Search

Modern aşının tarihi 18. yüzyılda Edward Jenner ve çiçek aşısı (1796) ile başlamış ve Pastör'e kadar (1885 kuduz aşısı) 90 yıl boyunca da başka bir gelişme olmamıştır. Çiçek aşısı ilk olarak Sultan Abdülmecid döneminde Osmanlı Devleti'nde ordu mensupları için zorunlu kılınmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ile aşılama hizmetleri devam etmiştir. Türkiye Cumhuriyet Resmi Gazete'sinde 6 Mayıs 1930 yılında yayımlanan Umumî Hıfzıssıhha Kanunu ile hem çocuk hem de yetişkin çiçek aşılaması resmi olarak başlamıştır. Rutin aşılamaya 1937 yılında difteri ve boğmaca aşıları, 1952 yılında BCG aşısı, 1963 yılında çocuk felci (oral polio) aşısı, 1968 yılında tetanoz aşısı, 1970 yılında kızamık aşısı eklenmiştir. Çiçek aşılamasına 1980 yılında hastalığın dünya üzerinden eradike edilmesi nedeniyle son verilmiştir. Ülkemizde 1981 yılında genişletilmiş bağışıklama programı başlatılmıştır. 1998 yılında Hepatit B aşısı, 2006 yılında Kızamıkçık, Kabakulak ve Hib (menenjit) aşıları, 2008 yılında konjuge pnömokok aşısı, 2012 yılında Hepatit A aşısı ve 2013 yılında Suçiçeği aşısı genişletilmiş bağışıklama programına eklenmiştir. Genişletilmiş bağışıklama programında halen toplam 13 hastalığa karşı aşı bulunmaktadır. Bu çalışmada ülkemizde çiçek aşısı ile başlayan aşılamanın tarihte izi sürülmüş, günümüze dek yaşanan gelişmeler ve aşıların tarihçeleri incelenmiştir. Yararlanılan kaynaklar T.C. Resmi Gazete nüshaları, Sağlık Bakanlığı genelgeleri-yönergeleri, sosyal bilimler ve tıp literatürü, tıp tarihi kitaplarıdır.Anahtar Kelimeler: Aşılama, Aşı Takvimi, Pediatri, Türk Tıp Tarihi The history of the modern vaccine began with the Edward Jenner and the smallpox vaccine (1796) in the 18th century and remained so for 90 years until the Pasteur (1885 rabies vaccine). The Ottoman Empire was the first state that obliged the smallpox vaccine by Sultan Abdülmecid. The vaccination services with the establishment of the Republic of Turkey continued. In Article 88 of the General Hygiene Law published in the Official Gazette of the Republic of Turkey on May 6, 1930 both child and adult smallpox vaccination had officially been started. In 1937, diphtheria and pertussis vaccines, BCG vaccination in 1952, polio vaccination in 1963, tetanus vaccine in 1968 and measles vaccine in 1970 were added. Smallpox vaccination was terminated in 1980 due to eradication of the disease throughout the world. The expanded immunization program was launched in our country in 1981. Hepatitis B vaccine in 1998, Rubella, Mumps and Hib (meningitis) vaccines in 2006, conjugated pneumococcal vaccine in 2008, Hepatitis A vaccine in 2012 and varicella vaccine in 2013 was added to the extended immunization program. In the extended immunization program, there are currently 13 vaccinations. In this study, the vaccination starting with the smallpox vaccine in Turkey has been traced in the history, and the histories of the developments and vaccinations has been examined. References of the study are copies of Official Gazette of the Republic of Turkey, Ministry of Health circulars, social and medical literature and books of medical history.Key Words: Vaccination, Vaccination Schedule, Pediatrics, Turkish History of Medicine 62

Giriş: Cinsel suçlar, bireyin fiziksel, ruhsal, bilişsel ve sosyal bütünlüğüne ciddi zarar veren ve giderek yaygınlaşan bir olgu haline gelmiştir. İktidarlar, cinsel saldırıları engellemek adına çeşitli hukuki yaptırımlara başvurmaktadır. Bu amaçla dünyadaki bazı ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de de kimyasal kastrasyon Temmuz 2016'dan itibaren yasallaşmıştır. Tezin amacı tıbbi, hukuki, politik, ekonomik, pskiko-sosyal alanlardaki tartışmaları meslek değerleri ve hekimin yükümlülükleri kapsamında değerlendirerek cinsel suçlularda kimyasal kastrasyon uygulamasının ilgili Yönetmelikte yer aldığı üzere bir tedavi mi olduğu yoksa toplumsal cinsiyete dayalı, suçun tıbbileştirilmesine ve meşrulaştırılmasına neden olan, hekimi sosyal kontrol sistemine dahil eden bir uygulama mı olduğunu irdelemektir. Gereç ve Yöntem: Araştırma, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Hastanesi'nde (SUAM) görevli 130 akademisyen hekimin katılımıyla gerçekleşmiştir. Veriler anket yöntemi ile toplanmıştır. Anket formu bağımsız değişkenler; tıp etiği ya da deontoloji bilgisi ve kazanımı ile 35 adet likert tipi maddeden oluşmuştur. Araştırma maddeleri, Yönetmelik çerçevesinde literatürde yer alan tıp etiği, hukuk, hekim yükümlülüğü, politik ve ekonomik, psiko-sosyal alanlara özgü tartışmalar temel alınarak hazırlanmıştır. Maddeler tartışmalar ekseninde gruplandırılmış ve temel değişkenler ile maddelerin birbiyle korelasyonu incelenmiştir.Bulgular: Kimyasal kastrasyon uygulamasını bir tedavi yöntemi olarak kabul eden ve etmeyenlerin oranı birbirine yakındır. İyileştirici bulmama oranı ise %73,8'dir. Hekimler kimyasal kastrasyon uygulamasının bir ceza olduğuna katılmaktadır. Hekimin sosyal kontrol sisteminin bir parçası olmasına neden olacağı ve cinsel suçun tıbbileştirilmesi ve meşrulaştırılmasına sebep olacağı savı arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır. Uygulamanın tedbir amacının bulunmadığını, maliyetinin devlet tarafından karşılanmaması gerektiğini, her türlü cinsel suçta uygulanmaması gerektiğini düşünmektedirler. Tıbbi açıdan endikasyon öngörüsüyle yaklaşan hekimler kişi onamının gerekliliğini kabul etmektedir. Tartışma ve Sonuç: Kimyasal kastrasyon uygulamasının hukuki açılımı açık ve anlaşılır değildir. Hekimlerin ve yasa koyucuların tedavi kavramından anladıklarının farklı olduğu görülmektedir. Kimyasal kastrasyon bir tedavi olarak uygulanacaksa bilimsel kanıtların olması ve kişinin aydınlatılmış onamının alınması gerekmektedir. Hekimler, onam ve endikasyon temelinde uygulama yaptıkları takdirde tıbbileştirmeden uzak kalabilirler. Yasa koyucu yasal düzenlemelerin sahada işlevsel olup olmadığını göz önüne almalıdır. Cinsel suçlu profili çok çeşitli olabildiğinden sosyal, kültürel etkenlerin göz ardı edilmesi tehlikesi vardır. Anahtar Kelimeler: kimyasal kastraston, cinsel suçlu, tıbbileştirme, tıbbi endikasyon, tıp etiği Introduction: Sexual offenses have become a phenomenon that is seriously damaging the physical, mental, cognitive and social integrity of the individual and becoming increasingly common. The authorities resort to various legal enforcement in order to prevent sexual assaults. For this purpose, chemical castration in Turkey has been legalized since July 2016 as in some countries in the world. The aim of the thesis is to examine whether chemical castration in sex offenders is a treatment as it is in the relevant Regulation or a practice that based on gender, caused medicalization and justification of the crime and incorporates the physician into the social control system with evaluating the discussions in the medical, legal, political, economic, psycho-social areas within the scope of ethical values and the obligations of the physician.Matrial and Methods: The research was conducted with the participation of 130 academic physicians in Uludag University Medical Faculty Health Practice and Research Center Hospital (SUAM). The data were collected by questionnaire. The questionnaire consists of independent variables; knowledge and learning outcome of medical ethics or deontology and 35 likert type items. The research items were prepared on the basis of the discussions specific to the medical ethics, law, physician obligation, political and economic, psycho-social fields included in the literature in the framework of the Regulation. The items are grouped on the axis of discussions and correlations between the items and basic variables were investigated.Results: The rate of accepting chemical castration as a treatment and do not are closed. Rate of not finding the practice as a healer is 73,8%. Physicians agree that the application of chemical castration is a punishment. There is a significant relationship between the argument that physician will be a part of the social control system and that it will lead to the medicalization and legitimization of sexual crime. They think that the purpose of the practice is not to have a precautionary measure, that the cost should not be covered by the state, and that it should not be applied to any sexual crime. Physicians who approach according to the medical indication also accept the necessity of informed consent.Discusion and Conclusion: The legal implication of the chemical castration is not clear. It is seen that what physicians and lawmakers understand about treatment is different. If chemical castration is to be performed as a treatment, it is necessary to have scientific evidence and to get informed consent. Physicians can stay away from medication if they practice on the basis of indication and consent. Legislator should consider whether the legal regulations are functional on the field. Since the sexual offender profile can be very diverse, there is a danger that social and cultural factors can be ignored.Key Words: chemical castration, sex offender, medicalization, medical indication, medical ethics 154

