Search

W artykule omawiam wypowiedzi historyczne Rafała Lemkina przy użyciu kategorii historii powszechnej. Lemkin jest autorem niedokończonej książki, która miała w jego zamierzeniu zebrać dzieje masowej przemocy na wszystkich kontynentach od starożytności po czasy najnowsze, i wielu komentarzy (rozsianych po różnych pracach), w których porównuje dawną i współczesną przemoc przy użyciu pojęcia ludobójstwa. Wypowiedzi te łączy i porządkuje pojęcie historii powszechnej, które odnosi się do szacownej tradycji uprawiania historiografii rozwijającej się od XVI w. Napędzane ideą uniwersalizmu podejście opierało się na przekonaniu, że historia jest jedna i wspólna dla całej ludzkości, obejmuje tylko te zjawiska, które miały wpływ na dzisiejszy kształt świata, ma centrum (Europę), może osądzać przeszłość i wreszcie wyraża się w spójnej wielkiej opowieści, której sensem jest postęp. Kategoria historii powszechnej pozwala zadać spuściźnie Lemkina nowe pytania, uzupełnić wiedzę o jego biografii intelektualnej i rozumieniu pojęcia ludobójstwa przez przywołanie takich zagadnień, jak relacja Europy i państw nieeuropejskich, idea postępu, definicja ludzkości, genezaprawa międzynarodowego. This article discusses Rafał Lemkin’s historical statements through the prism of the category of universal history. Lemkin is the author of an unϐinished book which was to present the history of mass violence on all continents from antiquity to the recent times. He also wrote numerous commentaries, scattered across various works, where he compared past and contemporary violence using the concept of genocide. These statements are connected and ordered by the concept of universal history, which refers to the esteemed tradition of practicing historiography that began to develop in the 16th century. Driven by the idea of universalism, that approach based on the belief that there was only one history shared by all humankind.

The aim of this paper is to examine the mechanisms of action of individual and collective memory on the features of remembering/ forgetting / interpreting complex pages of history.The use of oral historical memories has allowed to trace the level of influence of stereotypes and dominant (official) historical narratives that were formed both in the Soviet period and in the independence era.The methodological basis of the study is the tools of oral, social history and the history of everyday life. Scientific novelty. The article is written on the basis of oral historical evidence. The article focuses on the issues that break stereotypes about Jews formed during the Soviet period. The collected evidence constitutes an important source of information that explains the peculiarities of the formation of social memory and political factors that determine the agenda of historical policy in a given period. Conclusions. The article considers several blocks of problems that reflect the most typical stereotypes, fixed at the level of consciousness, behavioral attitudes, partially presented (or omitted) facts from history, which to some extent destroy them. The memoirs used in the article, which were collected in the framework of the project "Voices" in2020in Zhytomyr region (in which the author has participated), reflect the similarity of general ideas, assessments, tone, and memory stereotypes about anti-Semitism, the legitimacy of the Holodomor’s status of the genocide directed exclusively against ethnic Ukrainians, the role and place of Jews in the victory over Nazism, the peculiarities of evacuation, and the issues of preserving and honoring the memory of those killed during the Holocaust.At the same time, those memoirs demonstrate the differences between collective and individual memory, which preserves plots that to some extent destroy stereotypical attitudes that have long been ingrained in the mind and, accordingly, influenced the formation of social memory. The analysis of the interviews shows that oral history has significant source potential for studying various issues and sections of Soviet and modern history that await their researchers., Celem pracy jest zbadanie mechanizmów działania pamięci indywidualnej i zbiorowej na cechy pamięci / zapominania / interpretacji złożonych kart historii. Wykorzystanie ustnych wspomnień historycznych pozwala prześledzić poziom wpływu stereotypów i dominujących (oficjalnych) narracji historycznych, które ukształtowały się zarówno w okresie sowieckim, jak i w czasach niepodległości. Podstawą metodologiczną badania są narzędzia historii mówionej, społecznej i historii życia codziennego. Nowość naukowa. Artykuł skupia się na zagadnieniach łamiących stereotypy o Żydach ukształtowane w okresie sowieckim. Zebrany materiał dowodowy jest ważnym źródłem informacji wyjaśniających specyfikę kształtowania się pamięci społecznej oraz czynniki polityczne, które wyznaczają program polityki historycznej w danym okresie. Wnioski. Artykuł rozważa kilka bloków problemów, które odzwierciedlają najbardziej typowe stereotypy, utrwalone na poziomie świadomości, postawy behawioralne, częściowo przedstawione (lub pominięte) fakty z historii, które w pewnym stopniu je niszczą. Wykorzystane w artykule wspomnienia, które zostały zebrane w ramach projektu „Głosy” w 2020 roku w obwodzie żytomierskim, w którym autorka uczestniczyła, odzwierciedlają podobieństwo ogólnych wyobrażeń, ocen, tonów i stereotypów pamięciowych dotyczących antysemityzmu, legitymizacja Hołodomoru status ludobójstwa skierowanego wyłącznie na etnicznych Ukraińców, rola i miejsce Żydów w zwycięstwie nad nazizmem, specyfika ewakuacji oraz problemy zachowania i uhonorowania pamięci poległych podczas Holokaustu. Jednocześnie ukazują różnice między pamięcią zbiorową a indywidualną, która zachowuje wątki, które w pewnym stopniu niszczą od dawna zakorzenione w umyśle stereotypowe postawy, a w konsekwencji wpłynęły na kształtowanie się pamięci społecznej. Analiza wywiadu pokazuje, że historia mówiona ma znaczny potencjał źródłowy do badania różnych problemów i fragmentów historii sowieckiej i współczesnej, które czekają na badaczy., Метою роботи є дослідження механізмів дії індивідуальної та колективної пам’яті на особливості пам’ятання/забування/трактування складних сторінок історії. Використання усноісторичних спогадів дозволяє відстежити рівень впливовості стереотипів та домінуючих (офіційних) історичних наративів, що формувались як в радянській період, так і у добу незалежності. Методологічною основою дослідження є інструментарій усної, соціальної історії та історії повсякденності. Наукова новизна. Стаття написана на основі усноісторичних свідчень. Зосереджено увагу на питаннях, які руйнують стереотипні уявлення щодо євреїв, що формувались у радянській період. Зібрані матеріали виступають важливим джерелом інформації, яка пояснює особливості формування соціальної пам’яті та політичних факторів, що визначають порядок денний історичної політики в той чи інший період. Висновки. У статті розглянуто декілька блоків проблем, які відображають найбільш типові стереотипи, закріплені на рівні свідомості, поведінкових установок, частково представлених (або замовчуваних) фактів з історії, що певною мірою їх руйнують. Використані в статті спогади, які були зібрані в межах реалізації проєкту «Голоси» у 2020 р. на Житомирщині, в якому брала участь авторка матеріалу, відображають подібність загальних уявлень, оцінок, тональності та пам’яттєвих стереотипів щодо проявів антисемітизму, правомірності закріплення за Голодомором статусу геноциду, спрямованого виключно проти етнічних українців, ролі і місця євреїв у перемозі над нацизмом, особливостей евакуації та проблем збереження й вшанування пам’яті загиблих під час Голокосту. Разом з тим, вони демонструють наявність розбіжностей між колективною та індивідуальною пам’ятттю, яка зберігає сюжети, що певною мірою руйнують стереотипні установки, що протягом тривалого часу вкорінювались у свідомість, й відповідно, впливали на формування соціальної пам’яті. Аналіз інтерв’ю доводить, що усна історія має значний джерельний потенціал для вивчення різних проблем та зрізів радянської та новітньої історії, які чекають на своїх дослідників.

