Search

In deze studie is een methode ontwikkeld om de voedselrijkdom van natuurlijke graslanden te bepalen. De ontwikkelde methodiek moet een bijdrage leveren aan de reductie in de onzekerheid in de voorspelling van kritische depositieniveaus voor stikstof. Het onderzoek leidde tot verrassende resultaten. Een groot aantal bodemparameters waarmee de kalium, fosfaat en stikstofrijkdom van de bodem kan worden beschreven werd gemeten op een 30-tal locaties langs een landschappelijke hydrologische gradiënt

Om na te gaan of bij omvorming van landbouwgronden naar natuur ontgronding noodzakelijk is, is voor twee gebieden (namelijk Cranendonck, Noord-Brabant en Loefvledder, Drenthe) nagegaan in hoeverre de voedselrijkdom, en met name daarbij de fosfaatvoorraad in de bodem, is afgenomen onder verschillende vormen van beheer. Van beide gebieden zijn gegevens over 30 jaar beschikbaar, wat vergelijkenderwijs gebruikt kon worden

In natte natuurgebieden wordt steeds vaker oppervlakkig pyriet aangetroffen in de bodem. Dit wijst op interne eutrofiering, waarbij sulfaat en ijzer worden gereduceerd en stikstof en fosfaat vrijkomen. Doel van het onderzoek was de ernst en omvang van dit probleem te verkennen. Daartoe werd op 32 standplaatsen in 14 natuurgebieden de pyrietvoorraad in de bodem geanalyseerd. De pyrietvoorraad kan zowel verklaard worden uit de aanvoer van sulfaat via atmosferische depositie sinds 1880 als uit toestroming via lokale kwelsystemen sinds de afgelopen halve eeuw. Micromorfologisch onderzoek toonde aan dat pyrietvorming een actueel proces is, maar kon geen uitsluitsel geven over de herkomst. Via regressieanalyse werden de sleutelfactoren voor pyrietvorming en interne eutrofiering bepaald. Onderzocht werd in welke mate het gevormde pyriet de fosfaatbindingscapaciteit en de fosfaatmobilisatie beïnvloed kan hebben. Uit het onderzoek blijkt dat bij vernatting het sulfaateffect dat door de aanwezigheid van pyriet kan worden verklaard een veelvoud kleiner is dan het vernattingseffect op zich zelf. Lokaal kunnen echter ernstige problemen ontstaan

Door atmosferische stikstofdepositie zijn veel dennenbossen van de arme zandgronden vermest en in hun successie verstoord. Bij Kootwijk is in een voedselarm dennenbos onderzocht of de overmaat aan stikstof die in de strooisellaag lag opgeslagen door brand kan worden teruggedrongen en de bosontwikkeling zo kan worden teruggezet naar een voedselarme pionierfase. Op grond van de resultaten lijkt het twijfelachting dat brand effectief is als maatregel tegen vermesting. Hoofdlijnen uit Alterra rapport 1028; gevolgd door de visie van de beheerder (Staatsbosbeheer) in de persoon van Klein Lebbink

Door atmosferische stikstofdepositie zijn veel bossen van de arme zandgronden vermest en in hun verdere successie verstoord. In een voedselarm dennenbos op zandgrond is onderzocht of door brand de overmaat aan stikstof die in de strooisellaag ligt opgeslagen kan worden teruggedrongen en de bosontwikkeling kan worden teruggezet naar een voedselarme pionierfase. Het onderzoek werd uitgevoerd bij Kootwijk waar in 1995 een bosbrand woedde. De vegetatie- en bodemkundige toestand van voor de brand, één en negen jaar na de brand werd geanalyseerd. Een belangrijke conclusie is dat brand eerder tot een verrijking van de bodem leidt dan tot een verschraling. Door brand vindt een verplaatsing van elementen van ectorganische naar endorganische horizonten plaats. Weliswaar verdwijnt er in zijn totaliteit stikstof, maar direct na de brand is de bodem sterk verrijkt met kalium, ammonium en fosfaat en in zuurgraad gedaald. Bovendien wordt het beschikbaar gekomen ammonium door micro-organismen vastgelegd in organische stof wat daardoor een rijk karakter krijgt. Dit effect is negen jaar na de brand nog steeds aanwezig. Het laten staan van de necromassa na de brand, zoals in Kootwijk plaatsvond, draagt niet bij aan het terugzetten van de vegetatiesuccessie naar een initieel schraal stadium, maar wel aan de diversiteit van bodemeigenschappen

