. In principle the assumption of a linear relation between emission and deposition is violated for all three acidifying components. Interactions between the compounds play a (sometimes important) role in atmospheric processes. As model parameters are validated for the present situation, deviations from a linear behaviour will become larger with increasing deviations from the present emission conditions. Next to limitations inherent to the method, there are some practical limitations. Only an average deposition value for a receptor area can be obtained. There is no information on the spatial variations in deposition within a receptor area. Detailed calculations with TREND show that the variation may be large. The meteorological conditions and the removal parameters are pre defined for the TREND calculations. Changes in these parameters require a re-calculation of the matrices. Nevertheless, it may be assumed that the error introduced by the assumptions of a linear emissiondeposition relation is acceptable in view of the uncertainties in the other modules of the DAS-model.

Dit rapport beschrijft een stationair spreadsheet-model ter berekening en uiteenrafeling naar herkomst van de jaargemiddelde depositie van verzurende stoffen in Nederland als gevolg van sectorale emissies van NH3, NOx en SO2 in Nederland en de rest van Europa. De berekening vindt plaats met behulp van overdrachtsmatrices die door het Laboratorium voor Luchtonderzoek van het RIVM zijn ontwikkeld in het kader van het Additioneel Programma Verzuring, dat onder auspicien van de Stuurgroep Verzuring wordt uitgevoerd. De matrices, die overigens in 1989 zullen worden herzien, gelden voor een meteorologisch gemiddeld jaar en beschrijven, gevoed met de emissies in een actueel jaar, de totale depositie van de verzurende stoffen NHx, NOx, en SOx, uitgedrukt in equivalenten potentieel zuur per ha en per jaar. Deze wijze van modellering kent een flink aantal inhoudelijke beperkingen waarvan men zich bewust moet blijven. De flexibiliteit van een dergelijke modellering biedt echter mogelijkheden om gevolgen van maatregelen snel in te schatten, zoals tijdens een symposium in februari 1988 ter plekke is bewezen.

In het kader van een vergunningsaanvraag in de omgeving van het Habitatrichtlijngebied ‘Bossen en heiden van zandig Vlaanderen - oostelijk deel’, werd een passende beoordeling gemaakt. In dit advies wordt nagegaan of de inschatting van de milieueffecten correct gebeurd is, en dit vooral in het licht van de instandhoudingsdoelstellingen voor de habitats 9120 en 3130. In het kader van een vergunningsaanvraag in de omgeving van het Habitatrichtlijngebied ‘Bossen en heiden van zandig Vlaanderen - oostelijk deel’, werd een passende beoordeling gemaakt. In dit advies wordt nagegaan of de inschatting van de milieueffecten correct gebeurd is, en dit vooral in het licht van de instandhoudingsdoelstellingen voor de habitats 9120 en 3130.

Dit rapport presenteert een integrale rapportage van toestanden en trends van de Drentse bodem- en grondwaterkwaliteit, waarbij gebruik gemaakt is van de meetgegevens van vier grootschalige Drentse meetnetten. Voor elke beschouwde parameter van de bodem- en / of grondwaterkwaliteit is de toestand op verschillende wijzen weergegeven en beschreven. Tevens is voor elke beschouwde parameter een statistische trendanalyse uitgevoerd om objectief vast te kunnen stellen of er sprake is van een trend.

Dit rapport presenteert een integrale rapportage van toestanden en trends van de Drentse bodem- en grondwaterkwaliteit, waarbij gebruik gemaakt is van de meetgegevens van vier grootschalige Drentse meetnetten. Voor elke beschouwde parameter van de bodem- en / of grondwaterkwaliteit is de toestand op verschillende wijzen weergegeven en beschreven. Tevens is voor elke beschouwde parameter een statistische trendanalyse uitgevoerd om objectief vast te kunnen stellen of er sprake is van een trend.

Dit rapport verschijnt in een serie van rapporten over het model MOVE

Erratum op website!