Abandoned sites of trauma often become objects of art-based research. The forensic turn offered artists the requisite tools to approach uncommemorated post-violence sites to interact with their human and non-human actors. The usage of artistic methods allows us to inspect nondiscursive archives and retrieve information otherwise unavailable. The new wave of “forensic art” joins the efforts of post-war artists to respond to sites of mass killings. In the post-war era, sites of trauma were presented as (implicated) landscapes, or unhospitable terrains. The tendency to narrow space to the site and to contract the perspective is continued today by visual artists entering difficult memory grounds, looking down, inspecting the ground with a “forensic gaze”. A set of examples of such artistic endeavors, following the research project Uncommemorated Genocide Sites and Their Impact on Collective Memory, Cultural Identity, Ethical Attitudes and Intercultural Relations in Contemporary Poland (2016–2020) is discussed as “bystanders’ art.”

The present paper discusses Today We’re Going to Draw Death, a Polish reportage by Wojciech Tochman, dealing with Tutsi genocide of 1994. The analyses show that the narrator‑reporter becomes an independent protagonist of the text. His approach towards what he describes, his commitment or his impartiality as well as his European spirit dominating the Polish one seem to constitute the features of the contemporary reportage where nothing is given to the reader obliged to look for the meaning altogether with the reporter., Le présent article se penche sur Aujourd’hui, nous allons dessiner la mort, livrereportage de l’auteur polonais Wojciech Tochman, qui traite du génocide des Tutsis de 1994. Les analyses montrent que le narrateur-reporter devient un héros à part entière dans le texte. Son attitude par rapport à ce qu’il raconte, son engagement ou son impartialité ainsi que l’esprit européen qui l’emporte sur la mentalité polonaise, deviennent des marques du reportage contemporain où rien n’est donné au lecteur qui doit chercher le sens avec le reporter., Niniejszy artykuł poświęcony jest książce Dzisiaj narysujemy śmierć polskiego reportera Wojciecha Tochmana opisującej, głównie poprzez świadectwa tych, którzy przeżyli, ludobójstwo Tutsi w Ruandzie w 1994 roku. Artykuł pokazuje, że narratorreporter staje się również bohaterem tekstu. Jego stosunek do tego, co opowiada, jego bezstronność lub zaangażowanie, jak również jego europejskość dominująca nad polskością zdają się wskazywać na cechy współczesnego reportażu, gdzie nic nie jest dane czytelnikowi, który wraz z reporterem ma szukać odpowiedzi na trudne pytania.

Celem artykułu jest skonstruowanie odpowiedzi na pytanie badawcze, w jaki sposób nowatorskie tezy wybitnego prawnika Rafała Lemkina (1900–1959), ojca koncepcji ludobójstwa (genocide) oraz intelektualnego patrona Konwencji ONZ w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 r., przekładają się na nowe wszechstronne rozumienie Hołodomoru, zbrodni ludobójstwa na narodzie ukraińskim popełnionej przez władzę sowiecką. Autor pochyla się nad ewolucją rozumienia i oceny wydarzeń z lat 20. i 30. XX wieku w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Sowieckiej, zademonstrowanych po II wojnie światowej przez przedstawicieli ukraińskiej diaspory z Ameryki Północnej, władze USRS oraz środowiska naukowe i polityczne w niepodległej Ukrainie, przez pryzmat pojęcia zbrodni ludobójstwa. Artykuł stanowi ponadto próbę paradygmatycznego przepracowania historii stosunków rosyjsko-ukraińskich i wskazania głównych czynników, które doprowadziły Kreml do dokonania genocydu narodu ukraińskiego. W opracowaniu przeanalizowano źródła zachodnie oraz sowieckie.

W niniejszym opracowaniu autor dotyka problematyki Hołodomoru – zbrodni ludobójstwa na narodzie ukraińskim, choć niezawężonej jedynie do Wielkiego Głodu lat 1932–1933 – poddanej politologicznej analizie w kontekście szerszej genocydalnej polityki władzy sowieckiej prowadzonej względem Ukraińców w ZSRS. W tym celu w artykule wskazuje się na główne elementy składowe koncepcji zbrodni ludobójstwa skonstruowanej przez Rafała Lemkina (który podnosił, że jest ona w istocie zbrodnią kolonialną), a także jej porównanie z obowiązującą definicją genocydu w treści Konwencji ONZ z 1948 r. Wreszcie autor pochyla się nad dyskursem odnoszącym się do obecności ludobójstwa (na czele z Hołodomorem) i jego percepcji w ukraińskiej polityce pamięci ostatnich kilku dekad.

