Search

Het verspreidingsgebied van natte heiden is in omvang min of meer gelijk gebleven sinds de laatste ontginningen. De kwaliteit blijft echter een dalende trend vertonen door de inwerking van stikstofdepositie en verdroging. Tegelijkertijd zijn er veelbelovende resultaten geboekt door nieuwe vormen van herstelbeheer. OBN heeft daarvoor de kennisbasis ontwikkeld. In dit artikel worden de daaruit voortvloeiende inzichten uiteen gezet en worden uitdagingen voor de toekomst geschetst.

In deze studie is bekeken welke veranderingen zijn opgetreden in plantengemeenschappen. De gegevens uit de Landelijke Vegetatie Databank (LVD) zijn gebruikt om trends in de soortensamenstelling van bepaalde plantengemeenschappen op te sporen. Vervolgens zijn deze trends gerelateerd aan veranderingen in de temperatuur. Hierdoor krijgen we inzicht in de kwetsbaarheid van de onderzochte plantengemeenschappen (en desbetreffende ecosystemen) voor klimaatverandering. De LVD bestaat momenteel uit meer dan 630.000 gedigitaliseerde vegetatieopnamen, gemaakt in de periode 1930-2012. De verandering in de soortensamenstelling van een aantal plantengemeenschappen is geanalyseerd voor de periode 1930-2010

Het verspreidingsgebied van natte heiden is in omvang min of meer gelijk gebleven sinds de laatste ontginningen. De kwaliteit blijft echter een dalende trend vertonen door de inwerking van stikstofdepositie en verdroging. Tegelijkertijd zijn er veelbelovende resultaten geboekt door nieuwe vormen van herstelbeheer. OBN heeft daarvoor de kennisbasis ontwikkeld. In dit artikel worden de daaruit voortvloeiende inzichten uiteen gezet en worden uitdagingen voor de toekomst geschetst.

De Manderheide in Noordoost-Twente is onderdeel van het Natura 2000-gebied Springendal – Dal van de Mosbeek. Dit rapport presenteert een plan voor het herstel van de Manderheide in het kader van het Programma Aanpak Stikstof, met name gericht op habitattype Droge heiden (H4030) in de context van een goed functionerend heidelandschap. Als uitgangspunten gelden: 1) herstel op landschapsschaal door koppeling van voedselarme en voedselrijkere terreindelen, 2) ontsnippering van leefgebieden, 3) inpassing van cultuurhistorische elementen en 3) vorming van een robuust en beheerbaar heideareaal. Deze punten worden nader uitgewerkt tot zes randvoorwaarden: reserveren van bufferzones, instellen van integrale begrazing, plaatselijk ontwikkelen van eikenbos, betrekken van cultuurhistorische waarden, omvormen van bos naar heide op relatief rijke bodem en ontsnipperen van oude en nieuwe heide, inclusief extensieve akkers, tot een open heidelandschap. De beschouwde oppervlakte is ca. 220 ha, waarvan ca. 75 ha volgens plan zou moeten worden omgevormd. Hierdoor ontstaat ca. 145 ha aaneengesloten heidelandschap.

Het huidige beheer van droge heideterreinen is vooral ingegeven door veronderstellingen over historisch landgebruik en de angst voor vergrassing als gevolg van stikstofdepositie. Dit beheer leidt echter in onvoldoende mate tot het behoud van de biodiversiteit van heideterreinen. Daarom is een nieuwe benadering van het beheer nodig om heide als leefgebied van soorten van het bos- en heidelandschap te herstellen. Op basis van recent onderzoek presenteren we hier nieuwe inzichten in de oorzaken van ecologische knelpunten in heideterreinen en doen op grond hiervan aanbevelingen voor beheer en inrichting.