Twee 30-jarige reeksen met natuurontwikkeling op fosfaatverrijkte vochtig tot droge gronden werden vegetatiekundig en bodemkundig geanalyseerd op de mate waarin natuurdoeltypen werden gerealiseerd in relatie tot de fosfaattoestand van de bodem. In beide casestudies werden geen inrichtingsmaatregelen genomen, zodat de fosfaattoestand die door landbouwkundig gebruik was ontstaan, tevens het uitgangspunt voor natuurontwikkeling is geweest. In Baronie Cranendonck werd via extensieve begrazing en in Loefvledder via maaien en afvoeren een halfnatuurlijk beheer gevoerd. Bij beide vormen van beheer blijkt de productie van de vegetatie over een periode van 30 jaar sterk te zijn gedaald, waarbij de fosfaatvoorraad en -beschikbaarheid in de bouwvoor van percelen in de Baronie sterk daalden, maar in die van Loefvledder toenamen. Niet zozeer de beheersvorm maar de bodemkundig/hydrologische gesteldheid is van invloed op de vermindering van de fosfaatvoorraad. Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat zonder afgraven zowel via begrazing als via hooien laagproductieve vegetaties van de Koelerio-Corynephoretea en het Nardo-Galion saxatilis kunnen worden ontwikkeld op matig tot sterk fosfaatverzadigde gronden. Onder invloed van beide beheersvormen zijn vooral de beperking aan stikstof- en kalium van invloed geweest op de teruglopende productiviteit. Verdere verschraling is alleen mogelijk indien fosfaatbeperking ontstaat, wat in de huidige situatie nog niet het geval is. Wel lijkt het van belang maatregelen te nemen die de kolonisatie van karakteristieke plantensoorten via dispersie van zaden vereenvoudigt

Effectgerichte maatregelen ter bestrijding van verzuring en verdroging van schraalgraslanden blijken met altijd even effectief te zijn. Een van de oorzaken is dat vooral hydrologische maatregelen vaak moeilijk zijn te realiseren. Deze maatregelen beogen juist de aanvoer van basenrijk grondwater naar de wortelzone te stimuleren. Uit onderzoek dat is uitgevoerd in hét kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur komen aanwijzingen naar voren dat de aanwezigheid van voldoende ijzer in het bodemprofiel een belangrijke randvoorwaarde vormt voor herstel van de basentóestand. Vermoed wordt dat op veel plaatsen de bodem van kwelgebieden waar kwel is omgeslagen in infiltratie, ontijzerd is geraakt. Door het deskundigenteam natte schraalgraslanden is daarom een onderzoek opgezet om de mogelijkheden van bevloeiing als effectgerichte maatregel tegen verzuring en verdroging te onderzoeken. Het onderzoek werd uitgevoerd in twee terreinen waar at meerdere jaren bevloeiing plaatsvindt (Plateaux, sinds 1984 en Zijdebrug, sinds 1996), en in twee terreinen waar een bevloeiingsexperiment zou worden gestart (Reestdal en Westbroekse zodde). Een van de onderzoeksfacetten betrof het bestuderen van het effect van bevloeiing en van het gebruikte watertype op de basen- en voedingstoestand van de bodem onder verschillende bodem kundige omstandigheden. Daartoe werden de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Leidt inundatie alleen bij hoge ijzergehalten van de bodem tot herstel van de basentoestand? 2. Leidt inundatie met sulfaathoudend water wel en met sulfaatvrij water niet tot indirecte eutrofiëring als ongewenst neveneffect? 3. Treedt stikstof mobilisatie door inundatie alleen op bij onveraard veen? 4. Zijn er effecten van substraat (zand, veen of klei) bij inundatie

Of waterberging te combineren is met natuur is niet zo makkelijk te beantwoorden. Om meer inzicht te krijsen in de gevolgen zijn de huidige praktijksituaties, waarbij regelmatig overstroming plaatsvindt, zeer nuttig, Maar ook experimenten geven veel inzicht in de gevolgen. De centrale vraag bij waterberging is wat het effect is op de groeicondities voor de doelvegetatie bepaald door de terreinbeheerder en provincies, beleidsmatig vastgesteld in de Ecologische Hoofdstructuur. Dit artikel beschrijft de ervaringen van langdurige overstroming door bevloeiing en een laboratoriumexperiment waarin bevloeiing werd gesimuleerd om meer inzicht te krijsen in de bodemprocessen

