Search

Reptielen zijn in Nederland voor hun voortbestaan grotendeels afhankelijk van heide. Ze zijn bedreigd en hun leefgebied staat voortdurend onder druk. Voor de reptielen betekent dit: een ander heidebeheer. Deze bijdrage geeft aan welke overwegingen daarbij aan de orde zijn

In deze studie is bekeken welke veranderingen zijn opgetreden in plantengemeenschappen. De gegevens uit de Landelijke Vegetatie Databank (LVD) zijn gebruikt om trends in de soortensamenstelling van bepaalde plantengemeenschappen op te sporen. Vervolgens zijn deze trends gerelateerd aan veranderingen in de temperatuur. Hierdoor krijgen we inzicht in de kwetsbaarheid van de onderzochte plantengemeenschappen (en desbetreffende ecosystemen) voor klimaatverandering. De LVD bestaat momenteel uit meer dan 630.000 gedigitaliseerde vegetatieopnamen, gemaakt in de periode 1930-2012. De verandering in de soortensamenstelling van een aantal plantengemeenschappen is geanalyseerd voor de periode 1930-2010

Begrazing als beheervorm wordt breed toegepast in heidegebieden om op een betaalbare manier openheid van het landschap en variatie in levensgemeenschappen te handhaven. De wijze van uitvoering luistert daarbij nauw, maar goede inzichten in de effecten van graasdruk op insecten ontbraken tot nu toe. Dit artikel geeft de resultaten van een veldonderzoek naar de invloed van begrazingsintensiteit op de soortenrijkdom van sprinkhanen, Heidecicade, vlinders, zweefvliegen, bijen en mieren in Noord-Brabantse heideterreinen.

Jeneverbesstruwelen vormen een karakteristiek onderdeel van de heide- en stuifzandlandschappen van onze pleistocene zandgronden. Binnen de open struwelen van jeneverbes waren tot voor kort botanisch zeer waardevolle mosvegetaties aanwezig. De toekomst van de jeneverbesstruwelen en hun karakteristieke ondergroei is echter onzeker geworden. Dit heeft enerzijds te maken met de jeneverbesstruiken die verouderen en waar sedert ongeveer zestig jaar nauwelijks nog verjonging optreedt, en anderzijds met de ondergroei die is veranderd en verarmd door voortgaande successie en strooiselophoping.

Jeneverbesstruwelen vormen een karakteristiek onderdeel van de heide- en stuifzandlandschappen van onze pleistocene zandgronden. Binnen de open struwelen van jeneverbes waren tot voor kort botanisch zeer waardevolle mosvegetaties aanwezig. De toekomst van de jeneverbesstruwelen en hun karakteristieke ondergroei is echter onzeker geworden. Dit heeft enerzijds te maken met de jeneverbesstruiken die verouderen en waar sedert ongeveer zestig jaar nauwelijks nog verjonging optreedt, en anderzijds met de ondergroei die is veranderd en verarmd door voortgaande successie en strooiselophoping.

Heathlands in Europe reflect a long history of human activity and use. Through the ages heathlands have been of importance as (semi)agricultural areas, hunting territories and various other uses of mankind. This diversity of use has created a cultural diversity over the whole Atlantic area of Europe, from Portugal and Spain in the south to Norway in the north and from Germany in the east to Ireland in the west. Economy and ecology of heathlands does show us both the diversity in use all over Europe combining this with the newest insights in ecology and the Natura 2000 status most of these heathlands have got nowadays. Central theme is how to cover the costs of maintenance of these heathlands. Is their future in new types of commons, or do other types of land ownership using the revenues of heathland ecosystem services give better opportunities. The editors combine a broad variance in knowledge of heathlands varying from all aspects of ecology, land use, as well as economy.

