Search

Bu çalışmada Eski Hitit Krallığı tarihinin başlıca yazılı kaynaklarından biri olan Hitit Kralı I. Hattušili'nin Akkadça-Hititçe İkidilli Yıllıklarının (CTH 4) ayrı tabletlerde yer alan Akkadça ve Hititçe versiyonlarının karşılaştırmalı filolojik değerlendirmesi yapılmıştır. CTH 4 Metninin ikidilliliğinin çalışmanın temel konusunu oluşturması nedeniyle öncelikle ikidillilik ve çokdillilik kavramları ve bu kavramların Eski Yakındoğu'da ortaya çıkış ve gelişim süreçleri kısaca incelenmiştir. Bu incelemede ayrıca Hitit arşivlerinin oluşum süreci ve bu arşivlerde görülen ikidilli ve çokdilli metin türleri gibi konulara da değinilmiş, böylece çalışmanın konusu olan CTH 4 metninin Hitit arşivlerindeki diğer ikidilli ve çokdilli metinler arasındaki yerinin daha iyi anlaşılması amaçlanmıştır. Çalışmanın son bölümünde CTH 4 metninin Akkadça ve Hititçe versiyonlarına ait tüm nüshaların güncel transliterasyon ve Türkçe çevirileri yapılmış ve metnin Akkadça ve Hititçe versiyonlarının filolojik yönden karşılaştırmalı incelemesi yapılmıştır. Bu incelemede iki versiyonun birbiriyle olan ilişkisi, içeriksel ve biçimsel yönden bu versiyonların benzer ve ayrılan yönleri, metnin hangi dildeki versiyonunun orijinale daha yakın olduğu gibi konular ele alınmış; ayrıca metin üzerine yapılmış daha eski çalışmalarda öne sürülen bazı düşünceler ve cevaplandırılamayan bazı sorular tekrar değerlendirilmiştir. In this study, a comparative philological analysis of Akkadian and Hittite versions of the Akkadian-Hittite Bilingual Annals of the Hittite King Hattušili I (CTH 4), was made. As the bilingualism of the CTH 4 text constitutes the main subject of the study, firstly the concepts of bilingualism and multilingualism and the emergence and development processes of these concepts in the Ancient Near East have been briefly examined. In addition, issues such as the formation process of Hittite archives and the various types and formats of bilingual and multilingual texts seen in these archives are also surveyed. Thus, it is aimed to better understand the importance of CTH 4 among other bilingual and multilingual texts in Hittite archives. At the final phase of the study, updated transliterations and Turkish translations of the Akkadian and Hittite versions of the CTH 4 have been made, and the text philologically analyzed by comparing its two different versions to each other from various aspects. These aspects include the historical connection of the copies in Akkadian and Hittite, contextual and stylistic resemblances and diversions between the two versions and the questions like which one of the two versions is closer to the original text. In addition, some theories put forward in earlier studies on the text and some unanswered questions were re-evaluated. 324

Hitit Krallığı'nda krallığa tabi vassal krallıklar ile yapılan ve komşu ülkeler arasında yapılan evliliklerin açıklanması söz konusu dönemi anlamamızı sağlaması bakımından önemlidir. Konumuzu açıklarken öncelikle Hitit belgelerine ve sonrasında dönemin büyük güçlerinin belgelerine bakılarak konu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Filolojik verilerin yanı sıra arkeolojik veriler de çalışmamızdaki dayanak noktalarından birisidir.Çalışmamız içerisinde Hitit İmparatorluğu'nda kadın olgusu her yönüyle ele alınmış, gerek Hitit kraliyet ailesindeki kadının yeri gerek Hitit kanunları sayesinde Hitit toplumunda kadının durumu incelenmiştir. Bu çalışma ile evlilik yapan prenseslerin kendi ülkeleri içerisindeki sosyo-kültürel durumu gözler önüne serilmiştir. Eskiçağ'da yapılan diplomatik evlilikler, yapılan savaşlardan daha büyük başarılar ve uzun soluklu bir barış dönemi getirmekteydi. Bu nedenle çalışmamızın en önemli kaynağını, yapılan diplomatik antlaşmalar ve siyasi mektuplaşmalar oluşturmaktadır. Hitit Krallığı'nın vassal krallıklar ile yaptığı ve komşu ülkeler arasında yaptığı evlilikler birer başlık altında toplanmıştır. It is important to explain the marriages between the neighboring countries and vassal kingdoms in the Hittite Kingdom, and to enable us to understand the period in question. While explaining our subject, firstly the subject was tried to be examined by looking at the documents of the Hittites and