Hali hazırda uygulama sahası bulan Sağlıkta Dönüşüm Programı, tıpta adalet ilkesi açısından 2003-2013 verileri göz önüne alınarak incelenmiştir. Çalışmamız ülkedeki tüm bireyleri etkileyen sağlık politikalarının bir etik çerçeveye sahip olması gerektiği vurgusu ön kabulünden hareket etmiştir. Tıpta adalet ilkesi altında sayılan; ihtiyaç, eşitlik, faydacılık ve hakkaniyet ilkelerine göre, dönem başında ve sonunda; hizmet sunumu, finansman, harcama ve sağlık göstergelerinin analizi yapılmıştır. Bahsi geçen adalet ilkesinin altilkeleri çerçevesinde programın başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Programın temel felsefesini oluşturan hakkaniyet ilkesiyle göstergelerin genel olarak uyum içinde olduğunu, özellikle ihtiyaç ilkesi çerçevesinde bazı etik tartışma alanlarının oluştuğu ifade edilebilir. Sağlıkta Dönüşüm Programı'nın sosyal adalet yaklaşımı ile de uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda 1961 Anayasası ile ileri sürülen sosyalizasyon söyleminin bu dönemde gerçekleştirilme yönünde olduğu görülür. Program, genel olarak adalet ilkeleri ile uyumlu bir yerde durmasına karşın, birçok etik problemin tartışmasından kaçınarak doğrudan uygulama safhasına geçtiğini de görmekteyiz. Sonuç olarak adalet veya herhangi etik bir ilke etrafında politikaların tartışılması ve belirlenmesi uygulamada doğru ile yanlış arasındaki çizgileri belirlemeye daha çok yardımcı olacağı açıktır. The Health Transformation Program which is currently in practice has been examined by considering 2003-2013 data in accordance with the justice principle. The study was occurred by the presupposition that the emphasis of our health policy, which affects all the individuals in our country, must have an ethical framework. Service delivery, financing, expenditure and health indicators at the beginning and end of the period were analyzed according to the principles of need, equality, utilitarianism, and equity which are the principles of justice in medicine. It is possible to say that the program is successful in the framework of subprinciples of main principles. It can be said that the principle of justice, which constitutes the basic philosophy of the program, is generally in conformity with the indicators, and that some ethical discussion areas, especially within the framework of the requirement principle, are formed. It has been determined that the Health Transformation Program is in line with the social justice approach. In this context, it is seen that the socialization discourse put forward by the 1961 Constitution is in the direction of realization in this period. Although the program generally stays in line with justice principles, we see that many ethical problems have been avoided and not discussed but moved towards directly the implementation phase. As a result, it is clear that the discussion and determination of policies around justice or any ethical principle will be more helpful in determining the lines between right and wrong in practice. 190

Amerikan Board, 1820 yılında ilk misyonerlerini Osmanlı topraklarına gönderdiği tarihten on üç yıl sonra sağlık çalışmaları için tıp misyonerlerini bölgeye göndermeye başlamıştır. Bu tıbbi misyonerler gezici hekimlik yapmaktaydılar. Gezici doktorluk sistemi sürekli devam etmekle birlikte, Amerikan Board öncelikle geçici müdahalelerinin yapıldığı ve özellikle ayakta tedavi edilen hastalara ilaçların yazıldığı dispanserler kurarak çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Tıbbi misyonerler, hem tıp hem de dini konularda eğitilmişlerdi. 1880'lerden itibaren Amerikan Board, Antep, Mardin, Talas, Merzifon, Van, Erzurum, Sivas, Adana, Konya, Diyarbakır ve İstanbul gibi illerde hastane, tıp okulu, hemşire sınıfı ve eczaneler kurarak kurumsallaşma yoluna gitmiştir. Hastane çalışmalarının yanı sıra Anadolu'da ilk Tıp Okulu da Antep'te misyonerlerce açılmıştır. Yine hastanelerin bulunduğu merkezlere yakın çevrelere gezici sağlık misyonerliğiyle ulaşmaya çalışmışlardır. Osmanlı toplumunda din ve eğitim kurumlarına karşı zaman zaman tepki duyulmuş ise de sağlık kurumlarından tüm sınıfların yararlanması ve devletin sağlık alanındaki yetersizliği misyonerlerin bu alanda daha rahat çalışmasına sebebiyet vermiştir. `Tıbbi Misyon` denilen bu misyon türünde, misyonerler hastane ve dispanser gibi sağlık kuruluşlarında mesleklerinin verdiği imkanla insanlarla yakın ilişki içerisine girerek, daha geniş kesimlere Hıristiyanlığın mesajını yayma fırsatını bulmuşlardır.Bu çalışmada Amerikan Board'ın kendi tıp misyonerlerini Osmanlı topraklarına gönderdiği 1833 yılından 1923 yılına kadar olan süreçte, Amerikan Board'ın kaynaklarına dayanarak, Türkiye'deki Sağlık Faaliyetleri misyonerlik ve tıp tarihi açısından ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: Misyonerlik, Amerikan Board, Tıp, Hastane, Eczane,Dispanser, Sağlık Misyonerliği, Osmanlı Devleti, Türkiye. The American Board started to send the first medical missionaries to the region for the purpose of medical practice after the date 1820 which it send the first missionaries to the Ottoman land. The first medical missionaries were itinerant doctors. Although itinerant practice system was on its way, American Board was continuing its work by setting up dispensaries where the temporary interventions were primarily made and prescribe to patients coming from other regions. Medical missionaries were trained in both medicine and religious matters. Since 1880s, The American Board was institutionalized through establishing hospitals, medical schools, nursing schools, and pharmacies in provinces such as Antep, Mardin, Talas, Merzifon, Van, Erzurum, Sivas, Adana, Konya, Diyarbakır and İstanbul. Besides the medical practices, the first School of Medicine in Anatolia was opened in Antep by missionaries. Moreover, via mobile healthcare missionary practices, the missioners also tried to reach the nearby regions of the centers where the hospitals were founded. Even though there was a reaction against the religious and educational institutions in Ottoman society, the insufficiency of the state in the field of health and being able to benefit from the health institutions by all people, caused missionaries to work in a more convenient way in this field. In kind of missionary which is called `the medical missionary`, with the opportunities of their the occupations, the missionaries in health care organizations such as hospitals and dispensaries found the opportunity to spread the Christianity message to the wider population by making a close relationship with the people.In this study -in terms of missionary and the history of medicine- the Medical Operations of American Board in Turkey in the period from 1833 when the first medical missionaries were sent to Ottoman Empire up to 1923, is discussed based on American Board's own resources.Keywords: Missionary, the American Board, Medicine, Hospital, Pharmacy,Dispensary, Medical Missionary, Ottoman Empire, Turkey. 326

Bu çalışmada Türkiye'deki diş hekimlerinin `iyi bir diş hekiminin nitelikleri` konusundaki düşüncelerinin belirlenmesi, bu niteliklerin ABIM* unsurları ve erdemlerle ilişkisinin değerlendirilmesi ile bu unsurların Türkiye'de diş hekimliği alanına uygunluğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Türkiye'de mesleğini uygulamakta olan 680 diş hekimi ile 01 Kasım 2013 - 01 Nisan 2014 tarihleri arasında, elektronik ortamda anket çalışması yapılmıştır. Anketin ilk on sorusu, katılımcı diş hekimlerine ait kişisel, mesleki ve etik bilgi edinimlerine dair sorulardan oluşmaktadır. On birinci soruda `iyi diş hekiminin sahip olması gereken özellikler` sorulmuştur. Son iki soru ABIM unsurlarının değerlendirilmesi ve sıralamasına yöneliktir. Çalışmaya katılan diş hekimleri etik bilgilerini en fazla lisans eğitimi sırasında edindiklerini ve en fazla örnek aldıkları kişilerin lisans eğitimi sırasında karşılaştıkları akademisyenler olduğunu belirtmiştir. Diş hekimleri `iyi diş hekiminin özelliği` olarak en fazla 'mesleki anlamda kendini geliştiren' niteliğini ifade etmiştir. ABIM unsurlarının değerlendirilmesinde ve sıralamasında en önemli görülen unsur `başkalarına saygı` olmuştur. İfade edilen niteliklerle cinsiyet, çalışılan kurum, akademik durum, örnek alınan kişi arasında anlamlı ilişki bulunmuştur (p

