Search

∗ İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans, veysi_cengiz@hotmail.com, ORCID: 0000-0002-5775-2778 ∗∗ Doç. Dr. Veysel Akkaya, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, veysel.akkaya@izu.edu.tr, ORCID: 0000-0002-4760-9951 Sûfîler ibâdetleri anlatırken daha çok manevî yönüne dikkat çekerler. Sûfîler ibâdetleri anlatırken daha çok manevî yönüne dikkat çekerler. Eserlerinde konuyu “esrâr” başlığı altında inceleyerek, ibâdetlerin sırlarını bir başka deyişle kalbî boyutlarını anlatırlar. Bu anlamda oruç ibâdetini ele alırken daha çok kalbin de oruca katılmasının gerektiği üzerinde durmuşlardır. Hatta tutulan orucun asıl gâyesi, kalbin sürekli bir şekilde mâsivâya karşı oruçlu olmasıdır. Onlar, orucun aklî, rûhî ve kalbî açılımları yanında, kişiye güçlü bir irâde kazandırması üzerinde dururlar. Sûfîlere göre oruç, kalp gözünün açılması için varlık içinde yokluğa alıştıran, nefsin esaretinden alıkoyan, takvâ ve sabırla insanı kemâle ulaştıran bir ibâdettir. İnsanın yaratılış gâyesi ve Allâh’a karşı tevâzunun zirvesi olan ibâdetlerden birisi olarak oruç, Allâh’ın emirlerine boyun eğmek, yasaklarından uzak durmak, nefsin isteklerinden vazgeçmek, hatta Allâh'tan başka her şeyi terk etmek demektir. Oruç sayesinde nefis tezkiye edilir, ahlâk güzelleşir ve takvâya ulaşılır. Derûnî anlamları ve hikmetleri tefekkür edilerek, kalbî boyutlarda da yaşanılması gerekir. Aksi takdirde mânevî derinliklerden uzak olarak tutulacak oruç, ruhsuz bir beden gibi kalacaktır. Nasıl ki ruhsuz bir beden canlılık ve neşeden yoksun ise kalbe etki etmeyen oruç da hadislerde belirtildiği üzere, aç kalmaktan ibâret hâle gelebilir. Bu manada makâlemizde tasavvuf klasikleri çerçevesinde sûfîlerin oruca yaklaşımlarını inceleyeceğiz. Sufis draw attention to the spiritual aspect while describing worships. In their works, they examine the subject under the title of "mystery" and explain the secrets of worship, in other words, its heart-related dimensions. In this sense, while discussing the worship of fasting, they emphasized that the heart should also participate in fasting. In fact, the main purpose of fasting is that the heart is constantly fasting against the massive. Fasting, as one of the acts of worship that is the purpose of man's creation and the pinnacle of humility towards Allah, means submitting to Allah's commands, staying away from His prohibitions, giving up on the desires of the soul, and even abandoning everything other than Allah. Otherwise, fasting that will be kept away from spiritual depths will remain like a soulless body. Just as a soulless body lacks vitality and joy, fasting that does not affect the heart can consist of starvation, as stated in the hadiths. In this sense, in our article, we will examine the approach of Sufis to fasting within the framework of Sufi classics.