This report presents the findings of quick surveys in three declining calcareous rich fens in the Slovak Republic to understand their origin and present state. Hypotheses were generated for further elaborated research as a base for restoration measures. Distinct sites along cross-sections were investigated by augering, soil sampling, making vegetation relevées and measuring temperatures and electric conductivities in peat profiles. Soil samples were collected for chemical analyses. Comparable processes and patterns were observed in the fens. The distribution patterns of the plant communities were strictly related to hydrological and pedological factors. The fens developed as flow-through-systems, with alternating cold discharge and warm recharge zones. Clear layers of calcite, pyrite and iron oxides alternated with organic layers in the discharge zones. Trophic levels of plant communities increased from the discharge to the recharge zones and were distinguished by distinct humus forms. Hardly any evidence was got for Fe- or Ca-bound inorganic P to explain low productivity at calcareous discharge sites, compared to recharge sites. Extremely low C/N and C/P ratio's suggested P and N immobilization by humification in these environments.

Juist natte bossen hebben in de loop der jaren te lijden gehad van verzuring, vermesting en verdroging. Dat heeft in diverse bossen geleid tot verdwijning van karakteristieke vegetaties; ook aanvoer van kalkhoudend grondwater is daarmee vaak verstoord. Onder begeleiding van deskundigenteam bossen zijn een aantal referentieprojecten uitgevoerd. De resultaten vanuit de Achterhoek worden hier besproken. Het project valt onder overlevingsplan bos + natuur (obn)

In natte schraalgraslanden is onderzocht aan welke abiotische processen het botanisch herstel na effectgericht maatregelen kan worden toegeschreven. Daartoe zijn bodemmonsters verzameld en geanalyseerd op basen-, voedings- en redoxtoestand. De gegevens werden gebruikt als invoer voor een chemisch evenwichtsmodel, waarmee het effect van vernatting op de basentoestand en de fosfaatmobilisatie werden berekend. Er werden twee hypothesen geformuleerd die op houdbaarheid werden getoetst met de modelresultaten. Beide hypothesen moeten worden aangepast. Tegen de verwachting in blijft in een aantal gevallen herstel van de basentoestand uit ondanks voldoende redoxcapaciteit. Niet alleen op plaatsen met veel maar ook op plaatsen met weinig geadsorbeerd anorganisch fosfaat kan een relatief sterke fosfaatmobilisatie optreden bij vernatting. Geconcludeerd wordt dat herstel van de basenverzadiging en fosfaatmobilisatie van een veelheid van factoren afhankelijk is. Vuistregels om kansrijke situaties voor botanisch herstel aan te geven, zijn vooralsnog niet te formuleren.

In de natuurgebieden Zijdebrug (Zuid-Holland) en de Plateaux (Noord-Brabant) zijn vloeivelden al langere tijd operationeel ter bestrijding van verzuring van schraalgraslanden. De bodemkundige toestand van bevloeide en onbevloeide percelen is vergeleken door beschrijvingen van het humusprofiel en chemische analyses van de vaste en vloeibare fase van de bodem. Met het chemische evenwichtsmodel ECOSAT konden geen effecten van bevloeiing op de basen- en fosfaattoestand worden vastgesteld. In bevloeide enonbevloeide percelen bevatten gronden voldoende ijzeroxiden om onder natte omstandigheden via reductie een hoge calciumverzadiging te realiseren. In vrijwel alle gevallen wordt ook pyriet aangetroffen in de bodem, waardoor extra alkaliniteit aanwezig is.Bevloeide en onbevloeide percelen vertonen geen verschil in de fosfaatbeschikbaarheid in de bodem. Bij overmaat van ijzer ten opzichte van sulfaat is de kans op eutrofiëring door bevloeiing gering.

Het Smoddebos (Ov) is een rijk bossysteem op keileemgrond met Gt V. In een transsect door een vochtig en een droog bosgedeelte is het humusprofiel beschreven en bodemchemisch onderzocht. De zuur/basen- en de voedingstoestand van de bodem zijn bepalend voor het humusvormtype en kunnen worden verklaard uit een lokaal infiltratie-kwelsysteem. Middenop de rabatten komen matig zure, ijzerarme en matig voedelrijke standplaatsen voor. Langs de greppels zijn basen- en ijzerrijkere condities aanwezig met een goede vertering van organische stof en voedselrijkere omstandigheden. In het droge transsect II is het effect van begreppeling vrijwel afwezig, is de bodem zeer zuur en voedselarmer. In transsect I is een natuurlijk proces van verzuring gaande, terwijl in transsect II de zure omstandigheden zijn ontstaan door grondbewerking. De koolstof-, stikstof- en fosforvoorraad in de transsecten bedraagt gemiddeld resp. 9,8-14,2 kg, 0,91-1,02 kg en 87-110 g per m2. Door bevloeiing in het verleden is de koolstof- en fosforvoorraad in de bodem van transsect II significant groter dan in die van transsect I. Binnen de transsecten varieert de voorraad sterk.