Osteoartrit, kas iskelet sisteminde ağrı ve fiziksel yetersizlik gibi yakınmalara yol açan ve giderek toplumda daha fazla görülen, eklem kıkırdağının kaybı ile karakterize kronik ve ilerleyici dejeneratif bir hastalıktır. Bu çalışmada Türkiye'de diz osteoartritinde tarihsel olarak uygulanan tedavi yöntemlerinin incelenmesi ve total diz protezi uygulamalarının ülkemizde nasıl başladığının ortaya koyulması amaçlanmıştır.Çalışmada konuyla ilgili hem birincil hem de ikincil kaynaklara ulaşabilmek amacıyla Bursa, İstanbul ve Ankara'daki belli başlı kütüphaneler taranmıştır. İlgili kütüphanelerde tarama yapılırken anahtar kelime olarak `'eklem, mafsal, diz, kemik, ağrı, osteoartrit, kireçlenme, romatizma, nikris, gut, azm, veca-i izam, evca-ı kasire, veca-ı mefasıl,'' kelimeleri kullanılmıştır. Yirminci yüz yılın ikinci yarısından itibaren diz osteoartritinde uygulanan tedavi yöntemlerini, total diz protezinin ülkemizdeki ilk uygulamalarını ve seyrini açıklığa kavuşturabilmek için, bu konuda ülkemizde öncülük yapmış ve görüşme talebine olumlu yanıt veren hekimlerle (Prof. Dr. İlker Çetin, Prof. Dr. Şahap Atik, Prof. Dr. Mahmut Nedim Doral, Prof. Dr. Veli Lök, Prof. Dr. Mehmet Çakmak, Prof. Dr. Macit Uzel, Prof. Dr. İ. Remzi Tözün, Op. Dr. Orhan Girgin, Prof. Dr. Kut Sarpyener, Prof. Dr. Nejat Güney, Prof. Dr. Ömer Faruk Bilgen) yüz yüze görüşmeler yapılmış ve bunlar yazılı hale dönüştürülmüştür.Diz osteoartriti ve diz protezinin Türkiye'deki tarihini ortaya koyabilmek amacıyla yapılan bu çalışma, ülkemizde diz osteoartriti hastalığının ayrıntılı olarak 20. yy ortalarında anlaşılmaya başlandığını ve bunun devamında hastalığa yönelik tedavi arayışlarının ortaya çıktığını göstermiştir. Başlangıçta ağırlıklı olarak konservatif yöntemlerin uygulandığı, çeşitli ilaç ve enjeksiyonlarla hastalığın neden olduğu ağrının ortadan kaldırılmaya çalışıldığı görülmüştür. İlerlemiş olgularda ise açık eklem debritmanı, eklem artrodezi, yüksek tibial osteotomi ile başlayan cerrahi uygulamalar, artroskopinin ülkemize gelişiyle birlikte artroskopik lavajların da bu uygulamalara eklenmesiyle geniş bir yelpaze oluşturmuştur. 1970'li yılların başlarında ilerlemiş diz osteoartriti olgularında menteşeli diz eklem protezleri çeşitli merkezlerde az sayıda uygulanmış, sonuçların tatminkar olmaması nedeniyle yaygınlaşamamıştır. Modern anlamda kabul ettiğimiz kondiler tipte diz protezleri ise 1987 yılı sonları ile 1988 yılı başlarında çeşitli merkezlerde eş zamanlı olarak uygulanmaya başlamış ve hızla gelişip yaygınlaşarak günümüzdeki düzeyine ulaşmıştırOndokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar belkide Ülkemizdeki diğer önemli sağlık sorunlarının yaygın oluşu nedeniyle hekimlerin çok ilgisini çekmeyen diz osteoartriti, ancak bu dönemden itibaren daha iyi anlaşılmış ve çeşitli tedavi yolları uygulanmaya başlamıştır. Dünya ile yakın bir zaman aralığında ilerlemiş diz osteoartritinin tedavisinde uygulanmaya başlayan total diz protezleri hızla yaygınlaşmış ve günümüzdeki başarılı uygulamalara ulaşmıştır. Osteoarthritis, which is a chronic and progressively degenerative disease starting with complaints of pain in the musculoskeletal system and physical inadequacy and is characterised by loss of joint cartilage, is being increasingly seen in society. This study aimed to examine treatment methods which have been used historically in Turkey for knee osteoarthritis and how the implementation of total knee replacements began.To reach both primary and secondary sources for this study, the main libraries in Bursa, Istanbul and Ankara were scanned. For the research in the libraries the following key words in both modern Turkish and Ottoman origin were used: joint, knee, bone, pain, excessive pain, osteoarthritis, calcinosis, rheumatism, gout. Face-to-face interviews were conducted with the pioneers of the first applications of total knee prosthesis in our country and their statements were recorded to explain the progress of the treatment methods applied for knee osteoarthritis from the second half of the twentieth century. The physicians who complied with our request were Prof. Dr. İlker Çetin, Prof. Dr. Şahap Atik, Prof. Dr. Mahmut Nedim Doral, Prof. Dr. Veli Lök, Prof. Dr. Mehmet Çakmak, Prof. Dr. Macit Uzel, Prof. Dr. İ. Remzi Tözün, Op. Dr. Orhan Girgin, Prof. Dr. Kut Sarpyener, Prof. Dr. Nejat Güney and Prof. Dr. Ömer Faruk Bilgen.This study, which was performed to show the history of knee osteoarthritis and knee replacements in Turkey, showed that the disease of knee osteoarthritis started to be understood in detail in the mid 20th century and research of treatment methods fort he disease has continued. Initially conservative treatments were generally applied with attempts to eliminate pain with various medications and injections. For advanced cases, surgical treatments started with open joint debridement, joint arthrodesis and high tibial osteotomy, then with the arrival of arthroscopy in our country, the addition of arthroscopic lavage to these applications created a wide spectrum of treatments. At he beginning of the 1970s, various centres performed a few hinged knee joint replacements in cases of advanced knee osteoarthritis, but this did not become widespread due to unsatisfactory results. If condylar type knee prosthesis is accepted in the modern sense, several centres started to apply these simultaneously at the end of 1987 and the beginning of 1988, and by rapid development this became widespread to reach the present-day level.Until the mid-19th century, physicians did not pay much attention to knee osteoarthritis, probably due to other significant health problems throughout our country. However, from that time on, it began to be beter understood and various treatment methods were applied. Total knee replacements which have started to be applied as advanced knee osteoarthritis treatments globally in recent years have spread rapidly to become the successful applications of the present day. 131

Türkiye'de 1846-1847 eğitim yılında programda yer alan Adli Tıp, günümüzde de tıp eğitimi içinde önemli bir yer tutmaktadır. Tıbb-ı kanunî adı altında, adli tıp derslerinin Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane'de 1846 yılında ders programına konduğu ve Adli Tıp derslerinin Dr. Serovpe Viçenyan (Serviçen) tarafından verildiği bilinmektedir. Dr. Serviçen'den sonra dersleri (1933 senesine kadar), Dr. Agop Handanyan, Dr. Ali Rüştü Paşa ve Dr. Bahaettin Şakir, Dr. Vasfi ve Dr. Ethem Akif Battalgazi vermiştir. Daha önce bu konuda yapılan çalışmaların çoğu biyografik çalışmalar olup daha çok kronolojik bilgileri ortaya koymaktadır. Yapılan bu çalışmada dersleri veren öğretim üyelerinin tercüme ettikleri ya da yazdıkları kitaplar karşılaştırılarak Adli Tıp eğitiminin nasıl yapıldığı, nasıl geliştiği ve neleri kapsadığı dönem dönem ele alınmıştır. Bunun dışında öğretim üyelerinin biyografileri araştırılarak yalnızca Adli Tıp alanındaki hizmetleri değil varsa bilim dünyasına kazandırdıkları diğer değerler de ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler : Adli tıp tarihi, tıbb-ı kanunî, müfredat, otopsi. The education of Forensic Medicine in Turkey was placed in the Medical School curriculum in 1846. Dr. Serovpe Viçenyan (Serviçen) (1815-1897) was the first professor of Forensic Medicine in the Medical School. After Dr. Serviçen, Dr. Agop Handanyan, Dr. Ali Rüştü Paşa, Dr. Bahaettin Şakir, Dr. Vasfi Bey, Dr. Halit Naci Tekin and Dr. Ethem Akif Battalgazi succeeded in the position until 1933.As far as we have reached, most of the studies concerning this topic are mainly biographic and descriptive works following a chronological account of the principal academic figures. Whereas a comparative approach has been adopted in this dissertation aiming to put forward the characteristic features of the sources on the basis of the translations, transcriptions and content analysis of the sources concerned. Therefore the analytical and comparative evaluation of the data has supplied us with important information about the scope, development and progress of Forensic Medicine education in Turkey.A special emphasis has been given to the place of forensic medicine in the School curriculum over the years beginning with the start of dissection on cadaver up to the detailed autopsy records based on the post-mortem studies and detailed disease classification. This study has been enhanced by the biographies and publications of the professors of forensic medicine, as well as well as their content analysis to shed light on the progress of forensic medicine teaching in Turkey.Key words: History of forensic medicine, post mortem studies, autopsy. 163