Croatian and Serbian War Crimes, the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, and the Judicial Systems of Serbia and CroatiaThe war in former Yugoslavia (1991–1995) was marked by war crimes which still affect Serbian–Croatian political relations. The International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY), which operated between 1993–2017, was supposed to pass fair verdicts on those responsible for war crimes, but its verdicts have been surrounded by controversy in Post-Yugoslav states. The article analyzes Serbian and Croatian war crimes in Croatian territory between 1991–1995 as well as the verdicts passed by the ICTY against the most prominent war criminals. The actions taken by the Serbian and Croatian judicial systems are also discussed. The analysis presented in the article indicates that the verdicts delivered by the ICTY were selective and difficult to accept for both sides of the conflict. Unfortunately, Serbo-Croatian cooperation on war crimes has been developing for only a few years and has not produced the expected results. For these reasons, war crimes and war criminals still have a negative influence on political and social relations between the Republic of Croatia and the Republic of Serbia. Chorwackie i serbskie zbrodnie wojenne, Międzynarodowy Trybunał Karny da Byłej Jugosławii oraz serbski i chorwacki wymiar sprawiedliwościKwestia zbrodni wojennych i obiektywnego osądzenia zbrodniarzy wojennych jest wysoce problematyczna. Bezspornie wojna w byłej Jugosławii z lat 1991-1995 była tragiczna w skutkach i naznaczona wydarzeniami, którym można nadać miano zbrodni wojennych. Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii (MTKJ) funkcjonujący w latach 1993-2017 miał w założeniu sprawiedliwie osądzić osoby odpowiedzialne za zbrodnie wojenne. Niemniej jego działalność (orzeczone kary) wzbudza pewne kontrowersje, a co za tym idzie może być i jest krytycznie oceniana. W artykule przedstawiono syntetyczną analizę serbskich oraz chorwackich zbrodni wojennych mających miejsce na terytorium Chorwacji w latach 1991-1995. Następnie odniesiono się do kar orzeczonych przez MTKJ wobec najważniejszych zbrodniarzy wojennych. W tym też aspekcie zwrócono uwagę na aktywność serbskiego i chorwackiego wymiaru sprawiedliwości. Analiza zawarta w artykule potwierdza tezę że wydawane wyroki przez MTKJ odznaczały się selektywnością, dlatego też w niektórych przypadkach były one trudne do zaakceptowania przez obie strony konfliktu. Niestety serbsko-chorwacka współpraca w zakresie zbrodni wojennych rozwija się dopiero od kilku lat i nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Z tych też powodów zbrodnie wojenne i zbrodniarze wojenni nadal mają negatywny wpływ na stosunki polityczne i społeczne między Republiką Chorwacji a Republiką Serbii.

Ze względu na brak jednolitej, precyzyjnej i powszechnie akceptowanej prawnej definicji terroryzmu w prawie międzynarodowym, działalność terrorystyczna jest niekiedy postrzegana jako podkategoria zbrodni międzynarodowych, głównie zbrodni wojennych lub zbrodni przeciwko ludzkości, ponieważ zakres przedmiotowy tych zbrodni jest stosunkowo szeroki. Dużo trudniej byłoby uznać akt terrorystyczny za zbrodnię ludobójstwa, która jest ściśle zdefiniowana w prawie międzynarodowym i charakteryzuje się zamkniętym katalogiem zarówno aktów uznanych za ludobójcze, jak i tzw. grup chronionych. Jednak jedną z tych chronionych grup jest grupa religijna, a jedną z najbardziej niszczycielskich i bezwzględnych form terroryzmu jest terroryzm motywowany religijnie. Zatem, na pierwszy rzut oka, śmierć i zniszczenia dokonywane przez terrorystów, którzy są fanatykami religijnymi, będące czynami skierowanymi przeciwko innowiercom, mieszczą się w definicji „spowodowania poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego” członków grupy religijnej. Autorzy niniejszego opracowania starają się jednak wykazać, że taki wniosek jest bezpodstawny. Zbrodnię ludobójstwa można popełnić jedynie z zamiarem ludobójstwa, który stanowi charakterystyczny, subiektywny element tej zbrodni (dolus specialis). W rzeczywistości terroryzm motywowany religijnie, chociaż może być przestępstwem przeciwko określonej grupie religijnej, kieruje się zupełnie innymi założeniami, inny jest również cel, który terroryści zamierzają osiągnąć. Due to the lack of a uniform, precise and universally acceptable legal definition of terrorism in international law, terrorist activity is sometimes perceived as a subcategory of international crimes, mainly war crimes or crimes against humanity, since the material scope of these crimes is relatively wide. It would be much more difficult to recognize a terrorist act as the crime of genocide, which is strictly defined in international law and is characterized by a closed catalogue of both acts recognized as genocidal and so-called protected groups. However, one of these protected groups is a religious group, and one of the most devastating and ruthless forms of terrorism is religiously-motivated terrorism. Thus, at first glance, the deaths and destruction carried out by terrorists who are religious fanatics, by acts directed against dissenters, fall within the hallmark definition of “killing or causing serious bodily or mental harm” to members of a religious group. The authors of this study, however, try to show that this conclusion is unfounded. The crime of genocide can only be committed with genocidal intent, constituting a characteristic, subjective element of this crime (dolus specialis). In actuality religiously-motivated terrorism, although it can be an offence against a particular religious group, is guided by completely different assumptions, and so is the goal terrorists intend to achieve.

Influenced by events related to the spectacular protests held in Austrian refugee transit camps at the turn of 2012/13, Elfriede Jelinek created the text “The Charges” for the stage, borrowing its title from Aeschylus. This text soon became the most frequently staged – and not only – on German- speaking stages, a poignant documentary of the refugee drama. Moreover, it was updated several times by the writer, by adding more parts to it until December 2015. The resulting pentalogy not only documents the course of the mass exodus of those seeking refuge from the war, but also critically addresses its causes and, above all, the refugee policy of European countries and the related media manipulation, as well as – last but not least – the attitude towards the refugees of ordinary Europeans. In doing so, the Nobel Prize winner deconstructs the canonical texts of culture, thereby demythologizing the alleged foundation of humanism or Christian morale in Europe. An important element of this dismantling is the generation of “effects of the uncanny”, consisting in recalling the ghosts of the victims of past wars and extermination, including above all the victims of Nazi genocide. Jelinek’s text as an artistic intervention not only restores the idea of engaged theatre, but also – despite its pessimistic, as it were – neo-existentialist’ tone – advocates a model of the ‘remembered future’.

