Search

Bu çalışma; risk, belirsizlik ve korku kavramlarını sosyolojik bir perspektifle Covid-19 özelinde tartışmaya çalışmaktadır. 2019 yılının aralık ayında, Çin’in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde ortaya çıktığı düşünülen ve daha sonra Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından salgın hastalık olarak ilan edilen Covid-19, doğrudan veya dolaylı olarak toplumlarda önemli hasarlara neden olmuştur. Biyolojik ve küresel bir afet türü olarak değerlendirilebilen Covid-19, modern çağın temel karakteristik özelliklerinden olan risk, belirsizlik ve korku kavramlarının tezahürlerini yansıtan bir fenomene dönüştüğü izlenmiştir. Çalışmada, sözü edilen bu kavramlar ile Covid-19 arasındaki ilişki; başta Ulrich Beck’in “risk toplumu” kuramından hareketle literatür taramasına dayalı analiz edilerek bir durum tespitinde bulunmaya çalışılmıştır. Covid-19, sosyal düzeni bozması açısından afetlerin genel özelliklerini yansıtmakla birlikte modern çağa özgü olan ve daha çok modern toplumlarda karşılaşılan risk, belirsizlik ve korku iklimi ile iç içe olduğu görülmüştür. Modern toplumlar; bir taraftan tehlikeleri kontrol altına almaya, “bilinmemezliği” bilinir kılmaya ve bu vesileyle toplumsal korkuları bastırmaya çalışırken yeni riskler, yeni belirsizlikler ve yeni toplumsal korkular üretmeye neden olmaktadır. Modern toplumlar; insan-doğa ilişkisinin bozulması, eşitsizlik, teknolojik ilerlemeler, küreselleşme gibi sahip olduğu özelliklerinden dolayı Covid-19’un çok daha hızlı yayılmasına neden olmuş, bu toplumlarda belirsizlik uzun süre devam etmiş, risk ve belirsizliğe bağlı olarak büyük bir korku yaşanmıştır., This study discusses the concepts of risk, uncertainty, and fear due to Covid-19 with a sociological perspective. Covid-19, which was thought to have emerged in the city of Wuhan in China's Hubei province in December 2019 and was later declared an epidemic by the WHO, caused significant damage directly or indirectly in societies. It has been observed that Covid-19, which can be considered as a biological and global disaster type, has turned into a phenomenon that reflects the concepts of risk, uncertainty, and fear, which are the main characteristics of the modern age. In this study, the relationship between these concepts and Covid-19 are discussed; First of all, it has been analyzed via the literature review based on Ulrich Beck's "risk society" theory to determine the situation. Although Covid-19 reflects the general characteristics of disasters by disrupting the social order, it has been seen that it is intertwined with the climate of risk, uncertainty, and fear, which is unique to the modern age and mostly encountered in modern societies. On the one hand, modern societies embody new risks, new uncertainties, and new social fears while trying to control the dangers, to make the “unknownness” known, and by this means to suppress social fears. Due to modern societies’ characteristics such as the deterioration of the human-nature relationship, inequality, technological advances, and globalization, it caused the spread of Covid-19 much faster. Uncertainty continued in these societies for a long time, and there was great fear due to risk and uncertainty.