Tüberküloz, çok eski çağlardan beri bilinen, günümüze kadar insan ve hayvanlarda ölümlere neden olmuş bir hastalıktır. Geçmişten günümüze kadar birçok Avrupa ve Yenidünya ülkesinde yapılan kontrol ve eradikasyon çalışmaları ile hastalık neredeyse tamamen ortadan kaldırılmıştır.Türkiye'de, Cumhuriyetin ilânından önceki dönemde tüberkülozla mücadele, kapsamında belirli stratejiler oluşturulmaya çalışılmışsa da, hastalıkla mücadele Cumhuriyetin ilânından sonraki süreçte etkin bir hâl kazanmıştır. Bu kapsamda mücadelede öncelik devlet kurumlarına verilmiş ve tüberkülozla ilgili ilk sondaj çalışması 1929 yılında başlatılmış; 1938 yılında ikinci sondaj çalışması gerçekleştirilmiştir. Hastalıkla mücadelede disiplinli ve ülkesel ilk çalışma ise 1985 yılında hazırlanan ?Türkiye Tuberculosis Mücadele Projesi?dir. Son olarak 31 Temmuz 2011 tarihinde bitirilmesi planlanan ulusal bir mücadele çalışması bulunmaktadır.Bahsedilen mücadele çalışmalarının yanı sıra genelde hayvan hastalıkları ve özelde ise tüberküloz hastalığının önlenmesi ile ilgili birçok hükmü içeren anlaşma ve mevzuat oluşturulduğu görülmektedir. Sığır tüberkülozuna yönelik ilk düzenleme olarak kabul edilen ?Sığır Tüberkülozu Talimatnamesi? 1932 yılında yürürlüğe girmiş; bu talimatnameyi takiben sığır tüberkülozu ile ilgili beş düzenleme daha yapıldığı saptanmıştır.Bu çalışmada, ulaşılabilen en eski kaynaklardan başlayarak, sığır tüberkülozu ve bu hastalığın kontrolü ve eradikasyonuna yönelik çalışmaların tüm aşamalarının tarihsel süreçte incelenmesi, değerlendirilmesi ve bu sayede, genelde mücadele stratejilerine, özelde ise kontrol ve eradikasyon çalışmalarına veri sağlanması amaçlanmıştır. Tuberculosis has been known to cause deaths in humans and animals since ancient times. This disease has almost been eliminated with the control and eradication studies which have been practiced in many European and new world countries from past to present.Although, it had been attempted to create spesific strategies to fight against tuberculosis in pre republic time, campaigns against this disease have been more effective after the proclamation of the republic. In this context, state institutions were given priority in the fight against tuberculosis and first sampling inspection was started in 1929 and then second inspection was carried out in 1938. First disciplined and territorial study in the fight against this disease, called as ?Turkey Tuberculosis Control Project? was prepared in 1985. Lastly, there was a nationwide campaign study that is expected to be completed on 31 July of 2011.In addition to the mentioned studies, agreement and legislations have been constituted including many decisions related with animal diseases in general, and with the preventing of tuberculosis in particular. The first accepted guide about the arrangement for tuberculosis in cattle called as ?Bovine Tuberculosis Instructions? came into force in 1932, afterwords five editings were done in relation with bovine tuberculosis.The aims of the present study were to examine and assess studies toward control and eradication of bovine tuberculosis from a historical perspective by starting from the oldest sources that could be reached data and thereby to provide data which will help develop more effective fighting strategies in general, and set light to control and eradication studies in particular. 279

Sağlık çalışanlarının klinikte karşılaştıkları etik ikilemleri çözmelerine yardımcı olmak amacıyla oluşturulan Hastane/Klinik Etik Kurulları (HEK/KEK) aynı zamanda etik eğitimleri verme, etik rehber geliştirme ve kurum politikası oluşturma işlevlerini de üstlenmektedir. Tarihsel olarak 1960'lardan itibaren Amerika Birleşik Devletlerinde başlayan ve 1990'lı yıllarda Avrupa'da yaygınlaşan HEK/KEK'lerin Türkiye'deki gelişimi daha yenidir. Bu doktora tez çalışmasında öncelikle HEK/KEK'lerin Türkiye'deki genel durumunu ortaya koyan ve tez kapsamında yürütülen bir çalışmanın sonuçları açıklanmıştır. Daha sonra etik ikilemlerle sık karşılaştığı düşünülen Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri yoğun bakım hekimleri ile odak grup görüşmeleri yapılmıştır. Odak grup görüşmelerinde hekimlerin etik ikilem, etik rehber, etik danışmanlık ve HEK/KEK kavramlarına yabancı oldukları, etik sorunlardan daha fazla uyguladıkların işlemlerin yasal sonuçları hakkında endişendikleri görülmüştür. Bu niteliksel çalışma ışığında oluşturulan anket formları kapalı zarf içinde Hacettepe Üniversitesi Hastanelerinde çalışan tüm hekimlere gönderilmiştir. Bir ay sonra 15 gün aralıkla iki defa e-posta ile hatırlatma mesajı ve anket yeniden gönderilmiştir. Toplamda 250 anket geri dönmüştür (cevaplama oranı %25). Bulgular SPSS v.11,5 programı ile değerlendirilmiştir. Hacettepe Üniversitesi Hastanelerinde çalışan hekimler klinikte yaşadıkları etik sorunların farkındadırlar ancak genel olarak sorunların çözümünde babacıl bir tutum içindedirler. Hekimler en çok klinikte en sık yasal mevzuat bilgi eksikliği nedeniyle sorun yaşadıklarını belirtmişlerdir. Hekimlerin istediği eğitimlerinden biri aydınlatılmış onam iken, hekimlerin yarısı aydınlatılmış onam sürecinde sorun yaşamadığını belirtmiştir. Hekimler etik ikilemleri çözme aşamasında ya yalnız kalmakta ya da meslektaşları ile sorunu paylaşmaktadır. Hekimlere etik eğitimi düzenleyebilecek, etik ikilemlerin çözümlenmesinde başvuru/danışma kaynağı olarak hizmet verebilecek bir yapılanmaya gereksinim duyulmaktadır. Sonuç olarak Hacettepe hekimlerinin geri bildirimleri doğrultusunda Hacettepe'de kurulması muhtemel bir HEK/KEK model önerisi yapılmıştır. Hospital/Clinical Ethics Committees (HEC/CEC) are established in order to settle the ethical dilemmas which are encountered by the healthcare professionals during their clinical duties. In addition, they are responsible for providing training in ethical issues, preparing ethics guidelines and constituting institutional policies. Ethics committees were firstly established in the United States in 1960s and became widespread in Europe in 1990s. They are established in Turkey quite recently. In this Ph.D. thesis, firstly, a questionnaire was conducted with the intention of assessing the overall situation of HECs/CECs in Turkey. Secondly, focus group discussions with the intensive care unit physicians of the Hacettepe University Hospitals were conducted. After the prior survey, a follow-up questionnaire was sent by e-mails to applicants in 15 days of time interval in a month of period. In total, 250 applicants responded to these questionnaires (the rate of return is 25%). The findings of the survey are evaluated with SPSS v. 11,5 software. Findings show that although the physicians of the Hacettepe University Hospitals are aware of the ethical problems they experience during their clinical duties, they are cought up in a paternalistic line of conduct. As a consequence of the hierarchical structure of the university hospital, assistant physicians, who constitute the majority of the physicians working in the clinics, are not considered as primary physicians of the patients. Since these physicians are not included in the decision-making mechanisms, they lack in competency to disentangle ethical dilemmas. Furthermore, physicians who experience ethical dilemmas have no options other than sharing their problems with their colleagues or trying to solve these problems themselves. There is a requirement for institutions which can provide training on ethical issues and which can serve as reference guides for the solution of ethical dilemmas. In the concluding part of the thesis, a HEC/CEC model which is appropriate for the case of Hacettepe University Hospitals is suggested. 274

