Search

In dit artikel staat centraal in hoeverre arbeidsongevallen met lichamelijk en geestelijk letsel samengaan met verzuim van werknemers. Hiervoor zijn analyses uitgevoerd op een groot databestand met gegevens van 10.075 Nederlandse werknemers. Dit bestand is representatief voor alle werknemers in Nederland wat betreft geslacht, leeftijd en bedrijfssector. Uit het onderzoek blijkt dat werknemers die in de afgelopen twaalf maanden een arbeidsongeval hebben meegemaakt dat leidde tot geestelijk letsel, in dat jaar langduriger verzuimden dan werknemers die geen arbeidsongeval hadden meegemaakt of een arbeidsongeval meemaakten dat leidde tot lichamelijk letsel. Verder lijken werknemers met geestelijk letsel door een arbeidsongeval hun verzuim als gevolg van dat ongeval lager in te schatten dan gerechtvaardigd is. Werknemers met lichamelijk letsel door een arbeidsongeval schatten hun verzuim wel goed in.

In de Monitor Arbeidsongevallen, die sinds 2002 jaarlijks wordt gepubliceerd, staan nationale kerncijfers over arbeidsongevallen, trends en een vergelijking met de Europese cijfers. De Monitor is onder meer bedoeld als informatiebron voor de overheid en het bedrijfsleven. De gegevens over arbeidsongevallen op jaarbasis bieden echter weinig mogelijkheden voor een betrouwbare nadere analyse per sector, waardoor de geboden informatie voor gebruik in sectoren te algemeen wordt gevonden. In opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid daarom de onderhavige aparte rapportage opgesteld met sectorprofielen voor arbeidsongevallen op basis van cijfers over meerdere jaren. Daarvoor is gebruik gemaakt van de Enquête Beroepsbevolking (EBB) van het CBS en het Letsel Informatie Systeem (LIS) van Consument en Veiligheid. Uit de cijfers blijkt onder meer dat de meeste ongevallen met lichamelijk letsel en verzuim plaatsvinden in de industrie en delfstofwinning (24%), de bouwnijverheid (14%) en de handel (13%). De kans op een arbeidsongeval met lichamelijk letsel en verzuim per 100.000 werkenden is significant gedaald met gemiddeld 5% per jaar. In de horeca en het onderwijs zijn niet significante stijgende trends zichtbaar. In de industrie, de handel en in de categorie ‘overige sectoren’ is een significant dalende trend te zien in de kans op een arbeidsongeval met lichamelijk letsel en verzuim. Deze rapportage is een bijlage bij de Monitor Arbeidsongevallen 2005.

Uit gegevens blijkt dat bijna de helft van de volwassen Nederlandse populatie overgewicht heeft en ruim 10 % obees is. Het doel van de onderhavige studie is na te gaan of Nederlandse werknemers met overgewicht of obesitas een hogere verzuimfrequentie en een langere verzuimduur hebben dan werknemers met een normaal gewicht, en de invloed van sportdeelname hierop. Uit de resultaten blijkt dat werknemers met overgewicht alleen een significant hogere middellange verzuimfrequentie hebben dan werknemers met een normaal gewicht. Obese werknemers verzuimden 14 dagen per jaar meer dan werknemers met een normaal gewicht. Ook de middellange en lange verzuimfrequentie lagen significant hoger. De verschillen tussen werknemers met obesitas en een normaal gewicht waren groter bij hen die niet regelmatig sportten. De interactie tussen BMI (Body Mass Index) en regelmatige sportdeelname was alleen significant voor het lange verzuim. De algemene conclusie luidt dat obese werknemers vaker en langer verzuimen, vooral wanneer zij niet regelmatig sporten.

Gedrag is een factor die herstel sterk kan bevorderen en ziekteverzuim kan bekorten. Het beïnvloeden van re-integratiegedrag is dan ook een van de kernactiviteiten van bedrijfsartsen en verzekeringsartsen. Het leveren van een positieve bijdrage aan het herstelgedrag is niet alleen goed voor het individuele welzijn van de cliënt, maar ook voor het collectieve financiële en maatschappelijke belang.

Ongunstige arbeidsomstandigheden veroorzaken twee tot vier procent van de totale ziektelast in Nederland. Hoge werkdruk, blootstelling aan schadelijke stoffen (inclusief passief roken) en beeldschermwerk zijn de ongunstigste arbeidsomstandigheden. Zij zorgen voor veel ziektelast door burn-out, de chronische luchtwegaandoening COPD, longkanker en klachten van arm, nek en schouder (KANS). Het RIVM laat in dit rapport zien welke arbeidsgerelateerde aandoeningen veel ziektelast in Nederland veroorzaken. Deze gegevens bieden aanknopingspunten voor verder onderzoek en voor maatregelen om de ziektelast door deze aandoeningen te verminderen. Dat is niet alleen goed voor werknemers en werkgevers, maar ook voor de volksgezondheid en de samenleving in haar geheel. In eerdere ziektelastberekeningen van de wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is de arbeidsgerelateerde ziektelast in Nederland sterk onderschat. In Nederland veroorzaken niet zozeer de "klassieke" risico's en aandoeningen, zoals slechthorendheid door lawaai en arbeidsongevallen, de meeste ziektelast. Juist "nieuwe" aandoeningen, zoals burn-out en KANS, leiden hiertoe, en die zijn niet meegenomen in de WHO-schattingen. Behalve negatieve effecten op de gezondheid hebben ongunstige arbeidsomstandigheden een nadelig effect op de arbeidsproductiviteit, het ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. In theorie blijkt het mogelijk om deze effecten te berekenen. Het is aan te bevelen om uit te zoeken of dit in de praktijk haalbaar is.

Objectives: The aim of the study was to evaluate the effectiveness of two brief preventive stress reduction programs - a cognitive focused program and a combined intervention of physical exercise and relaxation - on sickness absence in stressed and non-stressed employees working in various jobs in a telecom company. Methods: The study was designed as an a priori randomized trial and the follow-up period for sickness absence was 1 year. Sickness absence data of 242 employees were analyzed with respect to spells of sickness (frequency, incidence rate), days (length, duration) and time between intervention and first subsequent absent spell. Results: For stressed employees this study suggests that the illness burden represented by absenteeism is not affected by the interventions. There is no substantial difference in effectiveness between the cognitive and physical interventions. However, in comparison with the physical intervention the cognitive intervention decreases the period between the intervention and the first recurrence of a sick leave period with 144 days (marginal significant). Conclusion: The illness burden represented by absenteeism is effected in detail but not substantially by the interventions. © Springer-Verlag 2006.