The program is available through LBG Alkemade or J Wiertz contactpersoon R. Alkemade, LBG

Dit rapport bevat een doorrekening van opties, uitgevoerd in 2002 ten behoeve van de Nederlandse NEC-rapportage 2002

Dit rapport geeft de samenvatting van de rapportage over het project Gebiedsstandaardisatie, een onderzoek met als hoofddoel een gestandaardiseerde indeling van Nederland op ecologische grondslag (milieubeheergebieden) te ontwerpen. Het ontwerp is gebaseerd op een hierarchische reeks van milieubeheereenheden op verschillende schaalniveaus, te weten ecozone, ecoprovincie, ecoregio, ecodistrict, ecosectie, ecoserie, ecotoop en eco-element. Uitgangspunt was een bestaand ecosysteemmodel waarin de componenten atmosfeer/klimaat, gesteente, relief/landvorm, grondwater, oppervlaktewater, bodem, vegetatie en fauna zijn opgenomen. Op bais van de ecodistrictenkaart zijn gevoeligheidskaarten gemaakt voor de thema's verzuring, vermesting, verontreiniging en verdroging. De gevoeligheid is aangegeven in vier klassen die een indicatie geven van de omvang van te verwachten effecten bij een gegeven belasting of ingreep, zonder rekening te houden met waarden of functies van het gebied of met belasting of ingrepen in verleden en heden.

In dit rapport wordt een overzicht gegeven van ammoniakemissies en van rendementen en kosten van maatregelen om deze te bestrijden. Op basis van gegevens van het Centraal Planbureau is een project voor 1990 en 2000 gemaakt van de mestproduktie en daarmee samenhangde ammoniakuitworp op landelijke schaal. Deze uitworp is in 2000 geschat op 163.000 ton. Bestrijding kan kosten-effectief plaatsvinden door toepassing van biofilters in de intensieve veehouderij en mest injectie bij de verspreiding van mest in de akkerbouw. Rendementen en kosten zijn nog met vele onzekerheden omgeven zodat nader onderzoek is gewenst.

niet beschikbaar

In relatie tot de verzuringsproblematiek wordt meestal weinig aandacht besteed aan de rol van basische kationen zoals Na+, Mg2+, Ca2+ en K+. Echter, door depositie van basische kationen kan een deel van de zure depositie geneutraliseerd worden. Daarnaast zijn basische kationen belangrijke nutrienten voor ecosystemen. Tot op heden zijn op Europese schaal geen betrouwbare depositieschattingen voor basische kationen aanwezig, alhoewel deze informatie nodig is voor het bepalen van kritische depositiewaarden en haar overschrijdingen. In dit rapport worden kaarten van de totale (natte en droge) depositie in Europa gepresenteerd welke zijn gebaseerd op de zogenaamde 'inferentie' modellering. De natte depositie is gekarteerd op basis van resultaten van veldmetingen op meer dan 600 lokaties verspreid over Europa. De berekende depositievelden weerspiegelen de geografische variatie in bronnen, landgebruik en klimaat. Vergelijking met berekende potentieel zure deposities laat zien dat in Zuid-Europa over het algemeen meer dan 50% van de potentieel zure depositie geneutraliseerd wordt door depositie van basische kationen. In Centraal- en Noordwest-Europa is dit in de regel minder dan 25%. De laagste depositie van basische kationen in verhouding tot de depositie van potentieel zuur vindt plaats in Zuid-Scandinavie, Denemarken, Noord-Duitsland en Nederland. Voor de neutralisatie van zuurvormende anionen in neerslag werd een vergelijkbaar ruimtelijk patroon gevonden. De gemodelleerde deposities komen goed overeen met depositieschattingen die op 174 locaties verspreid over Europa gemaakt zijn op basis van doorval- en neerslagmetingen, zeker gezien de relatief grote onzekerheid in beide schattingen. Gemiddeld waren de schattingen niet significant verschillend. Wel bleek het model de droge depositie op bossen nabij lokale bronnen systematisch te onderschatten. Met behulp van foutenvoortplantings-technieken is voor een gemiddelde gridcel van 10x20 km in Europa de toevallige en systematische fout in de totale depositie van basische kationen geschat op 35-50%, respectievelijk 25-40%.

