Search

547

566

ÖZET Tarih araştırmalarının önde gelen kaynağı şüphesiz arşivlerdir. Osmanlı İmparatorluğunun zengin arşivleri içersinde ise Seriye Sicilleri kuşkusuz çok önemli yer tutmaktadır. Bu önem özellikle büyük halk kitlelerinin siyâsî, iktisadî sosyal ve hukukî hayatının araştırılması ve tekamülünün takip edilmesinde daha da belirginleşir. Bu itibar la Osmanlı Arşivlerinin tasnif ve değerlendirilmesinde Seriye Sicilleri asla ihmal edilmemelidir. Bu düşüncelerle üzerinde çalıştığımız İstanbul Mahkemesi 334 numaralı Perman ve Emirler Defteri kapsadığı tarih itibarıyla özellikler arzetmektedir. Çünkü fonunun ferman defterlerinin sonuncusudur ve bu tarih itibarıyla da en uzun devreyi içermektedir. İmparatorluğun, iktisadî ve siyasî yönden en karışık olduğu bir devreyi ihtiva etmektedir. Belirgin bir israfın yanı sıra büyük masraflar gerektiren savaş hazırlıkları ve arkalarından gelen malubiyetler, ekonomik yönden çöküntüyü hazırlarken Devletin malî bağımsızlığı da Duyûn-ı Umûmiye İdaresi' nin kırılışıyla bir manada kaybedilmiş oluyordu. II.' Meşrutiyetin İlanıyla yeni bir özgürlük ve serbestlik dönemi başlarken bu defa da azınlıkların bağımsızlık mücadeleleri ve isyanlar ortaya çıkmıştı. Tanzimatla başlayan yenileşme hareketleri özellikle, hukuk alanında laikleşmeyi getirirken Seriye Mahkemelerinin yanı sıra Hizamiye Mahkemelerinin de yargı alanında yer almasını sağlamış oldu. Defterin ihtiva ettiği konulardan bir bölümü de bu tür yenilikleri içeren nizamnamelere bunların zeyileri ile tebdillerini teşkil etmiştir. Defterde toplam olarak 554 tane emir ve ferman bulunmaktadır. Bunlardan belge çeşidi olarak çoğunluğu tezkire-i samiyeler ve, diğer tezkireler oluşturmaktadır. Biz bu belgeleri türlerine göre ayı-rarak miktarlarıyla beraber liste haline getirdik. Ayrıca çalışmamızı temel olarak üç bölümde tasarlayarak ger çekleştirdik. Birinci bölümde 186ü yılından sonra Osmanlı İmparatorluğunun siyasî ve ekonomik yapısını ana hatlarıyla yansıtmaya çalıştık. İkinci bölümde 334 numaralı Seriye Sicilinin fizikî durumu nu veihtiva ettiği belgelerin türlerinin dökümünü vererek bu belgelerin konularına göre tasnifini ve tahlilini yapmaya gayret ettik. Konuları temel olarak 27 ana kısımda-değerlendir dik. Bunlardan mahkemelerin görevleri ve çalışma şekli, sermaye temini maksadıyla ecnebilere gayrimenkul tasarruf yetkisi verilmesi ;ve memurların tensikatıyla görev ve yetkilerinin kullanılması konuları ilgimizi çekti. Bu bölümün sonunda konularına göre tasnif ettiğimiz vesikaların vesika numarası, orijinal sayfa numaraları ve bizim çalışmamızda verdiğimiz sayfa numaralarını özetlerinin karşısına kaydettik. Bunu yaparken de istifade edeceklere kolaylık sağlamayı amaçladık. üçüncü bölümde de defterin transkiripsiyonunu verirken her belgeye bir vesika numarası vererek yukarda bahsedilen amaç sağlanmış oldu. Ayrıca orijinal sayfa numaraları da sayfaların sol tarafında parantez içersinde gösterildi. Şüphesiz bu defter tek başına meselelere çözüm getirebilecek durumda değildir. Bu itibarla diğer defterlerin ve arşiv vesikalarının da değerlendirilmesi araştırmacıların mutlaka baş vurdukları husustur. Biz ancak şu kadarını tesbit etmiş olduk: Çalışmamıza esas teşkil eden 334 numaralı İstanbul Mahkemesi Seriye Sicili büyük bir kaynak mozayiğinin küçük ama değerli bir parçasıdır. 415