the documents of the contemporary kingdoms. In addition to the philological data, archaeological data is one of the mainstays of our study.In our study, the phenomenon of women in the Hittite Empire was taken in every aspect and the status of the woman in the Hittite royal family and the status of women in Hittite society were examined with the Hittite laws. With this study, the socio-cultural situation of the princesses who have marriages are revealed. The diplomatic marriages made in the ancient period brought greater successes and long-term peace than the wars, and thus the most important source of our work was the diplomatic agreements and political correspondences. The marriages of the Hittite Kingdom with the vassal kingdoms and the realms of the modern kingdoms are gathered under different topics. 242

Geç Hitit Krallıklarından Gurgum'un lokalize edildiği yer, Paleolitik Çağ'dan Demir Çağı'na kadar insan yerleşiminin bulunduğu bir bölgedir. Özellikle Anadolu'da Assur Ticaret Kolonileri Çağı'nda ve Hitit dönemine karşılık gelen Tunç Çağı'nda Kahramanmaraş'ın bir geçiş noktası olması önemini arttırır.Anadolu ve Mezopotamya'nın Demir Çağı'na geçmesi ise büyük bir yıkım ve kaosun ardından gerçekleşir. Tunç Çağı'nın büyük güçleri ya yıkılmış, ya da geniş sınırlarından kendi merkezlerine doğru çekilmek zorunda kalmışlardır. Bölgede oluşan siyasi boşluk ortamından Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu ve Kuzey Suriye'de tarihte adlarını Geç Hitit Krallıkları ve Urartu Krallığı olarak bildiğimiz devletler ortaya çıkarken; Mezopotamya'da ise Assur, Yeni Assur İmparatorluğu olarak eski gücünü yeniden kazanmaya çalışmaktaydı.Bu tezde bugünkü Kahramanmaraş il sınırları içinde yer alan ve Luvice konuştuğu düşünülen Geç Hitit Krallıklarından Gurgum Krallığı'nı ele geçen yazıtlar ve mezar stelleri ışığında; tarihi, kral listesi ve çevresinde yer alan diğer siyasi unsarlar ele alınmıştır. Gurgum Krallığı ve bulunduğu bölge ile ilgili kapsamlı çalışmaların olmaması tezin en büyük sorunlarındandır. The area, where Neo-Hittite Kingdom of Gurgum is located, is a place where human settlement is attested since Paleolithic to Iron Age. The fact that Kahramanmaraş is a passing point during the Assyrian Trade Colonies period and the Hittite period, which corresponds to the Bronze Age, shows the area's historical importance in Anatolia.The dawn of Iron Age in Anatolia and Mesopotamia came following a great chaos and destruction. The great powers of Bronze Age were either fallen or abandoned their empires and forced to retreat to their homelands. Out of the political vacuum created by this chaos, the states that we call Neo-Hittite Kingdoms and Kingdom of Urartu were established in Southeastern Anatolia, Eastern Anatolia and Northern Syria; while Assyria was trying to reclaim its former splendour in Mesopotamia, struggling to become the Neo-Assyrian Empire.In this thesis, the history, king list and other political elements surrounding the Neo-Hittite Kingdom of Gurgum, whose people are thought to speak Luwian and which lies within the present-day province of Kahramanmaraş, in the light of recovered inscriptions and funerary stelae. The greatest issue in the course of writing this thesis was the lack of extensive study on the Kingdom of Gurgum and in the region it was located. 154

`Van Kalesi Höyüğü'nde Tunç Çağları: Stratigrafi, Mimari, Çanak Çömlek` başlıklı bu çalışmanın kapsamını, Van Kalesi Höyüğü'nde 2010/18 yıllarında yapılmış arkeolojik çalışmalar ve Tunç Çağı'na ait veriler oluşturmaktadır. Bu veriler ile Van Gölü Havzası'nın Tunç Çağı'nda, kendi içindeki öznel dinamikleri çerçevesinde, kültür izleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Van Kalesi Höyüğü'nde Orta Tunç Çağı ve İlk Tunç Çağı'na ait materyal kültürü söz konusudur. 