Autorki sięgają do obecnego w polszczyźnie przymiotnika "świadeczny", tj. "na świadectwo służący, świadectwami potwierdzony" i proponują analizę oddolnych figuracji roli świadka, obecnych w społecznościach żyjących w sąsiedztwie nieupamiętnionych miejsc rozproszonej Zagłady. Tytułowa "świadeczność", czyli dyspozycja do dawania świadectwa i bycia świadkiem, jest rozważana jako szczególna sytuacja, w którą miejsca przeszłej przemocy angażują świadków ludzkich (np. sąsiadów, opiekunów) i nieludzkich: krajobraz, biotop, obiekty, wreszcie rozmaite gesty i relacje. Proponując kategorie ugruntowane w materiale zebranym podczas badań terenowych, autorki analizują funkcje, które nazwać można świadecznymi, czyli podejmującymi wysiłek dawania świadectwa o przeszłości. Rezultatem jest leksykon świadecznych aktorów, praktyk, obiektów i słów. The authors use the adjective "testimonial" (orig. "świadeczny"), i.e. "bearing witness, confirmed by testimonies" to propose an analysis of bottom-up figurations of the role of witness, which are present in communities living in the vicinity of uncommemorated sites of the dispersed Holocaust. The eponymous ‘testimoniality’, or the disposition for bearing testimony or being a witness, is examined as a special situation in which the sites of past violence engage witnesses, both human (e.g. neighbours and guardians) and non-human: the landscape, the biotope, objects, various gestures and relations. By proposing categories grounded in the material gathered during field research, the authors analyse functions which can be referred to as testimonial, or seeking to give testimony to the past. The result is a lexicon of testimonial actors, practices, objects and words.

Artykuł jest próbą spojrzenia na drzewa ocalałe z amerykańskich bombardowań atomowych w Hiroshimie i Nagasaki jako formę biologicznego świadectwa oraz ekologiczne dziedzictwo ludobójstwa. Ramę teoretyczną stanowią nowe podejścia badawcze, rodzące się na pograniczu nauk humanistycznych i przyrodniczych, które umożliwiają całościowe rozumienie zjawisk zachodzących w ekosystemach. W analizie materiału empirycznego autor posługuje się zatem aparatem pojęciowym pochodzącymi z nurtu etnografii wielogatunkowej, humanistyki ekologicznej, a także szeroko rozumianej ekologii oraz porównawczych studiów nad zagładą człowieka i zagładą środowiska. Celem wywodu jest pokazanie, że zdolności adaptacyjne człowieka i środowiska naturalnego wyznaczają podobne mechanizmy biologiczne, a doświadczenie traumy dla świata ludzi i roślin jest w pewnym sensie uniwersalne. Przykład tak postawionego problemu będą stanowić historie drzew Hibaku i splatające się z nimi historie ludzi. Te międzygatunkowe sploty autor uważa za formę świadectwa wyrażanego na podstawie zarządzania ekologicznym dziedzictwem zagłady atomowej. Smykowski explores the stories of the trees that survived the American atomic bombardments in Hiroshima and Nagasaki as a form of biological testimony and as an ecological heritage of genocide. Drawing on recent research at the intersection of the humanities and natural sciences, he offers a comprehensive reading of phenomena that take place in ecosystems. Analysing his empirical material, Smykowski’s apparatus is based on multispecies ethnography, the ecological humanities, as well as broadly defined ecology and comparative studies on the destruction of humanity and the environment. His aim is to show that the adaptability of humans and the natural environment is determined by similar biological mechanisms, while the experience of trauma is in a sense universal for both humans and plants. As an example Smykowski presents the interwoven stories of Hibaku trees and people. These interspecies strands are a form of testimony given to take care of the ecological heritage of atomic destruction.

Autorka dowodzi, że świadectwo to splot aktantów, dynamiczna relacja między jednostkami w procesie świadczenia; w wydarzenie przemocowe uwikłanych jest wiele figur o nietożsamych funkcjach zmieniających się w toku wydarzenia się a następnie także w toku relacjonowania. Świadczenie jest dynamicznie przekształcającą się siecią sił, energii, afektów, nietożsamych motywacji, różnych stadiów (bez)ruchu i sprawstwa. Nie ma świadka bezstronnego, gdyż cielesna obecność wymusza przyjęcie pozycji – fizyczność aktantów wpływa na rozkład sił na scenie przemocy. Autorka komentuje mechanizm ustanawiania świadka, interpelacji i fizycznej konfrontacji świadka i uczestniczącego, czyli tego, kto czynnie współtworzy kontekst świadectwa. Krytykuje dominujący od lat 80. model opisu świadectwa w perspektywie etycznej, podobnie jak jego narracyjne sprofilowanie oraz ograniczanie badań do świadectw z Zagłady. Wskazuje strategie nadużyć, którym poddawane są świadectwa, m.in.: cenzura, ideologizacja, idealizacja, selekcja, błędy montażu. Proponuje refleksje nad mechanizmami ustanawiania świadka pod kątem politycznym, performatywnym, cielesnym i afektywnym. Jednocześnie postuluje namysł nad gestami świadczenia – badania gestyczne. Dauksza presents testimony as a dynamic relationship between individuals in the act of witnessing. Several figures with different functions are involved in a violent event, and these functions change both during the event and then also during the reporting. Witnessing is a dynamically transforming network of forces, energies, affections, various motivations and various degrees of (im)mobility and action. There is no such thing as an impartial witness, for physical presence requires positioning. Dauksza explores the mechanisms by which a witness to a violent event is established, questioned and physically confronted with a participant who actively co-creates the context of the testimony. She criticizes the ethical model of testimony, prevalent since the 1980s, and its limitation to the Holocaust, pointing to the strategies of misusing testimonies such as censorship, ideologization, idealization, editing errors. Thinking about the mechanisms of witnessing in terms of politics, performance, the body and affect, Dauksza postulates gesture studies as a way of considering gestures of witnessing.

Esej zwraca uwagę na zagadnienia prawnego i etycznego upodmiotowienia ekshumowanych szczątków ofiar ludobójstwa wojny lat dziewięćdziesiątych w Bośni i Hercegowinie. W myśl założeń polityki nadziei, polityki pamięci oraz bio- i nekropolityki, jak również badań nad płcią poddano analizie formy współpracy między nauką (międzynarodowe służby medyczne), biurokracją (państwowe zarządzanie wielokulturowością) oraz religią (rytuały pochówku). W tekście zostaje też zdiagnozowany problem impasu podczas procesu identyfikacji ludzkich szczątków. Postawiono wiele trudnych pytań o (narodową, etniczną, płciową) przynależność ekshumowanych kości oraz o obecne i przeszłe praktyki ich reifikacji jako ofiar etnicznych. W tym kontekście rozważane jest pytanie o perspektywę polityki nadziei po ludobójstwie oraz w okresie transformacji po 1995 r. Tekst pokazuje na przykładach twórczości poetek (Adisa Bašić, Ferida Duraković) i prozaiczki (Šejla Šehabović), że w BiH to kobiety najgłębiej przepracowują traumę niedawnej przeszłości. This article explores legal and ethical empowerment in the context of the unearthed remains of victims of the genocide in Bosnia and Herzegovina in the 1990s. Triangulating the premises of the politics of hope, the politics of memory and bio- and necropolitics with research on gender, Arsenijević analyses forms of cooperation between science (international medical services), bureaucracy (the state’s management of multiculturalism) as well as religion (funerary rites). He also problematizes the dilemmas of identifying human remains. The article poses several difficult questions about the sex and the national and ethnic identity of the individuals whose remains are exhumed, as well as current and past practices of their reification as ethnic victims. Arsenijević considers the perspective of the politics of hope that followed the genocide and in the period of the transformation after 1995. Drawing on literary works by women writers (poetry by Adisa Bašić and Ferida Duraković, prose by Šejla Šehabović), the article shows that in Bosnia and Herzegovina it is women who confront themselves most profoundly with the trauma of the recent past.