In 1998 is de overheid gestart met het afsluiten van arboconvenanten met hoogrisico-bedrijfstakken ter vermindering van een aantal arborisico's. In 2007 is het laatste arboconvenant beëindigd. Om de meerwaarde van de arboconvenanten vast te stellen, zijn analyses uitgevoerd op basis van bestaand cijfermateriaal. De probleemstelling is uitgewerkt in een aantal onderzoeksvragen, te weten: is er (en zo ja, in hoeverre is er) in convenantsectoren, mede ten opzichte van niet-convenantsectoren, sinds de inzet van het arboconvenantenbeleid in 1999 sprake van een significant hogere: (a) dynamiek van het arbobeleid? (b) afname van de mate waarin werknemers zijn blootgesteld aan arbeidsrisico's? (c) afname van klachten en gezondheidsproblemen. In de analyses zijn de gegevens uit de convenantsectoren vergeleken met de gegevens uit de niet-convenantsectoren. Het onderzoek heeft betrekking op zeven thema's waarover in de convenanten afspraken zijn gemaakt: fysieke belasting, RSI, werkdruk/psychosociale belasting, agressie en geweld, geluid, allergenen en oplosmiddelen. De hoofdconclusie uit dit onderzoek luidt dat arbomaatregelen méér genomen worden in convenantsectoren dan in niet-convenantsectoren, dat de ontwikkeling van blootstelling aan risicofactoren in een aantal gevallen weliswaar statistisch significante, maar alleen zeer kleine effecten in de verwachte richting laat zien, en dat de ontwikkeling van klachten in de twee groepen over de tijd vergelijkbaar is.

Objectives: The aim of the study was to evaluate the effectiveness of two brief preventive stress reduction programs - a cognitive focused program and a combined intervention of physical exercise and relaxation - on sickness absence in stressed and non-stressed employees working in various jobs in a telecom company. Methods: The study was designed as an a priori randomized trial and the follow-up period for sickness absence was 1 year. Sickness absence data of 242 employees were analyzed with respect to spells of sickness (frequency, incidence rate), days (length, duration) and time between intervention and first subsequent absent spell. Results: For stressed employees this study suggests that the illness burden represented by absenteeism is not affected by the interventions. There is no substantial difference in effectiveness between the cognitive and physical interventions. However, in comparison with the physical intervention the cognitive intervention decreases the period between the intervention and the first recurrence of a sick leave period with 144 days (marginal significant). Conclusion: The illness burden represented by absenteeism is effected in detail but not substantially by the interventions. © Springer-Verlag 2006.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft TNO gevraagd om op basis van de NEA secundaire analyses uit te voeren rond het thema zwangerschap en werk. Met als doel, na te gaan in welke mate zwangere werknemers voorlichting krijgen over werken tijdens de zwangerschap en of er voor hen maatregelen worden getroffen. Bovendien is gekeken hoe hoog het ziekteverzuim onder zwangere werknemers is, met welke klachten zij verzuimen, en in hoeverre deze klachten (mede) het gevolg van het werk zijn. Belangrijke conclusies uit het rapport zijn dat 25% van de zwangere medewerkers voorlichting krijgt over werken tijdens de zwangerschap en bij 33% maatregelen worden getroffen. Van de zwangere vrouwen verzuimt 60%, als vrouwen voorlichting hebben gehad halveert de kans dat zij verzuimen.

Objectives: To study work-related physical and psychosocial risk factors for sick leave among patients who have visited their general practitioner for neck or upper extremity complaints. Methods: Three hundred and forty two patients with neck or upper extremity complaints completed self-report questionnaires at baseline and after 3 months. Cox regression models were used to investigate the association between work-related risk factors and sick leave (i.e., lost days from work due to neck or upper extremity complaints in 3 months). Effect modification by sick leave at baseline, sex, worrying and musculoskeletal co-morbidity was evaluated by adding product terms to the regression models. Results: In the subgroup of patients who scored high on the pain copying scale "worrying" the hazard ratio of sick leave was 1.32 (95% CI 1.07-1.62) per 10% increase in heavy physical work. The subgroup of patients who were sitting for long periods of time had a reduced risk of sick leave as compared to patients who did not spend a lot of time sitting, again only in patients who scored high on the pain coping scale "worrying" (adjusted HR = 0.17, 95%-CI 0.04-0.72). Other work-related risk factors were not significantly related to sick leave. Conclusions: Heavy physical work increased the risk of sick leave and prolonged sitting reduced the risk of sick leave in a subgroup of patients who worried much about their pain. Additional large longitudinal studies of sufficiently large size among employees with neck or upper extremity complaints are needed to confirm our results. © Springer-Verlag 2007.

Het doel van dit onderzoek is meer inzicht krijgen in een mogelijk causaal verband tussen echtscheiding en ziekteverzuim. Daarvoor is een (inter)nationale literatuuranalyse gedaan en statistisch onderzoek met gegevens van het CBS. De literatuurstudie wijst in een richting van een mogelijke samenhang tussen echtscheiding en (hoger) ziekteverzuim. Daarbij lijken mannen wat meer in het nadeel te zijn dan vrouwen. Wat betreft het effect van de aanwezigheid van kinderen en het effect van leeftijd in een echtscheidingssituatie, is lastig een uitspraak te doen vanwege inconsistent(er)e bewijsvoering. Ook uit het statistisch onderzoek komt naar voren dat bij echtscheiding het ziekteverzuim toeneemt. In de periode na echtscheiding daalt het ziekteverzuim. Er is ook inzichtelijk gemaakt dat de hoogte van het verzuim samenhangt met enkele achtergrondkenmerken. Van met name een jonge leeftijd bij vrouwen en/of een niet-westers allochtone afkomst bij vrouwen lijkt een ‘eigen' sterk verzuimverhogend effect uit te gaan voorafgaand aan de echtscheiding.

Eind 2005 voerden TNO, het CBS en TNS NIPO de tweede Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) uit, in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). In 2003 vond een eerste meting plaats, onder ruim 10.000 werknemers. In 2005 steeg dit aantal tot ruim 23.000 werknemers. De omvang en representativiteit van de NEA maken het mogelijk om diverse branches te profileren op uiteenlopende arbeidsrisico's, zoals werkdruk, agressie, fysieke belasting, gevaarlijke stoffen, lawaai etc. Ook komen effecten van deze arbeidsrisico's aan bod, zoals werkstress, RSI, verzuim en bedrijfsongevallen. De NEA signaleert trends, brengt risicogroepen in kaart en vormt een nationale referentie voor onderzoeken in het kader van arboconvenanten. Deze publicatie vormt de methodologische verantwoording bij de tweede meting van de NEA en biedt tevens een overzicht van de eerste resultaten in tabelvorm.