De heidegebieden in Nederland herbergen een groot aantal habitattypen die in Europees opzicht erg waardevol zijn. Voorbeelden zijn droge en vochtige heide (H4030 en H4010), zandverstuivingen (H2330) en zwakgebufferde vennen (H3130). Deze heidegebieden liggen temidden van intensief gebruikt agrarisch gebied. Rechtstreeks gevolg hiervan lijkt dat karakteristieke faunasoorten van heidelandschappen nog steeds achteruit gaan in verspreiding. Een groeiend aantal beheerders experimenteert tegenwoordig met tijdelijke beakkering van kleine perceeltjes in of direct grenzend aan heideterreinen, met als doel de aan het heidelandschap verbonden diersoorten een grotere overlevingskans te geven. Daarnaast bestaan er bij beheerders vragen over het gewenste beheer van bestaande (extensieve) landbouwpercelen en wildakkers ten behoeve van de versterking van de natuurwaarden in nabij gelegen heidegebieden

In opdracht van de provincie Noord-Holland is onderzocht wat de aanleg van een Nationaal Tennis Centrum en een crematorium op het voormalige AZC-terrein nabij rijksweg A1 betekent voor het ecologisch functioneren van de hier geplande Natuurbrug Laarderhoogt. Er is ook onderzocht welke maatregelen eventuele negatieve effecten op het functioneren van het ecoduct kunnen mitigeren dan wel opheffen. Deze natuurbrug is net ten oosten van Bussum gepland en zal hier zowel de rijksweg A1 als de ten noorden daarvan gelegen Naarderstraat overspannen. Deze verbindingszone heeft als doel de natuurgebieden ten zuiden van de rijksweg (o.a. Bussummerheide, Westerheide, Zuiderheide) te verbinden met die ten noorden van de rijksweg (o.a. Blaricummerheide, Tafelbergheide)

Heathlands in Europe reflect a long history of human activity and use. Through the ages heathlands have been of importance as (semi)agricultural areas, hunting territories and various other uses of mankind. This diversity of use has created a cultural diversity over the whole Atlantic area of Europe, from Portugal and Spain in the south to Norway in the north and from Germany in the east to Ireland in the west. Economy and ecology of heathlands does show us both the diversity in use all over Europe combining this with the newest insights in ecology and the Natura 2000 status most of these heathlands have got nowadays. Central theme is how to cover the costs of maintenance of these heathlands. Is their future in new types of commons, or do other types of land ownership using the revenues of heathland ecosystem services give better opportunities. The editors combine a broad variance in knowledge of heathlands varying from all aspects of ecology, land use, as well as economy.

In opdracht van de provincie Noord-Holland is onderzocht wat de aanleg van een Nationaal Tennis Centrum en een crematorium op het voormalige AZC-terrein nabij rijksweg A1 betekent voor het ecologisch functioneren van de hier geplande Natuurbrug Laarderhoogt. Er is ook onderzocht welke maatregelen eventuele negatieve effecten op het functioneren van het ecoduct kunnen mitigeren dan wel opheffen. Deze natuurbrug is net ten oosten van Bussum gepland en zal hier zowel de rijksweg A1 als de ten noorden daarvan gelegen Naarderstraat overspannen. Deze verbindingszone heeft als doel de natuurgebieden ten zuiden van de rijksweg (o.a. Bussummerheide, Westerheide, Zuiderheide) te verbinden met die ten noorden van de rijksweg (o.a. Blaricummerheide, Tafelbergheide)

De verdamping is belangrijk voor het waterkwantiteitsbeheer van natte natuurgebieden. Het is echter nog onvoldoende bekend in welke mate vegetaties in dergelijke gebieden de transpiratie reduceren en in hoeverre dit gecompenseerd wordt door een toename van de evaporatie. Met lysimeters is voor drie korte vegetatietypen de potentiële verdamping en de verdamping onder erg natte omstandigheden bepaald. Het betreft vegetaties waarin dopheide, pijpestrootje en schraalgraslandsoorten domineren. Als referentie is de verdamping van gazongras gemeten. Deze is vergeleken met de referentie-verdamping berekend volgens de methode van Makkink. Vervolgens zijn voor de drie vegetatietypen gewasfactoren vastgesteld.