Niniejszy artykuł zestawia książkę historyczną na temat dziejów stanu Kalifornia z połowy dziewiętnastego wieku pt. Murder State (2012 r.) autorstwa Brendana C. Lindseya z piśmiennictwem Gertrudy Bonnin dotyczącym Indian kalifornijskich opublikowanym w San Francisco Bulletin w 1922 r. B.C. Lindsay argumentuje, że wspierana przez państwo przemoc, która miała kluczowe znaczenie dla kolonizacji Kalifornii przez Amerykanów europejskiego pochodzenia, stanowiła akt ludobójstwa w myśl Konwencji ONZ z 1948 r., którego dopuszczono się przeciwko ludom autochtonicznym. Ludobójstwo to podszyte było rasizmem oraz żądzą zdobycia ziemi i zasobów, a dokonano go przy użyciu demokratycznych mechanizmów, którymi dysponowała władza stanu Kalifornia. G. Bonnin już dziewięćdziesiąt lat wcześniej wskazała chęć posiadania ziemi i zasobów, która kierowała Euroamerykanami, jako podstawowy motyw zabójstwa tubylczej ludności. Nie przypisała ona jednak masowych morderstw demokracji, a wrodzonym defektom ludzi rasy białej. Porównanie tezy wysuniętej przez B.C. Lindsaya z kalifornijskim piśmiennictwem G. Bonnin nasuwa refleksje na temat charakteru demokracji i zderzenia cywilizacji Euroamerykanów i autochtonów, do którego doszło w Kaliforni., This article juxtaposes Brendan C. Lindsey’s history of mid-nineteenth-century California, Murder State (2012), with Gertrude Bonnin’s 1922 writings on the California Indians in the San Francisco Bulletin. Lindsey argues that the state-supported violence crucial to the Euro-American colonization California amounted to a “genocide” against the indigenous peoples, as defined by the UN convention of 1948. This genocide was motived by racism and desire for land and resources, and implemented through the democratic mechanisms of the state government. Bonnin, writing ninety years earlier, also designates Euro-American desire for land and resources as the primary motive in the erasure of the Native population. She does not ascribe the mass killings to democracy, but inborn Caucasian defects. The comparison of Lindsey’s thesis and Bonnin’s California writings prompts reflection on the nature of democracy and the civilizational clash between Euro-American and indigenous cultures that occurred in California.

Artykuł dyskutuje możliwe rozumienie materialnej spuścizny przejętej po ludności zamordowanej w aktach ludobójstwa jako "puścizny", czyli majątku bez spadkobiercy. "Puścizna" przejmowana w czasach feudalnych (tzw. "prawo kaduka") do dziś funkcjonuje w praktykach społecznych w aktach szabru lub nacjonalizacji. Przednowoczesna praktyka przejęcia osieroconego spadku proponowana jest jako klucz do rozumienia praktyk nowoczesnych, powiązanych z dziedzictwem poludobójczym.

Drawing from Jeffrey Alexander’s theory of cultural trauma this paper focuses on the selected stories of Yezidi women written in cooperation with different journalists. These stories have been published in recent years in French, German and English. Although Western media interest in the Yezidi women tragedy was sometimes criticised by scholars and Yezidis themselves, these narratives should be distinguished from the mainstream media production and offered special attention. The stories play a very important role as instruments of the ‘trauma process’. They give shape to the representation of the tragic events, and thus call for recognition and redress. What is more, the women break taboo and speak about many sensitive issues such as sexuality and the traditional type of female honour called namûs, which is based on female chastity. Until very recently the chastity of women has constituted the uncontested moral norm recorded in many oral narratives in the Middle East. It was precisely due to the strong social meaning of this norm that sex slavery might have been invented by the ISIS leaders as a deliberate ‘war plan’ designed to destroy the entire community. Following Kwame Anthony Appiah and Donna Hicks’s reflection on honour and dignity I suggest that the narratives reconsider traditional honour and give meaning to modern dignity that elevates the value of human life rather than chastity. Thanks to their deeply emotional character and the tragic context that attracts attention of the global audience, the stories have great potential to create effective trauma discourse and bring some changes to the cultural and political landscape of the Middle East.

Artykuł przedstawia ewolucję podejścia do interwencji humanitarnej, które w XXI wieku zostało sformułowane w koncepcji odpowiedzialności za ochronę. Artykuł koncentruje się w szczególności na możliwości przyjęcia reguły R2P w Afryce, zwłaszcza drugiego i trzeciego filaru tego mechanizmu. Omówiono tutaj różne przypadki konfliktu w Afryce i inne rodzaje zagrożeń bezpieczeństwa; te, które zostały faktycznie wdrożone, i sytuacje, w których trzeba je było pominąć. Opis ten ma na celu zdefiniowanie sytuacji, w których mechanizm R2P okaże się przydatny w środkach bezpieczeństwa kontynentalnego, a także wskazanie czynników niezbędnych do jego praktycznego wdrożenia, niezależnie od czystych deklaracji państw i organizacji regionalnych. The article presents the evolution of the approach to humanitarian intervention that in the 21st century had been framed in the concept of Responsibility to Protect. The article focuses particularly on the possibility of adopting R2P rule in Africa, especially second and third pillar of this mechanism Various cases of conflict in Africa and other types of security threats are discussed herein; those which were actually implemented and situations where they were had to be foregone. This description serves the purpose of defining situations when the R2P mechanism is found useful in continental security measures as well as indicating the factors needed to implement it in practice, regardless of pure declarations from regional states and organizations.