Tıbbi hataların ilkel tıp uygulamaları dönemlerinde de olduğunu varsaymak mümkündür. Günümüz bilimsel tıp uygulamaları sırasında oldukça sık görüldüğü gerçeğini yapılan araştırmalardan biliyoruz.1992 yılında 44. Dünya Hekimler Birliği Genel Kurulunda hastaların tıbbi uygulamalar sırasında zarar gördükleri, bu zararların giderilebilmesi için ülkelerin yasal düzenlemeler yapması ve hekimlerin de bu yönde yol gösterici olması gerektiği üzerinde görüş birliğine varılmıştır.Gelişmiş ülkelerde ?tıbbi hata?, ?malpraktis? ve ?komplikasyon? gibi kavramlar üzerinde yıllardır kapsamlı şekilde çalışılmaktadır. Ülkemizde bu kavramların ancak yakın bir zamanda tartışılmaya başlandığı; 2002 yılında hazırlanan ?malpraktis yasa tasarısı? ile ?mesleki sorumluluk sigortası? bağlamında tartışılıyor olduğu vurgulanmalıdır. Türkiye'de son yıllarda gerçekleştirilen birtakım hukuk ve etik çalışmalarına rağmen; kavramların tanımları ve anlam yükleri açısından henüz ortak bir dil oluşturulamamıştır.Bu tez çalışmasıyla Türkiye'de hekimler ve hukukçuların tıbbi hata, malpraktis ve komplikasyon gibi temel kavramlara nasıl bir tanım getirdikleri; hasta güvenliği, hataların hastalarla paylaşılması, malpraktis konulu dava süreçlerinde yaşanan sorunlar, tıbbi hataların ortaya çıkmasında ulusal sağlık politikalarının etkileri? gibi konunun tartışmalı başlıkları hakkındaki görüş ve tutumlarını araştırarak, elde ettiğimiz sonuçları tıp hukuku ve etiği yönleriyle tartışmayı amaçladık.Tez çalışmamızda niceliksel ve niteliksel olmak üzere iki araştırma yürütülmüştür. Niceliksel araştırma olarak; Antalya il sınırları içinde 230 hukukçu ve 205 hekime 13 soruluk bir anket uygulanmıştır. Konuyla ilgili çalışmaları olan hekimler ve hukukçulardan oluşan 15 anahtar kişiyle yüz yüze görüşmeler yapılması ve verilen yanıtların analiz edilip değerlendirilmesi de niteliksel araştırmayı oluşturmuştur.Niceliksel araştırmanın sonucunda Türkiye'de malpraktis ve tıbbi hata kavramlarının büyük oranda doğru tanımlanamadığı, komplikasyon kavramının daha yüksek oranda doğru tanımlanabildiği görülmüştür. Niteliksel araştırmanın sonucuna göre ise; Türkiye'de malpraktis ve tıbbi hata kavramlarının daha yüksek oranda doğru tanımlandığı, komplikasyon kavramının anahtar kişilerin tümü tarafından doğru tanımlandığı bulunmuştur.Niceliksel ve niteliksel araştırmaya katılanlar sağlık alanında yaşanan hataların önemli boyutta olduğunu, hataların en çok sağlık sisteminin yetersizliklerinden kaynaklandığını, hekimlerin yapılan hataları hastalarıyla paylaşmadıklarını, tıbbi hata iddiası ile açılan davaların hukuki sürecinin sağlıklı işlemediğini, tıbbi hata uygulamalarını en aza indirebilmek için sağlıkçıların çalışma koşullarının iyileştirilmesi gerektiğini belirtmişlerdir.Niceliksel araştırmaya katılanlar hekimin kendisinin ya da başka bir sağlık çalışanının tıbbi hatasını hastasından çok meslektaşları ile paylaşması gerektiğini, hatanın hastaya söylenmesinin dava açma eğilimini arttıracağını, hukuki yaptırımların arttırılmasının yaşanan tıbbi uygulama hatalarını azaltacağı görüşündedirler. Anahtar kişiler genel olarak hekimin kendisinin ya da başka bir sağlık çalışanının tıbbi hatasını öncelikle hastası ile paylaşması gerektiğini, hatanın hastaya söylenmesi durumunda hastanın dava açma eğilimini azaltacağı, hukuki yaptırımların arttırılmasıyla yaşanan tıbbi uygulama hatalarının değişmeyeceği görüşündedirler. Niceliksel ve niteliksel araştırmaların bulguları yerli, yabancı araştırma ve çalışmalarla karşılaştırılmıştır. Ulaşılan sonuçlar ulusal ve uluslararası etik normlar açısından tartışılmaya çalışılmıştır. It is possible to assume that the medical errors existed since the time of first medical applications. Research showed that the medical errors are still frequent in today?s modern medical practice era.In the 44th Meeting of The World Medical Association, it was emphasized that the patients are suffering harms due to the medical errors, and nationwide legal regulations should be legislated to compensate the emerging detrimental effects. They also reached to a consensus on the opinion that the physicians should be the guiding force to achieve this goal.There are extensive studies on the concepts of ?medical errors?, ?malpractice? and ?complications?. It must be underlined that discussions on these concepts are relatively new in Turkey; ?malpractice draft bill? was prepared in 2002 and it included the discussions within the borders of ?occupational responsibility insurance?. Although there are emerging studies on the subject based on legal and ethical perspectives in Turkey, there is not a common language to signify the definition and the content of these concepts yet.Some basic purposes of this thesis project is to; introduce the definitions of basic concepts such as medical error, malpractice and complications among Turkish physicians and lawyers; patient safety; disclosure of the errors; possible problems during the legal process about malpractice law suits; effects of national health policies on error disclosure; etc. We aim to investigate all aspects of medical errors in Turkey and to discuss the outcomes in terms of medical law and ethics.The Project covers two parallel studies; quantitative and qualitative. For quantitative part, a 13 question survey was implemented to 230 lawyers and 205 physicians. In addition, a total of 15 individuals were selected among these lawyers and physicians, all of which had previously studied on the subject. Face to face interviews were hold with 15 key individuals and their answers were analyzed to finalize the qualitative part of the project.Quantitative study showed that the definitions of malpractice and medical error are not properly done in Turkey while the concept of complication is better understood. Qualitative part of the study demonstrated that all of the participants had the correctly defined for complication while the proper answers for malpractice and medical error concepts were relatively high compared to the quantitative survey outcomes.The attendees of both qualitative and quantitative studies believe that; the frequency of medical errors are significantly high; the errors are mostly because of inadequacy of the medical system; physicians do not disclose the errors to the patients; the legal process is still not well defined for malpractice claims; there is need for improvements in working conditions in healthcare services in order to prevent the medical malpractice cases.The attendees of the quantitative study emphasized that the physicians should share the errors with colleagues rather than the patients; patient will tend to take legal action in case of disclosure and the medical errors will tend to decrease if adequate legal precautions are defined. On the other hand, 15 key individuals have generally agreed that the medical error should be disclosed to the patient prior to sharing with the colleagues; the aim of patients? for taking legal action may drop if the error is disclosed with them, and the rate of medical errors will not be affected even though the legal sanctions are increased. The outcomes of qualitative and quantitative studies were compared with the other studies in the literature. The findings were discussed in detail based on the national and international ethical norms. 157

m ÖZET Hastabakıcılık, geçmişten günümüz» kadar kadın mesleği olarak görülmüştür. Hasta bakımı hizmetleri ise daha çok yaralı ve muhtaçlara yardım etme şeklinde değerlendirilmiştir. Dinimiz İslam dininde hastalığın tedavisinden önce, hastalığın ortaya çıkmasının ve yayılmasının önlenmesi üzerinde durulmuştur. Selçuklu ve Osmanlı devirlerinde de sağlık konusuna önem verilmiş, toplumun Önde gelen hanımları adına darü'ş-şifa, bimarhane ve tıp okulu gibi eserler inşa edilmiştir. Yine Türk Toplumunun sağlık hayatında aşı uygulaması ve doğum yaptırma gibi hizmetler kadınlar tarafından yürütülmüştür. XIX. yy.'da Osmanlı İmparatorluğu ve müttefik devletleri, yapakları savaşlarda büyük kayıplar vermişlerdir. Bu savaşlar sırasında yaralı ve hasta askerlere hizmet verecek eğitimli hastabakıcının yetersiz olması, hastabakıcı eğitiminin gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Türkiye'de düzenli bir hastabakıcılık eğitimine Hilâl-i Ahmer Hastabakıcı Mektebi'nin (Kızılay Hemşire Okulu) açılmasıyla başlanmıştır. Dr. Besim Ömer Paşa ve daha sonra bu okuldan mezun olan değerli hemşireler, Türkiye'de hemşirelik eğitiminin başlamasına ve Türk Hemşireliğine öncülük etmişlerdir. IV ABSTRACT From the past to present, nursery is known to be a women's occupation. The services of taking care of patients are rather interpreted as helping to the wounded and orphans. In the religion of Islam, it is primarily focused on the prevention of the occurrence and spread of the disease rather than its cure. During the Seljhuks and Ottoman period, the emphasis was given on health and for the honour of the leading women of society, darü'ş-şifa, bimarhane and the school of medicine were built Yet the women carried out the vaccination and the childbirth in the health life of Turkish society. Ottoman Empire and allied states suffered great casualties during the course of wars in the 19th century. Since there was lack of trained nurses to serve the wounded and sick soldiers, people realized that the training of nurses should be increased. The proper training of nurses has begun in Turkey after the establishment of the Nursery School of Hilal-i Ahmer (Kizday Nursery School). Dr. Besim Ömer Pasha and later graduates of this school become pioneers in starting the nursery education' and in leading Turkish Nursery. 75