Het doel van deze programmeringsstudie was vast te stellen welke kennis aanwezig is en welk type onderzoek op korte en (middel)lange termijn nodig is om tot een risico-inschatting te komen voor effecten van mobilisatie van nutrienten en contaminanten bij de omzetting van landbouwgrond naar andere functies, zoals bosbouw en natuur. De studie concludeert dat bij herbebossing verzuring en toename in opgelost organisch koolstof (DOC) tot een verhoogde mobiliteit van aluminium en zware metalen kan leiden ; bij vernatting kunnen afname van redoxpotentiaal en verzuring fosfaat en zware metalen mobiliseren. Aanwezigheid van sulfide kan bij vernatting tot verminderde mobiliteit van zware metalen leiden. Bij wisselende grondwaterstanden is het mogelijk dat verzuring tot extra mobilisatie van zware metalen leidt. Verhoogde contaminantmobiliteit kan onder andere leiden tot verminderde decompositie, verhoging van interne concentraties in bodemfauna en doorvergiftiging naar terrestrische fauna. Het risico van organische microverontreinigingen wordt lager ingeschat ; hiernaar is echter nog niet afdoende onderzoek verricht. Voor de voorspelling van de risico's bij natuurontwikkeling wordt koppeling van bestaande modellen noodzakelijk geacht. De studie geeft aanbevelingen voor 'quick and dirty' modelkoppelingen op korte termijn en voor nderzoek naar voorbeeldsystemen op middellange termijn. Voor de lange termijn wordt prioriteit gelegd bij monitoring, procesonderzoek en modelintegratie.

Momenteel wordt een multiple stress model ontwikkeld waarmee op nationale schaal de kans op voorkomen van plantesoorten wordt voorspeld als gevolg van verdroging, verzuring en vermesting (SMART-MOVE). Het model bestaat uit een bodemmodule (SMART) en een vegetatie module (MOVE). Essentiele invoergegevens voor deze modules, zoals grondwaterpeil en kwelflux kunnen worden berekend met bijvoorbeeld het LGM (Landelijk Grondwater Model). Met de vegetatie-module kan de kans op voorkomen van een soort bepaald worden aan de hand van ecologische amplitudes van de plantesoorten. De ecologische amplitudes zijn weergegeven op een milieu-as die weergegeven is in gemiddelde indicatie-getallen van Ellenberg per proefvlak. In dit rapport wordt een ijking uitgevoerd van deze semi-kwantitatieve milieu-as aan daadwerkelijk gemeten bodemfactoren zoals de zuurgraad (pH), de grondwaterstand (GVG: gemiddelde voorjaarsgrondwaterstand), gehalten van nutrienten (b.v. nitraat en fosfaat- gehalten), primaire productie (gemeten in biomassa opbrengst en stikstof-opbrengst) en het chloride gehalte. Hiervoor is behalve van de hiervoor doorgaans toegepaste lineaire regressie analyse ook gebruik gemaakt van non-lineaire regressie analyse met een S-vormig model als uitgangspunt. In totaal konden bijna 7000 opnamen worden gebruikt. Voor pH, GVG, biomassa opbrengst en stikstof opbrengst bleken de R2-waarden zodanig hoog dat vertaling van de gemiddelde Ellenberggetallen naar gemeten waarden vrij goed mogelijk is. Deze relaties worden gebruikt voor de koppeling tussen de vegetatiemodule en de abiotische modules. Daarnaast dragen zij bij aan een betere kwantificering van de betrouwbaarheid van de modeluitkomsten. Het gemiddelde milieu-indicatiegetal van Ellenberg lijkt voor modellen zoals SMART/MOVE een bruikbare schattingsmethode van de abiotisch milieucondities.

