Search

SUMMARY This doctorate thesis titled Khayriyye is a didactic aad moral mesaevi written by Nabi, a classical Ottomaa poet li ved.XVII. century, consists of three chapters : latroductioa, examin.atioa.aad the text. The first chapter,introduction, focuses on the definition classification and sources of nasihat -a ame (the advices.). The secoad chapter,examination, consists of four parts : In the first partial the nasihat-name 's written in ver se form were fixed and 43 of the were examined. In tae second part, the topics ia aasihat-aame have fese classificed. In the third part, the social aad cultural enviroameat ia which NSbî was brought up, aad his life, poetry aad per sonality have beea iatroduced. Ia the fourth part, Khayriyye has `feeea iavesitgated oota ia form aadi coateat. Here Nabî's ideas of religioa,Worsai; morality and tasavvuf (...) and his views aad criticism regarding establishment of the Ottomaa Empire have beea described, furthermore aa overall evaluatioa of criticism aga iasth Khayriyye have beea doae. Aad fiaally a geaeral evaluatioa of the work is givea and the place and value of the maauscript ia our literatür is presented. Ia the addition ohapter, a criticised text of Khayriyye is givea where six manuscripts aad a priated copy of are compared. Mahmut Kaplan 432

İlmî araştırmaların temeli, analiz ve senteze dayanmaktadır. Tüm analiz ve sentezler bağımsız olmadığı gibi edebî metinler de tek başına ve bağımsız değillerdir. Her metin, kendi döneminde veya daha önceki dönemlerde yazılmış metinlerle yer yer biçim, içerik, lafız, tür ve anlatım özellikleri bakımından; alıntı, yakınlık, benzerlik ilişkisi içinde bulunur. Her edebî metin, doğal olarak belirli bir kültürden doğar. Bu durum, aslında, her metnin kültür ortaklığı yönünden alıntılar mozaiği olarak okunması gerektiğini, başka metinleri de içine alabildiğini ifade etmektedir. Buradan metinlerarası ilişkiler (intertextuality) kavramı doğar. Bu bağlamda metinlerarasılık kavramı, her eserin kendinden önceki eserlerde var olduğunun ve hiçbir eserin kendi başına bağımsız olmadığının tanımıdır. Bu disiplin veya çalışma yöntemi, tarih boyunca kişileri ve toplumları yönlendiren önemli düşüncelerin gelişiminde rol oynayan edebiyatla etkileşim içinde olmuştur. Bu kavram, edebiyat kuramlarıyla bağlantılı durumunu tarih boyunca devam ettirmiştir.Çalışmamızda alegorinin edebiyatımızdaki yeri ve öneminden bahsedilerek bu tarzda yazılmış kuş mesnevîleri konu edilmiştir. Feridüddin Attar'ın Mantıku't-Tayr mesnevîsi başta olmak üzereAli Şîr Nevâî'nin Lisânü't-Tayr'ı, Gülşehrî'nin Mantıku't-Tayr'ı, Şemsî'nin Deh Murg'u ve diğer özgün kuş mesnevîleri ele alınmıştır. Bu mesnevîler, metinlerarasılık yöntemiyle incelenmiş, mesnevîler arasında ortak ve farklı yönler, mana, lafız ve içerik alıntıları, mesnevînin ne kadar genişletildiği, mesnevîdeki bilgilerin dökümü; eserin tasavvuf, mitoloji, tarih ve sosyoloji gibi yönleriyle ele alınıp, panoraması ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Metinlerarasılık, Mesnevî, Alegori, Mantıku't-Tayr, Lisânü'tTayr,Deh Murg. The basis of scientific research is based on analysis and synthesis. As the literary texts are not alone and independent, analysis and synthesis are not independent either. Each text has relationship of being cited or proximity or similarity with the text written in the same period or earlier in terms of form, content, word, genre and expression features. Every literary text emerges naturally from a particular culture. Actually that means each text should be read as the citations mosaic in terms of cultural partnership and may include other texts as well. As a result, the term of intertextuality arises. In this manner, the term of intertextuality is the expression of the idea of no literary work is independent and every literary work potentially exists in the previous literary works. This discipline or research method interacts with literature which has developing role on important ideas throughout the history that has led people and communities. Throughout the history, this concept has always been associated with literary theories.In this dissertation, the importance of allegory in our literature is mentioned and the subject of the birds in Mathnawis are studied. Primarily, Mantıku't-Tayr Mathnawi by Feridüddin Attar, Lisânü't-Tayr by Ali Shir Nevâî, Mantıku't-Tayr by Gülşehrî, Deh Murg by Şemsî and other original bird Mathnawies are studied. The Mathnawies are analysed using intertextuality method. As a result, the common and different aspects of the Mathnawies, the meaning and the word quotations, the content citations, the extent of Mathnawi and some general information about the Mathnawi is presented. Thus, a panorama of the works is demonstrated in terms of historical, mystical, theological, and sociological aspects.Key Words: Intertextuality, Mathnawi, Allegory, Mantıku't-Tayr, Lisânü'tTayr,Deh Murg. 309

İnsan fıtratında var olan merak ve istikbâle dair kaygı duygusu, bireyi ve içinde bulunduğu toplumu zamanla geleceğe dair bilgi edinmeye ve beraberinde de bu bilgileri öğrenebilme metotları geliştirmelerine neden olmuştur. Kullanılan bu metotlardan biri de fâldır. Fâl insanlık tarihinin ilk zamanından bu yana hemen hemen her kültürde ve toplumda, farklı şekillerde bakılma yöntemleriyle kabul görerek günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bu merak, beraberinde fâl tekniklerinin gelişmesine ve bu tekniklerin toplandığı kitapları yani fâl-nâmelerin kaleme alınmasına neden olmuştur. İncelemesini yaptığımız eser, Bursa İnebey Yazma Eser Kütüphane'sinde bulunan 16 Or 950 numarada bulunan Hurşîd-nâme isimli yazmadır. Eser kur'a fâlı özelliğini taşımaktadır. Bu fâlın usulü, isminden hareketle `Hurşîd` kelimesini meydana getiren harflerle kur'a atılarak, eserin bölümlerini oluşturan yıldızlara, bitkilere, kuşlara, hayvanlara ve en sonunda da peygamberlere atıfta bulunmasından meydana gelmektedir.Çalışmamızın amacı esere ait olan üç nüshadan tenkitli bir metin hazırlayarak, içerikte zikredilen altı gezegen, otuz altı bitki, otuz altı kuş, otuz altı hayvan, otuz altı peygamber ve ehl-i beytin fâl üzerindeki tesiri ve atfedilen manaların geniş bir şekilde açıklanmasıdır. Çalışmamız içerisinde yer alan; İstanbul Süleymaniye ve Ali Emiri Yazma Eserler Kütüphanesinden bizzat, Ankara Millî Kütüphane Yazma Eserlerden internet ortamında yapılan fâl, fâl-nâme, tefe''ül-nâme kelimelerinin taranması sonucunda ilgili eserlerin tespiti, E-Kitap ile Yök tez sisteminde kayıtlı Divanlarda fâl ve ilgili unsurların sayısal tespiti ve grafiksel şekli, ilgili beyitler, alfabetik sistemle tüm fâl çeşitleri ve uygulama tekniklerinin belirlenmesiyle bu alanda yapılan çalışmalara katkı sağlaması amaçlanmaktadır. Emotions like curiosity and concerns for the future in human creation cause the individuals and societies to acquire knowledge about the future and also develop metadologies to get these knowledge's. One of these metadologies is fortune. The fortune which has different looking methods continues to exist nowadays with its acceptance in early stages of history in almost every culture and society. This curiosity caused development of fortune techniques and appearance of books which included these techniques in, are named as fortune-books.The work of art we examine about which is found in Bursa İnebey Yazma Eser Library, is 16 Or 950 numbered Hurşîd-nâme. This work of art is both fortune-book copy and a kind of draw fortune. The working principle of this fortune comes from balloting by using its `Hurşîd` name's letters. The chapters of the work of art originate referencing the stars, plants, birds, animals, and finally prophets. The purpose in our study is to prepare criticizing text from three copies of the work of art, includes affects of six planets, thirty-six plants, thirty-six birds, thirty-six animals, thirty-six prophets and ahl al-bayt which are also called in content on fortune and extend explanation of attributed significations.We aim to contribute the other studies in this area with the chapters in our content of the study in determining the related work of arts by scanning the words like fortune, fortune-book, tefe''ül-book in Ankara Milli Library Written Work of Arts by internet and İstanbul Süleymâniye and Ali Emîrî Yazma Eserler Library by own, determining the quantitative of fortune and related elements in E-Book and Yök thesis system registered Divan's, transferring the related couplets giving the graphical forms, determining the all fortune kinds and application techniques with alphabetical system. 383