Deze monitor bevat gegevens over dodelijke en ernstige arbeidsongevallen en arbeidsongevallen met letsel en verzuim in Nederland in 2004. In 2004 hebben naar schatting 85.000 arbeidsongevallen plaatsgevonden met letsel en verzuim als gevolg. Naar schatting zijn 3.200 slachtoffers van een arbeidsongeval na behandeling op de afdeling Spoedeisende Hulp opgenomen in het ziekenhuis. Het aantal arbeidsongevallen met dodelijke afloop bedroeg in 2004 83. Deze gegevens over 2004 worden in dit rapport aangevuld met een uitgebreide vergelijking van de gegevens over de jaren 2000 tot en met 2004. In de Monitor Arbeidsongevallen 2004 is tevens extra aandacht voor: arbeidsongevallen in het verkeer; de materiele en immateriële kosten van arbeidsongevallen; arbeidsongevallen in de landbouw en visserij; arbeidsongevallen in de sector "vervoer, opslag en communicatie". De gegevens over 2004 worden in de monitor aangevuld met een vergelijking van de gegevens over de jaren 2000 tot en met 2003.

Deze factsheet geeft antwoorden op de meeste vragen van werkgevers die jongeren met een lichamelijke, psychische of verstandelijke beperking in dienst willen nemen of al in dienst hebben. Voor deze laatste groep wordt ook het devies gegeven: "gewoon waar het kan, speciaal waar het moet". Want in veel zaken is een jongere met een beperking een werknemer als iedere andere. Aan bod komen de volgende onderwerpen: -Wat moet de werkgever regelen voor dat een jonggehandicapte in het bedrijf geïntroduceerd wordt. Dat wil zeggen dat de juiste kennis over de jonge werknemer op de juiste plaats in het bedrijf moet zijn; -Externe begeleiding voor het bedrijf en waar aanvullende deskundigheid te vinden is. -Begeleiding door het bedrijf. -Wet-en regelgeving. -Voordelen en kosten/baten. -Problemen oplossen. -Arbeidsomstandigheden en werkaanpassingen. -Wat te doen bij ziekteverzuim. -Stages en leerwerkplekken. -Scholing en loopbaan. -Verzekeringen en aansprakelijkheid en tenslotte worden ervaringen van andere werkgevers gegeven. De factsheet bevat ook informatie over belangrijke instanties waarmee jonggehandicapten werknemers en hun werkgever mee te maken hebben.

Deze factsheet geeft antwoorden op de meeste vragen van werkgevers die jongeren met een lichamelijke, psychische of verstandelijke beperking in dienst willen nemen of al in dienst hebben. Voor deze laatste groep wordt ook het devies gegeven: "gewoon waar het kan, speciaal waar het moet". Want in veel zaken is een jongere met een beperking een werknemer als iedere andere. Aan bod komen de volgende onderwerpen: -Wat moet de werkgever regelen voor dat een jonggehandicapte in het bedrijf geïntroduceerd wordt. Dat wil zeggen dat de juiste kennis over de jonge werknemer op de juiste plaats in het bedrijf moet zijn; -Externe begeleiding voor het bedrijf en waar aanvullende deskundigheid te vinden is. -Begeleiding door het bedrijf. -Wet-en regelgeving. -Voordelen en kosten/baten. -Problemen oplossen. -Arbeidsomstandigheden en werkaanpassingen. -Wat te doen bij ziekteverzuim. -Stages en leerwerkplekken. -Scholing en loopbaan. -Verzekeringen en aansprakelijkheid en tenslotte worden ervaringen van andere werkgevers gegeven. De factsheet bevat ook informatie over belangrijke instanties waarmee jonggehandicapten werknemers en hun werkgever mee te maken hebben.

Deze monitor bevat gegevens over dodelijke en ernstige arbeidsongevallen en arbeidsongevallen met letsel en verzuim in Nederland in 2004. In 2004 hebben naar schatting 85.000 arbeidsongevallen plaatsgevonden met letsel en verzuim als gevolg. Naar schatting zijn 3.200 slachtoffers van een arbeidsongeval na behandeling op de afdeling Spoedeisende Hulp opgenomen in het ziekenhuis. Het aantal arbeidsongevallen met dodelijke afloop bedroeg in 2004 83. Deze gegevens over 2004 worden in dit rapport aangevuld met een uitgebreide vergelijking van de gegevens over de jaren 2000 tot en met 2004. In de Monitor Arbeidsongevallen 2004 is tevens extra aandacht voor: arbeidsongevallen in het verkeer; de materiele en immateriële kosten van arbeidsongevallen; arbeidsongevallen in de landbouw en visserij; arbeidsongevallen in de sector "vervoer, opslag en communicatie". De gegevens over 2004 worden in de monitor aangevuld met een vergelijking van de gegevens over de jaren 2000 tot en met 2003.

Eind 2005 voerden TNO, het CBS en TNS NIPO de tweede Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) uit, in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). In 2003 vond een eerste meting plaats, onder ruim 10.000 werknemers. In 2005 steeg dit aantal tot ruim 23.000 werknemers. De omvang en representativiteit van de NEA maken het mogelijk om diverse branches te profileren op uiteenlopende arbeidsrisico's, zoals werkdruk, agressie, fysieke belasting, gevaarlijke stoffen, lawaai etc. Ook komen effecten van deze arbeidsrisico's aan bod, zoals werkstress, RSI, verzuim en bedrijfsongevallen. De NEA signaleert trends, brengt risicogroepen in kaart en vormt een nationale referentie voor onderzoeken in het kader van arboconvenanten. Deze publicatie vormt de methodologische verantwoording bij de tweede meting van de NEA en biedt tevens een overzicht van de eerste resultaten in tabelvorm.

Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid staan volop in de belangstelling. Op 1 april 2002 is de Wet verbetering Poortwachter ingevoerd, het nieuwste middel om de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers in het management van verzuim- en reïntegratievraagstukken te accentueren. In veel arbeidsorganisaties maakt het verzuim- en reïntegratiebeleid tegenwoordig integraal deel uit van het HRM- of personeelsbeleid. Inzetbaarheid, daar gaat het allemaal om. Dit hoofdstuk uit het Jaarboek Personeelsmanagement is opgebouwd uit drie onderdelen. De resultaten van een enquête onder een steekproef uit de abonnees van de Gids voor Personeelsmanagement worden in de paragraaf 'Marktcijfers' besproken. De resultaten van deze Jaarboek-enquête zullen op enkele aspecten worden vergeleken met de resultaten uit eerder TNO-onderzoek. In de paragraaf 'Paneldiscussie' is het verslag opgenomen van een paneldiscussie met deskundigen uit wetenschap en arbeidsorganisaties. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een bespiegeling op trends en ontwikkelingen.