Bij 36 drinkwaterpompstations (alle freatische grondwaterwinningen) is ruw en rein water bemonsterd en geanalyseerd op een zevental zeldzame aarden. Het doel was de omvang van een eerder geconstateerd probleem beter in kaart te brengen. In ruw water werden bij achttien van de 36 pompstations een of meer van de geanalyseerde elementen aangetroffen ; bij vijf van deze achttien werden alle of op een na alle geanalyseerde elementen aangetroffen. Bij drie pompstations kwamen in het ruwe water een of meer zeldzame aarden voor in concentraties boven de Indicatieve Toelaatbare Concentraties (ITC's), op toxicologische gronden afgeleide waarden. Voorkomen van zeldzame aarden in ruw grondwater lijkt daarmee een structureel verschijnsel te zijn. In rein water werden bij acht van de 36 pompstations een of meer van de geanalyseerde elementen aangetroffen ; bij twee van deze acht ging het om meer dan een element. Geen enkel element werd aangetroffen in concentraties boven de ITC's. Dit betekent dat bij de meeste pompstations zeldzame aarden worden verwijderd tijdens de zuivering. De hoogte van de concentraties zeldzame aarden in het ruwe water kunnen goed verklaard worden uit de pH van het ruwe water. Bij een lagere pH van het grondwater lossen er meer zeldzame aarden op. Depositie van verzurende stoffen op de bodem kan dan ook, afhankelijk van de hydrologische omstandigheden en de bodemsamenstelling, leiden tot een stijging van de concentraties zeldzame aarden in het ruwe grondwater. Bij pH-waarden beneden circa 5.5 kunnen yttrium, lanthaan en cerium verwacht worden in concentraties hoger dan de ITC's. Het verdient aanbeveling bij dergelijke pH-waarden zeldzame aarden te meten in ruw en rein water om te kunnen beoordelen of aanvullende maatregelen nodig zijn, bijvoorbeeld in de zuivering.

De verbeteringen van de meetopstelling die sinds 1987 operationeel is worden in dit rapport besproken. Verder worden de opstelling zelf en de nauwkeurigheid van de ermee bepaalde fluxen geevalueerd door vergelijking met waarden bepaald met een soortgelijke opstelling voor bossen, die gedurende de eerste helft van 1992 werd getest naast de lage vegetatie-opstelling op de heidelocatie Elspeetsche Veld. Uit deze evaluatie volgt dat de onzekerheid in uurgemiddelde SO2 fluxen afgeleid uit de metingen 25% voor stabiele, 50% voor neutrale (die het meest voorkomen) en 300% voor onstabiele omstandigheden is, terwijl de totale systematische fout ca. 10 tot 20% bedraagt. Omdat vanwege de beperkingen van de gradientmethode fluxen niet altijd direct uit de meetwaarden kunnen worden berekend, is een parametrisatie van de SO2 oppervlakteweerstand Rc ontwikkeld gebaseerd op meetresultaten en literatuurwaarden. Hieruit bleek, dat 44% van de variantie in geparametriseerde versus gemeten waarden verklaard kon worden, en dat er geen systematische verschillen waren. Door combinatie van de Rc parametrisatie voor verworpen perioden (d.w.z. perioden die niet aan de eisen voor toepassing van de gradientmethode voldoen) met gemeten waarden voor geselecteerde perioden, kunnen jaargemiddelde SO2 fluxen and depositiesnelheden worden bepaald met onzekerheden in de orde van 20-30%. De jaargemiddelde flux van SO2 op Elspeetsche Veld werd op deze wijze bepaald op 250+-100 mol ha-1 j-1 en de depositiesnelheid op 1.0+-0.1 cm s-1. Van juni 1994 tot januari 1996 was de opstelling werkzaam op de locatie Oostvaarderplassen (semi-natuurlijk grasland). Door frequente uitval van de stroomgenerator werden gedurende een groot deel van deze periode geen data verkregen. Op grond van de beperkte, technische gevalideerde data werd met een Rc parametrisatie voor deze locatie een gemiddelde depositiesnelheid van 0.7+-0.6 cm s-1 geschat. Omdat deze metingen echter slechts 15% van de hele periode besloegen, kan deze depositiesnelheid niet als een jaargemiddelde worden beschouwd. Voor toekomstig gebruik wordt daarom aanbevolen om de opstelling altijd op netspanning te laten draaien.