4./10. asır Horasan sûfîlerinden Sülemî (öl. 412/1021), yaşadığı zaman itibariyle yazdığı eserlerin kahir ekseriyetle günümüze ulaşmasının yanı sıra tasavvufa dair ele aldığı konuların oldukça çeşitlilik arzetmesi, tasavvuf tarihinde yapılan araştırmalarda kendisini başvuru kaynağı haline getirmiştir. Bin dört yüz yılı aşkın tasavvuf tarihinin ilk dört asrına eserleriyle ve görüşleriyle ışık tutan Sülemî, "Ebû Abdurrahman esSülemî ve Tasavvufî Görüşleri" başlığı altında bu çalışmada ele alınmıştır. Söz konusu başlık altında; hicrî ilk asırdan başlayarak Sülemî'nin yaşadığı zamanı da kapsayan tasavvuf tarihinin genel bir seyri, Sülemî'nin yaşadığı çağ ve coğrafyanın hususî özellikleri, hayatı, eserleri, tasavvufî görüşlerine kaynaklık etmesi bakımından ilim anlayışı, tasavvufî görüşleri ve tesirlerine yer verilmiştir. Sülemî'nin tasavvufî görüşlerini oluşturan konular, tasavvufun ana konuları çerçevesinde oluşturulmuştur. Çalışmamız hazırlanırken öncelikle; Sülemî'nin kırkı aşkın eseri ve mümkün olduğu kadar söz konusu dönemde ve o döneme yakın bir zamanda telif edilen belli başlı İslâm ve tasavvuf tarihi kaynaklarından istifade edilmiştir. Sonuç olarak ifade etmek gerekir ki; Sülemî ve eserleri olmasaydı, tasavvuf tarihinin ilk dört asırlık birikimi ve Melâmetiyye bilinemezdi. Çünkü hicrî dördüncü asırda genelde tasavvuf özelde Melâmetiyye'ye dair birçok konu, yaptığımız tespitlerde görüldü ki, Sülemî'den başka bir müellif tarafından o denli ele alınıp hakkında bilgi verilmemiştir. Binâenaleyh Sülemî, tasavvufta ilim ve hâl bakımından ehl-i melâmet derecesinde olan bir sûfîdir. Bu itibarla onun tasavvufa dair bütün görüşleri (şerîathakîkat ilmi ve bunların temsilcileri, âdâb, ahlâk, mücâhedeler, ruhsatlar, melâmet, nefs, fütüvvet, semâ', zikir, makāmlar-hâller, galat vb.) bir melâmetînin görüşleri müvacehesinde değerlendirilmelidir. As-Sulami (d. 1021), one of the 10th century Khorasan sufis, is a reference source in the researches in the history of Sufism, it is because of the fact that the works he wrote have survived to the present day, and as well as the diversity of the subjects he dealt with on Sufism by the time he lived. Sulami, who sheds light on the first four centuries of the history of Islamic Sufism which is thousand and four hundred years old, with his works and thoughts, is discussed in this study under the title of "Abu Abd Ar-Rahman As-Sulamı And His Sufistic Thoughts". Under the aforementioned title; starting from the first century of the hijra, a general course of the history of Sufism including the time when Sulami lived, the special characteristics of the age and geography in which Sulami lived, his life, works and in terms of being a source for his mystical views, his understanding of knowledge and his sufistic thoughts are included. The subjects constituting Sulami's sufistic thoughts were formed within the framework of the main subjects of Sufism. While preparing our study, first of all; more than thirty works of Sulami and his sources of Islamic and Sufism, which were compiled during or close to that period, have been utilized as much as possible. In conclusion, it should be stated that; without Sulami and his works, the accumulation of the first four centuries of Sufi history and Malamatiyya would not have been known. Because according to our result in the fourth century of the hijra, many issues related to sufism in general and Malamatiyya in particular no information was given about it by any author other than Sulami. Therefore, in terms of knowledge and state Sulami is a sufi from the level of people who call ahl malamatis. In this respect, all his views on Sufism should be evaluated in terms of the views of a Malamatiyya.