Dit artikel geeft een overzicht van de kosten en baten van een in-company bedrijfsfitnessprogramma bij een middelgrote organisatie (circa 2000 werknemers) met veel zittend werk, in de twee jaren na de start van het programma. De kosten van bedrijfsfitness bleken niet gecompenseerd te worden door een reductie in verzuimkosten. Mogelijk speelde een lage participatiegraad (13%) en selectiebias op baseline (door een verschil in verzuim tussen deelnemers en niet-deelnemers) hierbij een rol. Aanbevolen wordt om bij het starten van een programma voldoende capaciteit in te kopen om te voorkomen dat het rendement van het programma bij voorbaat negatief zal zijn. Ook is het van belang om werknemers te stimuleren regelmatig deel te nemen, aangezien dan zowel vanuit een gezondheidsperspectief als vanuit een financieel perspectief het meest gunstige rendement behaald kan worden.

Neem nooit een WAO'er in dienst! Dit hardnekkige advies stoelt op niets, zo blijkt uit recent onderzoek van TNO Arbeid onder honderden leidinggevenden. Daaruit blijkt dat de voormalige arbeidsgehandicapten zich kunnen ontpoppen tot de "elite" van de werkvloer. Op motivatie scoren ex-Wao'ers beter dan de gemiddelde werknemer op hun afdeling of binnen hun team. Weliswaar kennen arbeidsgehandicapten een hoger ziekteverzuim, maar dat komt met name voor rekening van slechts dertig procent van de arbeidsgehandicapten. Het artikel wordt afgesloten met een aantal tips en adviezen voor leidinggevenden. De bijdrage berust voor een belangrijk deel op het onderzoeksrapport "Werkgevers over het functioneren en ziekteverzuim van hun (ex-)arbeidsongeschikte werknemers" (Den Haag, 2005).

Dit artikel geeft een overzicht van de kosten en baten van een in-company bedrijfsfitnessprogramma bij een middelgrote organisatie (circa 2000 werknemers) met veel zittend werk, in de twee jaren na de start van het programma. De kosten van bedrijfsfitness bleken niet gecompenseerd te worden door een reductie in verzuimkosten. Mogelijk speelde een lage participatiegraad (13%) en selectiebias op baseline (door een verschil in verzuim tussen deelnemers en niet-deelnemers) hierbij een rol. Aanbevolen wordt om bij het starten van een programma voldoende capaciteit in te kopen om te voorkomen dat het rendement van het programma bij voorbaat negatief zal zijn. Ook is het van belang om werknemers te stimuleren regelmatig deel te nemen, aangezien dan zowel vanuit een gezondheidsperspectief als vanuit een financieel perspectief het meest gunstige rendement behaald kan worden.

Neem nooit een WAO'er in dienst! Dit hardnekkige advies stoelt op niets, zo blijkt uit recent onderzoek van TNO Arbeid onder honderden leidinggevenden. Daaruit blijkt dat de voormalige arbeidsgehandicapten zich kunnen ontpoppen tot de "elite" van de werkvloer. Op motivatie scoren ex-Wao'ers beter dan de gemiddelde werknemer op hun afdeling of binnen hun team. Weliswaar kennen arbeidsgehandicapten een hoger ziekteverzuim, maar dat komt met name voor rekening van slechts dertig procent van de arbeidsgehandicapten. Het artikel wordt afgesloten met een aantal tips en adviezen voor leidinggevenden. De bijdrage berust voor een belangrijk deel op het onderzoeksrapport "Werkgevers over het functioneren en ziekteverzuim van hun (ex-)arbeidsongeschikte werknemers" (Den Haag, 2005).

In opdracht van de Branche BegeleidingsCommissie Provincies (BBCP) heeft TNO de eindevaluatie voor het Arboconvenant Provincies uitgevoerd. De evaluatie bestond uit een kwantitatief deel (vragenlijstonderzoek, respons 51%) en een kwantitatief deel (interviews bij de twaalf provincies). In deze rapportage staan de resultaten van het evaluatieonderzoek beschreven. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan: de onderzoeksopzet van de kwantitatieve en kwalitatieve evaluatie; resultaten op het gebied van werkdruk en werkstress; resultaten op het gebied van beeldschermwerk en RSI-klachten; en resultaten op het ziekteverzuim. Vervolgens wordt de sector Provincies op de kwantitatieve eindmeting vergeleken met landelijke gegevens en gegevens van de sector Openbaar Bestuur (benchmark met de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2005). Geconcludeerd wordt dat de sector provincies veel baat heeft gehad bij het arboconvenant en de inspanningen van de afzonderlijke provincies. Sectorbreed ervaren medewerkers minder werkdruk met kans op gezondheidsschade, het verzuim is sterk gereduceerd, RSI-klachten worden adequaat opgepakt en er is jaarlijks een enorme kostenbesparing gerealiseerd. Daarnaast heeft de sector de beschikking gekregen over constructieve netwerken van interne experts en diverse producten en instrumenten.

In opdracht van de Branche BegeleidingsCommissie Provincies (BBCP) heeft TNO de eindevaluatie voor het Arboconvenant Provincies uitgevoerd. De evaluatie bestond uit een kwantitatief deel (vragenlijstonderzoek, respons 51%) en een kwantitatief deel (interviews bij de twaalf provincies). In deze rapportage staan de resultaten van het evaluatieonderzoek beschreven. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan: de onderzoeksopzet van de kwantitatieve en kwalitatieve evaluatie; resultaten op het gebied van werkdruk en werkstress; resultaten op het gebied van beeldschermwerk en RSI-klachten; en resultaten op het ziekteverzuim. Vervolgens wordt de sector Provincies op de kwantitatieve eindmeting vergeleken met landelijke gegevens en gegevens van de sector Openbaar Bestuur (benchmark met de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2005). Geconcludeerd wordt dat de sector provincies veel baat heeft gehad bij het arboconvenant en de inspanningen van de afzonderlijke provincies. Sectorbreed ervaren medewerkers minder werkdruk met kans op gezondheidsschade, het verzuim is sterk gereduceerd, RSI-klachten worden adequaat opgepakt en er is jaarlijks een enorme kostenbesparing gerealiseerd. Daarnaast heeft de sector de beschikking gekregen over constructieve netwerken van interne experts en diverse producten en instrumenten.