İran edebiyatının en büyük şairlerinden biri olan Hâfız-ı Şîrâzî'nin Dîvânı Türk şairleri tarafından çok sevilmiş, etkisi uzun süre devam etmiş;bazı Türk şairleri fahriyelerinde Hâfız'la kendilerini mukayese etme gereğini duyarak onun şiirlerine nazireler yazmışlardır. Fatih Sultan Mehmed de onun bir gazelini tanzir etmiştir. Türkçe'de özellikle Fars edebiyatından Hâfız-ı Şîrâzî, Sâib-i Tebrîzî, Şevket-i Buhârî, Örfî-i Şirâzî gibi şairlerin divanlarını başta Şem'î, Sürûri, Sûdî, Vehbî ve daha başka edebiyat âlimleri şerh etmişlerdir. Türk Edebiyatışarihleriözellikle Hâfız Dîvânı'nın anlaşılabilmesi için şerhler kaleme almışlardır. Ayrıca Arap edebiyatından bazı divanlarla Kaside-i Bürde, Kaside-i Bür'e, Kaside-i Hamriyye, Kasîde-i Münferîce şerhleri ile Mevlânâ'nın Mesnevî'si, Sa'dî'nin Bostân ve Gülistân'ı gibi benzeri manzum eserler şerh edilmiştir. Oldukça hacimli olan bu şerhler üzerine birçok akademik çalışma yapılmış, fakat ömrünü Farsça ünlü eserleri şerh etmeye adayan Şem'î Şem'ullah'ın Hâfız Divanı Şerhi üzerinde bugüne kadar herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Biz de bu eseri çalışma ihtiyacı duyduk. Bu çalışmada Şem'î'nin Şerh-i Dîvân-ı Hâfız adlı eserinin şerh geleneğindeki yerinin tespîti ve bilim dünyasına kazandırılması amaçlanmıştır. Şem'i Şem'ullah'ın Şerh-i Dîvân-ı Hâfız'ı (İnceleme-Metin-Sözlük)adlı yüksek lisans tezimiz giriş, inceleme ve metin olmak üzere üç ana başlık altında hazırlanmıştır. Hâfız Divanı'nın tamamını kapsayan bu şerhte geçen bilgilerin, terim ve kıssaların Türkçe divanların anlaşılması konusunda önemli katkılar yapacağı düşünülmektedir. Hafız-ı Şirazî, one of the greatest poets of Persian Literature, and his Diwan are well-liked by Turkish poets. His impact on Turkish poets has continued for a long time; some Turkish poets have felt the need to compare themselves with Hafız in their poems written in the type of fahriye, a type of Diwan Literature poem in which the poet praises himself. Fatih the conqueror has also written a nazire, another type of Diwan Literature poem in which the poet writes a poem to another poet's ghazal in the same prosody and rhyme, to Hafız's ghazal. Literature scholars such as Şem'î, Surûrî, Sûdî and Vehbî have interpreted the Diwans of some poets of Persian Literature such as Hafız-ı Şirazî, Saib-i Tebrizî, Şevket-i Buharî and Örf-î Şirazi. Furthermore, Turkish Literature commentators have annotated Şirazî's Diwan, as well as Kaside-i Bürde, Kaside-i Büre, Kaside-i Hamriyye, Kaside-i Münferice, some poetic works like Mevlana's Mathanawi and Sadi's The Gulistan, and some Diwans from Arabic Literature to make them more understandable. Despite the fact that there is a great number of academic studies on the mentioned and quite voluminous works of literature, the Interpretation of Hafız Diwan written by Şem'î Şem'ullah who dedicated his life to well-known Persian works of literature has not been studied. Therefore, in this dissertation, the Interpretation of Hafız Diwan will be examined in detail. The main objective of this study is to determine the place of the mentioned work and to introduce it to the Modern Turkish Literature. The thesis titled `Şem'î Şem'ullah'ın Şerh-i Divan-ı Hafız'ı` consists of three main chapters namely introduction, examination and text. It is considered that all the information, terms and anecdotes mentioned in the Interpretation of Hafız Diwan will make significant contributions for the understanding of Turkish Diwans. 835