niet beschikbaar

Het rapport geeft de achtergronden van hetgeen in het kader van de Nationale Milieuverkenningen Vijf is berekend met betrekking tot de ontwikkeling van verzuring en grootschalige luchtverontreiniging in de periode 1900-2030 en effect indicatoren klimaatverandering 1950-2030 op Europese en Nationale schaal.

niet beschikbaar

Dit rapport beschrijft de ontwikkeling van een toxiciteits test voor bodemnematoden in een kunstmatige poriewateroplossing. De toetsmethode werd toegepast op de nematodenfauna van de zuur en een kalkrijk bos. Gezocht werd naar mogelijke adaptaties van nematoden aan het voorkomen in zure bosbodems, en naar soorten die als indicator kunnen dienen voor bodemverzuring. De toets methode werd ontwikkeld met behulp van de twee bacterie-etende soorten Rhabditis spec. en Plectus parietinus. Voor Rhabditis spec. werden de volgende LC50 waarden gevonden: pH=3,8 Al=75 mg/l. Voor Plectus parietinus lagen de LC50 waarden bij:pH=2,8 Al= >1000 mg/l. De testen met de gemengde fauna vertoonden een hoge sterfte in de blanco. Mede door de lage dichtheden waarmee de meeste soorten in de testen aanwezig waren, konden geen nauwkeurige LC50 waarden voor de soorten uit het veld berekend worden. De LC50 waarden pH varieerden bij de veldfauna tussen 2,7 en 6,2. Voor aluminium tussen 1 en >100 mg/l. De genera Mylonchulus spec., Prismatolaimus spec., Tylencholaimus spec., Tylolaimophorus spec. en Acorbeles spec. kunnen als gevoelig worden aangemerkt.

Een eenvoudige methode wordt voorgesteld voor het kalibreren van modellen in slecht-gedefinieerde en informatie-arme situaties, die veelvuldig worden aangetroffen bij milieu-onderzoek. De methode volvoert een efficiente zoekaktie in de parameterruimte op basis van Monte Carlo trekkingen in combinatie met rotaties. Software is ontwikkeld, en verwante gevoeligheidsanalyse-technieken zijn voorgesteld ter reductie van het aantal te kalibreren parameters. De kalibratie-methode is gebruikt voor het kalibreren van de parameters in een bodemverzuringsmodel.

Erratum op website!

Door middel van analytische onzekerheidsberekeningen en modelsimulaties wordt de betrouwbaarheid geevalueerd van de atmosferische NH3-emissieberekeningen voor 1992, die zowel op lokale (5x5 km gebieden), regionale (verzuringsgebieden), als ook op nationale schaal (Nederland) bepaald zijn. De resultaten van de uitgevoerde analyse worden vastgelegd in de vorm van betrouwbaarheidsintervallen en betrouwbaarheidsfactoren. De invloed van de divere foutenbronnen op de betrouwbaarheid wordt onderzocht.

niet beschikbaar

Door middel van een verspreidingsmodel werden de concentratie en depositieniveaus voor Nederland berekend m.b.v. geschatte emissies in Europa. Validatie van de berekende waarden werd uitgevoerd met metingen van deeltjes- en gasvormige verontreiniging zoals beschikbaar in Nederland. De volgende conclusies zijn getrokken: De hoogste bijdragen van inlandse emissies aan de gemiddelde niveaus in Nederland worden gevonden voor Pb (44%), Hg (43%) en NOx (42%). Voor de verzurende componenten SOx en NOx zijn deze percentages 27% en 40%. Hoge buitenlandse bijdragen (80%) worden gevonden voor As, Sb, Cd, Be en Se. De bijdragen van kolengestookte installaties in Europa is relatief groot (50%) voor de elementen Al, Be, Ba, Hg, Se en Sr. Slechts 5 tot 30% van de door Nederland kolengestookte elektriciteitscentrales wordt gedeponeerd binnen Nederland.