7- ÖZET Halk sağlığı hizmetleri devletin öncülük ettiği, toplumsal katılım ile gerçekleşebilen geniş kapsamlı hizmetlerdir. Türkiye'de 1920'lerde başlayarak yürütülen sıtma savaşı 1950'lerde Dünya Sağlık örgütünün dünya ülkelerine önerdiği yöntem ve ilkelere önemli ölçüde koşutluklar içermektedir. Ülkemizde sıtma savaşının temeli, daha Kurtuluş Savaşı yıllarında, Atatürk'ün yönlendiriciliği altında atılmıştır. Savaşa, birtakım yasal düzenlemeler getirilerek başlanmış ve Sağlık Bakanlığında onun için ayrı bir örgüt kurularak çalışmalara başlanmıştır. Sıtma savaşında kullanılan ekonomik kaynakların başında devlet bütçesi gelmektedir. Dönem dönem, bazı dış yardımlar da savaşıma kaynaklıklık etmiştir. Savaşımda başta arazi iyileştirme çalışmaları ve ilaç kullanımı yöntemi izlenmiş, daha sonra D.D.T. kullanımı ağırlık kazanmıştır. Bir Halk Sağlığı çalışması olarak sıtma savaşının başarılması için, tüm toplumsal olanaklardan yararlanılmaya çalışılmıştır. ilerleyen yıllar içinde devlet, sıtma savaşına desteğini sürdürmüştür, ikinci dünya savaşı, ulaşılmış olan başarılı sonuçları geriletmiştir. Sonraki yıllarda D.D.T.'nin kullanıma geçilmesi ise sıtmanın kökten yok edilmesi beklentisini doğurmuştur. 1960'ların sonu ve 1970'lerin başında sıtma olgularının çok düşük sayılara inmesi, Halk Sağlığı yönünden sıtma savaşı çalışmalarının önemini yitirmesine ve sıtmanın gözardı edilmesine yol açmıştır. Bu son durum beklenmedik biçimde, hemen arkasından sıtma olgularının artışına yol açmıştır. Sıtma olgularının artışında Sıtma Savaş örgütü'nün, son onyıllarda etkin konumunu yitirmesinin de etkin olduğu söylenebilir. Sıtma Savaş Örgütü ilerleyen yıllar içinde sıtma dışı Halk Sağlığı hizmetlerini de yerine getirmiştir. Bu yönden örgütün 1960 yılında uygulamaya sokulan `sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi programı` sırasında gözardı edilmesi kimilerce olumsuz bir tutum olarak değerlendirilmektedir. 81Anahtar Sözcükler: Halk sağlığı Kavramı; Türkiye'de Sağlık Siyasası; Sıtma Savaşı; Türkiye'de Sıtma savaşı. 82 8- SUMMARY MALARIA ERADICATION IN TURKEY FROM THE VIEWPOINT OF PUBLIC HEALTH Public health must be under the responsibility of the state so that its wide-ranged services could be realized, from an overall organizational standpoint, by the contribution of the society. The malaria eradication program was started in Turkey in 1920, the first designs of which were in the mind of Atatürk during the War of Independence. And this program already included the methods and techniques suggested by WHO in 1950. Organizationally, it was started by certain legal arrangements and by the establishment of a Malaria Department in the Ministry of Health. The basic financial source of the program was the general state budget, with some foreign aid from time to time. The program was begun by the application of certain environmental measures. Certainly, antimalarial drugs were also used at this early stage. In 1950*s the use of D.D.T. became the most important element of the program. All the possibilities of the society have apparently been exploited in the application of the antimalarial program to overcome the epidemic, and the state has been its reguler supporter up to the present. During the Second World War, successes achieved in the previous years of the program have slowed down with a following increase in the other hand, led to the expectation of a complete eradication of malaria in this country. However, the substantial decrease in the number of malaria cases in the late 1960's and early 1970's has led to the neglect of the antimalarial campaign as a public health matter, and to a looseing in the eradication program. This has resulted, in turn, in an immediate increase in malaria cases in the country. It may justifiably be said that a loss in the active function of the Malaria Eradication Organization has been responsible in this state of affairs in Turkey. In the course of time, the latter organization has assumed a function in other public health services as well. It is obviously for this reason that 83some people have criticized its neglect during the `socialization of health services` put into practice in 1 960. Key words: The concept of Public Health; Health Policy in Turkey; Malaria Eradication; Malaria Eradication in Turkey. 84 103

Medicine, Pharmacy and Medicine industry vvhich were donated to. Deontology and Medical History Main-science Branch of Faculty of Medicine of University of istanbul forms the basis of this study. Comtributions of Dr.Feridun Frik to health sector and Turkish Medical History Organization and Dirim Magazine and its history, which has a very special place in Turkish Medicine and Pharmacy Hictory and was on continuous publication since 69 years, had been examined.4th Army Corps in Eskişehir, in 68th Legion in Adapazarı, in Military hospital in izmit comsecutively. He comtinues his heavy works in `istanbul Medical Administration` as Assistant Director in 1928. He begins his first scientific studies in the science department of a foreign company (Bayer) in 1929. Dr.Feridun Frik who continues his studies (in this compâny) was appointed to the Secretairat of DİRİM medical periodical after Dr.Marko Elnekara gets ili in 1932 and becomes the sole ovvner of the magazine in 1933. We see about 150 published articles of Dr.Feridun Frik in DİRİM medical periodical until his death. Apart from these about 60 articles of medical history was published by Dr.Feridun Frik. He serves as medicine director of Bayer Company for 15 years. He manages Bayer company very well during his management during World War II and completes a sample study showing the success and honesty of Turkish man by giving the results of his studies to ayer authorities in Germany after the war. Dr.Feridun Frik, who serves for five years in the board of directors of `Medical Products Importers Association` in 1951, becomes the leader of foundation of medicine industry in Turkey by attending `committâe Interallie deş Officiers de Mâdecine Reserv? as Turkish representative in Paris in 1955. Factories begn to be established in istanbul by some foreign companies in 1954 by the acceptance of promotion law number 6224 of foreign investments. Comsecutively the companies like Squibb, Abbot, Carlo erba in 1955, VVander in 1956, Sandoz in 1957, Roche, United German (Bayer, Knoll, Merck, Schering), Ciba in 1958, Pfizer, Wyeth in 1960 were established. in 1962 Dr.Feridun Frik levaves United German (Birleşik Alman) medicine company (BİFA) and continues his studies on his ownr company in his house in Dolmabahçe for some period and as a result begins the productio of medicines of Paris Laterna Company together with Kali-Chemie Company and comtinues his studies till today. This study reflects the life an studies of Dr.Feridun Frik who was engaged with the fondation of Turkish medicine industry in the establishment period of Turkish Republic and became the leader in its development. The rich archive documents about Medicine, Pharmacy and Medicine industry vvhich were donated to. Deontology and Medical History Main-science Branch of Faculty of Medicine of University of istanbul forms the basis of this study. Comtributions of Dr.Feridun Frik to health sector and Turkish Medical History Organization and Dirim Magazine and its history, which has a very special place in Turkish Medicine and Pharmacy Hictory and was on continuous publication since 69 years, had been examined.4th Army Corps in Eskişehir, in 68th Legion in Adapazarı, in Military hospital in izmit comsecutively. He comtinues his heavy works in `istanbul Medical Administration` as Assistant Director in 1928. He begins his first scientific studies in the science department of a foreign company (Bayer) in 1929. Dr.Feridun Frik who continues his studies (in this compâny) was appointed to the Secretairat of DİRİM medical periodical after Dr.Marko Elnekara gets ili in 1932 and becomes the sole ovvner of the magazine in 1933. We see about 150 published articles of Dr.Feridun Frik in DİRİM medical periodical until his death. Apart from these about 60 articles of medical history was published by Dr.Feridun Frik. He serves as medicine director of Bayer Company for 15 years. He manages Bayer company very well during his management during World War II and completes a sample study showing the success and honesty of Turkish man by giving the results of his studies to ayer authorities in Germany after the war. Dr.Feridun Frik, who serves for five years in the board of directors of `Medical Products Importers Association` in 1951, becomes the leader of foundation of medicine industry in Turkey by attending `committâe Interallie deş Officiers de Mâdecine Reserv? as Turkish representative in Paris in 1955. Factories begn to be established in istanbul by some foreign companies in 1954 by the acceptance of promotion law number 6224 of foreign investments. Comsecutively the companies like Squibb, Abbot, Carlo erba in 1955, VVander in 1956, Sandoz in 1957, Roche, United German (Bayer, Knoll, Merck, Schering), Ciba in 1958, Pfizer, Wyeth in 1960 were established. in 1962 Dr.Feridun Frik levaves United German (Birleşik Alman) medicine company (BİFA) and continues his studies on his ownr company in his house in Dolmabahçe for some period and as a result begins the productio of medicines of Paris Laterna Company together with Kali-Chemie Company and comtinues his studies till today. This study reflects the life an studies of Dr.Feridun Frik who was engaged with the fondation of Turkish medicine industry in the establishment period of Turkish Republic and became the leader in its development. The rich archive documents aboutMedicine, Pharmacy and Medicine industry vvhich were donated to. Deontology and Medical History Main-science Branch of Faculty of Medicine of University of istanbul forms the basis of this study. Comtributions of Dr.Feridun Frik to health sector and Turkish Medical History Organization and Dirim Magazine and its history, which has a very special place in Turkish Medicine and Pharmacy Hictory and was on continuous publication since 69 years, had been examined. 133