Tasavvuf, insanı, kötü davranışlardan uzaklaştırıp iyi huylarla bezenmesine yol açar. Tasavvuf Allah sevgisi üzerine kuruludur ve Allah'ın güzelliğine koşmaktır. Bu sebeple tasavvuf her çeşit güzel huya benzemek için kurulmuş bir sistemdir. Tasavvuf, Orta Asya'da İslamiyet ile birlikte çeşitli din ve kültür farklılıklarını içine alarak beslenen bir yapıya dönüşmüştür. 13. yüzyılda yaşanan Moğol istilası ile beraber Anadolu'ya çok fazla göç olmuştur. Moğollardan kaçan şeyhler ve dervişler Anadolu'ya sığınırlar. Böylece tarikatlar, tekkeler Anadolu'da varlık kazanmaya ve âlimler de tasavvuf düşüncesi üzerinde etkili olmaya başlarlar. Böylece tasavvuf edebiyatının ilk ürünleri Anadolu'da verilmeye başlamıştır.Biz bu eser ile 19. yüzyılın başlarında yaşamış mutasavvıf bir şâir olan Sıdkî' nin İmam-ı Gazâlî'nin tasavvuf sisteminden faydalandığını göstermeye ve insan-ı kâmil mertebesine ulaşmak için bahsetmiş olduğu, on iki yol hakkında bilgiler vermeye çalıştık. Ve bu çalışma ile tasavvufî eser olan Risâle-i Rufekâ'yı günümüz Latin harflerine aktarırken Sıdkî Efendi'nin ulaştığı edebi ve tasavvufî derinliği anlamaya özen gösterdik. Tasavvuf (Islamic mysticism / Sufism) leads people to move away from their improper behaviors, however, it adorns them with the good ones. Tasavvuf was established on the love of Allah and it means `to run towards the beauty of Allah.` For that reason, tasavvuf is a system formed to resemble all sorts of good comportments. With Islam, Tasavvuf was transformed into a structure in the Central Asia, including various kinds of religious and cultural differentiations. With the Mongolian invasion in the 13th century, there were a lot of migrations to the Anatolia. The sheikhs and dervishes, who were running away from the Mongolians, took shelter in Anatolia. As a result, religious brotherhoods and dervish lodges commenced to get strengthened and scholars started to be effective on the idea of tasavvuf. Therefore, the first products of the Tasavvuf literature were started to emerge in Anatolia. In this work, we tried to show that Sıdkî, a 19th century poet of tasavvuf, benefited from the system of tasavvuf of Imam Gazali and to give information about the twelve steps which were mentioned to reach the level of mature person. In addition, in this work, on one hand we transliterated the Risâle-i Rüfekâ into the present-day Latin script and on the other hand, aimed to understand the literary and mystical depth of Sıdkî Efendi. 362

Şairlerin eserlerini latin harflerine aktarılarak incelenmesi, değerlendirilmesini ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesini kültürümüz için bir katkı adedip çalışmamızda 18. yüzyıl Türkmen edebiyatının önde gelen temsilcilerinden biri olan Dövletmemmet Azadi'nin Divanını gün ışığına çıkarmak istedik.Divan 1753-1754 yılları arasında yazılan önemli bir kitaptır.2324 beyitten oluşan aruzun Failatün, failatün, failün kalıbıyla mesnevi tarzında yazılan Vagz-ı Azad dört baptan meydana gelmektedir. İt is of great importance to convert poets works to latin letters, analyze, valuate and relay them to the next generation. So, in our work we tried to bring to light one of the most prominent Turkmen poets Dövletmemmet Azady's Divan. Divan is a book of great value written in 1753-1754. This mesnevi consists of four baps, 2324 beyits and written in Failatün,failatün, failün form. 593

Bu tez XVII. yüzyıl `Klâsik Türk Şiiri`nde geçen mûskî terimlerinin incelenmesi üzerine kurulmuş, şiir ile musikî arasındaki ilişki gösterilmeye çalışılmıştır. Musikî terimlerinin kullanıldığı beyitler tespit edilmiş ve bu terimlerin şiirde nasıl kullanıldığı incelenmiştir. Çalgı, makam, usûl (ritim), perde (nota) isimlerine ve diğer musikî terimlerine şiirlerde nasıl yer verildiği ve kelimelerle musikî terimleri arasında nasıl bir ilişki kurulduğu gösterilmeye çalışılmıştır. İnceleme XVII. yüzyılda telif edilen bazı divan, mesnevi, sûrnâme, sâkînâme ve şair tezkireleri` üzerinde yapılmıştır. Eserlerde yer alan musikî terimleri alfabetik sıraya göre, kullanım sayısı da belirtilerek tablolaştırılmış ve tezde bu tablolara yer verilmiştir. Tezin giriş bölümünde XVII. yüzyılda yaşamış musikişinaslar da tanıtılmaya çalışılmıştır. Bestekâr, hânende (şarkıcı) , sâzende (çalgıcı) gibi musikî kültürümüze katkısı olan bu tarihî şahsiyetlerin hayatları hakkında farklı kaynaklardan bilgi toplanmış, bu musikî ustaları ile alakalı fikir sahibi olunabilecek küçük biyografik bir metin oluşturma çabası içine girilmiştir. Musikî sanatında söz sahibi olduğu hâlde şiir sahasında da söz sahibi olan sanatkârlar da vardır. Müzisyenlikleri yanında şairliği olanlar da bu biyografi bölümünde belirtilmiştir.İkinci bölümde musikî terimleri üzerinde durulmuştur. Çalgı, makam, usûl isimleri ayrı başlıklar altında tasnif edilmemiştir. Metinlerde tespit edilen musikî terimleri alfabetik sıraya göre düzenlenmiş, açıklama, bilgilendirme bu sıraya göre yapılmıştır. Kelimelerin hem gerçek hem de terim anlamları verilmiş, beyitte daha çok hangi anlamlarıyla yer verildiği üzerinde durulmuştur. Daha sonra kullanım sıklığına ve farklı anlamlarda yer verilişine göre beyit örnekleri gösterilmiş, günümüz Türkçesiyle nesre çevrilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: `XVII. yüzyıl, Eski Türk Edebiyatı, Klasik Türk Musikîsi, musikî terimleri. In this thesis, couplets with musical terms used in 17th century `Classical Turkish Poetry` were identified and how these terms were used in the poems were researched. It has been tried to show that how terminologyfor instruments, systems of melody types (makam), rhythms (usul), notes (perde) and other musical terminology were given place and how words and musical terminology were interrelated in the poems. The research was conducted on some diwans (collected poems), masnavi, surnâme, sâkînâme, and tezkires all of which were edited in the 17th century. Also indicating the use count, musical terms found in the works weretabulated in alphabetical order count, and these tables have been included in the thesis. In the second part of the thesis, musicians of 17th century are presented. Having collected information from different sources about some historical personages who contributed to our musical culture as composers, singers andsaz players (sazende), it was endeavored that a small biographic text was formed to provide an idea about those musical masters. There weresome artists who had a voice not only in music but also in poetry. Those who had poetshipbesides being a musician were also indicated in this biographicalpart.Musical terms were the focus of the third part of the study. Instruments, melody types (makam) and note units were classified under different headings. Putting musical terms found in the texts in alphabetical order, informationand explanation were given in the same order. Both present-day and terminological meanings of the words were given, and what they mainly meant in the couplet was elaborated. Then, some examples from couplets were given, according to their usage with different meanings and frequency, and were interpreted into proses with present-day Turkish. Key words: 17th century, Old Turkish Literature, Classical Turkish Music, Musical Terms. 326