The value of the DASS in absence policies: Sensitivity and specificity of a psychopathology measure The value of the DASS in absence policies: Sensitivity and specificity of a psychopathology measure Veerle Brenninkmeijer, Roland W.B. Blonk, Karen Nieuwenhuijsen & Edwin de Beurs, Gedrag & Organisatie, Volume 18, August 2005, pp. 210-227 In the present study we examined to what extent the DASS (Depression Anxiety Stress Scales) is able to discriminate between healthy individuals, individuals with a stress-related disorder, and individuals with more serious psychopathology (anxiety or affective disorder). Differences between groups were first examined with a one-way analysis. Using ROC-curves we subsequently determined the discriminative power and the cut-off points of the DASS. This study shows the discriminative power of the DASS-42 and the DASS-21 in detecting a stress-related disorder, a clinical anxiety disorder, and depression. It is concluded that the DASS is a highly useful instrument for occupational health care, which can improve an effective use of interventions for sick employees.

Background: Information on prognostic factors for duration of sick leave due to low-back pain (LBP) is growing. In this prospective cohort study prognostic factors for duration of sick leave and course of disability were identified in a very early stage of sick leave due to LBP in an occupational health care setting. Methods: A total of 615 workers calling in sick from work due to LBP at an occupational health service (OHS) of one institution completed a questionnaire. Duration of follow-up was 26 weeks. Prognostic factors were identified by means of Cox regression analysis and multiple linear regression analysis, and explained variance was calculated. Results: Median time to first return to work (RTW) was 5 days (Inter Quartile Range (IQR) = 2–12). Median time to lasting return to work (LRTW) was 6 days (IQR = 3–13). The final model for delayed RTW included self-reported expected duration of sick-leave, treatment by GP or specialist, care-seeking, diminished mobility, and the interaction between care-seeking and diminished mobility. The final model for LRTW included: self-reported expected duration of sick-leave, treatment by GP or specialist, care-seeking, the interaction between the self-reported expected duration of sick-leave and seeking care at OHS, complaints due to job stress, diminished mobility, and the interactions between expected duration of more then 10 days and seeking OP care and diminished mobility. Median total days on sick leave (TDSL) was 6 days (IQR = 3–13 days). The final model for TDSL included: age, expected duration of sick leave, treatment by GP or medical specialist, seeking OP care, complaints due to physical load, and diminished mobility. Explained variance (R 2) of these models ranged from 30 to 35%. Conclusions: Poor prognosis for duration of sick leave can be identified by means of a simple questionnaire administered on the first day of sick leave. Workers at high risk for longer duration of sick leave (all outcomes) expected to stay off work longer, were already being treated by a MD, sought OP care, and had diminished mobility. In case of delayed LRTW workers reported job stress as a possible cause of sick leave. Interactions were found in both RTW and LRTW between care-seeking and diminished mobility and in LRTW between expected duration of sick leave and seeking OP care. Older age increased TDSL with borderline significance.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil, ter ondersteuning van de zelfwerkzaamheid en ter vergroting van de bewustwording van belanghebbende partijen in het veld, inzicht verkrijgen in de gezondheidsschade en kosten van arm-, nek en schouderklachten (RSI) en van de gevolgen van psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Aan TNO is gevraagd prevalentiecijfers van blijvende gezondheidsschade als gevolg van RSI en PSA vast te stellen en de kosten ten gevolge van deze gezondheidsschade te berekenen. Op grond van de cijfers worden de kosten van werkgerelateerde RSI en gevolgen van psychosociale arbeidsbelasting samen per jaar geschat op 6,1 miljard euro. Dit komt overeen met ruim 1% van het Bruto Nationaal Product (BNP) en is vergelijkbaar met de kosten van de gevolgen van verkeersonveiligheid (1% à 2% van het BNP). RSI en psychische klachten bij werknemers hebben volgens eigen zeggen in ongeveer driekwart van de gevallen met het werk te maken. Op basis van de al jaren stabiele klachtenprevalenties van RSI en effecten van PSA (burnout), verwachten de auteurs dat RSI en PSA ook in de nabije toekomst een probleem zullen blijven in de arbeidssituatie. Wel is de verwachting dat de kosten als gevolg van RSI en PSA, als gevolg van een zich voortzettende dalende trend in verzuim en WAO-intrede, de eerstkomende jaren zullen dalen.

In 2001 heeft het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) aan TNO Arbeid en Stichting Consument en Veiligheid gevraagd de bestaande informatiebronnen voor arbeidsongevallen te vergelijken en een methodiek te ontwikkelen waarmee op basis van deze bronnen éénduidige en betrouwbare ongevalcijfers kunnen worden vastgesteld. Deze monitor bevat een uitgebreid overzicht van arbeidsongevallen in Nederland over 2003. Deze gegevens worden aangevuld met een vergelijking van de gegevens over de jaren 2000 tot en met 2003.

In 2002 is het pilotproject Introductie van Mediation in de Onderwijssector (IMO-project) gestart. Doel van dit project was nagaan of mediation een effectief instrument is om uitval vanwege arbeidsconflicten te reduceren of te voorkomen. In de jaren 2002-2004 zijn de fasen 1 (introductie van mediation) en 2 (uitvoering mediation) uitgevoerd. In 2004 heeft TNO Arbeid het IMO-project geëvalueerd (fase 3). Er zijn drie deelonderzoeken gedaan, te weten een dossieronderzoek, interviews en een paneldiscussie met theoretische- en praktijkdeskundigen op het gebied van conflict, verzuim en/of onderwijs. In dit rapport komen achtereenvolgens aan bod: de bevindingen over het proces van implementatie van mediation in het onderwijs; de bevindingen over het mediationproces zelf; en de effecten van mediation. Aan het eind worden saillante verschillen tussen de vier onderzochte onderwijssectoren beschreven. Er wordt geconcludeerd dat mediation bij arbeidsconflict positieve effecten kan hebben, mits voldaan wordt aan bepaalde randvoorwaarden.

Dit onderzoek maakt onderdeel uit van de Nationale Enquete Arbeidsomstandigheden 2003. Centraal staat de vraag in welke mate de onderzochte persoon het ontstaan van zijn of haar klachten toeschrijft aan het werk en of er een statistisch verband is tussen groepen die blootstaan aan arbeidsrisico's en in welke mate deze groepen verzuimen. Onderzocht werden de arbeidsrisico's: werkdruk, houdingsbelasting, fysiek en psychisch zwaar werk, repeterende bewegingen, (seksuele) intimidatie, agressie door klanten, arbeidsongevallen en gevaarlijk werk. Uit het onderzoek bleek dat het werkelijke effect op verzuim ten gevolge van "werkdruk" en "fysiek zwaar werk" vermoedelijk kleiner is dan de betrokkenen realiseren; terwijl bij het effect op verzuim ten gevolge van "emotioneel zwaar werk", "repeterende bewegingen", "(seksuele) intimidatie" en van "arbeidsongevallen" vermoedelijk juist groter is dan de betrokkenen zich realiseren.