Als effectgerichte maatregel tegen verdroging en verzuring is in de schraalgraslanden van Groot Zandbrink een ondiep begreppelingssysteem aangelegd. Onderzocht werd of hierdoor de kwel weer ten goede komt aan het schraalgrasland en de zuurbuffercapaciteit van de bodem kon worden hersteld. Uit monitoring blijkt dat de verzurende tendens niet kan worden doorbroken. De invloed van regenwater blijft toenemen en de bodemverzuring zet zich voort. Typische blauwgraslandsoorten worden echter slechts zeer langzaam verdrongen door soorten van het veldrusschraalland. De soorten die gebonden zijn aan basenrijke omstandigheden, zijn verdwenen. De effectiviteit van begreppeling is beperkt en heeft zelfs tot een versterkte infiltratie van regenwater geleid doordatde drainagebasis te laag is. Juist deze drainagebasis is alleen via regionaal waterbeheer te beonvloeden, hetgeen buiten de invloedsfeer van de regeling effectgerichte maatregelen valt.

Er is onderzocht of bevloeiing kan leiden tot een verhoging van de basenverzadiging zonder tevens te leiden tot indirecte eutrofiëring. Daartoe werd in het veld een monitoringprogramma en in het laboratorium een inundatie-experiment uitgevoerd met uiteenlopend bodemmateriaal. Er zijn belangrijke aanwijzingen dat langjarige bevloeiing tot een hogere basenverzadiging van de bodem leidt. Korte perioden van bevloeiing zijn gunstiger dan lange perioden. Uit het experiment blijkt dat in de bodem vergelijkbare effecten optreden ongeacht het gebruikte watertype. Dit is te verklaren uit de aanwezigheid van pyriet in de bodemmonsters. De aanwezigheid van pyriet is volledig bepalend voor het procesverloop na inundatie en overschaduwt het effect van het watertype. Fosfaatmobilisatie vindt bij alle gebruikte bodem- en watertypen plaats. Middellange vernatting leidt aanvankelijk altijd tot fosfaatmobilisatie. Bij veel sulfaat en weinig ijzer is deze mobilisatie blijvend en bij weinig sulfaat en veel ijzer tijdelijk doordat vivianiet gevormd kan worden. Bij inundatie treedt een duidelijk tijdseffect op in het procesverloop.

Om de mogelijkheden van bevloeiing als effectgerichte maatregel tegen verzuring en verdroging te onderzoeken zijn bodemgegevens uit vloeivelden geanalyseerd en verzameld voor experimenteel onderzoek. De onderzoeksvraag was onder welke bodemkundige omstandigheden en bij gebruik van welk watertype de basentoestand van de bodem kan worden verbeterd zonder dat er ongewenste eutrofiëringseffecten optreden. Bodemchemische analyseresultaten werden gebruikt als invoergegevens voor een bodemchemisch model waarmee effecten van bevloeiing op de basen- en nutriëntentoestand konden worden geëvalueerd. Onder gecontroleerde omstandigheden werd een inundatie-experiment uitgevoerd. Tijdens inundatie blijken vooral ijzeroxiden en sulfaten te worden gereduceerd, hetgeen tot oppervlakkige pyrietvorming leidt. De aanwezigheid van pyriet blijkt van groter belang te zijn bij inundatie dan het gebruikte watertype. Globaal kunnen bij inundatie twee fasen worden onderscheiden waarbij aanvankelijk een pH-stijging door denitrificatie en later een pH-daling door pyrietoxidatie optreedt. Ongeacht het watertype wordt aanvankelijk fosfaat gemobiliseerd, gevolgd door fosfaatimmobilisatie bij aanwezigheid van hoge ijzergehalten in de bodem. Het experiment bevestigde dat onder reducerende omstandigheden fosfaatimmobilisatie op kan treden door vivianietvorming. Alleen bij een ijzer- en pyrietarme zandgrond leidt sulfaathoudend water tot een sterkere fosfaatmobilisatie dan bij sulfaatloos water. In de praktijk leiden korte perioden van bevloeiing tot gunstiger effecten dan een lange aaneengesloten periode van bevloeiing.