Bu çalışma Veli Recai VELİBEYOĞLU?nun Bütün Türk Şairleri adlı eseri üzerine yapılmıştır. Bütün Türk Şairleri?nin ?A-D? arası şairlerinin olduğu ilk 22 klasör çalışılmıştır.Bütün Türk Şairleri, Türk Edebiyatı?ndaki tezkirecilik geleneğinin 20. yüzyıldaki önemli örneklerindendir. Veli Recai VELİBEYOĞLU, Şairlerin kısa biyografilerini alfabetik sıra ile vermiştir. Şairlerin çoğunun şiirlerinden örnekler almış, kaynaklarını cilt ve sayfa numaralarıyla kaydetmiştir.Çalışma üç bölümde gerçekleştirilmiştir. Giriş bölümünde, tezkireler hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Veli Recai VELİBEYOĞLU?nun hayatı, edebi kişiliği ve eserleri üzerinde durulmuştur.İkinci bölümde Bütün Türk Şairleri?nin derleme süreci, dil ve üslup özellikleri hakkında bilgi, sonuç ve kaynakça verilmiştir. Üçüncü bölümde eserin metni verilerek çalışma son bulmuştur.VELİBEYOĞLU, Veli Recai, Bütün Türk Şairleri, tezkire, şair tezkireleri, biyografi This dissertation analysis All The Turkish Poets, the first 22 folders of All The Turkish Poets of Veli Recai Velibeyoğlu. It has been analysed first 22 folders of All The Turkish Poets.All The Turkish Poets is one of the last and important examples of the tradition of tezkire profession in 20. century in Turkish Literature. Veli Recai VELİBEYOĞLU, in this work, wrote poet?s summary biographies by putting an alphabetic order. He in his work, has given examples of many poets? poems and then he has recorded the information about poets whose biographies were given, together with page and volume numbers.The dissertation consists of three main chapters. In the introduction, about tezkire is given information. Chapter One information is given about life, works and literary personality of Veli Recai VELİBEYOĞLUChapter Two consists of works' process of compiling, language and content. Then epilogue and bibliography is given. Chapter Three includes the text of the work.Key Words: VELİBEYOĞLU, Veli Recai, All The Turkish Poets, Tezkire, Tezkires of poets, Biography 2136

Olay çevresinde oluşan edebi metinlerde şahıs kadrosu, zaman, mekân, olay örgüsü gibi birtakım unsurlar yer alır. Bunların her biri söz konusu edilen hikâye açısından oldukça önemli ögelerdir. Hikâye ve romanlarda yer alan bu unsurlar manzum hikâyelerde de karşımıza çıkar. Bu unsurlar içinde şahıs kadrosu tahkiye için ayrı bir öneme sahiptir. Çünkü anlatılan olay çevresinde yer alan kişiler, yazarını yansıtan birer ayna gibidir. Kendisini oluşturan sanatçının düşüncelerini, hislerini ve hayal dünyasını yansıtır.Akif, Safahat?ında manzum hikâyelere çokça yer vermiştir. Onun manzum hikâyeleri tıpkı mensur hikâyeler gibi zaman, mekân, olay örgüsü ve şahıslar bakımından incelenmeye elverişlidir. Biz, Akif?in manzum hikâyelerini şahıs kadrosu bakımından inceledik ve bu kahramanları tahlil etmeye çalıştık. Safahat?ın kişileri hem Akif?in düşünce dünyasını yansıtması bakımından hem de dönemin manzarasını göstermesi bakımından son derece önemlidir.Anahtar Kelimeler: Mehmed Âkif ERSOY, Safahat, şahıs kadrosu, insan portreleri, kahramanlar Literacy texts that occurs around the event includes some elements such as person staff, time, space and plot.Each of these is very important element for the story. These elements which are taking place in stories and novels also appears at stories in verse. Personal staff has a special importance for narration. Because the people who are around the described event are like a mirror that reflects the author. They reflect the thougts, feelings and imagination of the artist that created it.Akif has a lot of stories in verse in Safahat. His stories in verse are avaliable to study about time, space, plot and people like his prose stories. We studied Akif?s stories in verse about personel staff and tried to analyse this characters. The chracaters in Safahat are extremely important because they reflect both Akif?s world of thougt and show wievs of the period.Keywords: Mehmed Âkif ERSOY, Safahat, personal staff, portraits of human, characters 192

Bu çalışma, 17. yüzyılda yazılmış olan divanlarda geçen şair ve eser kadrosunu tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Bu tespitin neticesinde bu yüzyılda hangi şairlerin, hangi nazım şekillerinde kaç kere geçtiğini ve hangi münasebetle beyitlerde anıldığını milliyetlerine göre tasnif etmek ve istatistikî veriler çıkarmaktır. Eser isimleri de aynı metotla tespit edilerek içeriklerine göre sınıflandırılmıştır. Çalışma yedi bölümde gerçekleştirilmiştir:Giriş bölümünde 17. Yüzyıl Türk Edebiyatının genel görünümü siyasî, sosyal, kültürel ve edebî açıdan ayrıntılı bir biçimde değerlendirilmiştir. Daha sonra kaside ve gazel nazım şekillerinin tarihî gelişimi anlatılarak, 17.yüzyılda ortaya çıkan şiir akımları hakkında etraflı değerlendirmeler yapılmıştır.Birinci bölümde, 17.yüzyıl divanlarında geçen Arap şairleri ortaya kondu. Bunun için beyitlerin izahından önce bu şairlerin hayatları hakkında bilgiler verildi ve bu şairlerin isminin yer aldığı beyitlerin hangi divanlarda, kaç kez ve hangi münasebet yönüyle yer aldıkları belirlendi. Sonrasında beyitlerin açıklamaları verilerek uygun yerlerde tablo ve grafiklerle sonuçlar aktarıldı. İkinci bölümde İran şairleri, üçüncü bölümde Selçuklu Dönemi şairleri, dördüncü bölümde Osmanlı şairleri, beşinci bölümde Çağatay şairleri, altıncı bölümde kimliği tespit edilemeyen şairler, yedinci bölümde de bu divanlarda geçen eserler aynı yöntemler takip edilerek ele alındı. Her bölümün sonunda, genel bir değerlendirme olması açısından bu şairlerin isminin geçtiği nazım şekilleri ve hangi münasebetlerle anıldıklarına dair tablo ve grafikler ayrıca verildi. Değerlendirme ve Sonuç kısmında, çalışma neticesinde elde edilen sonuçların toplu bir değerlendirmesi yapıldı. Divanlarda geçen kişi ve eser adları iki ayrı indeks halinde sıralandı. Ekler kısmında, bu yüzyılda ismi geçen şair ve eserleri istatistikî veriler kapsamında görebilmek için tablo ve grafikler verildi. Anahtar Kelimeler: 17. Yüzyıl, Şairler, Eserler. Aim of this study, to determines the divans and Works which were written in seventeeth century. Moreover, this study is made to identify, which poets were celebrated, how many times have they celebrated and they were referred to, which purpose. According to this results, they were classify by their nationalities and the statistical datas were determined. Additionally, name of works were identified by same methods and they were classified by their contents. This study were approached with seven part.In introduction, Seventeeth Century Turkish Literature overview were evaluated politically, socially and culturally. Later on, historical development of versification of ghazals and qasides were explained and poetry trend which emerged in Seventeeth Century were commented fully.In the first part of study, Arabian poets that were celebrated in Seventeeth Century divans were detected. Before describing couplets information on life of poets were given. Subsequently; the couplets were explained and the results were shown by tables and histograms. In the second part Persian, third part Seljuk Empire, fourth part Ottoman Empire, fifth part Chatai, sixth part the identify of the poets can not be determinend and seventh part, the works which were celebrated in divans were handled by same methods.At the end of each chapter, for an overview, versification that passing of this poets and mentioned relations were shown particularly with tables and histograms.In the part of discussion and conclusion, a general assesment were made using the result of this study. The names of persons and works were seperated two part and they were ordered as two different index. In the part of supporting information the table and graphs were given showing works and divans which were in this study.Key Words: Seventeeth Century, Poets and Works. 620