Acts of mass killing committed against the Kurdish population during the so-called al-Anfal operation in 1988 constituted - even if one assumes the lowest number of estimated victims, i.e. that only 50-100 thousand people were murdered - a case of genocide understood in international law as actions undertaken with the intention to destroy a certain group in its entirety or in part. It was ordered that following interrogations all males at the age ranking between 15 and 70 were to be executed in the al-Anfal operation area. The al-Anfal crimes were deemed an act of genocide at the perpetrators' trials, first of all that of Ali Hassan al-Majid (nicknamed Chemical Ali), and in resolutions as well as declarations adopted in several countries. The use of chemical weaponry against the Kurdish population can be perceived either as an element of the crime of genocide or as an act of war crime. In 1988, Iraq was a stateparty both to the 1925 Protocol for the Prohibition of the Use in War of Asphyxiating, Poisonous or Other Gases, and of Bacteriological Methods of Warfare, and the 1958 Forth Geneva Convention relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. The latter treaty provides for rules applicable to internal arm conflicts (Article 3). But irrespective of the relevant treaty law, the use of chemical weapon was considered, at the time of al-Anfal operation, as contrary to universally binding international customary law. This prohibition applied to armed conflicts of both international and internal character.

Ludobójstwo Romów i Sinti podczas II wojny światowej nie jest już zapomniana kartą historii, a faktem, który został uznany przez ważne krajowe i międzynarodowe instytucje. Nie oznacza to jednak, że wszystko w obszarze związanym z upamiętnianiem zagłady Romów i Sinti zostało zrobione. To długi proces, który rozpoczął się kilkadziesiąt lat temu, a jego inicjatorami była społeczność Romów i Sinti. To nie była łatwa droga i wiele jeszcze jest do zrobienia, szczególnie w obszarze związanym z edukacją. W artykule skupię się na obecności tematu zagłady Sinti i Romów w programach edukacyjnych. Oprócz tego, że postaram się przybliżyć kwestie związane z edukacją o zagładzie Roę przybliżyć kwestie związane z edukacją o zagładzie Romów w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem Polski, przedstawię - na podstawie własnych obserwacji i badań, które przeprowadziłam podczas mojego pobytu w Stanach Zjednoczonych - czy i w jakim zakresie edukuje się o Holokauście Romów i Sinti w nowojorskich szkołach. The genocide of the Roma and Sinti during the Second World War is no longer a forgotten page of history, but a fact recognised by important national and international institutions. However, it does not mean that everything has been done in regard to the remembrance and commemoration of the Roma and Sinti extermination. It is a long process which began several decades ago, and the Roma and Sinti communities were its initiators. The road has not been easy and there is still much to be done, particularly in the area related to education. In this article, I will focus on the presence of the topic of the Roma and Sinti genocide in educational programs. I will attempt to outline issues related to the education about the extermination of the Roma in Europe with emphasis on Poland. Based on observation and research conducted during my stay in the United States, I will also discuss whether and to what extent the topic of the Roma and Sinti extermination is present in New York schools.

The article considers the influence of acts of terror and war crimes on both the development of tourism, or a lack of it. Terrorist attacks, the victims of which are tourists as well as local citizens, constrain or completely prevent tourism development. Terrorism is then a barrier to the development of the tourism economy. With time, however, memory of the crime and its victims, due to documentation and commemoration, may become an impulse to organize spaces which will be included in tourism Autor zwraca uwagę na wpływ aktów terroru i zbrodni wojennych na regresję i rozwój turystyki. Ataki terrorystyczne, ofiarami których są turyści, oraz zbrodnie wobec ludności cywilnej ograniczają lub całkowicie hamują rozwój turystyki. Terroryzm jest więc barierą rozwoju gospodarki turystycznej. Z czasem jednak pamięć o zbrodni i jej ofiarach, w wyniku podjętych działań dokumentujących i upamiętniających, może stać się impulsem do organizowania przestrzeni, które będą odwiedzane w ramach podróży turystycznych lub krajoznawczych.

Z całą pewnością zjawisko antycyganizmu jest trwałym elementem historii Romów. Zauważmy, że wedle dokumentu Europejskiej Komisji Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI) z 24 czerwca 2011 roku terminem tym określa się „specyficzną odmianę rasizmu, ideologię opartą na wyższości rasowej, formę odczłowieczenia i rasizmu instytucjonalnego żywiącą się dyskryminacją historyczną, która przejawia się między innymi w przemocy, mowie nienawiści, stygmatyzacji i dyskryminacji w najbardziej jaskrawej formie” (cyt. za: Turek, 2011: 130). Należy dodać, że prezentowane zjawisko jest związane głównie z europejską (choć nie tylko) historią Cyganów. Wkraczając w dobie średniowiecza w przestrzeń Starego Kontynentu jako wolni wędrowcy, naruszali panujące struktury feudalne, naruszyli panujący porządek polityczny, społeczny i kulturowy. Ponadto ich wieloaspektowa odmienność powodowała, że byli postrzegani jako kategorycznie „obcy”. Głównie z tego wynikało pojawienie się ustaw antycygańskich praktycznie we wszystkich krajach europejskich. Ich szczególne nasilenie nastąpiło w XV wieku.

Celem autorki jest analiza stereotypowych wyobrażeń dziecka, które przedstawiają dziennikarze "Gazety Wyborczej", obrazując specyfikę konfliktu w Rwandzie w latach 1990-2016. W artykule prezentowane są wnioski z badań jakościowych - analizy 350 artykułów prasowych dotyczących tematyki ludobójstwa w Rwandzie. Obraz tragedii dziecka jako toposu empatycznego stanowi częsty temat analizowanych tekstów. Autorka wyróżnia i omawia cztery stereotypowe sposoby postrzegania dziecka: dziecko ofiara, dziecko okrutne, dziecko maskotka oraz mały wojownik. The aim of the author is to show the stereotypical models of children that are presented by journalists depicting the specificity of the war. The author presents them on the basis of the analysis of 350 newspaper articles regarding genocide in Rwanda, published in Gazeta Wyborcza in the years 1990-2016. An image of tragedy of a child, which is innocent, helpless and unconscious, is demonstrated in them very often. This happens because the children's image is an empathic topos, brought up to arise sympathy and show the cruelty of war. On the basis of the press articles, the author distinguishes and discusses four stereotypical models of children: the child victim, the cruel child, the mascot child and the little warrior.