2017 yılına değin tabakasız olarak elde edilen Tunç Çağı kültür kalıntıları, bu yıl yapılan kazılar ile, ilk kez mimari öğeler barındıran İlk Tunç Çağı'na işaret eden kültür kalıntıları elde edilmiştir. Bununla birlikte, homojen olarak dönem materyallerinin gelmesi ile höyükte İlk Tunç Çağı varlığı anlaşılır hale gelmeye başlamıştır. Özellikle Kura-Aras Kültürü'nü tanımlayan niteliklere sahip çeşitli bezemelere ve formlara sahip çanak çömlek grupları oldukça ilgi çekicidir. Sözü edilen çanak çömlek grupları, mimari kalıntılar ve küçük buluntu grupları ile bu tez çalışmasında sunulmuştur. Van Kalesi Höyüğü'nde tespit edilen veriler neticesinde, Kura-Aras Kültürü'nün yayılım alanı ve Geç Kalkolitik Çağ ile etkileşimi değerlendirilmiş, Doğu Anadolu'nun daha gelişmiş İlk Tunç Çağı yerleşimlerine göre benzer özellikleri ve ayırıcı yönleri saptanmaya çalışılmıştır. Ulaşılan sonuçların olası nedenleri ve etkileşim içinde olduğu kültür coğrafyaları, Van Kalesi Höyüğü'ndeki çanak çömlek grupları dikkate alınarak değerlendirilmiştir. The scope of this study, which was titled `Bronze Ages in the Van Fortress Mound: Stratigraphy, Architecture, Pottery`, consists of archaeological studies and data within years 2010/18 in the Mound of Van Fortress. In the light of these data and in the Bronze Age of the Van Lake Basin, within the framework of the subjective dynamics in itself, the traces of culture were tried to be understood.Mound of Van Fortress has the material culture of the Early Bronze Age and Middle Bronze Age. After the excavations of the Bronze Age culture remains uncovered until 2017, the ruins of the culture which point to the Early Bronze Age which had architectural elements for the first time were obtained. At the same time, with the arrival of homogeneous materials, the Early Bronze Age presence began to be understood. Particularly, pottery groups with various decorations and forms characteristics defining Kura-Araxes Culture are very interesting. These pottery groups, concordantly architectural remains and foundings were presented in the thesis.As a result of the data obtained from the Mound of Van Fortress, the spread area of Kura-Araxes Culture and it's interaction with the Late Chalcolithic Age has been re-evaluated; similar features and distinctive aspects of Eastern Anatolia compared to the reconsideration Early Bronze Age settlements have been tried to be determined. The possible causes of the results were evaluated by taking into consideration the cultural geographies and the pottery groups in the Van Fortress Mound. 352

Urartu Krallığı MÖ 9. yüzyılın ortalarından MÖ 7. yüzyılın ortalarında kadar yaklaşık 200 sene boyunca Van Gölü havzası ve Orta Aras havzasında hakimiyet kurmuştur. Fakat krallığın etkisi kuzeyde Yanlızçam dağları, güneyde Toros ve Zagros dağları, doğuda Sabalan dağı, batıda Fırat Nehri'ne değin ulaşmıştır. Peki krallık bu geniş coğrafyada hakimiyetini nasıl, ne derece sağlamıştır?Dönemin yazılı belgelerinde LÚEN.NAM logogramıyla valilerden bahsedilir. Fakat belgelerin sayıca azlığı ve nitelik bakımından yetersizliği Urartu eyalet sistemine dair bir şablon oluşturmamızı imkânsız kılar. Ayrıca propaganda amacı taşıyan yazıtlar üzerinden eyalet sistemini açıklamaya çalışmak merkeziyetçi bir devleti kabul etmektir. Bu nedenle Urartu eyalet sistemine dair daha fazla bilgi sahibi olabilmek için yazılı kaynaklar dışında arkeolojik verilere de bakmak gerekmektedir.Urartu Krallığı'na ait kale, kent, kaya mezarı, yazıt, stel gibi arkeolojik maddi kültür kalıntılarını fiziki bir harita üzerine yerleştirdiğimizde bize yazılı belgelerde karşılaşmadığımız farklı bir resim sunar. Urartu coğrafyasında krallığın eyalet sistemine dair 3 farklı yerleşim grubu görülür. Krali kentler olarak adlandırılan ilk grup bizzat krallık tarafından inşa ettirilmiştir. Hanedan mensubu valiler tarafından idare edilen bu kentler krallığın resmi mimarisini gösterir. İkinci grubu yerel eyalet merkezleri oluşturur. Bu merkezler yerel eyalet valileri tarafından yönetilmektedir. Son grubu da aşiret merkezleri oluşturmaktadır. Boyut olarak son derece küçük olan bu merkezler konum olarak çoğunlukla 1500 m üzeri yükseltiye sahip izole bölgelerde bulunmaktadır. Bu merkezlerde görülen kültürel etki çoğu zaman sadece çok odalı kaya mezarıdır. Aşiret merkezlerinde yıl boyu ikameti gösteren mimari birimlerin bulunmaması bu merkezlerin yarı göçebe aşiretlere ait üsler olduğuna işaret eder. The Urartian kingdom dominated the Lake Van and the Middle Aras basins from the mid-9th century to the mid-7th century BC, for about 200 years. However, the kingdom's influence reached as far as to the Yalnızçam