114 - ÖZET Hastanelerde hemen her gün birtakım etik sorunlarla karşılaşırız. Bu durumlarda yol gösterme ve danışma düzeyinde bir yardımcıya ihtiyaç duyarız. Buradaki belirsizliklerin ve düşünce ayrılıklarının giderilmesi, çalışma ortamının verimi bakımından önemlidir. Bu bağlamda ortaya çıkan sorunların çözümü konusunda en etkili yol, hastanelerde etik kurullarının kurulmasından geçmektedir. Bu etik kurulların, eğitim kaynağı olma, sorunlu durumlarda hastanenin politikasını belirleme, bunlara çözüm yolları arama, hasta ve hasta yakınlarından kaynaklanan sorunlara açıklık getirme, yasal danışmanlık etme, hastanenin yönetim ve mali politikasını saptama gibi önemli işlevleri vardır. Bu kurulların oluşmasının en önemli nedeni, biyotıp alanında ve ilgili teknolojideki hızlı gelişmelerdir. Buna bağlı olarak sağlık çalışanlarının duyarlılıklarının azalması, buna karşılık toplumda değer yargılarının değişmesi de konumuzla ilgili belirleyiciler olmaktadır. Genel olarak etik kurulları uğraşlara, işlevlerine, onları oluşturan üyelere göre sınıflandırmak olanaklıdır. Hastanelerde ise; değişik birimlerin özellikli temsilcilerinden oluşan, eğitim kaynağı olma, sorunlu, çelişen durumların çözümünde yardımcı olma, iletişim- 115 - kopukluklarını giderme, gerçekleri ve tıp konularındaki yanlış anlaşılmaları araştırma, eldeki maddi olanakların nasıl ve hangi öncelikle kullanılacağına karar verme durumlarında öneride bulunan ve yol gösteren hastane etik kurulları vardır. Birçok hastane etik kurulu, hastaya ve yakınlarına gerçeği söyleme, tedaviyi kesme, organ aktarımları vb 'den doğan etik sorunlar yerine klinik araştırma ve incelemelerini etik açısından sorgulamakla ilgilenmektedir. Hastane etik kurulları, hastanenin değişik birimlerinin özellikli temsilcilerinden oluştuğundan bunlarda disiplinlerarası bir yaklaşım gerekli olmaktadır. Kurullarda her bir üyenin bir oy hakkı vardır. Kararlar oy çokluğu ile alınır ve rapor edilerek uygulamaya konur. Bu kurulların, hastanede yapılan araştırmaların araştırma ilkelerine uygun olup olmadıklarını araştırma yetkileri de vardır. Tüm hastanedeki birimlerle işbirliği içinde çalışarak işlevlerini yürütürler. Hastanelerde bulunan ve değişik amaçlara hizmet eden öteki etik kurullar ise; biyomedikal etik kurulu, hemşirelik etik kurulu, cerrahi etik kurulu, araştırma ve inceleme etik kurulu olarak sayılabilir. Hastane etik kurullarının çalışmalarını gerçekleştirirken uymaları gereken ölçütler vardır. Bu ölçütler onların hukuk sistemi ile, ayrıca hastane çalışanları arasında çıkabilecek sorunlarda da yol gösterici rol oynar. Hastanede etiksel bir sorun tartışma- 116- konusuysa, o sorun hakkında ya bilinenler iyi anlaşılmamıştır, ya da bunlar yeterli değildir. Gerçeklere dayanan düşüncelerle donanmış tartışmalar, önce araştırmak, sonra anlamakla çözülür. Ancak, araştırma ve tartışma sürekli gelişim için yeterli değildir. Burada karar verme süreci de önemlidir. Uğraşsal sorunların çokluğu hızlı gelişimin doğal sonucudur. Bu da durağanlığın değil, gelişimin belirtisi olmalıdır. Ancak bir anda çok fazla sorunla yüz yüze kalmak sağlık çalışanlarında ve kendilerine sağlık hizmeti sunulanlarda sıkıntı yaratmaktadır. Hastanelerde bu sorunların kısa sürede çözülmesi gereklidir. Bütün bu soruların kısa zamanda en uygar bir biçimde çözülebileceği yerlerin ise, Hastane Etik Kurulları olacağını düşünmeliyiz. Türkiye'de ise henüz tam teşekküllü bir Hastane Etik Kurulu yoktur. Ancak, Sağlık Bakanlığı ve tıp fakülteleri düzeyinde, hastane etik kurullarının işlevlerini yerine getiren değişik kurullar var olagelmiştir. Daha başkalarının kurulabilmesi için ise çalışmalar yapılmaktadır. Çalışmamızın gösterdiği gibi bugün altı tıp fakültesinde araştırma etik kurulu bulunmaktadır. Araştırma Etik Kurulları 'nın kurulmasındaki ivedilik ise yaklaşık son on yılda o konudaki gereksinim ile doğrudan bağlantılı olmuştur. Yakın bir gelecekte hastanelerde çıkan güncel etik sorunların çözülmesi için etik kurullar oluşturulacağına-117- kesin gözüyle bakabiliriz. Başlığında da belirtildiği gibi bu tez ülkemizde Hastane Etik Kurulları'nın kurulması konosunda bir ön çalışma olma amacını da gütmektedir. - 118- SUMMARY Hospital Ethics Committees and the Conditions of Their Realizability in Turkey. Almost everyday we encounter certain ethical problems in hospitals. In all these situations assistance is as a rule needed to help and inform the patients. Elimination of the uncertainties involved in such situations and in the related ideas is very important to improve the productivity of the work environment. The most effective way for the solution of the problems arising in such contexts is, apparently, the establishment of ethics committees in the hospitals. The main functions of the ethics committees in hospitals could be enumerated as follows: to form a milieu for education, to determine the management and financial policy of the hospital and to find solutions to the related problems, to clear the ground for the understanding of the disputed points created by the patients and their relatives, legal advice, to help determine the managerial and financial policy of the hospital. Rapid developments and advancement in biomedicine and in the related technology are the most important factors for the need to establish these committees. Another reason appears to be the loss of-119- sensitivity on the part of the health workers, while, on the other hand, moral judgements in the society are in a process of change. It is possible to classify ethics committees acording to the professions, to their functions and to the members they are composed of. In hospitals, on the other hand, there are ethics committees whose members are special represantatives of different units. These committees are responsible for the education of the staff, for assistance to patients and their relatives in the solution of different types of problems or conflicts, for the improvement of communication, for finding and clarifying the misunderstandings in daily routine, and for making proposals in the determination of the means and priorities while using the financial resources. In addition, there are other hospital ethics committees with different kinds of functions. Rather than such functions as telling the truth to patients and to their relatives, stopping the treatment, giving information about organ transplantation and so on, they are concerned, for instance, with clinical research. As hospital ethics committees are composed of special represantatives of different units of the hospital, they must have an interdisciplinary approach. Each member of a hospital ethics committee has one vote; decisions are taken on a majority basis and reported and implemented by the committee. Moreover, hospital ethics committees are authorized to-120- control research to make sure that they are in accordance with the research policy of the hospital. They also function in cooperation with other units of the hospital. There exist further ethics commmittees in hospitals serving different purposes, such as biomedical ethics committee, nursing ethics committee, surgical ethics committee or research ethics committee. Hospital ethics committees have certain criteria in accordance with their functioning. These criteria also play a protective role for the hospital in its dealings with the judiciary, and in the disputes arising between them and the health professionals. If there is any ethical debate on a given problem in the hospital, this means that there is either misunderstanding as to the interpretation of data, or that the latter are insufficient. Discussions based on valid thinking can be solved by understanding the problems and analysing them carefully. However, investigation and discussion are not sufficent for continuous development; in this process, it is also crucial to make decisions. The multiplicitiy of professional problems is the natural result of a rapid development, and, compared with a seemingly-121.- unchanging situation, this is a good sign of progress. Problems created by rapid technological developments in health professions in a given period of time also effect, to be sure, the consumers of health services. Hospital ethics committees are evidently the only place for the solution of these problems in a reasonably short time and in a most civilised way in the hospital setting. In Turkey, however, there is as yet no fully formed hospital ethics committee. But there have existed, instead, bodies of various sorts at the levels of the Ministry of Health and medical faculties, which are functionally similar to the hospital ethics committees. And studies are underway for the setting up of other such bodies. As our work has shown, there are research ethics committees in six medical faculties in this country today. The reason for the priority of the establishment of these committees, roughly in the last decade, appears to be directly related to a need for them arising in the area of research (including considerations for publication). But we can be certain that ethics committees will be set up in the near future for the solution of the actual ethical issues arising in the course of the daily routine in hospitals. Understandably and as is mentioned in its title, the present academic work has the additional aim of being a preliminary study with a guiding function in the matter of the establishment of hospital ethics committees in this country. 131

