Search

Bu çalışmanın amacı, Türkçe ders kitaplarının hangi bilişsel ve üst bilişsel işlevleri kapsadığını belirlemek ve öğretmenlerin bu işlevlere yönelik algı durumlarını ortaya koymaktır. Araştırma, nitel araştırma desenlerinden iç içe geçmiş çoklu durum deseni ile hazırlanmıştır. Çalışmada kullanılan veri toplama araçları, standartlaştırılmış açık uçlu görüşme soruları, uzman görüşü alınarak hazırlanmış bilişsel ve üstbilişsel işlevler ölçütü ve doküman analizidir. Araştırmadan elde edilen veriler, içerik analizi ile kategorize edilmiş ve açıklanmıştır. Çalışmanın sonucunda, Türkçe ders kitaplarındaki bilişsel ve üstbilişsel işlevlerin homojen bir dağılım göstermediği ortaya çıkmıştır. Ders kitaplarında yer alan etkinlikler, kazanımların etkinliğe dönüştürüldüğü örnekler olmuştur. Üstbilişsel işlevler, ders kitaplarında sonuç odaklı ölçme değerlendirme araçları olmuş, metin ya da metne bağlı hazırlanan etkinlikler bu işlevleri geliştirecek şekilde ders kitaplarında yer almamıştır. Öğretmenlerin, bilişsel ve üstbilişsel işlevler konusunda sezgisel bir öğretim metodu benimsedikleri, bunun yanında metinleri ve metne bağlı hazırlanan etkinlikleri bu işlevler bakımından değerlendirmedikleri ortaya çıkmıştır.

Özetlemek, var olan birdüşünceyi, izlenen bir içeriği, dinlenen veya okunan bir metni olduğundan dahakısa ve özünü yansıtacak biçimde yazılı veya sözlü olarak anlatmaktır. Özetlemebecerisi karmaşık bilişsel süreçler içermektedir. Özetleme yapabilmek için biröğrencinin metinde önemli noktaların vurgulanış biçimlerini kavraması, önemlibilgiyi önemsiz bilgiden ayırt edebilmesi, not alabilmesi, metnin konusunubelirleyebilmesi, ana fikri ve yardımcı fikirleri bulabilmesi, metin türünü veyapısını çözümleyebilmesi gerekmektedir. Bir anlatı metnini veya bilgilendiricibir metni özetleme sürecinde öğrencilerden sınıflama, sıralama, değerlendirme,karar verme becerilerini kullanılmaları beklenir. Silme, genelleme ve yenidenkurma olarak üç aşamalı olarak modellenen özetlemenin öğrenciler tarafındankavranması ve uygulanması, uzun süreli ve tekrarlı bir eğitim sürecigerektirir. Türkçe Dersi Öğretim Programında (2018) özetleme kazanımları 5-8.sınıf düzeylerinde dinleme ve okuma becerileri altında yer almaktadır.Öğrenciler öğrenme sürecinde özetleme görevleri ile Türkçe ders kitaplarındayer alan etkinliklerde karşılaşmaktadır. Türkçe ders kitaplarındakietkinliklerin özetlemenin bilişsel yükleri dikkate alınarak oluşturulmasıgerekmektedir. Bu çalışmada 2018-2019 eğitim-öğretim yılında yürürlükte olanortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan özetleme etkinlikleri incelenmiştir.Çalışmada ortaya çıkan en temel sonuç, Türkçe ders kitaplarının tamamında özetlemeetkinliklerinin büyük çoğunluğunun özetlemenin bilişsel süreçlerine uygunolarak oluşturulmaması ve öğrencilerden doğrudan bir metnin özetininistenmesidir. Ayrıca özet görevlerinin büyük bir çoğunlukla yazılı olduğu veözet metinlerinin değerlendirilmesine yönelik uygulamalara sadece bir kez yerverildiği araştırmanın diğer bulgularıdır., Summarizing means presenting awritten thought, a monitored content, a text that is heard or read, in writtenor oral form, which is shorter and reflect its main idea. The ability tosummarize involves complex cognitive processes. To summarize, a student shouldbe able to comprehend the ways of emphasizing important points, distinguish significantinformation from insignificant one, take notes, determine the subject of thetext, find the main idea and supporting ideas, and analyze the text type andstructure. In the process of summarizing a narrative text or an informativetext, students are expected to use classification, sorting, evaluation anddecision-making skills. Elimination, generalization and reconstruction of thethree-stage model requires a long-term and repeated training process forstudents to understand and implement. Summarizing acquisitions take place inthe Turkish Language Teaching Program (2018) in the 5th and the 8thgrades listening and reading skills. Students encounter summarizing tasks andactivities in Turkish textbooks in their learning processes. The activities inTurkish textbooks should be formed by considering the cognitive complexity ofsummarizing. In this study, summarizing activities in secondary school Turkishtextbooks in 2018-2019 academic year were examined. Findings of the studysuggest that most summarizing activities in Turkish textbooks are not formed inaccordance with the cognitive processes of summarizing and a direct summary ofthe text is requested from the students. In addition, findings of the study showthat summarizing tasks are mostly in a written form, and activities for theevaluation of the summary texts are presented only once.