Omawiana praca jest pokłosiem konferencji naukowej, która odbyła się w czerwcu 2013 roku dla uczczenia 70. rocznicy wydarzeń nazywanych rzezią wołyńską, w których wyniku z rąk nacjonalistów ukraińskich zginęło prawdopodobnie ponad 100 tysięcy Polaków i obywateli polskich innych narodowości. Konferencja zorganizowana została przez Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego i Katowicki Oddział Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo‑Wschodnich. Udział w niej wzięli przedstawiciele środowisk naukowych Katowic (Uniwersytetu Śląskiego i Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej), Lublina (Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Marii Curie‑ Skłodowskiej) i Krakowa (Akademii Górniczo‑Hutniczej). W artykułach zamieszczonych w publikacji zaprezentowano najważniejsze zagadnienia związane z problematyką masowych mordów na Polakach zamieszkujących byłe województwa wschodnie II Rzeczypospolitej (głównie wołyńskie, lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie), poczynając od charakterystyki ideowych źródeł zaistniałych wydarzeń, a kończąc na próbie określenia liczby zamordowanych przez Ukraińców Polaków — mieszkańców byłych Kresów Wschodnich. Wszystkie artykuły wzajemnie się uzupełniają, tworząc pewną całość, logicznie uporządkowaną. Choć nie wyczerpują one problematyki ze względu na jej złożoność i zakres oraz ciągle jeszcze niezadowalający stan badań, to dają w miarę pełny obraz omawianej tragedii[…]

Książka składa się z czterech części. W pierwszej, zatytułowanej „Człowiek i metoda”, przedstawiamy rozumienie człowieka jako podmiotu przyjęte przez Kępińskiego na podstawie założeń ogólnej teorii systemów, podejście biologiczne i związaną z nimi teorię metabolizmu informacyjnego. Stanowi ono punkt wyjścia humanistycznego podejścia badawczego dotyczącego poznania drugiego człowieka. Podejście to opisujemy, wskazując na: teorię bezpośredniego poznawania cudzych stanów psychicznych, uznanie dialogu za paradygmat stosunku do drugiego człowieka oraz przyjęcie wewnętrznego, fenomenologicznego układu odniesienia. Część druga jest poświęcona wynikającemu z powyższego podejścia badawczego opisowi struktury świata fenomenologicznego. Zajmujemy się szczególnie takimi fenomenami, dotyczącymi struktury przeżyć, jak: „ja”, porządek czasowo-przestrzenny i wartościujący. Odwołując się do tych analiz, opiszemy fenomen indywidualności i tożsamości oraz wolność jako doświadczenie wolności. Część trzecia dotyczy miejsca człowieka w świecie, opisywanego z perspektywy etyczno-aksjologicznej. Dwa najważniejsze tutaj wątki to związki człowieka ze światem natury, ukazane głównie przez pryzmat zagadnienia moralności naturalnej oraz miejsce człowieka w cywilizacji technicznej, ukazane pod kątem płynących z niej zagrożeń prowadzących do dehumanizacji człowieka. Te rozważania przygotują nas do poszukiwania odpowiedzi na postawione w części czwartej pytanie o możliwość zła pod postacią dwudziestowiecznego ludobójstwa i istnienia obozów zagłady. Podejmujemy się wyjaśnienia ich mechanizmów, odwołując się zarówno do przemyśleń Kępińskiego, jak i do innych myślicieli.

Okres II wojny światowej na terenie wschodnich województw II Rzeczypospolitej zaznaczył się tragicznymi doświadczeniami w sposób nieporównywalny do jakiegokolwiek innego terytorium. O niewyobrażalnym wymiarze zła, jakie dotknęło Polaków zamieszkujących te tereny, świadczą skala, rodzaj i skutki tragedii, poczynając od represji okresu pierwszego Sowieta (wrzesień 1939—czerwiec 1941), poprzez okupację nazistowską (na różnych obszarach czas uzależniony od postępów ofensywy sowieckiej w 1943 roku), do pełnej sowietyzacji tych terytoriów od 1944 roku, ze szczególnym uwzględnieniem przesiedleń i deportacji w latach czterdziestych i pięćdziesiątych. Wojenna historia Kresów (południowo‑wschodnich terytoriów II RP) wpisuje się w tragedię setek tysięcy ludzi, kształtowanie tożsamości historycznej i wciąż nierozliczony wymiar zbrodni.

Autor przeprowadza analizę trzech rodzajów zbrodni: ludobójstwa, przeciwko ludzkości oraz wojennych z punktu widzenia możliwości ich popełnienia na skutek użycia broni nuklearnej. Artykuł składa się z: wprowadzenia (podrozdziały: broń masowego rażenia a broń nuklearna oraz międzynarodowe prawo karne), merytorycznego rozwinięcia oraz podsumowania, gdzie zaprezentowane zostały wnioski z przeprowadzonych badań. The author conducts the analysis of three kinds of crimes: genocide, crimes against humanity and war crimes from the point of view of the possibilities of their committing as a result of the use of nuclear weapon. The article consists of: introduction (sub-chapters: weapon of mass destruction vs. nuclear weapon, international criminal law), substantive analysis and summary where the conclusions after conducted research were presented.

"Literatura w języku polskim dotycząca kolektywizacji w Związku Radzieckim (1929—1932) i towarzyszącemu jej Wielkiemu Głodowi (1932—1933), który na Ukrainie spowodował śmierć około 4,5 mln ludzi, nie jest zbyt obszerna. Pierwsze próby charakterystyki problemu w odniesieniu do Ukrainy pojawiły się w polskiej literaturze naukowej w latach 80. i 90. ubiegłego wieku w pracach m.in. Czesława Rajcy, Wojciecha Materskiego, Ryszarda Torzeckiego, Piotra Eberhardta. Warto też wspomnieć o prawdopodobnie pierwszym po 1980 roku opracowaniu w języku polskim na temat tragedii chłopów ukraińskich w latach 1932—1933 historyka ukraińskiego Stephena Oleskiwa, opublikowanym w 1984 roku w bezdebitowym czasopiśmie „Obóz”, wydawanym od 1981 roku z inicjatywy Jerzego Targalskiego i Jana Malickiego. Sporo informacji na temat rzeczywistości wsi ukraińskiej w okresie międzywojennym pojawiło się w pracach historyków badających losy Polaków w ZSRR, w szczególności na Ukrainie, a także, choć w mniejszym zakresie, dzieje Kościoła katolickiego w okresie bolszewickim. Dużym krokiem naprzód w badaniach nad kolektywizacją i klęską głodu na wsi ukraińskiej były publikacje lubelskiego historyka młodszego pokolenia, Roberta Kuśnierza, zakończone wydaniem, wspomnianej już, pierwszej w Polsce w miarę pełnej monografii naukowej poświęconej interesującym nas problemom oraz opublikowany kilka lat później przez tego badacza zbiór polskich dokumentów dyplomatycznych na temat Wielkiego Głodu. Ciekawą pracą, obrazującą przeciętny stan wiedzy w Polsce międzywojennej na temat kolektywizacji na Ukrainie, jest monografia Olgi Olszewskiej: Ukraina radziecka w prasie polskiej w latach 1929—1939, wydana w 2009 roku w Toruniu. Podobną kwestię, w innym nieco aspekcie, poruszył w swym artykule Jan Jacek Bruski." (fragm.)