Mountains in the north, Taurus and Zagros mountains in the south, Sabalan Mountain in the east and the Euphrates River basin in the west. How and why the kingdom dominated in this vast geographical areas is the subject of this research. The written documents from this period mention governor with the logogram LÚEN.NAM. However, inadequate and the lack of information from existed documents make it impossible to examine the Urartian provincial administration system. Moreover, when trying to explain the kingdom provincial structure through the royal inscriptions that written for the propaganda purposes would lead to a centralized state organisation. Therefore, in order to understand the kingdom provincial system properly we also need to look at the archaeological evidence apart from written sources. When archaeological remains such as citadels, cities, rock-cut tombs, inscriptions and stelae belong to the Urartian kingdom laid out on a physical map, a different picture emerge which is not feasible by means of the written documents. Urartian provincial structure can be categorised into three different types of settlements. The first type consists of royal cities that constructed by the Urartian monarch. These royal cities were governed by the members of royal family and display the kingdom's official architecture. The second type comprise of local provincial centres. These regions are administrated by the local provincial governors. The last settlement type made up of local tribal centres. These types of settlement are usually very small, located in isolated areas and at the altitude of 1500 m above sea level. Those centres mostly contain multi rock-cut tombs. The absence of architectural structures from these centres indicate that such centres may have been occupied by the semi-nomadic tribes. 379

Günümüzde birçok tartışmanın da odağı olan kaya resimleri, insanın fizyolojik durumu, sosyal bağlamı, bilişsel yeterliliği, doğal çevre ile olan ilişkisi gibi çok katmanlı bir yapıya sahip olan bir kültür ürünü olarak karşımıza çıkmakta; kaya resimleri, nedir, neden, ne zaman ve nasıl yapılmışlardır soruları, birey ve topluluk bağlamlarında çözümlenmeye çalışılmaktadır. Ortaya çıkan ürününün taşıdığı anlam ve sembolizma, Prehistorik dönemlerden günümüze birey ve toplulukların kültür ve bilinç evriminin yorumlanmasında önemli bir veri kaynağıdır. Yanı sıra, kaya resimlerinin yapım teknikleri ve tarihlendirilmesi gibi sorunsallar, farklı yaklaşımlar ve bilimsel analizler ile yeni sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. `Van-Hakkari Dağlık Bölgesi Kaya Resimleri` başlıklı bu çalışmada, insanın kültürel ve bilişsel sürecinin bir paydası olarak kabul edilen resmetme faaliyeti, söz konusu bölgede yer alan kaya resimlerinden yola çıkılarak kavram, tanım ve anlam bağlamında değerlendirilmiştir.Uzun bir dönemden beri araştırılmamış olan bu bölgede kaya resimlerinin yoğunluğu, dağılımı ve durumlarının anlaşılmasıyla birlikte bölgenin kültür ürünlerine ve Doğu Anadolu coğrafyasının tarihsel perspektifine katkı sağlanması amaçlanmıştır. Bu kapsamda, daha önce yapılmış az sayıdaki araştırmalar da göz önünde tutularak, bölgede yer alan kaya resimleri üzerinde üç lokasyonda arazi çalışması ve belgeleme yapılmıştır. Arazi çalışması yapılan Tırşin Yaylası, Put Mağarası ve bu süreçte envantere kazandırılan Baltutan Köyü kaya resimleriyle birlikte bölgedeki diğer araştırılan ve yayınlanan kaya resimleri tez kapsamında ele alınmıştır. Çalışma alanımızı oluşturan kaya resimleri, kaya sanatına dair yapılan çalışmalar, yapılma sebeplerine bağlı olarak ortaya atılan teoriler ve yapım teknikleri bağlamında değerlendirilmiştir. Komşu kültür bölgelerindeki kaya resimlerinin önemli örneklerinin ele alınmasıyla birlikte ise, Van-Hakkari Dağlık Bölgesi kaya resimlerinin tarihsel dizilimi ve biçimsel durumları anlaşılmaya çalışılmıştır.Anahtar Kelime: Kaya Sanatı, Petroglif, Boyalı Kaya Resimleri, Doğu Anadolu, Van-Hakkari Dağlık Bölgesi. Rock art, as a part of various debates in today's archaeological practice and theory, is evaluated as a multi-layered cultural product of humankinds' physiology, psychology, cognition, social identities and relations with the nature. Therefore, researchers