Araştırmamızda, klasik tasavvufî eserlerdeki sahâbe tasavvuruna dair, sûfi müelliflerin görüşleri ile sahâbe-sûfi ilişkisini ortaya koymaya çalışılmıştır. Tasavvuf ilminin mihenk taşları sayılmaları, tasavvufi hayata rehberlik etmeleri hasebiyle, tezimizde klasik eserler tercih edilmiştir. Sahâbe, İslâm'ın ve Hz. Peygamber'in kalplerinde yarattığı inkişafla, Allah'ın rızasına ve sevgisine mazhar olmuşlardır. Bu sevginin hakkını veren, fedâkârlıklarla birçok bedel ödeyen, ubûdiyet-i Muhammediye'den hisse alan sahâbe, yaşayışlarını, Allah ve Resûlü'nün emri doğrultusunda şekillendirmişlerdir. Kur'ân âyetlerini sindirerek, Hz. Peygamber'in sünnetine sarılarak, hayatlarını yeniden inşâ eden sahâbe, "Câhiliyye" halinden sıyrılmış, numûne bir nesil haline gelmişlerdir. İslâm'ın vaz' ettiklerinin, doğru anlaşılmasına katkı sağlamışlardır. Sûfîler, sahâbenin şerîat ve takvâ ile bezenmiş yoluna özlem duymuşlar, onların zühd esâslı hayatları gibi bir hayat yaşamayı hedeflemişlerdir. Sûfî müellifler de bu amaçla eserleriyle, mânevî rehberlik misyonunu üstlenmişlerdir. Ahlâk ve mâneviyatın toplumda teessüs etmesi, Asr-ı saâdet ruhunu, ilke ve ideâllerini, kişinin hayatına uygulayabilmesi için, sahâbenin hayatından mânevî reçeteler sunmuşlardır. Sûfiler, onların ibâdet ve zühd eksenli hâlleriyle hâllenerek, dünyâyı, âhiret odaklı yaşamak sûretiyle "ümmeten vasata'ya" dâhil olmayı, hakîki Müslüman'ın bir vecîbesi olarak benimsemişlerdir. Araştırmamız, Kur'an-ı Kerim ve Sünnet ışığında, tasavvuf klasiklerindeki sûfî müelliflerin görüşleri doğrultusunda, sûfilerin rehberi olarak görülen sahâbenin, tasavvufî anlayış ve yaşayış biçimine kaynaklık ve örneklik ettiklerinin tespiti ile tasavvuf ilmi ile sahâbe arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktadır. With the development created in their hearts by the light of Islam and the Prophet companions, who designed their lives by digesting the verses of the Qur'an and clinging to the Sunnah of the Prophet, got rid of the state of "Ignorance" and became a model generation. The commandments of Islam were understood correctly under their guidance. Sufis longed for the way of the Companions adorned with sharia and taqwa, aimed to live a life like theirs. For this purpose, Sufi authors undertook the mission of spiritual guidance with their works. They offered spiritual prescriptions from the life of the Companions in order for morality and spirituality to be established in society, for the spirit of the Age of bliss, its principles and ideals to be put into one's life. "They considered the duty of a true Muslim to be to deal with the state of the Companions, to learn what they did, to live for the hereafter in this world, and to be included in the auspicious community". Our research reveals the relationship between the science of Sufism and the Companions by determining that they are the source and example of the Sufi understanding and lifestyle of the Companions.

Tez konumuz 1703-1780 yılları arasında yaşamış, mutasavvıf, âlim ve şâir bir zât olan Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Mecmûatü'l-Meânî isimli eserinin Türkçe kısımlarıdır. Beş tanesini ana eser, on tanesini ise evlat eser olarak tanımladığı toplam on beş eseri bulunan İbrahim Hakkı'nın 1765'te Türkçe, Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde oluşturduğu Mecmûatu'l Meânî hem nazım hem nesir kısımlar içermektedir. Eserde, "Teslîm ve Rızâ", "Vahdetnâme", "Fakrnâme", "Rızanâme", "Sabırnâme" gibi bir çok bölüm bulunmaktadır. 530 sayfadan oluşan ve son kısmında hatime bölümü bulunan Mecmûatü'l-Meânî, İbrahim Hakkı'nın 4 evlat eserine kaynaklık etmiştir ki bunlar "Tuhfetu'l-Kirâm", "Nuhbetu'l-Kelâm", "Sefîne-i Nûh" ve "Definetu'r-Rûh" isimli eserlerdir. Arkeoloji Müzesindeki el yazması nüshadan latinizesini yaptığımız Mecmûatü'l-Meânî'nin Türkçe kısımlarında Mevlâ'ya yönelmek, Hakk'a varmak, yaratana tevekkül etmek, sabreylemek, işleri Allah'a havâle etmek, mütevazi olmak, teslîmiyet göstermek, benliği terk etmek, Hakk'tan gelene râzı olmak, sükût etmek şeklindeki çeşitli konulardan bahsedilmektedir. Beş bölümü bulunan çalışmamızın birinci bölümünü; araştırmanın konusu, amacı, önemi ve yöntemine dâir açıklamalar