Bu çalışmada, Rüzgâr Enerjisi Santrali (RES), Fotovoltaik Enerji Santrali (FVES), Kombine Isı ve Güç Santrali (KIGS), Isı Üretim Birimi (IÜB) ve Batarya Enerji Depolama Sisteminden (BEDS) oluşan ve Gün Öncesi Piyasasına (GÖP) katılan bir Sanal Güç Santrali (SGS)'nin saatlik optimum teklif ve işletim planlaması yapılmıştır. İlk olarak, elde edilen kârı maksimum ve çevreye salınan emisyonu minimum yapmak amacıyla bir model oluşturulmuştur. Ayrıca, batarya ömründe etkisi olan deşarj derinliği ve sıcaklık parametreleri kullanılarak oluşturulan batarya bozulma maliyeti de daha gerçekçi bir SGS modeli elde etmek amacıyla modele eklenmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarındaki belirsizlik için, rüzgâr hızı ve güneş radyasyonu parametrelerinin geçmiş verileri kullanılarak senaryo azaltma ve senaryo ağacı oluşumu algoritmaları ile belirsizlik analizi de yapılmıştır. Modelin düşük kâr çıkarma riskine karşı, bir risk ölçütü olan Koşullu Riske Maruz Değer (CVaR) ölçütü kullanılarak risk analizi yapılmış ve farklı durumlar oluşturulup birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Bütün durumlar, Karışık Tamsayılı Doğrusal Olmayan Programlama (KTDOP) olarak ve Genel Cebirsel Modelleme Sistemi (GAMS) yazılımı kullanılarak modellenmiş ve elde edilen sonuçlar analiz edilip, en uygun durum çalışmada önerilmiştir. Böylece, önerilen modelin, gün öncesi elektrik piyasasında yer alan SGS katılımcılarına optimum işletme ve SGS operatörüne optimum teklif planlaması yapması konusunda yardımcı olacağı kanıtlanmıştır. In this study, an hourly optimum bidding and operation planning of a Virtual Power Plant (VPP), which consists of a Wind Power Plant (WPP), a Photovoltaic Power Plant (PVPP), a Combined Heat and Power Plant (CHP), a Heat-only Unit (HOU) and a Battery Energy Storage System (BESS), are decided in a Day Ahead Market (DAM). Firstly, the model of problem is formed to maximize the profit and minimize the emission. Furthermore, the battery degradation cost using the depth of discharge and temperature parameters, which have an impact on the life of the battery, has been considered to obtain a more realistic VPP model. The uncertainty analysis is also performed by using the historical data of wind speed and solar radiation parameters with scenario reduction and scenario tree construction algorithms for the uncertainty in renewable energy sources. The risk analysis is made against the low profit making risk of the model by using the Conditional Value at Risk (CVaR) as a risk measure, different cases are presented and compared with each other. All cases are modeled as Mixed Integer Nonlinear Programming (MINLP) and by using General Algebraic Modeling System (GAMS) software, the obtained results are analyzed and the most suitable case is proposed in this study. Thus, the proposed model has been proven to help VPP participants to perform optimal operation and the VPP operator to make the optimal bidding scheduling in the day ahead electricity market. İÇİNDEKİLER DİZİNİ Sayfa ÖZET............................................................................................................................i ABSTRACT...............................................................................................................iii TEŞEKKÜR ............................................................................................................... v İÇİNDEKİLER DİZİNİ........................................................................................... vi ŞEKİLLER DİZİNİ................................................................................................viii ÇİZELGELER DİZİNİ............................................................................................ix 1. GİRİŞ ................................................................................................................ 1 1.1. Literatür Taraması ......................................................................................... 5 1.2. Tezin Amacı ................................................................................................ 15 1.3. Sistem Tanımı.............................................................................................. 17 1.3.1. SGS Bileşenlerinin Matematiksel Modellemesi...................................... 18 1.3.1.1. Rüzgâr Enerji Santrali Modeli.......................................................... 18 1.3.1.2. Fotovoltaik Enerji Santrali Modeli................................................... 19 1.3.1.3. Kombine Isı ve Güç Santrali Modeli................................................ 21 1.3.1.4. Isı Üretim Birimi Modeli.................................................................. 24 1.3.1.5. Batarya Enerji Depolama Sistemi Modeli........................................ 25 1.3.2. Problemin Modellenmesi......................................................................... 28 1.3.2.1. Amaç Fonksiyonları ......................................................................... 28 1.3.2.2. Risk Analizi...................................................................................... 31 1.3.2.3. Güç Dengesi ..................................................................................... 32 2. MATERYAL VE METOT............................................................................ 33 2.1. Kullanılan Veriler ve Elde Edilmesi ........................................................... 33 2.2. Kullanılan Metotlar ..................................................................................... 