tend to understand rock art in the context of both the individual and the society, through questions of what, why, when and how. The meaning and the symbolism behind this cultural production gives important revelations in interpreting the cultural and cognitive evolution of individuals and societies from prehistoric times to the present day. Furthermore, new approaches and scientific analyses produce new results regarding the techniques employed and the dating of the rock art. In this thesis titled `Rock Art Highland of the Van-Hakkari`, the act of depicting as an important theme within the cultural and cognitive process of humankind, is evaluated through the rock art examples found in the Van-Hakkari Region regarding concept, description and meaning.Through an examination of the intensity, spatial distribution and the condition of the rock art located in this region, which had not been researched for a long period, it is aimed to contribute to the understanding of the cultural aspects and also to the historical perspective of Eastern Anatolia. In this regard, following the few research projects that were previously conducted in the region, surveys and documentation had been made in three locations. The rock art located at previously documented and published Tırşin Yaylası, Put Cave and the Baltutan Village, which had been documented for the first time within this thesis project, and also other previously documented and published rock art examples of the region could be found within this thesis. These examples had been evaluated in the context of theories regarding their purpose, meaning and techniques. Furthermore, the chronological context of the rock art of the Van-Hakkari Region and their descriptive aspects had been attempted to understood and interpreted within the framework of a comparison between the rock art examples from the neighbouring regions. Keywords: Rock Art, Petroglyphs, Rock Painting, Eastern Anatolia, Van-Hakkari Region. 211

Anadolu'nun güneyinde, yaklaşık olarak Çukurova Bölgesi'nde yer alanKizzuwatna Bölgesi ve bu bölgede yer alan Kizzuwatna Devleti, bulunduğu coğrafikonum sebebiyle dönemin önemli güçleri olan Mittani ve Hitit Devletlerinin ilgisahası içindedir. Kizzuwatna'nın henüz yazılı bir arşivi bulunmadığından,Kizzuwatna hakkında ki bilgilere Hitit, Mısır ve Alalah arşivlerinden ulaşılmaktadır.Çalışmanın birinci bölümünde Kizzuwatna hakkında doğrudan ve dolaylıolarak bilgi veren kaynaklar toplanıp Kizzuwatna sözcüğünün etimolojik kökeniincelenmiştir. İkinci bölümde ise, Hitit, Alalah ve Mısır kaynaklarından yolaçıkılarak Kizzuwatna Devleti'nin siyasi tarihi incelenmiştir. Çalışmada, KizzuwatnaDevleti'nin Hitit Devleti ile yaptığı altı antlaşma ve Alalah Krallığı ile yaptığı birantlaşma incelenip Kizzuwatna'nın bağımsız bir devletken izlediği politika ortayakonmuştur. Kizzuwatna'nın Hitit hâkimiyetine girmesi sonrasında daHitit kültürtarihinde oynadığı rol ele alınmıştır. Çalışmanın tarihi rekonstrüksiyonu yapılırken,Hititçe metinlerin transkripsiyonuna ve çevirisine, Akkadça metinlerin ise yalnızçevirilerine yer verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde, Kizzuwatna'nın yaklaşıkolarak yer aldığı Çukurova coğrafyası da incelenmiş ve yazılı kaynaklardan yolaçıkılarak Kizzuwatna'da yer aldığı bilinen, lokalizasyon yapılma ihtimali dahayüksek olan bazı kentler incelenip bölgenin sınırları yaklaşık olarak çizilmiştir. Kizzuwatna Region located inside Çukurova Region, in the south ofAnatolia, and Kizzuwatna State located in this region are in the interest of Mittaniand Hittite States, which are important forces of the period due to its geographicallocation. Since Kizzuwatna has not yet had a written archive, information aboutKizzuwatna is available from the archives of Hittite, Egypt and Alalah.In the first part of this thesis, the sources giving information directly andindirectly about Kizzuwatna were gathered and the etymological roots of the wordKizzuwatna were examined. In the second part of the thesis, the political history ofthe Kizzuwatna State was investigatedthrough the Hittite, Alalah and Egyptiansources.In this study, Kizzuwatna State's six treaties with the Hittite State and atreaty with the Kingdom