Mesnevîleri de kapsayan Türk Edebiyatı, bağrında halen günümüze ulaştırılmayı bekleyen nice önemli eserler bulunduran bir kültür hazinesidir.Bu çalışmada 17. yüzyılda yaşamış Seyyidî?nin mesnevî tarzında yazılmış Manzûme-i Akâid isimli eseri incelenip, tenkitli metni hazırlanmıştır. Eserin müellifi hakkında birçok kaynağa başvurulmuş fakat yeterli bir bilgiye ulaşılamamıştır. Eserlerinden edindiğimiz bilgiler ışığında hayatı ve edebi şahsiyeti hakkında bilgiler verilmiştir. Bu eser Fıkh-ı Ekber Tercümesi olması hasabiyle akâid-nâmeler arasında önemli bir yer tutar. Amacımız böyle değerli bir eseri Türk Edebiyatına tekrar kazandırmaktır. Anahtar kelimeler: Akâid-nâmeler- Mesnevi, Manzûme-i Akâid, Seyyidî. Turkish literature, that includes mesnevi, is a treasure house that consists of great amount of significant works.The current work analyses Manzume-i Akâid which was written in mesnevi manner by Seyiddin, who lived in the 17th century. A plethora of references were used in order to acquire information regarding the author. From the valuable information that was acquired from the text, both the individuality and literature personality of Seyiddin was completed. This work, which is the translation of Fikh-i-Ekber, is an important part of akâidnames. The purpose of the current thesis is to acquire and analyse such an important work for Turkish literature one more time. Key words: Akâid-nâmeler- Mesnevi, Manzûme-i Akâid, Seyyidî. 309

Şehnâme, Klasik Türk edebiyatını etkileyen en önemli kaynaklardan birisidir. Firdevsî tarafından mesnevi yazım türünde yazılmış olan bu eser, İranlıların Müslüman olmadan önceki bin yılını anlatır. Firdevsî, bu eserinde İran tarihini etkilemiş olağanüstü güçlere sahip kahramanları masalsı bir dilde işlemiştir.Klasik Türk edebiyatı şairleri de bu eserde bulunan kahramanları şiirlerinde sıkça kullanmışlardır. Özellikle 16.yy'da Şehnâme kahramanları dillerde pelesenk olacak kadar işlenmiştir. Memduh bu kahramanların özellikleri ile övüldüğü gibi bazen bu kahramanlar sevgilinin yanında küçük görülmüşlerdir. Şairlerimiz kimi zaman bu kahramanların tahtına, tacına ve gücüne sahip olmak yerine harabe bir köşeyi tercih etmişler kimi zaman da memduha öğüt verme amacıyla dünyanın bu debdebeli kahramanlara bile kalmadığını, yani dünyanın geçiciliğini belirtmek için şiirlerinde onları işlemişlerdir.Çalışmamızda, bu şahısları tespit ettikten sonra Osmanlı şairleri tarafından kullanılıp kullanılmadıklarını özellikle ?Metin Bankası? olmak üzere ulaşabildiğimiz divanlar içinde araştırdık. Kronolojik sıraya göre kullanılan kahramanların hayatlarını inceleyip genel özelliklerini yansıtan beyitleri ve özellikleri dışındaki farklı kullanımlı beyitleri tespit ettik. Tespit edilen beyitleri nesre çevirip tahlil ettik. Beyit seçiminde tür olarak karşımıza daha çok gazel ve kaside çıksa da mesnevi, terkib-i bent, müstezat ve tahmis gibi türleri de çalışmamıza aldık. Ayrıca kahramanların ne bakımdan kullanıldıklarını, yüzyıllara göre şairleri ve kullanılan türleri şema ve grafiklerle gösterdik.Kısacası, Osmanlı şairleri edebiyatımız için vazgeçilmez bir ifade olan Şehname kahramanlarını çeşitli sebeplerden dolayı da olsa şiirlerinde sıkça kullanmışlardır. Biz de bu kullanım özelliklerini yansıtan beyitleri belirleyerek bütün bir halde sunmaya çalıştık. Şehnâme is one of the most important sources which has influenced Classic Turkish Literature. Having been written in the sort of mesnevi writing sort, this work tells a hundred year of Iranians before being Muslim. In this work, Firdevsî tells the heroes in a tale-teller language who have extraordinary powers and having influenced Iran History.The poets of Classic Turkish Literature also often used the heroes found in this work in their poems. Especially in 16th century heroes of Sehname were worked up so much to be talked about everywhere. As Memduh was praised with the features of these heroes, these horoes were also despised with their lovers from time to time. Instead of having the throne, crown and the power of them, our poets sometimes prefered a corner in ruins and sometimes worked up them in their poems in order to give advise to Memduh and clarify that this world is temporary and it hasn?t ever remained to these pompous heroes.In our study, after determining these characters we investigated in the reachable Classical Ottoman poetries-especially in?Text Bank?- whether they were used by the Ottoman poets. We scrutinized the lives of the heroes used according to chronological order and determined the couplets reflecting their general specialities and the couplets used with the other purposes. We turned the determined couplets into proses and analyzed them. As a kind in the choice of couplet, even though we were confronted with gazel and qaside more, we also inserted the kinds such as mesnevi, terk-i bent, müstezat and tahmis in our study. We also shew in which respect the heroes were used, the poets according to centuries and the used kinds on the schemes and graphics.Briefly, with the various reasons, Ottoman poets often used the heroes of Sehname in their poems which is an indispensable mazmun for our literature. And we strived to present the couplets reflecting these kind of usage propeties in an entire state. 265

Zengin ve tarihi geçmişe sahip Türk Edebiyatı, başta dîvânlar olmak üzere halen kayıp olan, değerlendirilmeyi bekleyen bir kültür hazinesidir.Bu çalışmada, 19.yüzyılda yaşamış Âbid Efendi'nin Dîvânçe'si incelenip, transkripsiyonlu metni hazırlanmıştır. Eserin müellifi hakkında birçok kaynak araştırılması yapılmış; fakat herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bilinen 2 eseri vardır. Bunlardan edindiğimiz bilgiler ışığında hayatı ve edebi şahsiyetini tanıyabiliyoruz.Dîvân şiiri, 19.yüzyıl şairlerinde genel itibariyle halk diline yakın sade bir dille ifade edilmek istenmiştir. Fakat güçlü şairlerin yetişememesi nedeniyle yazılanlar taklitten öteye geçememiştir. Bu çalışmaya konu olan Âbid Efendi'nin Dîvânçe'sinde de sade bir dille bu yüzyıl şiirini takip ettiğini görüyoruz. Having rich and historical past Turkish Literature which is including in particular Dîvâns still missing, like a treasure to be evaluated.In this study, Dîvân of Âbid Efendi lived in the 19.century is reviewed, prepared the text transcription. Many source investigations have been made about the Author of the Dîvân; but there is not reached any information. There are two well-known works. Light of the information we get from them we know his life and literary personality.Dîvân poetry, poets of the 19th century as the general were asked to be expressed in plain language close to the public language. However, because of not living strong poets writes could not more than imitation. The Dîvânce of the Âbid Efendi, which is the subject of this study we see that plain language poem of this century that followed, have brought an innovation about either content or shape. 272