Dit artikel betreft een onderzoek naar de bruikbaarheid van de Participatieve Aanpak Werkaanpassing - een stappenplan dat, uitgevoerd door de werknemer met klachten, diens leidinggevende en een procesbegeleider, leidt tot een plan van aanpak voor werkaanpassing - bij het aanpakken van verzuim door psychische werkbelasting. Een secundaire analyse is uitgevoerd op de plannen van aanpak en vragenlijstgegevens van werknemers met ziekteverzuim door lage-rugklachten om na te gaan (1) of de aanpak ook psychische belastingsknelpunten signaleert bij deze werknemers, en (2) of voor psychische belastingsknelpunten andere typen oplossingen worden aangedragen dan voor fysieke belastingsknelpunten. Het blijkt dat bij ongeveer eenderde van de werknemers die verzuimden met lage-rugklachten in het plan van aanpak psychische belastingsknelpunten werden gesignaleerd. Deze werknemers ervaren hogere taakeisen, zitten minder goed in het werk en vinden het werk lichamelijk inspannender dan werknemers zonder gesignaleerde psychische knelpunten in hun plan van aanpak. Bij psychische belastingsknelpunten worden vaker oplossingen aangedragen gericht op het aanpassen van inrichting van het werk en de organisatie (aanbieden van supervisie en ondersteuning en het aanpassen van werktijden). Op basis van deze resultaten kan worden geconcludeerd dat de Participatieve Aanpak Werkaanpassing zinvol ingezet zou kunnen worden bij werknemers die psychische werkbelasting ervaren.

In augustus 2005 werd in Okayama, Japan, de tweede ICOH-conferentie over psychosociale factoren in het werk gehouden. In dit verslag worden een aantal opvallende "emerging issues" in het onderzoek rond werk en werkomstandigheden beschreven. De vier opkomende min of meer nieuwe thema's volgens de auteurs zijn: de "positieve psychologie" als tegenkracht tegen de psychologie die zich bezighoudt met "negatieve" meningen en gedrag van werkenden; trends in werk en werkomstandigheden; "presenteeism" als tegenhanger van "absenteeism"; "emotional labor" als aanvulling op werkdruk en fysiek zwaar werk.

Dit artikel geeft een overzicht van vijf studies over de effectiviteit van persoonsgebonden interventies bij werknemers die verzuimen door psychische aandoeningen. De bestudeerde interventies verschillen in betrokken disciplines, duur, intensiteit en frequentie. De inhoud van de interventies is echter in grote lijnen hetzelfde. Er wordt gebruik gemaakt van cognitief-gedragsmatige principes. Daarnaast zijn klachtenreductie en werkhervatting centrale doelen. Voor realisatie van het tweede doel wordt de werknemer aangezet belemmeringen voor de werkhervatting te inventariseren, oplossingen te bedenken en werkactiviteiten volgens een vooraf vastgesteld en tijdcontingent plan op te bouwen. De interventies blijken werkhervatting te bespoedigen maar geen effect te hebben op het herstel van psychische klachten. Implicaties voor bedrijfsartsen worden beschreven.

Veel lager opgeleiden met hooguit VMBO hebben een kwetsbare arbeidsmarktpositie. Het werk aan de onderkant van de arbeidsmarkt biedt vaak weinig perspectief. Een deel van hen heeft geen afgeronde opleiding waardoor zij moeilijk werk krijgen en perioden van werkloosheid komen regelmatig voor. Zowel het verzuim als de WAO-instroom zijn relatief hoog onder lager opgeleiden. Technologische ontwikkelingen en verschuivingen in werkgelegenheid leiden bijvoorbeeld tot hogere en andere functie-eisen. Lager opgeleide werknemers moeten steeds vaker beschikken over competenties die voorheen voor hen niet zo van belang waren, zoals lezen en schrijven, sociale vaardigheden en ICT-vaardigheden. Ook moeten zij "een leven lang leren", omdat anders het risico bestaat dat zij de aansluiting bij de arbeidsmarkt verliezen. Ook krijgen zij steeds meer te maken met een "werkgever op afstand" (bijv. schoonmaakwerk, catering, callcenters en beveiliging). Naar schatting werken tenminste 725.000 van de twee miljoen lager opgeleide werknemers op afstand van hun werkgever. Er is weinig aandacht voor de gevolgen van werkgeverschap op afstand voor de inzetbaarheid van lager opgeleiden. Een extra goed personeelsbeleid en het faciliteren van leidinggevenden zijn nodig om de "werknemer op afstand" goed inzetbaar te krijgen en te houden. Het artikel berust grotendeels op enkele rapporten terzake van TNO Arbeid.

In 2002 is het pilotproject Introductie van Mediation in de Onderwijssector (IMO-project) gestart. Doel van dit project was nagaan of mediation een effectief instrument is om uitval vanwege arbeidsconflicten te reduceren of te voorkomen. In de jaren 2002-2004 zijn de fasen 1 (introductie van mediation) en 2 (uitvoering mediation) uitgevoerd. In 2004 heeft TNO Arbeid het IMO-project geëvalueerd (fase 3). Er zijn drie deelonderzoeken gedaan, te weten een dossieronderzoek, interviews en een paneldiscussie met theoretische- en praktijkdeskundigen op het gebied van conflict, verzuim en/of onderwijs. In dit rapport komen achtereenvolgens aan bod: de bevindingen over het proces van implementatie van mediation in het onderwijs; de bevindingen over het mediationproces zelf; en de effecten van mediation. Aan het eind worden saillante verschillen tussen de vier onderzochte onderwijssectoren beschreven. Er wordt geconcludeerd dat mediation bij arbeidsconflict positieve effecten kan hebben, mits voldaan wordt aan bepaalde randvoorwaarden.

In 2001 heeft het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) aan TNO Arbeid en Stichting Consument en Veiligheid gevraagd de bestaande informatiebronnen voor arbeidsongevallen te vergelijken en een methodiek te ontwikkelen waarmee op basis van deze bronnen éénduidige en betrouwbare ongevalcijfers kunnen worden vastgesteld. Deze monitor bevat een uitgebreid overzicht van arbeidsongevallen in Nederland over 2003. Deze gegevens worden aangevuld met een vergelijking van de gegevens over de jaren 2000 tot en met 2003.