Dit rapport beschrijft de vernattingsmaatregelen in het OBN referentieproject “Het Koelbroek” van 1997-2003. In het kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur (OBN) zijn natte bossen met hoofdfunctie natuur geïnventariseerd en zijn bedreigingen als gevolg van verdroging, verzuring en eutrofiëring beschreven. Een aantal natte bossen is hieruit geselecteerd om als referentieproject voor nader onderzoek te dienen. Uit het “Pre-advies natte bossen; verdroging, verzuring en eutrofiëring van natte bossen in Nederland: effecten en maatregelen”, bleek het Koelbroek, een elzenbroekbos in midden Limburg, een zeer geschikt referentieproject te zijn. Het doel van dit referentieproject is: 1. inzicht te krijgen in de sturende processen in het gebied, 2. kennis van de effecten van ingrepen te vergroten, 3. ervaring op te doen bij de monitoring ervan

De bestaande bodemkundige informatie is onvoldoende toegesneden op ecologische vraagstellingen. Daarom is een methode ontwikkeld waarmee actuele informatie over de vocht-, zuur- en nutrientenhuishouding wordt geïntegreerd met bestaande bodemkundige informatie

In de Amsterdamse Waterleidingduinen wordt een experiment uitgevoerd om te onderzoeken welke beheersvorm het meest geschikt is voor de omvorming van naaldbos naar vegetaties met duinroosjes. Inrichtingsmaatregelen betreffen kappen, kappen en strooiselverwijdering, en kappen en plaggen. Na de inrichtingsmaatregelen is de bodemkundige uitgangsituatie van de verschillende proefvlakken vastgelegd. Het humusprofiel is beschreven, waarna de horizonten bemonsterd werden. De monsters zijn chemisch geanalyseerd om de basen- en nutriëntentoestand te bepalen. Na bepaling van elementgehalten zijn elementvoorraden in het profiel berekend. De resultaten zijn met een variantieanalyse getoetst op verschillen tussen de behandelingen en binnen de replica's van de behandelingen.

In 2000 heeft Alterra een voorstudie gedaan naar beschikbare kennis over landbouw, natuur, archeologie en milieu van het herinrichtingsgebied De Vechtstreek. De uitkomsten zijn verwerkt tot een briefadvies met kaarten (fase 1). In dit rapport (fase 2)zijn voor de thema's landbouw en natuur de adviezen verder onderzocht en uitgewerkt. Voor het thema landbouw is voor een deel van het herinrichtingsgebied een bodem- en grondwatertrappenkaart op een schaal van 1 : 10 000, vervaardigd. Voor het thema natuur is voor een deel van de Horstermeerpolder een bodem- en grondwatertrappenkaart op een schaal van 1 : 5000 samengesteld en tevens een humusvormenkaart en een kaart met standplaatstypen. Hieruit is een kaart met potentiële vegetatietypen geconstrueerd.

In dit artikel worden twee voorbeelden besproken van de relatie van humusvormen onder korte vegetaties op kwelgevoelige zandgronden en venen in relatie tot deze standplaatscomponenten

In verzuurde kwelafhankelijke natuurterreinen worden in de bovengrond soms zeer lage ijzergehalten gemeten. Vermoed wordt dat de gronden zijn ontijzerd en dat herstel niet meer mogelijk is. Uit verkennend onderzoek naar de omvang van dit probleem via een landelijke steekproef binnen de ecologische hoofdstructuur (EHS) blijkt dat ontijzering geen incidenteel probleem is. Juist in gebieden met matige kwel lijkt sterke ontijzering een serieus probleem te zijn. Het absolute areaal bos, heide en graslanden binnen de EHS waar dit probleem zich voordoet, bedraagt 54 522 ha. Het percentage van het areaal natuurgebieden met matige en sterke kwel (427 582 ha) dat binnen de EHS door ontijzering wordt bedreigd, bedraagt daarmee 12,7%. In dit areaal dreigt een discrepantie tussen natuurdoeltypen en de benodigde abiotische randvoorwaarden. In gebieden met sterke kwel lijkt dit probleem voorlopig nog niet actueel.