Bir Divan'ı ve dört mesnevisi olan şairin Sultan III. Murad'ın isteği ile yazdığı Gül ü Nevrûz adındaki mesnevisi üzerinde çalıştık. We have worked on the mathnavi called ?Gül ü Nevrûz? by this poet who wrote one Divan and four mathnawies. 213

Hoca Mes'ud XVI. yüzyılda yaşamıştır. Bu dönem Türk edebiyatının gelişme dönemidir. Hayatına ilişkinin bilgiler sınırlıdır. Hoca Mesud'un bilinen iki eseri vardır. Süheyl ü Nev-bahar adlı eser, Türk edebiyatında, beşeri aşk alanında, yazılan ilk mesnevidir. Tercümedir. Tercüme-i Ferheng-nâme-i S`adî Tercümesi ise, İranlı ünlü şair Sadî-i Şirâzî'nin ?Bostan? adlı eserinin ilk Türkçe manzum çevirisi olması bakımından oldukça önemlidir.Tercüme-i Ferhengnâme-i S`adî, konusu bakımından çeşitlilik gösterir. Ancak, adalet, cömertlik, aşk, rıza, kanaat, şükür, terbiye, tövbe temalarının öne çıktığını görebiliriz.Tercüme-i Ferhengnâme-i S`adî'nin dili oldukça akıcı ve sadedir. Arapça ve Farsçanın tesirinden uzaktır. İçerisinde onlarca arkaik kelime barındırması, eserin kıymetini bir parça daha arttırır.Tercüme-i Ferhengnâme-i S`adî'yi, elimizde bulunan iki nüsha ile karşılaştırılarak, ilk kez tenkitli metnini ortaya koyduk. Böylece Türk edebiyatında eksik olan bir boşluk doldurduk Hoca Mesud lived in XVI. Century. It?s the period of Turkish Litarature improvement. There?s not much information about his life. There are two well-known of him. Süheyl ü Nev-bahar is the first Mathnawi in Turkish Litarature about individual love and it?s a translation. Tercüme-i Ferhengnâme-i Sâdi is important in terms of being the first Turkish translation of the famous poet Sadi-i Şirazi?s ?Bostan?.Tercüme-i Ferhengnâme-i Sâdi shows diversity in terms of it?s topic However, justice, love, benevolence,assenting and repentance are important issues.Tercüme-i Ferhengnâme-i Sâdi, is written in a clear and simple language, it isn?t affected by Arabic and Persian language. As there are lots of different kinds of words in the text it is really of value. 222

Muhyî-i Gülşenî, 16. yüzyıldan yaşamış, kendi ifadesiyle büyüklü küçüklü iki yüze yakın eser yazmış, Balaybelen adlı ilk yapma dili kurgulamış, İbrahim Gülşenî'nin menâkıbını kaleme almış bir şahsiyettir. Çalışmamızın amacı, 16. yüzyılda III. Murâd'a sunulan, manzum ve mensur bölümleri içeren müellif hattıyla yazılmış olan bu eserin çeviriyazısını yayımını yapmaktır. Tez çalışmasında metnin çeviriyazısının dışında Muhyî-i Gülşenî'nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri ele alınmış, Siret-i Murâd-ı Cihân üzerinde inceleme yapılmıştır. Gülşenîlik ve nasihatnâme türü hakkında bilgi verilmiştir. Muhyî-i Gülşenî is someone who lived in 16th century, wrote almost 200 piece by his saying big and small, purposed the first articicial language called Balaybelen, wrote up İbrahim Gülşenî's religious legend. Our working's aim is to bring out this piece's translation which was served up to 3rd Murad in 16th century, and which cosisted of in verse an prosaisch stages.It was studied on Muhyî-i Gülşenî's life, literary personality and handled his pieces and Sîret-i Murâd-ı Cihân except from text's translation on the thesis study. It was given information about Gülşenî and advice book types 323

Kaside nazım biçimi divan edebiyatında önemli bir türdür. Her divanın başında yer alan kasideler yazıldığı dönemin önemli devlet adamlarına ve önemli şahsiyetlerine sunulmuşlardır. Bu tezde de divan edebiyatı için önemli bir dönem olan 17.yy.ın kasideleri ele alınarak methiye bölümleri incelenmiştir. Zaman sınırlı olduğu için inceleme sadece padişahlara ve sadrazamlara sunulmuş kasidelerin methiye kısımları üzerine yapılmıştır. Bu incelemenin amacı, 17. yüzyıl kasidelerinde methiye kısmına ne kadar ağırlık verildiğinin tespit edilmesi ve bu methiyelerde yer alan övgü kalıplarının sunulduğu kişinin gerçek özellikleri ile ne kadar bağdaştığının saptanmasıdır. Tespit edilen veriler grafikler ile gösterilmiştir.Anahtar Kelimeler: 17. yüzyıl, Klasik Türk Edebiyatı, Kaside, Methiye The genre called Kaside is one of the most important poetic genres in Classical Turkish poetry. The Kaside genres taking place at the beginning of every Divan (a Handwritten classical poetry book) were presented to the leaders of the empire or to the high positioned people of the society. In this present study, we dealt with the 17th century Kasides from the perspective of the Methiye chapters which glorify the people whom the Kaside was presented. Since, this study is limited, we just handled the Kasides? Methiye chapters being presented only to sultâns and Sadrazams (prime ministers of the time). The aim of this study is to determine the proportion of the Methiyes in 17th century Kasides comparing other chapters. In doing this, we also tried to determine the patterns of the glorification in Methiyes, and aim at exploring the parallelisms between the characters of the praised people and the patterns the poet used to praise those people. The determined data concerning the patters of glorification has also been shown by the graphs.Keywords: 17th Century, Classical Turkish Literature, Kasides, Methiye 365