Droge heischrale graslanden zijn zeer gevoelig voor verzuring en vermesting als gevolg van atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen. De stikstofdepositie neemt de laatste jaren iets af, maar tegelijk blijken stikstofaccumulatie en verzuring in de bodem van grotere betekenis te zijn dan eerst gedacht. Dit blijkt zelfs reden te zijn om de ‘critial loads’ of kritische depositiewaarden bij te stellen, zoals onlangs in Europees verband is gebeurd. De auteurs wijzen er daarbij op dat ook bij verdergaande, noodzakelijke verlaging van de stikstofdepositie aanvullende herstelmaatregelen nodig zullen zijn voor behoud of herstel van droge heischrale graslanden

De afgelopen decennia is er in de meeste heideterreinen in ons land op grote en kleinere schaal geplagd. Doel hiervan is het terugzetten van vergrassing en het afvoeren van voedingsstoffen mede afkomstig uit atmosferische depositie. Oude heide op een lange tijd ongestoorde bodem is nu zo schaars geworden

In 2014 is een vegetatiekartering uitgevoerd van Het Nationale Park De Hoge Veluwe uitgaande van een luchtfoto-interpretatie uit 2013 en kleurenfoto’s uit 2010. Het Park bestaat voor ruim 30% uit Natura 2000-habitattypen, verdeeld over 12 typen en draagt belangrijk bij aan oppervlakten habitattype van de Veluwe, met name voor Zandverstuivingen (848 ha), Stuifzandheiden (270 ha), Zure vennen en Heideveentjes (16 ha), Vochtige heiden (27 ha), Heischrale graslanden (189 ha) en Oude eikenbossen (240 ha). Ten opzichte van de kartering in 2007 zijn er op hoofdlijnen de volgende ontwikkelingen: de oppervlakte zandverstuivingen is met maximaal 10% afgenomen, vooral door successie naar Stuifzandheiden; Stuifzandheiden zijn afgenomen ten gunste van Droge heiden; de oppervlakte Heischrale graslanden is praktisch gelijk gebleven; vergrassing met Pijpenstrootje is voortgeschreden; de oppervlakten Vochtige heiden en Zure vennen zijn niet wezenlijk veranderd; habitattype Zwakgebufferde vennen is nieuw onderscheiden met een zeer klein oppervlakte; de oppervlakte Heideveentjes is toegenomen door betere inventarisatie; Jeneverbesstruwelen en Oude eikenbossen zijn in oppervlakte gelijk gebleven; het weinig voorkomende type Beuken-eikenbossen met hulst is uitgebreid met een deel dat in 2007 ten onrechte niet was onderscheiden. De vegetatietypen zijn toegekend aan 11 natuurbeheertypen waarvan N16.01 Droog bos met productie 48% van de oppervlakte inneemt, gevolgd door N01.01 Droge heide met 22% en N07.02 Zandverstuiving met 14%. De overige typen beslaan elk minder dan 5% van de oppervlakte. Vooralsnog is alleen het landschapsbeheertype L01.07 Lanen onderscheiden.

In het terrein is een gedetailleerd veldbodemkundig onderzoek verricht. Er zijn bodemmonsters gestoken en geanalyseerd. Uit het gedetailleerde bodemecologisch onderzoek blijkt dat de huidige stabiele staat van het grasland vooral samenhangt met de eigenschappen van de humus-houdende, biotisch actieve bovengrond. Op grond van gedetailleerd veldonderzoek zijn een bodem- en fysiotopen kaart vervaardigd die een goed overzicht geven van de ecopedologische geschiktheid van het gebied voor instandhouding en ontwikkeling van heischraal grasland. Door uitgebreide analyse van bodemmonsters is inzicht verkregen in de zuur-, basen- en nutriëntenhuishouding van de verschillende standplaatsen en daarmee hun geschiktheid voor behoud en uitbreiding van het heischrale grasland.

Met behulp van simulatiemodellen SMART, SUMO en NTM heeft Alterra onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de biodiversiteit in bossen en heide op arme zandgronden, bij bepaalde combinaties van beheer en abiotische condities. Er zijn twee scenario's van milieukwaliteit doorgerekend, namelijk gelijkblijvende en dalende atmosferische depositie (verzuring) en stikstof (eutrofiëring). Bij het beheer is uitgegaan van wel of geen begrazing. Als maten voor biodiversiteit zijn gebruikt de 'potentiële natuurwaarde' (de kans op rode-lijstsoorten), de kans op het voorkomen van een aantal vegetatietypen, en de variatie in bosstructuur

Jeneverbesstruwelen vormen een karakteristiek onderdeel van de heide- en stuifzandlandschappen van onze pleistocene zandgronden. Binnen de open struwelen van jeneverbes waren tot voor kort botanisch zeer waardevolle mosvegetaties aanwezig. De toekomst van de jeneverbesstruwelen en hun karakteristieke ondergroei is echter onzeker geworden. Dit heeft enerzijds te maken met de jeneverbesstruiken die verouderen en waar sedert ongeveer zestig jaar nauwelijks nog verjonging optreedt, en anderzijds met de ondergroei die is veranderd en verarmd door voortgaande successie en strooiselophoping.