Het huidige beheer van droge heideterreinen is vooral ingegeven door veronderstellingen over historisch landgebruik en de angst voor vergrassing als gevolg van stikstofdepositie. Dit beheer leidt echter in onvoldoende mate tot het behoud van de biodiversiteit van heideterreinen. Daarom is een nieuwe benadering van het beheer nodig om heide als leefgebied van soorten van het bos- en heidelandschap te herstellen. Op basis van recent onderzoek presenteren we hier nieuwe inzichten in de oorzaken van ecologische knelpunten in heideterreinen en doen op grond hiervan aanbevelingen voor beheer en inrichting.

Geboeid door het verleden heeft de historische ecologie tot onderwerp, een vakgebied waaraan je steeds meer verslingerd raakt naarmate je dieper in de verhalen doordringt. De geschiedenis van natuur en landschap vormt de bakermat voor het bestaan en de identiteit van ieder mens, zo verwoordde Theo Spek (Rijksuniversiteit Groningen) onlangs in zijn inaugurele rede. In een achttal beschouwingen komt een geweldige verscheidenheid aan thema’s aan bod, vaak met verrassende inzichten en conclusies. Ieder hoofdstuk is geschreven door een student samen met een gerenommeerde vakgenoot. Hoe zag het Nederlandse landschap er uit aan het eind van de Middeleeuwen? Wat is de toekomst van de heiden in ons land? Hoe ontstonden onze vennen, de pelen op de grens van Brabant en Limburg, onze beemden in de uiterwaarden? In hoeverre is de natuur ons land eigenlijk wel maakbaar, en hoe kunnen we het beste omgaan om invasieve struiken in onze bossen. Allemaal vragen waarop getracht wordt een antwoord te vinden.

In deze bijdrage komen de droge heiden van de Veluwe aan bod. Waarbij aan de hand van twee studiegebieden een nauwgezette analyse van het heidelandschap gepresenteerd wordt. Van de voormalig woeste gronden zijn eigenlijk alleen de allerarmste gronden bewaard gebleven. Voor twee gebieden in de Veluwerand wordt een analyse gegeven: regio Epe - Emst - Gortel - Tongeren - Woldberg (circa 8.000 ha) en Hoenderloo - Otterlo - Wekerom - Kootwijkerbroek - Harskamp (circa 6.500 ha).

Geboeid door het verleden heeft de historische ecologie tot onderwerp, een vakgebied waaraan je steeds meer verslingerd raakt naarmate je dieper in de verhalen doordringt. De geschiedenis van natuur en landschap vormt de bakermat voor het bestaan en de identiteit van ieder mens, zo verwoordde Theo Spek (Rijksuniversiteit Groningen) onlangs in zijn inaugurele rede. In een achttal beschouwingen komt een geweldige verscheidenheid aan thema’s aan bod, vaak met verrassende inzichten en conclusies. Ieder hoofdstuk is geschreven door een student samen met een gerenommeerde vakgenoot. Hoe zag het Nederlandse landschap er uit aan het eind van de Middeleeuwen? Wat is de toekomst van de heiden in ons land? Hoe ontstonden onze vennen, de pelen op de grens van Brabant en Limburg, onze beemden in de uiterwaarden? In hoeverre is de natuur ons land eigenlijk wel maakbaar, en hoe kunnen we het beste omgaan om invasieve struiken in onze bossen. Allemaal vragen waarop getracht wordt een antwoord te vinden.

In deze bijdrage komen de droge heiden van de Veluwe aan bod. Waarbij aan de hand van twee studiegebieden een nauwgezette analyse van het heidelandschap gepresenteerd wordt. Van de voormalig woeste gronden zijn eigenlijk alleen de allerarmste gronden bewaard gebleven. Voor twee gebieden in de Veluwerand wordt een analyse gegeven: regio Epe - Emst - Gortel - Tongeren - Woldberg (circa 8.000 ha) en Hoenderloo - Otterlo - Wekerom - Kootwijkerbroek - Harskamp (circa 6.500 ha).