209

641

194

222

350

572

315

203

Bu araştırmada, şeriyye sicillerine göre Bursa tari hinin bir kesiti, fizikî, idarî, sosyal ve iktisâdi bakımdan incelenmeye çalışılmıştır. Başlangıçta eski kale içinde kurulan Bursa, Osmanlıla ra geçtikten sonra bir payitaht şehri olarak süratle geliş miş ve dinî, sosyal ve ticarî yapılarıyla daima dikkatleri üzerine çekmiştir. Cehrin, Srmeni, Yahudi ve Türk unsurlarının meydana ge tirdiği tahminen 119.000 nüfusu vardı. Hakkında bilgi sahibi olabildiğimiz eğitim-öğretim, dinî ve sosyal hizmetliler sı nıfı sosyal ve ekonomik açıdan değerlendirilmiştir. Ekonomik bakıdan vakıflara bağımlı olan bu sınıf, sosyal statü yönüy le toplumun önde gelen kesimini teşkil etmekteydi. Bu nüfusun bir kısmını oluşturan ve esir ticaretine konu olan köleler genellikle Rus asıllı idiler. Bunlar arasında çeşitli yollar la azâd olup hürlerin statüsüne kavuşanlar da vardı.Bursa 'da aile hayatı -bazı konularda farklı uygulama lara rastlanmakla bix/Likte- İslâmî prensipler altında şekil lenmiştir. Şehirdeki idarî mekanizma, başta sancakbeyi olmak üze re kadı, şehir kethüdası, subaşı, muhtesib, yasakçıbaşı ve kethüdâyerîden oluşuyordu. İncelediğimiz dönemde bu görev lerin bir kısmının iltizâm usulüyle verilmesi ve sık sık görevlilerin değişmesi yönetimde istikrarsızlıklara yol aç maktaydı. Gerek sınaî ve gerekse ziraî üretim birtakım iktisadî ve sosyal sebeplerle gerilemiş, maliyet fiyatlarının artma sı veya gümüş darlığından dolayı malların kalitesi düşmüştü. Yine aynı sebeplerle karaları çok düşük olan dükkanlar ve işyerleri kapatılmış, iç ve dış ticarette gerilemeler olmuştu. Halk, ihtiyaç duyduğu parayı karz-ı şerc, murâbaha-1 şer^ıyye gibi yollarla, ya avarız vakıflarından veya biribîr- lerinden alıyordu. Şehirdeki esnafı meydana getiren her hırfet ehli, bir kethüda tarafından idâro edilmekteydi. Ticaret malları üzeri ne konulan vergileri alabilmek için her hana kantarlar konu larak bunların başına görevliler tayin edilmişti. Bu dönemde -bazıları istisna edilirse- eşya ve yiyecek fiyatlarında fo 50*lik bir artış gerçekleşmişti. 5 milyon akçeye ulaşan mukata*' alarm gelirleri, XYI. yüzyıla nisbetle önemli oranda azalmıştı. Bunların genellikle iltizâm usulüyle işletilmesi, halkın birtakım haksızlıklara maruz kalmasına sebep olmuştu.Başlangıçta fevkalâde durumlarda alman avârız-ı di- vâniyye denilen vergiler, incelediğimiz dönemde süreklilik kazanmıştır. Bunlar avarız akçesi, bedel-i nüzul, bedel-i sürsât, bedel-i iştira ve kürekçi bedeli gibi vergilerden oluşmaktaydı. Hareket noktası olarak sadece iki şer'iyye siciline dayanarak elde ettiğimiz bu bilgiler de gösteriyor ki, Bur sa, idarî, iktisâdı ve sosyal bakımdan o dönemde imparator luğun oldukça hareketli bir şehri durumundaydı. 182

Osmanlı tarihi çalışmalarının en onda gelen kaynaklarından olan şer 'iye sicilleri, günümüzde değişik il merkezlerinde bu lunan müzelerde toplanmıştır, îokat Müzesinde bulunan Amasya şer 'iye sicilleri de bunlardan sadece, bir bölümünü oluştur maktadır. AAmasya şer 'iye sicillerinin 1624 yılından öncesine ait olanları mevcut değildir. İJfc defter 1624-162? yıllarına aittir. Tezimizin konusu bu defter üzerinde bir katolog çalış masıdır. D efter içinde bulunan belgeler Osmanlı Devleti 'min önemli bir sancağı olan A masya sancağının devlet içindeki idari, sosyal ve ekonomik konumunu açıklamamıza yardım edecek tir. Yine bu belgeler, Osmanlı Devleti 'nin o yıllarındaki durumunu anlamamızda bize yardım edecektir. 15u nedenle, def terin kullanımını kolaylaştırmak amacıyla, defterin içindeki belgelerin bir dökümünü yaptık. Bunu yaparken de, kimi belgele rin çeviri^yazısını vererek kullanılır bir duruma getirdik. Tezin ana konusu olan `Amasya 'nm I Numaralı Şer' iye Si cili` nin katoloğundan önce ise, `Giriş0 bölümünde şer 'iye sicilleri hakkında ve bunların Osmanlı tarihi araştırmaları için sahip oldukları önemlerinin ne olduğu yolunda bilgi ver meye çalıştık* Fikret Yılmaz 271