STECR lanceerde voorjaar 2005 de pilot van Laboretum, een kennissysteem voor bedrijfsartsen en andere bij verzuim en reïntegratie betrokken arboprofessionals. Het bevat informatie over diagnostiek, behandeling, reïntegratie en verzuimreferentieduren. Tevens geeft het een overzicht van de mogelijke belastbaarheid van werknemers met bepaalde aandoeningen of ziektebeelden. De pilotversie bestond uit 22 CAS-codes over 12 aandoeningen of groepen van aandoeningen. Aan het eind van de pilot vond een gebruikersonderzoek plaats, waaruit naar voren kwam dat het systeem vernieuwend is, grote meerwaarde heeft en sterk in de informatievoorziening van professionals voorziet. Laboretum wordt daarom voortgezet. Het is de bedoeling dat in 2010 het totale systeem uit circa 230 lemma's bestaat. Vakmedia

Het Profiel Arbeid en Gezondheid 2005 beoogt een overzicht te geven van de ontwikkelingen op het gebied van arbeid en gezondheid dat bruikbaar is voor beleidsmakers, werkgevers, werknemers en zorgverleners. Centraal daarbij staat de manier waarop arbeid en gezondheid elkaar wederzijds beïnvloeden. Het Profiel behandelt trends in de gezondheid van werkenden en niet-werkenden in Nederland en gaat daarnaast in op enkele inhoudelijke thema's op het gebied van arbeid en gezondheid. Deze thema's betreffen de verklaring van verschillen in gezondheid tussen werkenden en niet-werkenden, de arbeidsomstandigheden van werkenden met een (chronische) aandoening, de effecten van bedrijfsfitness en de effecten van gezondheidsbeleid van werkgevers. Enkele conclusies uit het rapport zijn; werkenden in de afgelopen jaren meer RSI-klachten hebben gekregen; de gezondheid van werkenden met een aandoening extra kwetsbaar is, terwijl zij relatief slechte arbeidsomstandigheden hebben; goed gezondheidsbeleid van werkgevers (IGM) samenhangt met een lager verzuim.

Dit onderzoek maakt onderdeel uit van de Nationale Enquete Arbeidsomstandigheden 2003. Centraal staat de vraag in welke mate de onderzochte persoon het ontstaan van zijn of haar klachten toeschrijft aan het werk en of er een statistisch verband is tussen groepen die blootstaan aan arbeidsrisico's en in welke mate deze groepen verzuimen. Onderzocht werden de arbeidsrisico's: werkdruk, houdingsbelasting, fysiek en psychisch zwaar werk, repeterende bewegingen, (seksuele) intimidatie, agressie door klanten, arbeidsongevallen en gevaarlijk werk. Uit het onderzoek bleek dat het werkelijke effect op verzuim ten gevolge van "werkdruk" en "fysiek zwaar werk" vermoedelijk kleiner is dan de betrokkenen realiseren; terwijl bij het effect op verzuim ten gevolge van "emotioneel zwaar werk", "repeterende bewegingen", "(seksuele) intimidatie" en van "arbeidsongevallen" vermoedelijk juist groter is dan de betrokkenen zich realiseren.

Bijna een kwart van het ziekteverzuim en eenderde van de WAO-instroom wordt veroorzaakt door psychische klachten. Deze klachten lopen uiteen van stressgerelateerde klachten tot ernstige klinische problematiek. Met name in de arbocuratieve sector is het van groot belang om snel en eenvoudig tot een eerste diagnose te komen, zodat interventies tijdig en effectief kunnen worden ingezet om werkhervatting te bevorderen. In de onderhavige studie wordt onderzocht in hoeverre de DASS (Depression Anxiety Stress Scales) weet te discrimineren tussen gezonde mensen, mensen met een stressgerelateerde stoornis en mensen met ernstigere psychopathologie (angst- of stemmingsstoornis). De studie toont het discriminerend vermogen van de DASS-42 en DASS-21 aan voor het detecteren van een stressgerelateerde stoornis, een klinische angststoornis en depressie. Voor de arbocuratieve zorg is de DASS derhalve een zeer bruikbaar instrument.

Objectives: The aim of this study was to investigate the effect of raised bricklaying on physical workload, reported musculoskeletal disorders, sickness absence, and job satisfaction. Methods: A controlled intervention study with a follow-up period of 10 months was performed among 202 bricklayers from 25 construction companies. Results: The introduction of devices for raised bricklaying decreased the physical load on the lower back and, to a less extent, on the shoulders and upper extremities. Although raised bricklaying had no effect on the number of lifts, decreases in trunk bending lowered the biomechanical moment. The results showed no decrease in reported musculoskeletal symptoms as a result of the adoption of raised bricklaying. Irrespective of the reason(s), the percentage of bricklayers in the intervention group reporting sickness absence was significantly lower than the same percentage in the control group. The results also showed that, in general, the bricklayers in this study were very satisfied with the use of devices for raised bricklaying. Conclusions: Controlled intervention studies on ergonomic improvements are rare. This study shows that the introduction of an ergonomic improvement in the construction industry may reduce physical load and the incidence of sickness absence. This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

Het Profiel Arbeid en Gezondheid 2005 beoogt een overzicht te geven van de ontwikkelingen op het gebied van arbeid en gezondheid dat bruikbaar is voor beleidsmakers, werkgevers, werknemers en zorgverleners. Centraal daarbij staat de manier waarop arbeid en gezondheid elkaar wederzijds beïnvloeden. Het Profiel behandelt trends in de gezondheid van werkenden en niet-werkenden in Nederland en gaat daarnaast in op enkele inhoudelijke thema's op het gebied van arbeid en gezondheid. Deze thema's betreffen de verklaring van verschillen in gezondheid tussen werkenden en niet-werkenden, de arbeidsomstandigheden van werkenden met een (chronische) aandoening, de effecten van bedrijfsfitness en de effecten van gezondheidsbeleid van werkgevers. Enkele conclusies uit het rapport zijn; werkenden in de afgelopen jaren meer RSI-klachten hebben gekregen; de gezondheid van werkenden met een aandoening extra kwetsbaar is, terwijl zij relatief slechte arbeidsomstandigheden hebben; goed gezondheidsbeleid van werkgevers (IGM) samenhangt met een lager verzuim.

Aan de hand van de literatuur wordt in het kort de geschiedenis van het gezondheidsbeleid in organisaties beschreven. Begonnen wordt in de Verenigde Staten met training op het gebied van gezond werken en bedrijfsfitnessprogramma's via gezondheidsbevordering op de werkplek naar Integraal Gezondheidsmanagement (IGM) in Nederland. Daarna wordt op basis van drie empirische studies met de IGM-meter bij werkgevers, werknemers en arbodiensten een beeld gegeven van de ontwikkeling van IGM bij bedrijven in Nederland. Het artikel wordt beeindigd met een korte beschouwing.