In deze bijdrage komen de droge heiden van de Veluwe aan bod. Waarbij aan de hand van twee studiegebieden een nauwgezette analyse van het heidelandschap gepresenteerd wordt. Van de voormalig woeste gronden zijn eigenlijk alleen de allerarmste gronden bewaard gebleven. Voor twee gebieden in de Veluwerand wordt een analyse gegeven: regio Epe - Emst - Gortel - Tongeren - Woldberg (circa 8.000 ha) en Hoenderloo - Otterlo - Wekerom - Kootwijkerbroek - Harskamp (circa 6.500 ha).

Geboeid door het verleden heeft de historische ecologie tot onderwerp, een vakgebied waaraan je steeds meer verslingerd raakt naarmate je dieper in de verhalen doordringt. De geschiedenis van natuur en landschap vormt de bakermat voor het bestaan en de identiteit van ieder mens, zo verwoordde Theo Spek (Rijksuniversiteit Groningen) onlangs in zijn inaugurele rede. In een achttal beschouwingen komt een geweldige verscheidenheid aan thema’s aan bod, vaak met verrassende inzichten en conclusies. Ieder hoofdstuk is geschreven door een student samen met een gerenommeerde vakgenoot. Hoe zag het Nederlandse landschap er uit aan het eind van de Middeleeuwen? Wat is de toekomst van de heiden in ons land? Hoe ontstonden onze vennen, de pelen op de grens van Brabant en Limburg, onze beemden in de uiterwaarden? In hoeverre is de natuur ons land eigenlijk wel maakbaar, en hoe kunnen we het beste omgaan om invasieve struiken in onze bossen. Allemaal vragen waarop getracht wordt een antwoord te vinden.

Droge heischrale graslanden zijn zeer gevoelig voor verzuring en vermesting als gevolg van atmosferische depositie van zwavel- en stikstofverbindingen. De stikstofdepositie neemt de laatste jaren iets af, maar tegelijk blijken stikstofaccumulatie en verzuring in de bodem van grotere betekenis te zijn dan eerst gedacht. Dit blijkt zelfs reden te zijn om de ‘critial loads’ of kritische depositiewaarden bij te stellen, zoals onlangs in Europees verband is gebeurd. De auteurs wijzen er daarbij op dat ook bij verdergaande, noodzakelijke verlaging van de stikstofdepositie aanvullende herstelmaatregelen nodig zullen zijn voor behoud of herstel van droge heischrale graslanden

De gevolgen van klimaatverandering op de terrestrische natuur en mogelijke adaptatiemaatregelen zijn in dit rapport geconcretiseerd voor de provincie Noord-Brabant. Modellering van interactie tussen bodem en vegetatie onder invloed van klimaatverandering maakt knelpunten in abiotische kwaliteit zichtbaar. Deze resultaten van abiotische modellering zijn gebruikt als input in de modellering van de uitwisseling van dieren tussen natuurgebieden. Hiermee komen sterke en kwetsbare plekken in de ruimtelijke samenhang naar voren. Met hulp van vertegenwoordigers van de praktijk van natuurbescherming in Brabant is gewerkt aan adaptatiestrategieën. Voor vochtige graslanden, heidesystemen en bossen zijn adaptatiestrategieën ontwikkeld, met beheermaatregelen voor verbetering van abiotische kwaliteit tot ruimtelijke maatregelen voor verbetering van ruimtelijke samenhang op regionaal tot internationaal niveau. Bestaand beleid en beheer voor natuur in Noord-Brabant sluit goed aan op de nieuwe opgaven door klimaatverandering.