of Alalah were examined and Kizzuwatna's policy wasfollowed as an independent state.After Kizzuwatna entered under the Hittite dominance, the role he played inthe history of Hittite culture was taken up. While the historical framework of thethesis was drawn, Hittite texts were included in the transcription and translation, andAkkadian texts were translated only.In the third part of the thesis, the geography ofÇukurova, where Kizzuwatna is approximately located, was examined and theboundaries of the region were drawn approximately by examining some of the citieswith high probability of localization known to be located in Kizzuwatna with thehelp of written sources. 225

Hitit çiviyazılı belge repertuarında sayıca en fazla yazılı belge bırakan kral II.Murşili'dir ve dönem icraatını ayrıntılı bir şekilde anlattığı annallerinde kaydageçirmiştir. Ayrıca bu krala ait çok sayıda dua ve antlaşma metinleri bulunmaktadır.Çalışmamızda böylesi fazla sayıda belge bırakan bir Hitit kralının yaşamının birdöneminde geçirmiş olduğu konuşma bozukluğu ele alınmaktadır. Bugüne kadarmetnin tarihlendirilmesi kesin bir şekilde yapılmamış olduğundan, kralın bu hastalığıhangi döneminde yaşadığı bilinmemektedir. Yani kral olmadan önce mi yoksakrallığı sırasında mı? Eğer krallığı sırasında ise hangi dönemde olduğu sorularınacevap aranmaya çalışılmıştır.Çalışmamızın içeriğinde öncelikle Murşili döneminin önem arz eden olaylarıön plana çıkarılarak kısa bir anlatıma yer verilmiştir. Burada bakış açımız kralınhastalığına dair ipucu bulmaya, bu olaya işaret eden herhangi bir ayrıntı tespitetmeye yöneliktir. Çalışmamızda metnin transkripsiyon ve çevirisine yer verilmiş,ardından metin filolojik açıdan ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Metnin paleografisiüzerinde çalışılarak yazıldığı tarih tespit edilmeye çalışılmış, tarihlendirmeaşamasında metin içeriği de incelenerek ve kralın hangi döneminde olayıngerçekleşmiş olabileceğine dair bilgi verebilecek ayrıntılar dikkate alınmıştır.Çalışmamızın ilerleyen aşamalarında söz konusu metin başka ritüel metinlerledesteklenerek yorumlanmıştır. Son olarak ise kralın politik ve dini kişiliği üzerine birdeğerlendirme yapılmıştır. Mursili II was a king who produced the maximal number of writtendocuments in Hittite cuneiform. He recorded his own era's activities in annealswhich had so many details. Besides, we have lots of prayers and treaty textspertaining to this king. In our study, we deal with a speech disorder that the king wholeft many written documents had experienced during a part of his life. Because of thefact that until today, man could not date the said documents, we cannot be entirelysure when this illness was troubling him. In other words, before or after hisascending to the throne? If the illness period was in the course of his kingship, inwhich stage? We deal with all those questions.Our study begins with short explanations of some important facts in Mursili'sera. Our study includes the transcription of the document and after that we analysedthe document in terms of philology as detail. Studying the paleography of thedocument, we tried to determine the inditing date. In the dating phase, we studied thecontext of the document and took notice of the details that may give clue about thetime of the incidence.In the advance stages of our study, the text was interpreted by supporting theother ritual texts. Finally we studied on political and religious character of the king. 160

Urartu coğrafyasında tespit edilmiş olan kaya yazıtları konumları ve içerikleriyle Urartu'nun yayılım alanını, tarihsel ve kültürel özelliklerinin anlaşılması bakımından büyük önem taşırlar. Bundan hareketle bu çalışmada özellikle söz konusu yazıtların içerik, konumlarından yola çıkılarak, işlevleri/kullanım amaçları ve Urartu kültür tarihi içindeki yerleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Her bir kaya yazıtı kendine has özellikleri çerçevesinde değerlendirilecek kimi zaman üzerine kazındığı kaya yüzeyinin kullanım amacının saptanmasına dönük bir çalışma da yapılacaktır. Bu çerçevede bu türden yazıtların kazındığı kaya nişleri, anıtsal kaya kapıları ve diğer türlerin işlevleri, anlam - işlev ilişkisi yine anlam-konum-işlev ilişkileri