oluşturmaktadır. Çalışmamızın ikinci bölümünde İbrahim Hakkı'nın hayatı, eserleri, tasavvufî şahsiyeti hakkında bilgiler bulunmaktadır. Üçüncü bölümünde Mecmûatü'l-Meânî'deki Türkçe kısımlara dâir bilgiler ve işlenen konulara dâir incelemeler yer almaktadır. Dördüncü bölümünü latinizeye ve beşinci bölümünü sadeleştirmeye ayırdığımız çalışmamızın sonunda ise bir lügatçe bölümü bulunmaktadır. Our thesis topic is the Turkish parts of Erzurumlu İbrahim Hakkı's work named Mecmûatü'l-Meânî. He was a Sufi, scholar, and poet and lived between 1703 and 1780. İbrahim Hakkı, who has fifteen works in total, composed Mecmûatu'l-Meânî in three languages, Turkish, Arabic, and Persian in 1765. It contains both verse and prose parts. There are many sections in the work such as "Teslim ve Rıza", "Vahdetname", "Fakrname", "Rızaname" and "Sabırname". Mecmûatu'l-Meânî consists of 530 pages and has an ending section at the end. This work is the source of İbrahim Hakkı's 4 other sub-works, "Tuhfetu'l-Kiram", "Nuhbetu'l-Kelam", "Sefîne-i Nuh" and "Definetu'r-Ruh". In the Turkish parts of the Mecmûatu'l-Meânî, translated to Latin alphabet from the manuscript in the Archeology Museum, there are various subjects touching on the concepts of "to turn to God, to get close to God, to submit to the creator, to show patience, to refer things to God, to be humble, to surrender, to abandon the self, to give consent to those that come from God, to be quiet". The first part of our five chapter work composed the explanation of subject, purpose, importance and methods of the study. In the second part, there is some information about Ibrahim Hakkı's life, his works, and his Sufi personality. The third part contains the analysis of information on Turkish sections in Mecmûatu'l-Meânî and covered topics. In our study we devote the fourth part to latinize and the fifth part to simplification, and also there is a dictionary section at the end.

Tez konumuz "Medâr-ı Sâlikân ve Etvâr-ı Hâcegân", 1750-1820 yılları arasında Bulgaristan'ın Köstendil şehrinde yaşamış Osmanlı mutasavvıfı Süleyman Şeyhî Efendi'ye ait eserlerdir. Süleyman Şeyhî Efendi, sûfîliğinin yanında ilmî ve edebî yönü olup, neredeyse tamamı tasavvufî olan otuzdan fazla eser kaleme almış bir müelliftir. Süleyman Şeyhî Efendi'nin ömrünün âhirinde kaleme almış olduğu Medâr-ı Sâlikân ve Etvâr-ı Hâcegân adlı eserlerini, Nakşibendî tarîkatı büyüklerinden bazılarının eserlerinden istifâdeyle tasavvufî kavramları ele alıp izah ederek tarîkat usûl ve âdâbını anlatmak sûretiyle sâlikler tarafından kolay anlaşılır hâle gelmesi gayesi ile te'lif etmiştir. Biz de Süleyman Şeyhî'nin kendi el yazması olan bu iki eseri, latinize ederek istifâdelere sunmaya gayret ettik. Müellifimizin Medâr-ı Sâlikân eseri; bir giriş, üç bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Tasavvufî konuların derli toplu ve düzenli bir şekilde anlatıldığı bir eserdir. Etvâr-ı Hâcegân'da ise tasavvufa/tarîkata yeni girecek olan sâlikin uyması gereken ön bilgiler bulunmaktadır. Bu yönüyle eser adeta tasavvuf, tarîkat ve Nakşibendîliğin âdâbını anlatan hazırlık kitabı gibidir. This thesis focuses on "Medâr-ı Sâlikân" and "Etvâr-ı Hâcegân" which are works of Süleyman Şeyhi Efendi. Ottoman Sufi Süleyman Şeyhi Efendi lived in city of Köstendil in Bulgaria between the years 1750-1820. He is an author who has written more than thirty books, almost all of which are Sufi works, and he has scientific and literary aspects besides his Sufi personality. Süleyman Şeyhi Efendi has written Medâr-ı Sâlikân and Etvâr-ı Hâcegân in succession. He wrote these works at the end of his lifetime, by benefiting from the major works of some of prominent Sufi saints in the Naqshbandi Tariqa. By handling and explaining the mystical concepts, Süleyman Şeyhi Efendi's aim, through explaining methods and morals (adab), is making the Sufi concepts easy to understand by the wayfarers (Sâlik). By transcribing into Latin alphabet and making them