De gevolgen van klimaatverandering op de terrestrische natuur en mogelijke adaptatiemaatregelen zijn in dit rapport geconcretiseerd voor de provincie Noord-Brabant. Modellering van interactie tussen bodem en vegetatie onder invloed van klimaatverandering maakt knelpunten in abiotische kwaliteit zichtbaar. Deze resultaten van abiotische modellering zijn gebruikt als input in de modellering van de uitwisseling van dieren tussen natuurgebieden. Hiermee komen sterke en kwetsbare plekken in de ruimtelijke samenhang naar voren. Met hulp van vertegenwoordigers van de praktijk van natuurbescherming in Brabant is gewerkt aan adaptatiestrategieën. Voor vochtige graslanden, heidesystemen en bossen zijn adaptatiestrategieën ontwikkeld, met beheermaatregelen voor verbetering van abiotische kwaliteit tot ruimtelijke maatregelen voor verbetering van ruimtelijke samenhang op regionaal tot internationaal niveau. Bestaand beleid en beheer voor natuur in Noord-Brabant sluit goed aan op de nieuwe opgaven door klimaatverandering.

Natuurbeheersmaatregelen om risico's van verontreinigingen in water, bodem en lucht te verminderen kunnen neveneffecten hebben op de fauna. Eerder is vastgesteld dat het goed mogelijk is om rekening te houden met habitateisen van dieren. In dit rapport wordt de schaal van uitvoering in het natuurbeheer centraal gesteld en onderzocht hoe deze via beïnvloeding van de structuur van de vegetatie en van landschapselementen bepalend kan zijn voor de soortdiversiteit in een gebied. Als vertegenwoordigers van de gewervelde dieren zijn vogels en reptielen uitgekozen om te onderzoeken hoe de vegetatiestructuur een rol speelt bij het bepalen van de diversiteit aan soorten in een bepaald terrein. Uiterwaarden en heidegebieden zijn daarvoor als studiegebieden gebruikt

In 2007, an airborne imaging spectroscopy campaign was organized in the frame of the HABISTAT project. Airborne data with the AHS sensor were acquired in the Netherlands and Belgium. One test site in Belgium was recorded, the Kalmthoutse Heide and one in the Netherlands: the Edese and Ginkelse Heide and the Wekeromse Zand. This report describes the quality assessment of the field and airborne data for the Edese and Ginkelse Heide and the Wekeromse Zand site. The results for the Kalmthoutse Heide will be presented in a separate report (INBO, 2008).

Natuurbeheersmaatregelen om risico's van verontreinigingen in water, bodem en lucht te verminderen kunnen neveneffecten hebben op de fauna. Eerder is vastgesteld dat het goed mogelijk is om rekening te houden met habitateisen van dieren. In dit rapport wordt de schaal van uitvoering in het natuurbeheer centraal gesteld en onderzocht hoe deze via beïnvloeding van de structuur van de vegetatie en van landschapselementen bepalend kan zijn voor de soortdiversiteit in een gebied. Als vertegenwoordigers van de gewervelde dieren zijn vogels en reptielen uitgekozen om te onderzoeken hoe de vegetatiestructuur een rol speelt bij het bepalen van de diversiteit aan soorten in een bepaald terrein. Uiterwaarden en heidegebieden zijn daarvoor als studiegebieden gebruikt

Aanleiding voor deze publicatie zijn de resultaten van het onderzoek naar de effecten van herstelmaatregelen op dieren van het heidelandschap. De afgelopen jaren werd steeds duidelijker dat het onderzoek en de toepassing daarvan moeten worden opgeschaald naar het niveau van het landschap. Dat is ook hier zichtbaar geworden: het gaat niet alleen over de droge en de natte heide, maar ook over vennen en over struwelen en bosranden. Kortom: het gaat over het complete heidelandschap, met al zijn variatie en (geleidelijke of abrupte) overgangen. En juist bij zo’n divers en samenhangend landschap is de fauna gebaat

In 2007, an airborne imaging spectroscopy campaign was organized in the frame of the HABISTAT project. Airborne data with the AHS sensor were acquired in the Netherlands and Belgium. One test site in Belgium was recorded, the Kalmthoutse Heide and one in the Netherlands: the Edese and Ginkelse Heide and the Wekeromse Zand. This report describes the quality assessment of the field and airborne data for the Edese and Ginkelse Heide and the Wekeromse Zand site. The results for the Kalmthoutse Heide will be presented in a separate report (INBO, 2008).

Van zuid naar noord zijn de afgelopen weken onze heidevelden in bloei gekomen. Het is een jaarlijks terugkerend gebeuren: er worden heidefeesten georganiseerd en heidekoninginnen verkozen. En hoe paarser de hei kleurt, des te mooier wij het vinden. Geen wonder dat menig natuurbeheerder een beetje smalend over VVV-heide begint te spreken.