Dit rapport maakt deel uit van de voorbereiding van de derde Global Environment Outlook van UNEP. Het illustreert schaal en soort van de milieu-effecten die GEO in beeld zou moeten brengen. De efecten worden gekwantificeerd door materiaal dat is ontleend aan recente studies over men of meer vergelijkbare scenarios. Omdat het de bedoeling is dat GEO-3 de milieu-onderbouwing levert voor de Rio+10 milieutop in 2002 wordt in dit werkdocument de suggestie gedaan om de analyse voor GEO-3 te richten op de mogleijkheden voor synergie tussen milieubeleid en ontwikkelingsbeleid. Verder worden drie samenvattende indicatoren voorgesteld. De kwantificering in dit werkdocument heeft betrekking op onderwerpen als demografische transitie en afhankelijkheidratio in de bevolking; watertekorten; veranderingen in gewasopbrengst; de kans op landdegradatie; en de achteruitgang van biodiversiteit. Speciale aandacht is besteed aan regionale verschillen en aan informatie die van belang is voor het schatten van veranderingen in kwetsbaarheid.

As a part of the decision support system 'De Natuurplanner' the vegetation model MOVE is primarily applied to national environmental outlooks. MOVE uses multiple logistic regression to predict the incidence of plant species as a function of environmental conditions. Over 900 plant species are included in MOVE. The response functions of MOVE 2 used eutrofication, acidification and moisture as explanatory variables. This study extends the model with variables in the areas of vegetation structure, heavy metals, salinity and regional differences. The empirical basis for the response curves was also enlarged to over 100,000 records and the models statistically tested.

Dit rapport beschrijft de ontwikkeling van een toxiciteits test voor bodemnematoden in een kunstmatige poriewateroplossing. De toetsmethode werd toegepast op de nematodenfauna van de zuur en een kalkrijk bos. Gezocht werd naar mogelijke adaptaties van nematoden aan het voorkomen in zure bosbodems, en naar soorten die als indicator kunnen dienen voor bodemverzuring. De toets methode werd ontwikkeld met behulp van de twee bacterie-etende soorten Rhabditis spec. en Plectus parietinus. Voor Rhabditis spec. werden de volgende LC50 waarden gevonden: pH=3,8 Al=75 mg/l. Voor Plectus parietinus lagen de LC50 waarden bij:pH=2,8 Al= >1000 mg/l. De testen met de gemengde fauna vertoonden een hoge sterfte in de blanco. Mede door de lage dichtheden waarmee de meeste soorten in de testen aanwezig waren, konden geen nauwkeurige LC50 waarden voor de soorten uit het veld berekend worden. De LC50 waarden pH varieerden bij de veldfauna tussen 2,7 en 6,2. Voor aluminium tussen 1 en >100 mg/l. De genera Mylonchulus spec., Prismatolaimus spec., Tylencholaimus spec., Tylolaimophorus spec. en Acorbeles spec. kunnen als gevoelig worden aangemerkt.