Droge heischrale graslanden zijn zeer gevoelig voor verzuring en vermesting als gevolg van atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen. De stikstofdepositie neemt de laatste jaren iets af, maar tegelijk blijken stikstofaccumulatie en verzuring in de bodem van grotere betekenis te zijn dan eerst gedacht. Dit blijkt zelfs reden te zijn om de ‘critial loads’ of kritische depositiewaarden bij te stellen, zoals onlangs in Europees verband is gebeurd. De auteurs wijzen er daarbij op dat ook bij verdergaande, noodzakelijke verlaging van de stikstofdepositie aanvullende herstelmaatregelen nodig zullen zijn voor behoud of herstel van droge heischrale graslanden

De gevolgen van klimaatverandering op de terrestrische natuur en mogelijke adaptatiemaatregelen zijn in dit rapport geconcretiseerd voor de provincie Noord-Brabant. Modellering van interactie tussen bodem en vegetatie onder invloed van klimaatverandering maakt knelpunten in abiotische kwaliteit zichtbaar. Deze resultaten van abiotische modellering zijn gebruikt als input in de modellering van de uitwisseling van dieren tussen natuurgebieden. Hiermee komen sterke en kwetsbare plekken in de ruimtelijke samenhang naar voren. Met hulp van vertegenwoordigers van de praktijk van natuurbescherming in Brabant is gewerkt aan adaptatiestrategieën. Voor vochtige graslanden, heidesystemen en bossen zijn adaptatiestrategieën ontwikkeld, met beheermaatregelen voor verbetering van abiotische kwaliteit tot ruimtelijke maatregelen voor verbetering van ruimtelijke samenhang op regionaal tot internationaal niveau. Bestaand beleid en beheer voor natuur in Noord-Brabant sluit goed aan op de nieuwe opgaven door klimaatverandering.

In het kader van het Inpassingsplan Buitenring Parkstad Limburg is een second opinion uitgevoerd van de 'Passende beoordeling Natura 2000-gebied Geleenbeekdal' en 'Passende beoordeling Natura 2000-gebied Brunssummerheide en Teverener Heide', beide uitgebracht door de provincie Limburg. De conclusies van beide rapportages over mogelijk optredende significante effecten zijn onhoudbaar. Onvoldoende nadruk wordt gelegd op de uitzonderlijke betekenis van de beoordeelde natuurgebieden en hun betekenis voor het behalen van de landelijke Natura 2000-doelen. De modellering van hydrologische effecten is onbetrouwbaar. Te weinig inzicht wordt gegeven in de modellering van stikstofdepositie en onduidelijk blijft welke bijdrage aan de stikstofdepositie door de geplande Buitenring wordt veroorzaakt. Het kan al met al niet worden uitgesloten dat de Buitenring significant negatieve effecten heeft op de habitattypen in de Brunssummerheide en het Geleenbeekdal.

Een van de oudste voorbeelden van voormalige landbouwgronden die na het beëindigen van het agrarische bedrijf in begrazing zijn genomen is te vinden in de Baronie Cranendonck. Het gebied is gelegen in de bovenloop van de Strijper Aa ten zuiden van Eindhoven en ten westen van Soerendonk (NB). Het object Cranendonck betreft een ca. 100 ha groot complex bestaande uit voormalige akkers (o.a. maïs en rogge), een enkele kunstweide, restanten heide of stuifzand en bos van voornamelijk Pinus sylvestris. Bodemkundig gesproken bestaat het gebied uit een complex van gooreerdgronden, podzolgronden en stuifzandgronden in een beekdallandschap. Het gebied is meteen na de laatste oogst in 1972 integraal in begrazing genomen met aanvankelijk 24, aflopend naar -tegenwoordig nog 10 IJslandse pony's. De landbouwgronden kwamen daarmee 40 à 50 jaar nadat ze in cultuur waren gebracht al weer terug aan de natuur. Het beheer wordt uitgevoerd door het Staatsbosbeheer ( Boswachterij de Kempen).