ii ÖZET Anadolu'daki Osmanlı Sıhhî Müesseseleri tarihi, müesseseleşme olgusu ve anlayışı çerçevesinde Selçuklular zamanında başlamış ve Osmanlı imparatorluğu döneminde de gelişip büyüyerek devam edegelmiştir.Bu dönem içinde birçok hastahane ve bunlara bağlı eczane, cüzamhane, tımarhane v.s kurulmuş, kütüphaneler tesis edilmiştir.Türklerin bulundukları yerlerde tıp tedrisatı Türkçe yapılmıştır. Ancak bu büyük imparatorluk, birçok badireler atlatmış, memleket bölünmüş, bu zamanda da tıbbî müesseseler ve eserler dağılıp yok olmuştur. Bugün bu tıbbî eserlerin ve müesseselerin çok azını bilebilmekteyiz.Yine bu dönemde çok önemli tedavi usulleri uygulanmıştır. Anadolu' da mevcut sıhhi müesseseler tababet hayatının Selçuklularda çok ileri olduğunu gösterir. Bugün bunlardan Anadolu'da olanlar hariç, diğerleri Arap eseri olarak gösterilmek istenmektedir. Ancak kaynaklar dikkatle incelendiği zaman bunun doğru olmadığı görülmektedir. Anadolu Selçukluları zamanında da Türk tababeti parlak bir dönem yaşamıştır. Onlar da hastanelere, sıhhî teşkilata (eczane, cüzamhane, tımarhane, tıp medresesi, ılıca, kaplıca, hamam vb.) önem vermişlerdir. Bu devirde yetişen ve önemli eserler vücuda getiren Türk hekimleri çoktur ; Şem- seddin Ibnî, Hibü Musulî, Cerrah Fasil, Muvaffakuddin lbni'1- Matran, Muvaffakuddin b. Abdüllatif Bağdadî, Efdâluddin Huncî, Ebu'l-Fereci'l Malâtî, Ebu Salim îbni Kurabe, Kemaleddin Karatay, Takiddin Re'sülaynî, Bey Hekim, Emir Tabib Ahmed, Şeyh Nureddin Bimaristanî v.d en önemlileridir. Tıp alanında bilinen ilk Türkçe eser Havasü'l-Edviye adlı eserdir.Bu eser 1389 tarihinde îshak b. Murad tarafından yazılmıştır. XIV. yüzyıl sonlarında Ahmedi Daî ve Ahmedî'nin Türkçe Kitâb-ı Tib ve Müntâhib-i Şifâ adlı eserleri çok önemlidir.Bu mirası devralan Osmanlılar zamanında da sağlık teşkilatlan kurulmuş, esasen faaliyetlerine devam eden Selçuklu sıhhî müesseselerine ilaveler yapılarak bu sıhhî müesseselerin fonksiyonları geliştirilerek devam ettirilmiştir.Tesis edilen hasta-iii nelerde ve Tıp medreselerinde pek çok Türk hekimi yetişmiştir. Bunun dışında özel olarak yetişen tabiplere de rastlanmaktadır. Fatih döneminde darüşşifa ve tıp akademilerinin fonksiyonları çok gelişmiş bir düzeydedir. Ayrıca bu dönemde hastanelerde tıbbî müşavereler ve tartışmalar yapılmış, ayrıca eskiden de olduğu gibi halk ücretsiz muayene edilmiş ve kendilerine ilaç dağıtılmıştır. Türkler ; Selçuklular ve Osmanlılar zamanında yalnız hasta tedavisi ile uğraşmayarak hıfzıssıhha (koruyucu sağlık) konusunda da büyük bir teşkilat kurmuşlardır.Kervansaraylardaki sağlık hizmetleri, şehirlerde içtimaî muavenet teşkilatlan ve fakir hastaların resmi hekimler tarafından ücretsiz tedavisi konusunda hukukî düzenlemelere gidilmiştir. Türkler temizliğe çok önem vermişlerdir.Türk şehir ve köylerindeki hamam ve çeşmeler buna delil olarak gösterilebilir. Türklerin fethettikleri yerlerde yaptıkları müesseselerin başında hastaneler, hamamlar, çeşmeler gelir. Buralar vakıfa ait olduğu için fakir halk onlardan parasız istifade edebilmiştir. Türkler çok eski tarihlerden beri akıl hastalarına da tam bir hasta muamelesi yapmışlar ve onları Batılıların yaptığı gibi içlerine şeytan girdiği için yakıp öldürmek yerine, hastanelerde ayrılan özel yerlerde veya tımarhane dedikleri hastanelerinde gerektiğinde musikî ile tedavi etmişlerdir. Anadolu'daki sıhhî müesseseleri 1205 tarihinden itibaren izlemeye başlıyoruz. Bu tarihten itibaren Tanzimata kadar tesbit edilebilen hastahane ve ona bağlı sağlık müesseseleri bu tarihi periyot içinde küçümsenemeyecek kadar çoktur ve bunların uyguladıkları tedavi yöntemleri de birçok ulusa ışık tutmuştur.Özellikle askerlik alanında gelişen askeri tababet Türklerde o derece ilerlemiştir ki bu gelişmeleri Batı dünyası Türklerden izlemiş ve kendisine uyarlamıştır.Bunun yanında varlığı bilinen ama tesbit edilemeyen, kaynaklarla da desteklenemeyen birçok hastane ve sıhhî müessese de mevcuttur. Ayrıca, seyyar hastaneler, özel hastaneler, cüzamhaneler, tımarhaneler, eczaneler, darürrahalar, tıp medreseleri, kaplıca, ıhça ve hamamlar tıp tarihinde olduğu kadar Osmanlı müesseseleri tarihin¬ de ve dünya tarihinde kültürel gelişmişliğin tartışmasız delilidirler. IV SUMMARY History of Ottoman Medical Institutions in Anatolia has begun during the Seljuki period within the pramework of understanding of institutionalization. It has also deve loped and grown up during the Ottoman Empire era. In this period many hospitals, pharmacies, leprosy houses, lunatic asylums and libraries have been established. Medi cal lessons have been given in Turkish language m the Turkish populated places. Ho wever, the big Ottoman empire has faced with many difficulties in its period of time and in the end it was divided and fallendown. These developments has led the medical institutions and works be demolished and annihilated. Today we know only e few of these institutions and works. Cansiderable medical treatment tecniques has been practi ced during that period. Existing medical institutions in Anatolia has shown us science of medicine in Seljukies is highly developed. Today, some of these institutions which have not established in the territory of Anatolia have been trying to be indicated as Arab heritage. But a detailed examination prowed its falsness. Turkish medicine has a bright period during the Seljukies. They ha ve given importance to establish hospitals, pharmacies, leprosy houses, medical school (Medrese), lunatic Asylums, thermal baths. There are many famous Turkish physicians during that period ; Şemseddin îbnî, Hibil Musulî, Cerrah Fasil, Muvaffakuddin îbni'l- Matran, Muvaffakuddin b. Abdüllatif Bağdadî, Eflatun Huncî, Ebu'l-Fereci'l-Malatî, Ebu Salim îbni Kurabe, Kemaleddin Karatay, Takiddin Re'sülaynî, Bey Hekim, Emir Tabib Ahmed, Şeyh Nureddin Bimaristânî, can be given as an example of the most im portant physicians at that time. First Turkish work in medicine is named Havasü'1-Edviye. It has been written in 1389 by tshak b.Murad.Kitab-i Tib and Miintahib-i Şifa which have been written at the end of the XIV. century subsequentey by Ahmed-i Dâî and Ahmedi are very important works. New health organizations and institutions have been set up and complementary parts have been added to the Seljuki medical institutions still continued their functionsV in the said periodin these hospitals and medical school (Medrese) so many Turkish physicians educated. However we can find some physicians specially educated other than in these institutions. Functions of the Darüşşifa and medical academies has reaced very high level du ring the reign of Fatih. In addition to that, debates and consultations have taken place in the hospitalsand free medical treatment and medicines have been given to the people. Turks were not only dealing with medical treatment during the Ottoman period,but also established a big organization in the area of hygiene.Legal arrangement has been made concerning the healt services in Kervansarays,social aid organizations in the citi es and free medical treatment of the poor people by the official physicians. Turks attributed great importance to cleannnes. Turkish baths and fountains in the Turkish cities clearly prove this.Turks has been build up first of all hospitals, baths, and fountains after conquer a country. All of these belonged to foundations therefore in free of charge. Since many many years Turks accepted lunatic people as ill and instead of bur- ningthem like western wokLthey tried to treat them in the special places called tımar hane devoted to these kind of people in the hospitals by using vaious techniques indu ing music. Medical institutuons in Anatolica can be seen starting from the year 1205.Between 1205 and period of Tanzimat so many hospitals and healt institutions numbers of which can not be belittle have been established.Medical treatment tecniques of the se institutions had enlighten so many nation.Especially.military medicine was on the very high level and western world came after Turks in this area and adopted many tec niques from Turks. Apart from these we know that there are many hospitals and healts institutions where existance were not determined yet. Finally.mobile hospitals,hospitals for special purposes,leprosy houses,lunatic Asy- lums.pharmacies baths,medical medreses and thermal baths are the precise proof of the cultural progress in the history of the Ottoman instututions and the world history as well as history of medicine. 265