In de Uitvoeringsnotitie 'Erop of eronder' geeft het kabinet invulling aan het nationale programma dat in het kader van de Europese richtlijn voor emissieplafonds (NEC-richtlijn) opgesteld moest worden. Op verzoek van het kabinet heeft het Milieu- en Natuurplanbureau van het RIVM de Uitvoeringsnotitie getoetst op doelbereiking en kosteneffectiviteit. Als belangrijkste conclusie komt naar voren dat het allerminst zeker is dat Nederland de uitstoot van zwaveldioxide (SO2), stikstofoxiden (NOx) en vluchtige koolwaterstoffen (NMVOS) kan terugbrengen tot onder het niveau van de plafonds. Veel beleidsvoornemens zijn onvoldoende geconcretiseerd en geinstrumenteerd. Het blijft onduidelijk welk aanvullend beleid de overheid de komende jaren wil gaan implementeren om de uitstoot te beperken. De keuze voor het vertalen van nationale plafonds naar sectorale taakstellingen heeft niet geleid tot acceptatie van deze taakstellingen door sectoren. Het geheel is risicovol omdat de resultaten van het beleid onzeker zijn en met het verstrijken van de tijd een deel van de benodigde reducties niet meer voor 2010 gerealiseerd zal kunnen worden. Een ingebrekestelling is daardoor niet uit te sluiten. Voor ammoniak (NH3) lijkt het doel bij uitvoering van het huidig beleid wel haalbaar, hoewel er gegeven de onzekerheidsmarges een kans aanwezig is dat het plafond toch overschreden wordt. Met de voorgenomen bestrijdingsmaatregelen voor NH3 wordt een doelonderschrijding verwacht. De kans op realisatie van het plafond neemt dan toe. De Uitvoeringsnotitie kan in 2006 worden geactualiseerd. In de tussenliggende jaren zal blijken of 'Erop of eronder' voor het halen van de NEC-doelen de juiste koers heeft uitgezet.

Verzuring, vermesting en verdroging behoren tot de belangrijke bedreigingen van de natuurlijke en half-natuurlijke ecosystemen in Nederland. Om de gezamenlijke effecten van deze bedreigingen op de landelijke natuur te evalueren is, in een samenwerkingsverband tussen het RIVM en het SC-DLO, het multistressmodel SMART/MOVE ontwikkeld. In het kader van het Stikstof Onderzoek Programma (STOP) is het modelinstrumentarium uitgebreid met een module voor normstelling voor verzurende en eutrofierende depositie. Met de methode kunnen kritische stikstofdepositieniveaus voor gestelde beleidsdoeleinden berekend en in kaart gebracht worden. Er wordt rekening gehouden met ruimtelijke variatie in bodem, vegetatie en hydrologie. De methode is tevens bruikbaar om kritische niveaus voor zure depositie, of afzonderlijke componenten daarvan, te berekenen. Naast de validatie van verschillende tussenresultaten, zijn enkele eerste uitkomsten getoetst aan gangbare critical loads zoals empirisch vastgesteld en/of berekend met het Simple Mass Balance model. Voordeel van de nieuwe methode is de eenduidige berekeningswijze en de hogere detaillering ten aanzien van het aantal te beschouwen ecosystemen. De tussenresultaten van normstellingsmodule kunnen daarnaast ook gebruikt worden voor verschillende validatiedoeleinden en modelverbeteringen (d.m.v. kalibratie van de kansfuncties uit MOVE en verbeteringen aan de aansluiting tussen SMART en MOVE). Met behulp van de berekende kritische milieugrenzen (in termen van bodem-pH, grondwaterstand en stikstofbeschikbaarheid) kunnen ook streefbeelden voor de realisatie van geplande natuurdoeltypen worden afgeleid

Een eenvoudige methode wordt voorgesteld voor het kalibreren van modellen in slecht-gedefinieerde en informatie-arme situaties, die veelvuldig worden aangetroffen bij milieu-onderzoek. De methode volvoert een efficiente zoekaktie in de parameterruimte op basis van Monte Carlo trekkingen in combinatie met rotaties. Software is ontwikkeld, en verwante gevoeligheidsanalyse-technieken zijn voorgesteld ter reductie van het aantal te kalibreren parameters. De kalibratie-methode is gebruikt voor het kalibreren van de parameters in een bodemverzuringsmodel.