Een van de oudste voorbeelden van voormalige landbouwgronden die na het beëindigen van het agrarische bedrijf in begrazing zijn genomen is te vinden in de Baronie Cranendonck. Het gebied is gelegen in de bovenloop van de Strijper Aa ten zuiden van Eindhoven en ten westen van Soerendonk (NB). Het object Cranendonck betreft een ca. 100 ha groot complex bestaande uit voormalige akkers (o.a. maïs en rogge), een enkele kunstweide, restanten heide of stuifzand en bos van voornamelijk Pinus sylvestris. Bodemkundig gesproken bestaat het gebied uit een complex van gooreerdgronden, podzolgronden en stuifzandgronden in een beekdallandschap. Het gebied is meteen na de laatste oogst in 1972 integraal in begrazing genomen met aanvankelijk 24, aflopend naar -tegenwoordig nog 10 IJslandse pony's. De landbouwgronden kwamen daarmee 40 à 50 jaar nadat ze in cultuur waren gebracht al weer terug aan de natuur. Het beheer wordt uitgevoerd door het Staatsbosbeheer ( Boswachterij de Kempen).

De gevolgen van klimaatverandering op de terrestrische natuur en mogelijke adaptatiemaatregelen zijn in dit rapport geconcretiseerd voor de provincie Noord-Brabant. Modellering van interactie tussen bodem en vegetatie onder invloed van klimaatverandering maakt knelpunten in abiotische kwaliteit zichtbaar. Deze resultaten van abiotische modellering zijn gebruikt als input in de modellering van de uitwisseling van dieren tussen natuurgebieden. Hiermee komen sterke en kwetsbare plekken in de ruimtelijke samenhang naar voren. Met hulp van vertegenwoordigers van de praktijk van natuurbescherming in Brabant is gewerkt aan adaptatiestrategieën. Voor vochtige graslanden, heidesystemen en bossen zijn adaptatiestrategieën ontwikkeld, met beheermaatregelen voor verbetering van abiotische kwaliteit tot ruimtelijke maatregelen voor verbetering van ruimtelijke samenhang op regionaal tot internationaal niveau. Bestaand beleid en beheer voor natuur in Noord-Brabant sluit goed aan op de nieuwe opgaven door klimaatverandering.

In het kader van het Inpassingsplan Buitenring Parkstad Limburg is een second opinion uitgevoerd van de 'Passende beoordeling Natura 2000-gebied Geleenbeekdal' en 'Passende beoordeling Natura 2000-gebied Brunssummerheide en Teverener Heide', beide uitgebracht door de provincie Limburg. De conclusies van beide rapportages over mogelijk optredende significante effecten zijn onhoudbaar. Onvoldoende nadruk wordt gelegd op de uitzonderlijke betekenis van de beoordeelde natuurgebieden en hun betekenis voor het behalen van de landelijke Natura 2000-doelen. De modellering van hydrologische effecten is onbetrouwbaar. Te weinig inzicht wordt gegeven in de modellering van stikstofdepositie en onduidelijk blijft welke bijdrage aan de stikstofdepositie door de geplande Buitenring wordt veroorzaakt. Het kan al met al niet worden uitgesloten dat de Buitenring significant negatieve effecten heeft op de habitattypen in de Brunssummerheide en het Geleenbeekdal.

Dit rapport schets het recreatief gebruik van de Sysselt en de Ginkelse Heide. Het onderzoek laat zien dat de Sysselt vooral bezocht wordt door mensen uit de directe omgeving. Veel van hen komen zeer regelmatig in het gebied. De Ginkelse Heide wordt ook bezocht door mensen uit de omgeving, maar ook door bezoekers die van verder weg komen. Het gebied wordt gebruikt voor een hele reeks van recreatie activiteiten.