37 2.2.1. Genel Cebirsel Modelleme Sistemi (GAMS).......................................... 37 2.2.2. Bulanık TOPSIS ...................................................................................... 39 vii 3. SİMÜLASYON ÇALIŞMALARI................................................................. 49 3.1. Simülasyon Çalışması 1 .............................................................................. 50 3.1.1. Durum A-1 sonuçları ............................................................................... 51 3.1.2. Durum A-2 sonuçları ............................................................................... 55 3.1.3. Durum A-3 sonuçları ............................................................................... 59 3.1.4. Durum A-4 sonuçları ............................................................................... 63 3.1.5. Durum A-5 sonuçları ............................................................................... 66 3.2. Simülasyon Çalışması 2 .............................................................................. 71 3.2.1. Durum B-1 sonuçları ............................................................................... 73 3.2.2. Durum B-2 sonuçları ............................................................................... 78 3.2.3. Durum B-3 sonuçları ............................................................................... 82 4. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ...................................................................... 86 EKLER...................................................................................................................... 92 KAYNAKLAR ....................................................................................................... 104 ÖZGEÇMİŞ............................................................................................................ 113

*Bu çalışma doktora tezinden türetilmiştir., Neoklasik iktisatçılar tarafından tam bilgi varsayımının terk edilmesinin ardından belirsizlik kavramı karar almayı belirleyen unsurlardan biri olarak düşünülmektedir. Günümüzde ekonomi uzmanlarının söylemlerinde ve medyada belirsizlik ve risk kavramları sık sık gündeme gelmektedir. Hayatın bir gerçeği olan belirsizlikle insanlar banyoda duş alırken, sokakta yürürken veya finansal araçlara yatırım yaparken kısacası hayatın her alanında karşı karşıya gelmektedir. Belirsizlik ve risk kavramları toplum tarafından çoğu zaman birlikte kullanılsalar da aslında birbirlerinden farklı anlam taşımaktadırlar. Bu çalışmada belirsizlik ve risk kavramları tanımlanarak, bu kavramlar arasındaki fark kavramsal, felsefi ve matematiksel açıdan incelenecektir. Belirsizlik ve risk kavramları arasındaki farklar literatürden yararlanarak ortaya konulacaktır., Following the abandonment of the assumption of full knowledge by neoclassical economists, the notion of uncertainty is considered to be one of the determining factors in deciding to take a decision. In today's discourses of economists and in the media, the concepts of uncertainty and risk often come to the fore. Uncertainly as a fact of life, people are confronted in every aspect of life when they shower in the bathroom, while walking down the street or investing in financial instruments. While the concepts of uncertainty and risk are often used together by the society, they actually have different meanings. In this study, the concepts of uncertainty and risk will be defined and the difference between these concepts will be examined from a conceptual, philosophical and mathematical point of view. Differences between the concepts of uncertainty and risk will be revealed by using the literature.

Karar alma süreçlerini etkileyen en önemli kavramlar yaşanılan dünyanın doğal getirileri olan risk ve belirsizliktir. Karar alma çalışan farklı disiplinler, kendi teorilerini oluşturup, farklı yöntem ve analizler gerçekleştirmektedir ancak bütünleşik bir teori henüz ortaya çıkmamıştır. İnsan karar almasının davranışsal öğeleri ekonomi görev ve oyunları kullanılarak araştırılmış ancak teorik kısıtlar nedeniyle insanların risk ve belirsizlik kavramları hakkında tam bilgi sahibi olduğu, yansız ve usçu olduğu varsayılmıştır. Bu soyutlayıcı yaklaşım, deney çıktılarının risk ve belirsizlik davranışlarının bilgilenmiş tercihler sonucu olup olmadığı konusunu yoksaymasına neden olmuştur. Karar almanın bilişsel öğeleri ise fMRI, EEG, fNIRS gibi farklı görüntüleme yöntemleri ve paradigmalar kullanılarak risk ve belirsizlik altında incelenmiş; bu iki kavram en genel ifadeyle, sırasıyla, prefrontal korteks ve amigdala ile ilişkilendirilmiştir. Bu çalışmalar, deneylerinde içerik ve bilişsel yük açısından farklı uyaran çeşitleri kullandıklarından, literatürde risk ve belirsizlik durumları altında beyin aktivitesini karşılaştırılabilir olarak inceleyen ölçün bir yöntem bulunmamaktadır. Bu çalışma, risk ve belirsizlik için karşılaştırılabilir görevler içermekte; kullanılan görevler problem çözme için gerekli bilişsel yükü hafifletmek adına özenle ve içerikten bağımsız oluşturularak, zihinsel hesaplama gücü yetersizliğinden kaynaklanabilecek tutarsızlıklardan veya içeriğe bağlı sapmalardan bağımsız olarak incelenebilir davranışsal ve bilişsel süreçlere ulaşmayı hedeflenmiştir. Çalışma, risk ve belirsizlik işlemlenmesinin incelenmesi için bilişsel yetersizliklerden yalıtılmış şekilde risk ve tercih davranışlarının gözlemlenebildiği ve insan karar almasının bilişsel sürecinin usçuluğunu sınayan deney tasarımını bir fNIRS deneyi ile sunmaktadır. Çalışma ile sağlıklı