Dit rapport geeft de samenvatting van de rapportage over het project Gebiedsstandaardisatie, een onderzoek met als hoofddoel een gestandaardiseerde indeling van Nederland op ecologische grondslag (milieubeheergebieden) te ontwerpen. Het ontwerp is gebaseerd op een hierarchische reeks van milieubeheereenheden op verschillende schaalniveaus, te weten ecozone, ecoprovincie, ecoregio, ecodistrict, ecosectie, ecoserie, ecotoop en eco-element. Uitgangspunt was een bestaand ecosysteemmodel waarin de componenten atmosfeer/klimaat, gesteente, relief/landvorm, grondwater, oppervlaktewater, bodem, vegetatie en fauna zijn opgenomen. Op bais van de ecodistrictenkaart zijn gevoeligheidskaarten gemaakt voor de thema's verzuring, vermesting, verontreiniging en verdroging. De gevoeligheid is aangegeven in vier klassen die een indicatie geven van de omvang van te verwachten effecten bij een gegeven belasting of ingreep, zonder rekening te houden met waarden of functies van het gebied of met belasting of ingrepen in verleden en heden.

Deze GEO-2000 studie naar alternatief beleid voor Europa en Centraal Azie is gericht op energie als een belangrijke kracht achter milieuproblemen in de hele regio. De studie heeft betrekking op klimaatverandering, verzuring, zomersmog, stedelijke luchtverontreiniging en het risico op dodelijke ongevallen door kerncentrales. De analyse omvat de effecten op biodiversiteit en volksgezondheid. De centrale vraag is wat er kan worden bereikt met gematigde maatregelen, en of dat voldoende is. Soortgelijke rapporten zijn in het kader van GEO-2000 ook opgesteld voor regio-specifieke problemen elders op de wereld. Dit rapport bevat de algemene methode-beschrijving daarvoor.

Door middel van Monte Carlo sampling en simulatie wordt de betrouwbaarheid bepaald van de voorspellingen voor de jaargemiddelde droge NHx en NOy depositiefluxen, berekend met het depositiemodel DEADM. De berekeningen zijn uitgevoerd voor honderd 5 x 5 km gebieden in Nederland (6% van het totale gebied), op basis van NHx en NOy concentraties, oppervlakte gegevens en gepostuleerde onzekerheden in modelparameters c.q. inputs. Resultaten worden gepresenteerd in termen van verdelingen, betrouwbaarheidsintervallen en betrouwbaarheidsfactoren, zowel op de ruimtelijke schaal van 5 x 5 km gebieden als voor verzuringsgebieden en geheel Nederland. Voor de NHx depositie worden de resultaten vergeleken met de voorspellingen van het atmosferisch transportmodel OPS.

Vanaf december 2007 tot in maart 2008 is op 75 locaties van het TrendMeetnet Verzuring (TMV) de kwaliteit van het bovenste grondwater onderzocht. Met deze gegevens worden in Nederlandse natuurgebieden op zandgrond (bos/heide) de effecten van verzuring op het grondwater in kaart gebracht. Op 5 procent van de onderzochte locaties is de EU norm voor nitraat (50 milligram per liter) overschreden. De concentratie van cadmium, chroom, nikkel en zink lag op respectievelijk 63, 45, 23 en 87 procent van de onderzochte locaties boven de streefwaarde. Op een enkele locatie is ook de interventiewaarde voor cadmium, nikkel en zink overschreden. Het TrendMeetnet Verzuring is in 1989 opgericht en onderzoekt periodiek, in cycli van twee jaar, 150 locaties in Nederland. Dit houdt in dat tijdens een meetjaar op 75 locaties de concentraties van stoffen worden gemeten. De meetresultaten van de 'eerste' 75 locaties van de cyclus 2006/2008 zijn in 2009 gepubliceerd. Dit rapport betreft de 'tweede helft' van de 150 locaties. Een analyse van de meetgegevens zal later worden uitgevoerd. In de meetcyclus van 2006/2008 is bovendien informatie verzameld over de bodemtextuur en omgevingsparameters zoals begroeiing, boomhoogte en dikte van de strooisellaag. Deze informatie geeft een beeld van de variatie in natuurlijke omstandigheden op de onderzochte locaties (loof, naald, heide). Deze variatie wordt gebruikt om verschillen in de grondwaterkwaliteit op de meetlocaties te verklaren.