organisaties en recreatiebedrijven te onderzoeken. Om de economische betekenis van deze marktbare baten te bepalen, gaan we uit van de netto toegevoegde waarde (NTW) van deze organisaties. Op basis van de jaarverslagen kan de NTW voor natuurbeherende organisaties geschat worden op ca. 350 euro per ha en 180 miljoen euro per jaar. Deze NTW wordt voor een groot gedeelte bepaald door subsidies, bijdragen van de overheid en bijdragen van de postcodeloterij. De economische betekenis van de marktbare baten van de recreatiesector - voor zover deze een relatie vertoont met de EHS - wordt in deze studie bepaald door het berekenen van de werkgelegenheid/NTW van de recreatiebedrijven. In dit onderzoek wordt voor recreatiebedrijven (restaurants, cafés en verblijfsrecreatie) empirisch aangetoond dat bij bedrijven die in de buurt liggen van bossen en kust meer personen werkzaam zijn dan bij bedrijven die deze typen natuur niet in de buurt hebben liggen. Het effect is echter voor het gemiddelde recreatiebedrijf gering. Het uitbreiden van natuur heeft dus maar een gering effect op de NTW in de recreatiesector. Onder de categorie bossen vallen in dit onderzoek onder andere cultuurhistorische bossen, natuurbossen en heiden. De kust bestaat uit kwelders, schorren en open duinen. In de analyse is zowel de afstand tot de EHS als de oppervlakte natuur meegenomen. Minder natuur in de directe omgeving van het recreatiebedrijf laat een afnemend effect zien op het aantal werkzame personen bij recreatiebedrijven. Er is in dit onderzoek niet gekeken naar ondernemerschap als verklarende factor.

organisaties en recreatiebedrijven te onderzoeken. Om de economische betekenis van deze marktbare baten te bepalen, gaan we uit van de netto toegevoegde waarde (NTW) van deze organisaties. Op basis van de jaarverslagen kan de NTW voor natuurbeherende organisaties geschat worden op ca. 350 euro per ha en 180 miljoen euro per jaar. Deze NTW wordt voor een groot gedeelte bepaald door subsidies, bijdragen van de overheid en bijdragen van de postcodeloterij. De economische betekenis van de marktbare baten van de recreatiesector - voor zover deze een relatie vertoont met de EHS - wordt in deze studie bepaald door het berekenen van de werkgelegenheid/NTW van de recreatiebedrijven. In dit onderzoek wordt voor recreatiebedrijven (restaurants, cafés en verblijfsrecreatie) empirisch aangetoond dat bij bedrijven die in de buurt liggen van bossen en kust meer personen werkzaam zijn dan bij bedrijven die deze typen natuur niet in de buurt hebben liggen. Het effect is echter voor het gemiddelde recreatiebedrijf gering. Het uitbreiden van natuur heeft dus maar een gering effect op de NTW in de recreatiesector. Onder de categorie bossen vallen in dit onderzoek onder andere cultuurhistorische bossen, natuurbossen en heiden. De kust bestaat uit kwelders, schorren en open duinen. In de analyse is zowel de afstand tot de EHS als de oppervlakte natuur meegenomen. Minder natuur in de directe omgeving van het recreatiebedrijf laat een afnemend effect zien op het aantal werkzame personen bij recreatiebedrijven. Er is in dit onderzoek niet gekeken naar ondernemerschap als verklarende factor.

De afgelopen decennia is er in de meeste heideterreinen in ons land op grote en kleinere schaal geplagd. Doel hiervan is het terugzetten van vergrassing en het afvoeren van voedingsstoffen mede afkomstig uit atmosferische depositie. Oude heide op een lange tijd ongestoorde bodem is nu zo schaars geworden

In opdracht van Stichting Het Gooisch Natuurreservaat is in 2007-2008 het gebruik van Natuurbrug Zanderij Crailoo door mens en dier onderzocht. De natuurbrug vormt een schakel tussen bos-/heidegebieden in het Gooi en is ook voor recreanten toegankelijk. Alle middelgrote en grote zoogdiersoorten die tijdens het onderzoek in de omgeving van de natuurbrug zijn geregistreerd, zijn ook op de natuurbrug aangetroffen. Daarnaast zijn op de natuurbrug zes soorten amfibieën en twee soorten reptielen geregistreerd. De amfibieën zijn in de hoogste aantallen gevonden rond de op de natuurbrug aangelegde poelen en op plaatsen met dekking-biedende begroeiingen. De reptielen, hoewel nog beperkt in aantal, zijn zowel in de heischrale vegetaties op het zuidelijk deel van de natuurbrug aangetroffen als in de zone met struweel en ruigten. De mens maakt in grote aantallen gebruik van het fiets-/voetpad en ruiterpad. Op basis van de bevindingen van het onderzoek zijn aanbevelingen uitgewerkt voor inrichting en beheer van de natuurbrug.