15. yüzyıl sadece edebiyat açısından değil, tarihî gelişmeler bakımından da önemli bir dönemdir. Bu yüzyılda Osmanlı Devleti, yükselme sürecine girmiş ve büyük askerî, siyasî başarılar kazanmıştır.15. yüzyılda Osmanlı padişahlarının fethettikleri yerler, kültür merkezi hâline getirilmiştir. Devlet adamları sanatçılara büyük önem vermişlerdir. Padişahlar kendileri de sanatla uğraşarak bu konuda ne kadar samimi olduklarını göstermişlerdir.Osmanlı Devleti'nin sanata ve sanatçıya verdiği değer edebiyat alanında da hızlı bir gelişmeyi beraberinde getirmiştir. 14. yüzyılda ilk başarılı örneklerini gördüğümüz dîvân şiiri, 15. yüzyılda büyük bir gelişme göstermiştir. Hem sanatçı sayısı artmış, hem de verilen eserlerin sanat değeri yükselmiştir.15. yüzyılda yazılan kasidelerin sayısı bir önceki yüzyıla göre oldukça fazladır. Bu yüzyıldan itibaren kaside yazmak, gelenek hâline gelmeye başlamıştır. 16. yüzyılda da bu ivme devam etmiştir. Anadolu sahasında yazılan kasideler, Fars şiiriyle yarışacak düzeye ulaşmıştır. Padişahların ve devlet adamlarının himayesi altına girmek isteyen şairler, özellikle methiyye türünde kasideler yazmayı tercih etmişlerdir.Nesib bölümü, kasidede methiyyeden sonra en çok dikkat çeken bölümdür. Bu bölümde, dîvân şiirinde kullanılan mazmunların büyük bölümüne rastlamak mümkündür. Beyitleri, bir gazelin beyitlerinden ayırmak hayli zordur. Bu çeşitlilik nedeniyle 15. yüzyıl kasidelerinin nesib bölümü oldukça geniş bir incelemeyi gerektirmektedir.Kasidecilik geleneğinin başlangıcı sayılabilecek şair, Ahmed Paşa'dır. Dönemin en çok kaside yazmış şairlerinden biri olan Ahmed Paşa, kendisinden sonraki birçok sanatçıyı da etkilemiştir. Hem aynı yüzyılda hem de sonraki dönemlerde Ahmed Paşa'nın kasidelerine nazireler yazılmıştır. Kasidenin nazire yazılan bir tür hâline gelmesi, bu türün ulaştığı noktayı göstermektedir. 15th century is an important period not only because of literature but also because of historical developments. In the mentioned century, Ottoman Empire was in a rising period and gained major military and political successes.In the 15th century, places conquered by the Ottoman Sultans became cultural centers. Statesman gave great importance to artists. By dealing with art themselves, many of the Sultans proved that they were sincere in giving importance to art.Showing importance to art and artists caused a rapid development in literature. Divan poetry, first successful samples of which were seen in the 14th century, had a great development in the 15th century. Both the number of artist and also artistic value of the works increased.Number of eulogies in 15th century was much more compared to the previous century. Starting from 15th century, writing eulogy became a tradition. In 16th century, the said trend continued. Eulogies written in Anatolian area were as good as the once written in Persia. Poets who wanted to be protected by the Sultans and Statesman preferred writing eulogies where the Sultans and Statesman were praised (methiyye).Lyric prologue (nesib) section drew much more attention than the section where person was praised. In lyric prologue section, it is possible to see many of the metaphors used in Divan literature. It is very difficult to distinguish verses from verses of a lyric poem. Because of this variety, lyric prologue section of 15th century eulogies worth and extensive study.Ahmed Pasha is the person that can be said to start eulogy tradition. Ahmed Pasha, who wrote majority of the eulogies in those days, had an influence over many artists. Artists wrote poems after his poems (nazire) both during the same century and also in the following century. Eulogy becoming a model for other poems is a proof of its success. 159

Medhiye, Divan Edebiyatı'nda devlet adamlarını övmek için yazılan bir nazım şeklidir. Şairler, genellikle devlet adamlarını çeşitli yönlerden överler. Bunlar; kahramanlık, cömertlik, adalet ve güzel ahlak gibi konulardır.Her şair, onların farklı yönlerini ortaya çıkarmıştır. Bazıları cömertliği överken, bazıları da kahramanlık yönünü över. Şairler bunu yaparken abartıya, mübalağaya yer verirler.Bu çalışmamızda, şairlerin padişahları ve sadrazamları nasıl övdüklerini tespit ettik ve övgü kalıplarını ortaya koyduk. Bu durum o dönem Osmanlı imparatorluğunun durumunu ortaya koyar.Sonuç olarak, medhiye Divan Edebiyatı'nda küçümsenmeyecek kadar önemli bir yere sahiptir. Eulogy, is written to praise statesman in the literature of Divan. The poets are extol the statesmans various ways. All this are; heroism, generosity, justice and characteristic.Each poets,put forward their varied qualities. Some of them praise generosity, some of them praise heroism. The poets are exaggerate when writting their poems.İn this examine; we determine how the poets are praise sovereigns and grand viziers. This case shows us once upon a time, Ottoman Empire.İn result, eulogy is a important for the literature of Divan. 372

Methiye, Divan Edebiyatı'nda en önemli nazım türlerindendir. Sairler tarafındandevlet ve din adamlarını övmek için yazılır. Sairler, genellikle devlet adamlarınınmakamına, adaletine, kahramanlıgına, halifeligine, cömertligine ve sairliklerine övgüdebulunmuslardır. Övgülerini mübalâgalı bir sekilde ifade etmislerdir. Övgü kalıplarıolusturmuslardır ve bu övgü kalıplarında tesbih ve telmih sanatlarını kullanmıslardır.Devlet adamlarının vasıflarını görebilen sairler, onları ya övmüslerdir ya da buyanlarına hiç deginmemislerdir. Bazen de onlarda göremedikleri vasıfları överek onlarabir mesaj vermek istemislerdir.Her sair, padisah ve sadrazamların farklı vasıflarını övmüstür. Birikahramanlıgını överken digeri cömertligini övmüstür; fakat hepsinin ifadeleri birbirineyakındır. Bu durum onların bakıs açısını ortaya çıkarması yönünden önemlidir.Kısacası, sairler devlet adamlarını övdüklerinde hem onların gerekli vasıflarınıbelirtmisler, hem de caizeler alarak istek ve arzularına kavusmuslardır. Eulogy is the most important the sort of poetry in The Literature of Divan. It iswritten by poets to praise statemen and religionmen. The poets usually praise positions,justices, heros, caliphs, generosities and profeesion of arts of the statemen. They explaintheir praises exaggerated. They make up the praise forms and usually use likening andallousion arts in these praise forms.The poets that can see statemes?s qualities either praise or not touch on them.Especially, they sometimes praise their lacking qualities. So they want to send them amessage.Each poets praise their different qualities. One of them praise their heros, theother of them praise their generosities. But all of their expressions are nearly same. Thissituation shows to visual angles of the poets that is important.In short, when poets praise statemen, both they point out their necessaryqualities of them and they have baksheesh from statemen. So, they attain their desiresand requests. 451