This article examines the use of Holocaust in the memory politics of Ukraineand Poland. In particular, the article deals with the commemorative practice,the Jewish Genocide problem study by the two countries Institutes of NationalRemembrance, the construction of memories places, the museums of Jew historyand the Holocaust creationin particular, and also the memory of the last in thecity place-marking space is compared. According to the authors, Poland is moreconsistent in the implementation of that memory politics model that is presentedas a collection of different nations memories, what is confirmed by the significantinclusion of the Holocaust in it., W artykule przeanalizowano problem wykorzystania Holocaustu w politycipamięci Ukrainy i Polski. Zwłaszcza, wyświetlono praktyki komemoracyjne,problem badania zagłady Żydów przez Instytuty Pamięci Narodowej obupaństw, pytanie stworzenia przez nich miejsc pamięci, stworzenia muzeówHistorii Żydów oraz Holocaustu, również porównywano wykorzystanie pamięcio nim w toponimii przestrzeni miast. Według autorów, Rzeczpospolita Polskajest bardziej konsekwentna w realizacji tego modelu polityki pamięci, który jestcałością pamięci różnych narodów oraz potwierdza się odzwierciedleniem w niejHolocaustu., У статті проаналізовано питання використання Голокосту в по-літиці пам’яті України й Польщі. Зокрема, розкрито їх комеморативніпрактики, проблему дослідження геноциду євреїв Інститутами націо-нальної пам’яті двох держав, питання зведення ними місць пам’ятей,створення музеїв історії євреїв та Голокосту зокрема, а також по-рівняно використання пам’яті про нього в топонімічному маркуванніпростору міст. На думку авторів, Республіка Польща більш послідовнав реалізації тієї моделі політики пам’яті, що постає як сукупністьпам’ятей різних націй, що підтверджується значним включенням внеї Голокосту.

Zasadniczym celem artykułu jest opisanie przyczyn i przebiegu masowej zbrodni dokonanej przez oddziały niemieckie na mieszkańcach Kostrzyna i okolic (Wielkopolska) w dniu 20 października 1939 r. oraz sprawozdanie z powojennych działań mających na celu doprowadzenie do uznania owej zbrodni za ludobójstwo. Wstępem do wskazanego zagadnienia jest pierwsza część artykułu, prezentująca ogólną charakterystykę zbrodniczej działalności Niemców podejmowanej w ramach Operacji „Tannenberg”, będącej częścią Generalnego Planu Wschodniego. Założeniem tego przedsięwzięcia było przygotowanie „przestrzeni życiowej” dla Niemców, w szczególności poprzez eksterminację warstw przywódczych polskiego społeczeństwa. Opracowanie wskazuje na formy działalności, sposoby dokonywania masowych mordów oraz podmioty odpowiedzialne za stronę wykonawczą. Analizowanym obszarem geograficznym jest tzw. „Kraj Warty”, w obrębie którego położone było miasto Kostrzyn. W artykule wskazano na podłoże historyczne zbrodni w Kostrzynie, jej podstawę prawną oraz przebieg „procesu” i egzekucji. Kluczową ostatnią część opracowania stanowi opis powojennych postepowań z lat 1967-2007, mających na celu ustalenie okoliczności zbrodni oraz wskazanie winnych jej popełnienia. The main objective of the article is to describe the reasons and the course of the mass atrocity committed by German troops against inhabitants of Kostrzyn and neighboring areas (Greater Poland) on October 20th, 1939, and to report on the post-war activities aimed at deeming this atrocity a genocide. The first part of the article, which is the introduction to the presented issue, presents the general characteristics of criminal actions undertaken by the Germans in the course of the „Tannenberg” operation, which was a part of the Generalplan Ost (General Plan East). The assumption of this plan was the preparation of the Lebensraum (living space) for the Germans, in particular through extermination of the upper class of the Polish society. The paper indicates the forms of operations, methods of committing mass atrocities and the subjects responsible for the execution side. The analyzed geographical location is the so-called „Reichsgau Wartheland” where the town of Kostrzyn was located. The article presents historical background of the atrocity in Kostrzyn, its legal basis and the course of the „lawsuit” and execution. The final key part of the study is the description of post-war proceedings from the years 1967-2007 aimed at establishing the circumstances of the atrocity and pointing out the parties responsible for committing it.

Tekst jest biogramem ks. Henryka Antoniego Szumana (1882-1939), polskiego wychowawcy i działacza niepodległościowego, patrioty zabitego przez Niemców dnia 2 października 1939 w Fordonie (obecnie - Bydgoszcz). Ks. Henryk Antoni Szuman jest Sługą Bożym Kościoła Rzymskokatolickiego. The text is the biography of father Henryk Antoni Szuman (1882), the Polish educator and the activist for independence, the patriot, who was killed by Germans in the 2th day of October 1939 in Fordon (presently - Bydgoszcz). father Henryk Antoni Szuman is the God Server of the Roman Catholic Church.

The text refers to "memory non-sites" scattered around Poland: empty plots of land, its past known only to locals. These are former concentration camps, mass graves, or kirkuts. History becomes a hypostasis here where palimpsest seems insufficient to describe their complicated nature. "Detritus" is also not an accurate notion. Recent developments in history may allow to see them as geological structures. Plaszow concentration camp will be a case study example. The author offers a metaphor borrowed from geology to describe its singularity: a prism. With this term she tries to analyse the nature of non-memory places as "refuse dumps" of "tectonic" forces of nature, history, politics, etc.