yetişkinlerden toplanan davranışsal veri ve beyin verisinin ortak yorumu, önerilen tasarımın risk ve belirsizlik altında insan karar almasının rasyonelliğinin araştırılması ve bilişsel süreçlerdeki bireysel farkların ortaya çıkarılması için işlevsel olduğunu ortaya koymuştur. The most important concepts affecting decision making processes are risk and uncertainty, which are natural consequences of the world we live in. Various disciplines studying decision making, have created their own theories, realized different methods and analyses, however there yet to emerge an integrated theory. Behavioral elements of human decision making have been researched using economic tasks and games yet due to theoretical limitations humans are assumed to be unbiased and rational, and that they have a full understanding of the concepts of risk and uncertainty. This abstract approach, let experiments results to ignore whether risk and uncertainty behavior is a result of informed decisions or not. Cognitive elements of decision making have been studied under risk and uncertainty using various paradigms via fMRI, EEG, fNIRS, EEG: these two concepts were associated with prefrontal cortex and amygdala, respectively. Because these studies use different stimuli in respect of context and cognitive load in their experiments, there is not a standard method that analyzes brain activity under risk and uncertainty comparably. This study includes comparable tasks for risk and uncertainty; the tasks used were designed with care and free from context to minimize the necessary cognitive load, and aims to reach behavioral and cognitive processes that are free from lack of computational power and/or context related biases. The study offers an experimental design with a fNIRS, to analyze risk and uncertainty processing, isolated from cognitive incompetency, and that tests the rationality of human cognitive decision making process. 65

Tez (doktora) - Anadolu Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı, Kayıt no: 22860, Belirsizlik karar verme sürecinde bir seçeneğin birçok farklı sonucunun gerçekleşebileceği ancak bu farklı sonuçların gerçekleşme olasılıklarının bilinmediği bir durum olarak ifade edilmektedir. Belirsizliğin sürpriz şeklinde karşılaşılan ve zihinlerde yaşanan bir olay olarak kabul edildiğinde, bireylerin geleceğe bakışını değiştirebileceği söylenebilir. Belirsizlik çoğu zaman bilgi eksikliği olarak da ifade edilmekte, gözlemlerle tahmin edilip olasılık dağılımlarıyla tanımlanabilmektedir. Ancak karar vericiler genellikle sayılamayan niceliklerle ilgilendiklerinden belirsizliğin analizinde sübjektif olasılıklar yer almaktadır. Gelecekte karşılaşılabilecek sonuçların değerlendirilmesinde karar vericinin gelecek hakkındaki görüşünü etkileyen belirsizliğin piyasa talebinin değişimi, üretim koşullarının değişimi, icat ve yenilikler, makroekonomik riskler ve politik değişimler gibi kaynakları olup, belirsizlik, fiyat belirsizliği, teknolojik belirsizlik ve fiyat-teknoloji belirsizliği olmak üzere başlıca üç biçimde ortaya çıkmaktadır. Piyasa belirsizliği olarak da bilinen fiyat belirsizliği durumunda, firmalar diğer iktisadi acentelerin arz-talep değerleri konusunda belirsiz kalırlar. Fiyat belirsizliği altında firmalar üretim miktarları konusundaki kararları piyasa fiyatlarının belirli olmasından önce aldıklarından, firmaların satış fiyatları üzerindeki kanaatleri sübjektif olasılık dağılımları üzerinde yapılandırılabilir. Tam belirlilik durumunda fiyatlar yükseldiğinde firmalar üretim miktarlarını arttırırlar. Ancak firma belirsiz bir fiyatla karşılaştığında, belirlilik durumundaki fiyat artışına en yakın benzerlik ortalama fiyattaki artışı hesaplamak yoluyla kurulabilmektedir. Bu nedenle ortalama fiyatın seyri de belirsizlik durumlarında önem kazanmaktadır. Belirsizliğin en önemli biçimlerinden birisi de teknolojik belirsizliktir. Teknolojik belirsizliği açıklayabilmek için firmaların üretim fonksiyonları durumu temsil eden girdi ve gelişigüzel değişkenler cinsinden yazılır. Piyasa fiyatlarındaki belirsizlikler talepteki değişikliklerden kaynaklanabileceği gibi, tedarikte yaşanan belirsizliklerden de kaynaklanabilir. Dolayısıyla üretim belirsizliği piyasa belirsizliğine liderlik ettiğinden, firmalar genellikle her iki tip belirsizliğe birlikte maruz kalmakta, belirsizliğin bu biçimi fiyat-teknoloji belirsizliği olarak adlandırılmaktadır. Firmalar yatırımlarını gelecekte elde edecekleri gelirlere göre planladıklarından, zaman ve belirsizlik ilişkisi karar verme sürecinde önemli rol oynamaktadır. Zaman kavramı belirsizlik modelinin içine risk-ayarlı iskonto yaklaşımı ve belirlilik-eşdeğeri yaklaşımı gibi farklı yöntemlerle dahil edilebilmektedir. Karar verme sürecinde belirsizlik kavramı beklenen değer, varyans, standart sapma, değişim katsayısı ve olasılık dağılımı gibi istatistiklerle tanımlanabilmektedir. Belirsizlik altında firma davranışları fayda fonksiyonları ve risk tercihleriyle doğrudan ilişkilidir. Karar vericilerin belirsizlik altında riske karşı tutumları risk-kaçınan, risk-nötr ve risk-seven olmak üzere üç grupta toplanmakta, karar vericinin riske karşı davranışını tanımlamak içinse fayda fonksiyonunun şekli ve türevlenebilirlik varsayımından yararlanılmaktadır. Firmaların belirsizlik altındaki davranışları farksızlık eğrileri kullanılarak da analiz edilebilmektedir. Bu çalışmada, firmaların belirsizlik altında karar alma süreçleri analiz edilmiş ve Türkiye’de çimento sektöründeki belirsizlikler incelenerek, üreticilerin belirsizlik altında davranışları değerlendirilmiştir.