In bosreservaten op arme en rijke pleistocene zandgronden is de samenstelling van het humusprofiel onderzocht voor verschillende ontwikkelingsstadia (leeftijden) van het bos. Het zwaartepunt lag op het bepalen van de voorraden koolstof, fosfor (fosfaat) en stikstof en de stikstofmineralisatie. Ook is een inschatting gemaakt van de aandelen koolstof en stikstof in de verschillende compartimenten van het bosecosysteem (biomassa, strooisellaag, humeuze bovengrond)

In opdracht van Staatsbosbeheer is onderzocht of het huidige peilregime in het weidekervelgrasland van de Hengstpolder de oorzaak kan zijn van geconstateerde verruiging. Daartoe zijn veldgegevens over bodem, waterhuishouding en vegetatie verzameld en is experimenteel onderzocht of inundatie met sulfaathoudend oppervlaktewater leidt tot indirecte eutrofiëring. Geconcludeerd wordt dat inundatie leidt tot een geringe verhoging van de fosfaatconcentratie ongeacht het watertype. Inundatie van kalkrijke gronden leidt niet tot alkalisering en indirecte eutrofiëring door het in oplossing komen van ijzer-fosformineralen, maar tot verzuring en het in oplossing komen van calcium-fosformineralen. De geconstateerde verruiging kan niet in verband worden gebracht met verhoogde fosfaatconcentraties omdat de productie van de vegetatie door fosfor wordt beperkt. Geadviseerd wordt een peilregime in te stellen waarbij in de winter hogere en in de zomer lagere grondwaterstanden voorkomen.

Op 39 standplaatsen met uiteenlopende bodemkundige en hydrologische omstandigheden zijn bodemkundige en hydrologische analyses uitgevoerd om empirisch-correlatief onderzoek te doen naar de productiviteit van de vegetatie en de aard van de beperkend factoren. Met de verkregen inzichten zullen de bestaande ecologische voorspellingsmodellen, die veronderstellen dat de productiviteit volledig wordt bepaald door de stikstofhuishouding, worden aangepast. Het blijkt dat in meer dan de helft van de standplaatsen behalve stikstof ook fosfor, kalium en vocht beperkend kunnen zijn. In grondwateronafhankelijke systemen blijkt de productie voornamelijk door vochtbeschikbaarheid te worden bepaald en in mindere mate door stikstof en fosfor. In grondwaterafhankelijke systemen kan de productie grotendeels worden verklaard uit de fosforvoorraden in de bodem. De beschikbaarheid daarvan wordt gereguleerd door ijzer en het luchtgehalte van de bodem. Kalium blijkt op vrijwel alle onderzochte plaatsen een beperkende factor te zijn. Aanbevolen wordt ecologische voorspellingsmodellen uit te breiden met de simulatie van de fosfor- en kaliumhuishouding en de vochtbeschikbaarheid om de productiviteit te kunnen voorspellen.

In Groot-Zandbrink (Gelderse Vallei) worden al ruim 20 jaar de ontwikkelingen in het grondwater, de bodem en de vegetatie gevolgd (als referentiegebied voor EGM, later in het kader van obn). Begreppelingsmaatregelen blijken weinig effectief om verzuring terug te dringen. Het is de vraag of de ontwateringseffecten nog terug te draaien zijn

Om de verdroging op het landgoed De Wildenborch te bestrijden zijn enkele nieuwe stuwen geplaatst in de waterlopen in de omgeving van het landgoed. Het plaatsen van deze stuwen en het gevoerde stuwbeheer hebben tot doel om de drainerende werking van deze waterlopen te verminderen, waardoor de diepe kwelstroom de wortelzone op het landgoed kan bereiken. Om de effecten van deze ingrepen voor de landbouw en voor de natuur op het landgoed te bepalen zijn metingen verricht naar de grond- en oppervlaktewaterstanden, afvoeren, waterkwaliteit en humusprofiel. Met modelberekeningen zijn de effecten van de ingrepen voor de landbouw op draagkracht, start groeiseizoen en opbrengst geëvalueerd. De effecten voor de natuur zijn bepaald aan de hand van veranderingen in de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater en het humusprofiel.