understandable, we present these two works which are written in Ottoman Turkish and Süleyman Şeyhî's own manuscripts. Şeyhi's work, Medâr-ı Sâlikân consists of introduction, three chapters and a conclusion. It is a work that explains Sufi/mystical issues in a well-coordinated way. The other work Etvâr-ı Hâcegân consists of the preliminary information that must be obeyed by new wayfarers of Sufism (Tasawwuf) / Tariqa. It is, so to say, a preparation book that describes the practices of Sufism, Tariqa and Naqshbandiyya. Medâr-ı Sâlikân -- Süleyman Şeyhî Efendi’nin Nasîhatleri -- Etvâr-ı Hâcegân İle İlgili Bilgiler -- Medâr-ı Sâlikân’ın Transkripsiyonu -- Etvâr-ı Hâcegân’ın Transkripsiyonu

XVII. asırda Hindistan'da yaşayan Muhammed Seyfeddin Fârûkî, `İmâm-ı Rabbânî` lakabıyla tanınan Ahmed Sirhindî'nin torunu ve Nakşibendiyye tarikatının bir kolu olan Müceddidiyye ekolünün önde gelen isimlerindendir. Seyfeddîn Fârûkî tasavvufta babası Muhammed Ma'sûm Fârûkî tarafından yetiştirilmiş ve irşad makamına yükseldikten sonra devrin Bâbürlü hükümdarı Âlemgîr Şâh'a rehberlik yapması için Cihanâbâd (Delhi) şehrine gönderilmiştir. Müslüman halk burada Seyfeddin Fârûkî'ye büyük bir alâka göstermiş; Sultan Âlemgîr ile hânedan mensuplarının bir kısmı ve çeşitli kademelerden devlet adamları ona intisap ederek müridi olmuşlardır. Hayatı boyunca devam ettiği irşad faaliyetleri neticesinde Hindistan'da yaşayan Müslümanların dinî hayatına büyük tesiri olan Seyfeddin Fârûkî, uzak şehirlerdeki müridlerine gönderdiği mektuplar vasıtası ile de Müceddidiyye yolunun İslam coğrafyasında kuvvetlenmesini sağlamıştır. Mektuplarında sık sık vurguladığı hususlar; dine tam bağlılık, sünnete uyma, bid'at ve hurafelerden sakınma şeklinde sıralanabilir. Ona intisap eden hânedan mensupları ve devlet adamları da dinin emirlerinin yayılması ve Müslümanların yanlış inanışlardan sakınması hususunda ona yardımcı olmuşlardır. Dedesi İmâm-ı Rabbânî ve babası Muhammed Ma'sûm Fârûkî'nin mektupla irşad usûlünü Seyfeddin Fârûkî de devam ettirmiştir. Bu mektuplar daha sonra Mektûbât-ı Hâce Seyfeddin adıyla toplanmıştır.Biz bu çalışmamızda çeşitli kaynaklardan yararlanarak Seyfeddin Fârûkî'nin biyografisini yazdık ve Mektûbât-ı Hâce Seyfeddin'deki Farsça mektupları inceleyerek onun tasavvufî anlayışını ortaya koymaya çalıştık. Muhammed Seyfeddin Fârûkî, who lived in India in the 17th century, is the grandson of Ahmed Sirhindî, who is known as İmam-ı Rabbânî, and is one of the leading names of Mujaddidi Branch that has appeared in history as a branch of the Naqshbandiyya sufi sect. Seyfeddin Fârûkî was raised in Sufism by his father Muhammad Ma'sûm Fârûkî and after achieving authority status in sufi guidance, he was sent to Cihanâbâd (Delhi) to guide the ruler of the Mughal State, Âlemgîr Şâh. The Muslim people expressed a great interest in Seyfeddin Fârûkî there; Sultan Âlemgîr, some of the members of the dynasty and statesmen from various levels became disciples of him. Seyfeddin Fârûkî, who had a great influence on the religious life of the Muslims living in India as a result of his guidance activities throughout his life, enabled the Mujaddidi Branch to be consolidated in Islamic geography by the letters he sent to his followers in distant cities. The points frequently emphasized in his letters can be listed as absolute devotion to religion, adherence to sunnah and avoidance of superstition. The members of the dynasty and the statesmen who became his disciples also helped him to spread the commandments of religion and to prevent Muslims from non-religious beliefs. Like his grandfather İmâm-ı Rabbânî and his father Muhammed Ma'sûm Fârûkî, Seyfeddin Fârûkî also wrote letters to teach people. These letters were collected under the name Mektûbât-ı Hâce Seyfeddin. In this study, we wrote a biography of Seyfeddin Fârûkî using various sources and tried to reveal his Sufi understanding by examining the Persian letters in Mektûbât-ı Hâce Seyfeddin. 118