Ekonominin en önemli unsurları olan küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin (KOBİ), sosyoekonomik yapının şekillenmesindeki etkileri yadsınamaz. Bu bağlamda ülke ekonomilerinde KOBİ’lerin başarı veya başarısızlıkları üzerinde en fazla belirleyici olan unsurların başında ise risk ve belirsizlik ortamı gelmektedir. Bu araştırma Karaman Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren 28 KOBİ’nin risk ve belirsizlik algılarını belirlemek amacını taşımaktadır. Araştırmada KOBİ’lerin % 32,1’inin gıda sektöründe faaliyet gösterdiği, % 32,1’inin 1-5 yıllık bir faaliyet süresine sahip oldukları, ağırlıklı olarak 11- 49 arasında personel istihdam ettikleri, % 64,3’ünün 1 milyon TL’nin üzerinde yıllık net satış hâsılatına sahip oldukları bulgusuna ulaşılmıştır. Ayrıca KOBİ’lerin % 46,4’ünün orta ve uzun vadeli planlamalarında belirsizliği dikkate aldıkları, % 32,1’inin belirsizliği en önemli problem olarak gördükleri, % 46,4’ünün piyasadaki risk algılamalarına karşın yatırımlarını azalttıkları ve % 53,6’sının belirsizlik durumunda daha dikkatli yatırım yaptıkları sonucuna ulaşılmıştır. The influence of Small and Medium Size Enterprises (SME) as one of the most important components of the economy, on the transformation of the social and economic structure is clear. In that vein, risk and uncertain environment become the most determinant factors regarding the success or failure of the SME’s in state economies. This research aims to identify the perception of risk and uncertainty of 28 that display activity in Karaman industrial zone. In this research, it is found out that 32,1 per cent of the SME’s works in the food industry, 32,1 per cent of the SME’s have 1-5 years working length, they are predominantly employing among 11-49 people, 64,3 per cent of them have more than 1 million Turkish Lira annual net sales volume. Furthermore, the results are gathered that 46,4 per cent of the SME’s consider the uncertainty regarding the medium and long term planning, 32,1 perceives the uncertainty as the most important problem, 46,4 per cent of them diminish their investments in accordance with the perception of uncertainty in the market and 53,6 per cent of them invest more carefully in the case of uncertainty.

İktisatta belirsizlik altındaki tercihleri açıklayan hakim çerçeve Beklenen Fayda teorisidir. Yaygın olarak kullanılmasına rağmen, Beklenen Fayda teorisi sorunsuz değildir. Yapılan deneysel ve ampirik çalışmalar, gerçek hayatta bireylerin riskli alternatifler arasında yaptıkları tercihlerin Beklenen Fayda teorisinin aksiyomları ile çeliştiğini göstermektedir. Bu çalışmada deneysel çalışmalardan elde edilen bulgular ışığında, Beklenen Fayda teorisinin bireylerin belirsizlik altındaki tercihlerini açıklama konusundaki yetersizlikleri incelenmiştir., In economics, the prevailing framework to explain preferences under uncertainty is the Expected Utility theory. Despite its widespread use, the Expected Utility theory is not free from problems. Experimental and empirical works shows that, in real life, the choices of individuals among risky alternatives conflict with the axioms of the Expected Utility theory. This study, in the light of experimental studies, investigates the problems with the Expected Utility theory regarding the individuals’ preferences under risk.