ÖZET Tahlil çalışmalarının dayanak noktasını `önemli olan sanatçı değil, onun eseridir` düşüncesi oluşturur. Böylece edebiyat tarihi, daha sağlam bilgilerle oluşturulabilecektir. Bu düşünceden hareketle biz de, döneminin gazel ustalarından biri kabul edilen ve aynı zamanda bir Mevlevi şeyhi olan Neşâtî'nin divanı üzerinde, bir tahlil çalışması yapmayı uygun gördük. Çalışmanın birinci bölümünde, Neşâtî'nin hayatı, edebî şahsiyeti ve şiir hakkındaki görüşlerine yer verilerek mensubu bulunduğu Sebk-i Hindî akımının ortaya çıkışı ve divandaki yansımaları üzerinde durulmuştur. Ayrıca Neşâtî'nin şiirinde görülen ahenk unsurları, şekil özellikleri ve dilin kullanılışı da örneklerle ortaya konulmuştur. Şairin, duygu ve hayallerini dile getirirken Farsça tamlamaların yanında halk ağzından alınma sözler de kullandığı görülmektedir. `Neşâtî Divanı'nın Söz Dağarcığı` başlığı altında ise, bir fikir vermesi açısından divanda geçen bazı kelimelerin kullanım sıklıklarını gösteren bir tablo eklenmiştir. İncelememiz, diğer tahlil çalışmalarında da genel kabul görmüş olan Din- Tasavvuf, Toplum (Cemiyet), İnsan ve Tabiat bölümlerinden oluşmuştur. İkinci bölümde, ibadet ve itikatla ilgili birtakım kavramlardan oluşan konular üzerinde durulmuştur. Şairin bu konuları ele alış biçimi; samimî bir Müslüman'ın bakış açısı olarak değerlendirilebilir. Şairin, tasavvufî şiirin başarılı sayılabilecek örneklerini vermesine rağmen, bunu eserinde açıktan bir propaganda aracı haline dönüştürmediğini söyleyebiliriz. Üçüncü bölümde yer alan toplum (cemiyet) bahsinde, şairin yakınlık duyduğu dönemin yöneticileri, devlet ve ilim adamlarını çeşitli meziyetleri ile övdüğünü görmekteyiz. Bunun yatımda, divanda geçen diğer önemli isimler ve coğrafî yerler tespit edilerek özellikleriyle birlikte, şairin bakış açısına göre tahlil edilmiştir. Sosyal hayat alt başlığı altında ise, Neşâtî'nin, içinde yaşadığı toplumun kültür, zevk ve anlayışım, geleneklerini şiirine yansıttığı gözlenmiştir. Dördüncü bölüm olan `İhsan` başlığı altında, divanın ağırlık noktasını oluşturan sevgili, âşık ve rakip üçlüsü ile ilgili münâsebetler üzerinde durulmuştur. Beşinci bölüm olan tabiat başlığı altın verilen unsurlar, doğrudan doğruya değil, sevgilinin veya övülenin hâlini daha ayrıntılı bir şekilde anlatmak için yer almıştır. Çalışmanın sonunda, ortaya çıkan malzeme ile ilgili olarak sonuç bölümünde, genel bir değerlendirme yapılmıştır. Yararlanılan eserler ile ilgili bir kaynakça sunularak, şahıs ve yer isimlerini belirten bir indeks hazırlanmıştır. Ill ABSTRACT The base point of analysis studies is the thought of `the work has the importance rather than the worker`. Therefore, the history of literature can be build by this kind of right information. As starting from this aforementioned point, it has been agreed to conduct an analysis study about the collected poems of Nesati, who is the sheikh of Mevlevi thought and is accepted one of the masters of lyric poem at his time. At the beginning of the study, the life of Nesati, his literature way of thinking, his opinions about poem, and revealing of Sebk-i Hindi movement of which he is one of the member, and this movements' reflection to his collected poems are emphasized. The harmony and form properties on Nesati's poems have been exposed with the usage of language. It has been observed that while the poet gives his sensation and imaginations he used Persian language phrases as well as the words from the folk. Our investigations are in four folds as the other analyzing studies accepted. These are Religion-Mystics, Society, Human and Nature. In the second section, some subjects composed of the concepts of worship and belief are stressed. The way of dealing with the subjects by the poet can be evaluated at the point of his sincere and pure Islam understanding. Despite giving the most beautiful examples of mystic poems on his work, it can be said that he never conveyed it for the propaganda of mystics. In the society study cited in the third section, it has been seen that the administrators, administrative officials and scientists of the time are paired with their specialties. The important names, geographical places cited in the collected poems are determined and analyzed by the poet's point of view. In the social life subsection, the culture, pleasure and intellect of the public where Nesati lives have been reflected into his poems. In the forth section of Human, which is the heavier of the collected poems, the lover, the beloved and the rival are pointed out with relative thoughts. In the fifth section of Nature, the properties are indirectly stressed for the states of the beloved's in details. At the end of study, a general evaluation about the result come out has been given. The references have been passed with the list of people and places. The main words cited in the collected poems are cited with their appearance numbers. 386

ÖZET Sâib-i Tebrizî, İran Edebiyatının en önemli şairlerindendir. Türk Edebiyatı ise tarih boyunca İran Edebiyatının sürekli olarak etkisi altında kalmıştır. Türk şâirlerini etkileyen İranlı şâirler arasında Hafız, Sâ'di ve örfî'nin yanında Sâib-i Tebrizî'yi de saymak gerekir. O kadar ki Sâib-i Tebrizî' nin şiirleri yüzyıllar boyunca bir ders kitabı gibi Osmanlı medreselerinde okutulmuştur. Şerhler, bir eseri daha iyi anlaşılır bir hale getirmek amacıyla yazılmış olan eserlerdir. Hemen her konuda şerh yazılmıştır. Bu şerhler arasında edebî şerhlerin önemi büyüktür. Sâib-i Tebrizî'nin şiirlerine yazılan şerhlerin ilki ve en önemlisi, Ebu Bekir Nusret'in yaptığı şerhtir. Ebu Bekir Nusret'in üç cilt halinde yazdığı bu eser üzerine şimdiye kadar bir çalışma yapılmamıştır. Bu tezde, Ebu Bekir Nusret'in Sâib-i Tebrizî divânının elif harfinde bulunan gazellerden 167' sinin şerhini yaptığı eserinin transkripsiyonu ve incelemesi yapılmıştır. Burada, Sâib-i Tebrizî'nin ve Ebu Bekir Nusret'in hayatlarıyla beraber Sâib-i Tebrizî'nin şiirlerini şerh eden diğer sarihler ile şerh hakkında genel bir bilgi de verilmiştir. ABSTRAC Sâib-i Tebrizî is the most important poetry. Turkish literature has been effected for years continously by Persian literature. There are some poetries who influence Turkish poetries such as Hâfiz, Sâ'di, Örfî...etc. Furthermore Sâib-i Tebrizî' s poems have been studied during centuries as a lesson book in Ottoman's medresse. Sherh that is a type of written work is used to give information about any subject in detail. Sherh has been written on almost each subject. Among these sherhs, literary sherhs is very useful and valuable. Sherh that was composed by Ebu Bekir Nusret is the first and important one that was written for Sâib-i Tebrizî poems. There hasn't been any research up to now about that sherh written out as three volumes by Ebu Bekir Nusret. In this study, 167 ghazels that have been studied and examined belong to Ebu Bekir Nusret's Sâib-i Tebrizî diwan that is in `elif' letter. In this paper, it has already given about general information about Sâib-i Tebrizî and Ebu Bekir Nusret life with other sharihs and their sherhs. 342