tartışılacaktır. Bunun yanında çevrelerindeki özellikle Urartu Dönemi'ne ait doğal ve kültürel çevre de değerlendirmede göz önünde tutulacaktır. Rock inscriptions found on the Urartian geography have great importance in terms of their locations and contents in understanding the extension area and historical and cultural characteristics of Urartu. Therefore in this research starting from the contents and locations of especially these inscriptions, we will try to explain the functions and the positions of those inscriptions within the Urartian cultural history. Each of those rock inscriptions will be evaluated with their own characteristics and we will also work on evaluating the function of the rock surface where the inscription was carved on. In this context, we will debate the functions, effect-function relations and effect-location-function relations of the rock niches, monumental rock gates and other sorts where those inscriptions were carved on. In addition to those, we will also consider and evaluate especially the Urartian natural and historical environment around those rock inscriptions. 180

Urartu arkeolojisi son yıllarda İÖ. I. Bin yıl için önemli veri kaynağı olmuş,tarihsel açıdan Urartuların oluşturdukları kendine özgü uygarlığın tüm dünya tarafındantanınması sağlanmıştır. Özellikle Türk arkeologlarca kazılan bazı merkezler için gerekmimari planlamasında, yapıların konum ve işlevlerinde, gerekse küçük buluntularındeğerlendirilmesinde yeterli bilimsel verilere sahip olunması, detaylı kazı sonuçraporlarının yayımlanması, tarihsel açıdan verilerin değerlendirilmesini kolaylaştırırken,daha önceki dönemlere ait bir kısmının kazısı yarım kalmış ve verileri düzenliyayımlanamamış merkezler için gerekli bilgiye tam ve düzenli ulaşılmasında sorunlaryaşanmasına yol açmıştır. Çalışmamızda, mevcut arkeolojik ve filolojik veriler ışığındaUrartu dini mimarisini hemen her merkezde temsil eden `Kare Cellalı Tapınaklar`ın,geniş işlevli kompleks mekanlar olarak inşa edilmiş ve kullanılmış olduğu, aralarındakibenzerlik ve farklılıklar dikkate alınarak karşılaştırmalı bir analizle ele alınmış oldu.Urartu Krallığı gibi yayılım alanı günümüzün en az üç komşu ülkesine ulaşmış birkültürün verilerini derleyip toplarken, uzun ve yorucu bir çalışma gerektiği bilincindenhareketle, yapılacak tüm bilimsel çalışmaların, ilkçağın bu harikulade başarılıuygarlığının tanıtılmasına katkıda bulunulacağının bilinmesi gerekmektedir. Bu amaçlaarkeolojik veri tabanının ülkeler arası işbirliğine açık ve insanlığın ortak mirası anlayışı ile paylaşılmasının önemine bir kez daha vurgu yapmak istiyoruz. Became Urartian archeology in recent years an important source of data for a BC.I. thousand years, have created a unique civilization of Urartu historically has beenrecognized by the whole world. Turkish archaeologists have excavated some of thecenters, especially the architectural planning, location of structures and functions, as well as the evaluation of small finds to have sufficient scientific data, the publication of detailed reports on the excavation results, the historical perspective makes it easy toassess data in the previous periods, and data from an unfinished excavation of a portionof the regular not unpublished be experienced problems in achieving accurate and regularinformation necessary for the centers has led to. In our study, in light of the existingarchaeological and philological data center, which represents almost all of Urartureligious architecture for `Square Temples`, large multifunctional complex built and ithas been used as a location, taking into account the similarities and differences betweenthem in a comparative analysis. The Kingdom of Urartu, at least three neighboringcountries of today, such as spill area have reached when collecting a culture data tocompile a long and tiring work starting from the consciousness needed to be done, allscientific studies, part of this wonderful successful civilization precocious maritimecivilizations in antiquity contributor needs to know programming. To this end,cooperation among contries of the archaeological data base and with the concept of thecommon heritage of humanity to share, we want to emphasize once more the importance. 1350