Van zuid naar noord zijn de afgelopen weken onze heidevelden in bloei gekomen. Het is een jaarlijks terugkerend gebeuren: er worden heidefeesten georganiseerd en heidekoninginnen verkozen. En hoe paarser de hei kleurt, des te mooier wij het vinden. Geen wonder dat menig natuurbeheerder een beetje smalend over VVV-heide begint te spreken.

Aanleiding voor deze publicatie zijn de resultaten van het onderzoek naar de effecten van herstelmaatregelen op dieren van het heidelandschap. De afgelopen jaren werd steeds duidelijker dat het onderzoek en de toepassing daarvan moeten worden opgeschaald naar het niveau van het landschap. Dat is ook hier zichtbaar geworden: het gaat niet alleen over de droge en de natte heide, maar ook over vennen en over struwelen en bosranden. Kortom: het gaat over het complete heidelandschap, met al zijn variatie en (geleidelijke of abrupte) overgangen. En juist bij zo’n divers en samenhangend landschap is de fauna gebaat

Contains fulltext : 27366.pdf (Publisher’s version ) (Open Access) 160 p.

Met behulp van simulatiemodellen SMART, SUMO en NTM heeft Alterra onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de biodiversiteit in bossen en heide op arme zandgronden, bij bepaalde combinaties van beheer en abiotische condities. Er zijn twee scenario's van milieukwaliteit doorgerekend, namelijk gelijkblijvende en dalende atmosferische depositie (verzuring) en stikstof (eutrofiëring). Bij het beheer is uitgegaan van wel of geen begrazing. Als maten voor biodiversiteit zijn gebruikt de 'potentiële natuurwaarde' (de kans op rode-lijstsoorten), de kans op het voorkomen van een aantal vegetatietypen, en de variatie in bosstructuur

Voor de Natuurplanner van het Natuurplanbureau is het successiemodel SUMO ontwikkeld. Het vervangt de vegetatievoorspelling in het bodemmodel SMART2, waar SUMO een geontegreerd onderdeel van is. De biomassa wordt gemodelleerd voor vijf functionele typen (kruiden, dwergstruiken, struiken, pionierbomen en climaxbomen) en drie organen (wortels, tak/stam en blad). De biomassaontwikkeling is afhankelijk van de stikstof- en lichtbeschikbaarheid en het beheer. Successie (bijvoorbeeld bij het staken van beheer) vindt plaats op basis van veranderende biomassa per functioneel type. De biomassaontwikkeling en successie zijn goed te voorspellen op zowel regionale als landelijke schaal en vormen zo een goede aanvulling van de Natuurplanner.

Voor de Natuurplanner van het Natuurplanbureau is het successiemodel SUMO ontwikkeld. Het vervangt de vegetatievoorspelling in het bodemmodel SMART2, waar SUMO een geontegreerd onderdeel van is. De biomassa wordt gemodelleerd voor vijf functionele typen (kruiden, dwergstruiken, struiken, pionierbomen en climaxbomen) en drie organen (wortels, tak/stam en blad). De biomassaontwikkeling is afhankelijk van de stikstof- en lichtbeschikbaarheid en het beheer. Successie (bijvoorbeeld bij het staken van beheer) vindt plaats op basis van veranderende biomassa per functioneel type. De biomassaontwikkeling en successie zijn goed te voorspellen op zowel regionale als landelijke schaal en vormen zo een goede aanvulling van de Natuurplanner.

Bevat bodemkundige informatie Stiboka

Bevat bodemkundige informatie Stiboka

Bevat bodemkundige informatie Stiboka

Aandacht voor de stikstofkringloop van bossen en heiden; emissie en atmosferische depositie van ammoniak en ammonium in Nederland; de gevolgen van een verhoogde ammoniak- en ammoniumdepositie voor de nutrientenkringlopen in bodem en plant; parameters, waarmee ecologische effecten van luchtverontreiniging met ammoniak en ammonium kunnen worden gemeten

Bevat bodemkundige informatie Stiboka

Aandacht voor de stikstofkringloop van bossen en heiden; emissie en atmosferische depositie van ammoniak en ammonium in Nederland; de gevolgen van een verhoogde ammoniak- en ammoniumdepositie voor de nutrientenkringlopen in bodem en plant; parameters, waarmee ecologische effecten van luchtverontreiniging met ammoniak en ammonium kunnen worden gemeten