Voor de kennisvelden ecologie en milieu zijn in de afgelopen jaren een aantal natuurgerichte kennissystemen ontwikkeld, die bedoeld zijn voor de ontwikkeling en evaluatie van inrichtingsplannen voor het landelijk gebied. Het is onduidelijk welke kennissystemen zich richten op welke problemen, welke landinventarisatiegegevens nodig zijn en of de bestaande inventarisatiemethoden hierin kunnen voorzien. De kennissystemen zijn geanalyseerd op hun functionaliteiten met als doel om op de korte termijn voorgebruikers een informatief overzicht te bieden en om op de lange termijn te komen tot een samenhangend evaluatie-instrumentarium waarin gegevensverzameling en effectbeoordeling voor natuur op elkaar zijn afgestemd. De systemen zijn ontwikkeld vanuit een specifieke achtergrond of vraagstelling, maar hebben een convergerende ontwikkeling doorgemaakt. Voor elk systeem worden de karakteristieken, hiaten in gegevensbeschikbaarheid en wetenschappelijke knelpunten aangegeven. De systemen zijn geconfronteerd met vragen uit de praktijk. Perspectieven voor integratie worden gesignaleerd en een aantal strategische keuzen worden voorgelegd voor verdere afstemming en integratie van gegevensverzameling.

In dit rapport wordt een overzicht gegeven van inventarisatiemethoden om gronden ecologisch te kunnen typeren en karteren. Aangegeven wordt welke inventarisatiemethoden moeten worden ingezet om de huidige milieuomstandigheden in natuurgebieden vast testellen of om potenties voor natuurontwikkeling in landbouwgebieden in te schatten. De methodiek is geordend binnen een raamwerk. Het raamwerk wordt ontsloten afhankelijk van toekomstige functie, huidig landgebruik en fysiografische setting van het studiegebied. Via een getrapt systeem worden op drie steeds gedetailleerder niveaus fysiografische eenheden, fysiotopen en humusvormen onderscheiden, die informatie verstrekken over abiotische randvoorwaarden. Er worden acht fysiografische eenheden onderscheiden. Fysiotopen en humusvormen zijn geordend in een typologie. Op elk van de onderscheiden niveaus zijn methoden beschikbaar of in ontwikkeling waarmee ecologische bodemtypen vlakdekkend kunnen worden geonventariseerd. De belangrijkste hiaten in onze kennis worden vermeld.

In het Reestdal en de Westbroekse zodde worden vloeivelden ingericht ter bestrijding van verzuring van schraalgraslanden. Via een monitoringprogramma zullen de effecten van bevloeiing worden geregistreerd. De bodemkundige uitgangstoestand is vastgelegd door beschrijvingen en chemische analyses van het humusprofiel. De onderzochte profielen hebben een zuur karakter en bevatten pyriet. Met het chemische evenwichtsmodel ECOSAT is beoordeeld of de bodem voldoende ijzeroxiden en zwavelcomponenten bevat omvia reducerende processen de basenverzadiging in de profielen te kunnen laten stijgen. Alleen de veraarde kleiige horizonten in het Reestdal blijken vooral dankzij de accumulatie van pyriet een hoge basenverzadiging te kunnen realiseren. De profielen in Westbroek bevatten te weinig ijzeroxiden om een hoge basenverzadiging te kunnen genereren.

Herstel van de basentoestand in natte schraalgraslanden blijft ondanks gerichte maatregelen soms uit. In 8 referentiegebieden werd onderzocht wat daarvan de oorzaak is. In het veld werd de basenverzadiging van humushorizonten, de bodemvochtsamenstelling en de redoxpotentiaal gemeten gedurende een jaar. Met een chemisch speciatiemodel werden berekende waarden gecalibreerd aan gemeten waarden. Geconcludeerd wordt dat reductieprocessen noodzakelijk zijn voor een hoge basentoestand. Deze processen stagneren indien onvoldoende ijzeroxiden beschikbaar zijn. Het blijkt dat bodems van standplaatsen waar herstel van de basenverzadiging uitblijft oppervlakkig zijn ontijzerd als gevolg van een omslag van kwel- naar infiltatiesysteem. Onderzoek in het kader van OBN

In dit rapport wordt een pre-advies gegeven voor herstelmaatregelen in natte bosecosystemen in het kader van het OBN, het Overlevingsplan Bos en Natuur (LNV, 1996) . Doel is het ontwikkelen van een reeks van algemeen toepasbare maatregelen gericht op het herstel van de effecten van verzuring, vermesting (beide als gevolg van luchtverontreiniging) en verdroging, in natte bossen met hoofdfunctie natuur. Een tweede doel is het inventariseren van de mogelijkheden en gevolgen van vernatting van multifunctioneel bos.Advies in het kader van OBN

In bosreservaat Galgenberg (Amerongen) is langs een dwarsdoorsnede in de kernvlakte het humusprofiel beschreven en kwantitatief bemonsterd. Naast gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten, -voorraden en pH werd in het kader van langjarige monitoring ook de ruimtelijke variabiliteit geanalyseerd. De dominante humusvorm is typerend voor wat oudere fasen in de bossuccessie op relatief rijk moedermateriaal. De voorraad koolstof en fosfor in het humusprofiel is groot. De stikstofvoorraad is normaal, terwijl de C-N-verhouding hoog is. Diktes van horizonten en elementvoorraden vertonen een ruimtelijk herhaald patroon van de variantie met een herhalingslengte van 5 tot 20 m.