Onlangs verscheen de editie 2003 van de jaarlijkse Monitor Arbeidsongevallen. In dit artikel worden de arbeidsongevalscijfers vanaf 2000 met elkaar vergeleken. Twee belangrijke indicatoren wijzen op een dalende trend: het totale aantal ongevallen met letsel en verzuim nam af, en het aantal ziekenhuisopnamen nam af. Sectoren moet een hoog risico op een dodelijk ongeluk of een ziekenhuisopname zijn landbouw en visserij. Hoe groter het bedrijf, hoe groter een kans op een ongeval. Ook geslacht, leeftijd, opleiding, herkomst en arbeidsrelatie spelen een rol. Ziekenhuisopnames zijn in 43% van de gevallen terug te voeren op een val. Letsel aan armen en benen komt het meest voor. De cijfers geven aan dat er nog steeds veel werk aan winkel is op het gebied van veiligheid op de werkplek. Vakmedia

Aan de hand van de literatuur wordt in het kort de geschiedenis van het gezondheidsbeleid in organisaties beschreven. Begonnen wordt in de Verenigde Staten met training op het gebied van gezond werken en bedrijfsfitnessprogramma's via gezondheidsbevordering op de werkplek naar Integraal Gezondheidsmanagement (IGM) in Nederland. Daarna wordt op basis van drie empirische studies met de IGM-meter bij werkgevers, werknemers en arbodiensten een beeld gegeven van de ontwikkeling van IGM bij bedrijven in Nederland. Het artikel wordt beeindigd met een korte beschouwing.

Volgens het Burgerlijk Wetboek (artikel 611) moeten werkgevers en werknemers zich als goed werkgever en goed werknemer gedragen. Wat dat precies is, staat niet omschreven. Het gaat hier om een "vage norm", waarbij in conflictsituaties geoordeeld wordt op basis van begrippen als redelijkheid en billijkheid. Ook elders is niet vast omschreven wat onder de termen moet worden verstaan. Wel hebben mensen er een beeld bij. Deze uitgave bevat de resultaten van een onderzoek onder 500 werkgevers en 1000 werknemers naar de praktijk van goed werkgeverschap en goed werknemerschap. Zeven uitgebreide voorbeelden van "koplopers" laten zien hoe organisaties daar op verschillende manieren inhoud aan geven. Goed werkgeverschap loont: volgens de werkgevers leidt het onder meer tot een betere inzet van medewerkers, lager ziekteverzuim en een hogere productie. In de (toekomstige) krappe arbeidsmarkt is goed werkgeverschap geen vraag meer, maar een "must"! Bedrijven die daar nu al invulling aan weten te geven, zullen daarbij een duidelijke voorsprong hebben. Want goed werkgeverschap gaat om geloofwaardigheid en dat toont men vooral in een periode dat dit gedrag minder voor de hand ligt.

Doel van dit onderzoek is bij te dragen aan perspectieven op succesvolle arbeidsreïntegratie voor herbeoordeelde (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten. Om dit doel te bereiken is er behoefte aan een realistisch beeld van de praktijkervaringen van werkgevers met de reïntegratie van deze werknemers. De centrale vraagstelling van dit onderzoek is: Welke feitelijke ervaringen hebben werkgevers die hervatte (ex-)arbeidsongeschikten in dienst hebben (genomen). Na een inleiding en een bespreking van de onderzoeksmethode wordt stilgestaan bij de kenmerken van hervatte (ex-)arbeidsongeschikten, en bij kenmerken van de organisatie en aanpak van reïntegratie. Daarna worden de uitkomsten van werkhervatting weergegeven en worden tips en suggesties voor leidinggevenden beschreven. Vervolgens wordt ingegaan op het Servicecentrum Werkgevers en Reïntegratie. Geconcludeerd wordt onder meer dat werkgevers op grond van hun feitelijke ervaring stellen dat hun hervatte werknemer qua functioneren niet of nauwelijks onderdoet voor andere werknemers op de afdeling. Wat betreft het ziekteverzuim van werknemers oordelen leidinggevenden dat ruim driekwart van de hervatte werknemers minder dan of hoogstens evenveel verzuimt als de gemiddelde werknemers op de afdeling.

Doel van dit onderzoek was inzicht te krijgen in het werk, de beperkingen, gepercipieerde oorzaken, behandelingen en veranderingen na werkhervatting van ME/CVS-patiënten in Nederland. Een vragenlijstonderzoek werd uitgevoerd bij 1035 ME/CVS-patiënten, via drie uitvoeringsinstellingen, de ME-patiëntenvereniging en belangenvereniging. Van de ME/CVS-patiënten werkte 30% op het moment van invullen van de vragenlijst. Veel patiënten rapporteerden ernstig beperkt te zijn in het uitvoeren van forse inspanning en ook in cognitieve functies zoals concentreren. De door de patiënten meest genoemde oorzaken voor ME/CVS waren een stoornis in het immuunsysteem (56%), een virus/bacterie (47%) of een stoornis in de energiehuishouding van de cellen (46%). Eenderde was ooit onder behandeling geweest van een internist, 72% van een alternatief genezer en 44% van een psycholoog. Van de uitgevallen werknemers met ME/CVS schatte maar een zeer klein percentage (13%) in meer dan 15 uur per week te kunnen werken. Na reïntegratie werd er dan ook minder uren gewerkt. Ook werd er minder vaak een leidinggevende functie uitgeoefend.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wil, ter ondersteuning van de zelfwerkzaamheid en ter vergroting van de bewustwording van belanghebbende partijen in het veld, inzicht verkrijgen in de gezondheidsschade en kosten van arm-, nek en schouderklachten (RSI) en van de gevolgen van psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Aan TNO is gevraagd prevalentiecijfers van blijvende gezondheidsschade als gevolg van RSI en PSA vast te stellen en de kosten ten gevolge van deze gezondheidsschade te berekenen. Op grond van de cijfers worden de kosten van werkgerelateerde RSI en gevolgen van psychosociale arbeidsbelasting samen per jaar geschat op 6,1 miljard euro. Dit komt overeen met ruim 1% van het Bruto Nationaal Product (BNP) en is vergelijkbaar met de kosten van de gevolgen van verkeersonveiligheid (1% à 2% van het BNP). RSI en psychische klachten bij werknemers hebben volgens eigen zeggen in ongeveer driekwart van de gevallen met het werk te maken. Op basis van de al jaren stabiele klachtenprevalenties van RSI en effecten van PSA (burnout), verwachten de auteurs dat RSI en PSA ook in de nabije toekomst een probleem zullen blijven in de arbeidssituatie. Wel is de verwachting dat de kosten als gevolg van RSI en PSA, als gevolg van een zich voortzettende dalende trend in verzuim en WAO-intrede, de eerstkomende jaren zullen dalen.