407

277

363

In February 1739, Amir Sulaymân Gawish al-Qâzdughlî died suddenly, while on his departure from Cairo to Mecca at the head of the military detachment in charge of the security of the pilgrimage caravan. The probate inventory, established soon after his death at the qisma 'askariyya, one of the Cairene courts, provides us with a deep insight into the different material steps taken by this amir to fulfil his mission. Grain and other supplies had been sent in advance to different stopping places along the road, equipment had been manufactured for men and animals as well, funds and goods had been gathered for commercial transactions planned in Arabia., En février 1739 l'émir Sulaymân Gawish al-Qâzdughlî décédait brutalement, alors qu'il s'apprêtait à se rendre à La Mecque à la tête du détachement militaire qui allait accompagner la caravane égyptienne du pèlerinage partant du Caire. L'inventaire après décès, établi dans les registres de la qisma 'askariyya, permet de retracer dans le détail les préparatifs effectués, sous forme d'approvisionnement en céréales déposés dans les d'étapes principales sur la route, d'équipements et de provisions pour les hommes et les animaux au cours du voyage, ainsi que de fonds pour les dépenses prévues et de marchandises pour les opérations commerciales envisagées en Arabie.

230

392

Şer’iye sicilleri, Osmanlı şehirlerinde kadılar tarafından tutulan ve mahkeme tutanakları olarak ifade edilen defterlerdir. Bu defterlerde tereke, diğer adıyla muhallefat kayıtları ölen kişilerin eşyalarının kadının gözetiminde tek tek fiyat ve adediyle birlikte kaleme alındığı kayıtlarda tutulmuştur. Tereke kayıtları, sıradan bir Osmanlı ailesinin evinin içini hayal etmemize olanak verecek veriler sağlar. Yöreden yöreye farklılık gösteren bu bilgiler yerel tarih araştırmaları için önemli veri kaynaklarının başında gelir. Kullanılan ev araç ve gereçlerinden tercih giyim kuşam anlayışına kadar farklı bilgilere tereke kayıtlarından ulaşmak mümkündür. Bu çalışmada Bartın yöresinin 19. yüzyıla ait kadın giyim anlayışı tereke kayıtları üzerinden değerlendirilecektir. 1892-1913 yıllarını kapsayan 800, 802, 806, 807, 808 ve 810 numaralı Bartın şer’iye sicillerinde yer alan 12 kadın terekesine dayanarak 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Bartın yöresinin kadın kıyafetleri ve giyim kültürüne dair değerlendirmeler yapılmıştır. Osmanlı döneminde Müslüman, Rum ve Ermeni unsurların bir arada uyum içinde yaşadığı Bartın’ın kültürel zenginliği, giyim kültüründe de kendini göstermektedir. Şehrin 19. yüzyılda İstanbul ile yoğun ticari bağlantısının bulunması İstanbul giyim kültürünün izlerinin şehre yansımasına olanak vermiştir. Elde edilen bulgular üzerinden şehrin 19. yüzyıldaki sosyal ve ekonomik yapısına dair çıkarımlar yapılmıştır, Court registers are the books kept by the kadi in Ottoman cities and referred to as court minutes. In these notebooks, wealth records, also known as muhallefat records, were kept in the records where the belongings of the deceased were written one by one, together with the price and quantity, under the supervision of the cadilesker. The wealth records provide data that will allow us to imagine the interior of an ordinary Ottoman family's home. This information, which differs from region to region, is one of the most important data sources for local history research. It is possible to reach various information from the wealth records, from the household tools and equipment used to the preferred clothing understanding. In this study, the 19th century women's clothing understanding of the Bartın region will be evaluated through the wealth records. Based on the 12 women's wealth in the Bartın Court Registers numbered 800, 802, 806, 807, 808 and 810 covering the years 1892-1913, evaluations were made about the women's clothing and clothing culture of the Bartın region in the late 19th and early 20th centuries. The cultural richness of Bartın, where Muslims, Greeks and Armenians lived in harmony during the Ottoman period, also shows itself in the clothing culture. The city's intense commercial connection with Istanbul in the 19th century allowed the traces of Istanbul's clothing culture to be reflected in the city. Based on the findings, inferences were made about the social and economic structure of the city in the 19th century.