In de bosreservaten Hollandse Hout en Houtribbos (Flevoland) is in de kernvlakte het humusprofiel beschreven en kwantitatief bemonsterd. In het kader van het basisprogramma bosreservaten werden gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten en -voorraden en pH bepaald. Als dominante humusvorm komt een kalkwormmull voor die typerend is voor kalkrijke leemhoudende gronden. De lage C-N-verhouding wijst op een actief bodemleven en intensieve omzetting van organische stof als gevolg van de gunstige pH-waarden, waardoor slechts weinig koolstof in de Ah-horizonten is geaccumuleerd. Door de accumulatie van organische stof is een beginnende ontkalking aanwezig. In de humusprofielen van de Hollandse Hout is het fosforgehaltesignificant hoger dan in het Houtribbos.

Zonder het uitvoeren van dure en tijdrovende bodemanalyses kunnen in het veld waarneembare humuskenmerken in een vroeg stadium de beheerder een indicatie geven over het verloop van processen zoals verzuring en verdroging in natuurgebieden

In het kader van het project Effectgerichte maatregelen tegen verzuring (EGM) zijn in 1991 in het natuurreservaat Groot Zandbrink greppels aangelegd in schraalgraslandjes om een deel van de neerslag oppervlakkig af te voeren en zo het lithotrofe grondwater weer hoger in het profiel te krijgen. De ontwikkelingen in vegetatie, bodem en water worden sindsdien gevolgd, momenteel in het kader van het programma Overlevingsplan bos en natuur. Uit de resultaten blijkt dat van een beperkt herstel sprake is tijdens langdurig natte perioden waarin de greppels functioneren, maar dat de effecten teniet worden gedaan als er in een winterperiode weinig of geen afvoer plaatsvindt. Door een grondwaterstandsdaling, waarvan de oorzaak buiten het natuurgebied ligt, treedt veratmotrofing op waardoor een structureel herstel is uitgesloten. De trends die al wel uit de monitoring van de abiotische omstandigheden blijken, zijn nog niet aangetoond met de resultaten uit de vegetatiemonitoring.

Bestaande bodemkundige informatie is ontoereikend voor ecologische vraagstellingen. Dit rapport presenteert een raamwerk voor een ecologische bodemtypologie, gebaseerd op specifiek daartoe in case studies verzamelde gegevens. De typologie integreert bodemkundige, hydrologische en vegetatiekundige kennis en benadert de bodem vanuit het perspectief van de ecosysteemtheorie volgens Jenny. Er wordt stilgestaan bij de verschillende facetten van het humusprofiel: de profïelopbouw, de indicatieve betekenis voor processen, het successiestadium en de ruimtelijke variabiliteit. Aangegeven wordt welke ecosysteemfactoren onder welke fysiografische omstandigheden relevant zijn en wanneer het humusprofiel relevante ecosysteeminformatie verstrekt. Tenslotte wordt een functionele humusvormklassificatie gepresenteerd en een aantal toepassingsmogelijkheden gedemonstreerd. Er worden aanbevelingen gedaan voor verder onderzoek.

In de bosreservaten Lheebroek en Mattemburgh is langs een transsect het humusprofiel beschreven en bemonsterd. Naast gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten, -voorraden en pH werd in het kader van langjarige monitoring ook de ruimtelijke variabiliteit geanalyseerd. Zowel gehalten als voorraden zijn in de Mattemburgh hoger dan in het Lheebroek. De humusprofielen in Mattemburgh zijn kenmerkend voor oude bosecosystemen en in Lheebroek voor jonge bossen op arme zandgrond. Kenmerkend voor de ruimtelijke variabiliteit van beide bosreservaten is het cyclische karakter van de variantie, waarin de dichtheid van de boom- of struikopstand wordt weerspiegeld. Het cyclische karakter herhaalt zich met een golflengte van16 m resp. 9 m in Mattemburgh en Lheebroek.