Search

Seme lucerke ima veliki privredni i ekonomski značaj od davnina, jer se smatra da je lucerka prva gajena krmna biljka. Danas je veoma raširena i gaji se u više od 80 zemalja na svim kontinentima od umereno hladnog do tropskog pojasa (Katić i sar., 2000). Lucerka (Medicago sativa L.) je po površinama najzastupljenija krmna kultura kako u svetu, tako i kod nas, pre svega zbog hemijskog sastava njene biljne mase. Sadržaj proteina u suvoj materiji lucerke varira između 18 i 25%, u zavisnosti od faze razvoja biljaka, otkosa, sorte i načina iskorišćavanja. Sadržaj mineralnih materija je 9,87%, dok se i sadržaj kalcijuma kreće od 1,4 do 1,9%. Sadržaj masnih materija je nizak, u proseku 1,78% (Katić et al., 2004). Alfalfa seeds have been of great economic and economic importance since ancient times, because it is considered that alfalfa was the first cultivated fodder plant. Today it is very widespread and is cultivated in more than 80 countries on all continents from the temperate to the tropical zone (Katić et al., 2000). Alfalfa (Medicago sativa L.) is the most represented forage crop both in the world and in our country, primarily due to the chemical composition of its plant mass. The protein content in the dry matter of alfalfa varies between 18 and 25%, depending on the stage of plant development, cutting, variety and method of utilization. The mineral content is 9.87%, while the calcium content ranges from 1.4 to 1.9%. The content of fatty substances is low, on average 1.78% (Katić et al., 2004).

Najznačajnije krmne biljke koje se gaje na oranicama Srbije su lucerka, crvena detelina, stočni grašak, grahorica, krmni sirak i sudanska trava. Površine na kojima se gaje oranične krmne biljke iznose oko 235.000 ha, što predstavlja oko 9% obradivog zemljišta Srbije (SGRS, 2021). Dominantan način iskorišćavanja krmnih biljaka u Srbiji je proizvodnja kabaste stočne hrane (zelena krma, seno, senaža i silaža) sa izuzetkom proteinskog graška koji se koristi za proizvodnju zrna (Karagić i sar., 2012). Osim direktne koristi za proizvodnju stočne hrane, gajenje NS sorti krmnog bilja, naročito krmnih leguminoza, pozitivno utiče na veći broj činilaca poljoprivredne proizvodnje. Uključivanjem krmnih biljaka u strukturu setve smanjuje se ili u potpunosti izostavlja primena mineralnih đubriva i pesticida, što omogućava proizvodnju zdravstveno-bezbedne stočne hrane. Većim učešćem krmnih biljaka u poljoprivrednoj proizvodnji omogućava se potrebna plodosmena i povećava efikasnost iskorišćavanja mehanizacije i zemljišta.

U Institutu za ratarstvo i povrtarstvo do 2020. godine registrovano je 160 sorti soje i to 29 sorti soje grupe zrenja 000 i 00, 38 sorti 0 grupe zrenja, 50 sorti I grupe zrenja, 37 sorti II grupe zrenja i 6 sorti soje III grupe zrenja. Cilj ovoga rada je analiza prinosa, sadržaja proteina i ulja, kao i prinosa proteina i ulja po jedinici površine, najnovijih NS sorti soje priznatih u 2021. godini. Najviši prinos zrna ostvaren je sa sortom soje I grupe zrenja NS Deneris (4574 kg ha-1). Najviši sadržaj proteina imala je sorta soje NS Pavle, I grupe zrenja (40,53 %), dok je najviši sadržaj ulja zabeležen kod sorti soje I grupe zrenja NS Zmaj (23,04 %) i NS Deneris (23,01 %). Najviši prinos proteina po jedinici površine imala je sorta soje I grupe zrenja NS Deneris (1781 kg ha-1), a najviši prinos ulja sorta soje I grupe zrenja NS Zmaj (1051 kg ha-1). Until 2021, 160 soybean varieties were registered at the Institute of Field and Vegetable Crops, 29 soybean varieties of ripening group 000 and 00, 38 varieties of 0 ripening group, 50 varieties of ripening group I, 37 varieties of ripening group II and 6 soybean varieties of ripening group III. The aim of this paper is to analyse the yield, protein and oil content, as well as protein and oil yield per unit area, the latest NS varieties registered in 2021. The highest grain yield was achieved with the soybean variety of I ripening group NS Deneris (4574 kg ha-1). The highest protein content was in the soybean variety NS Pavle, I ripening group (40.53 %), while the highest oil content was recorded in the soybean variety I of the ripening group NS Zmaj (23.04 %) and NS Deneris (23.01 %). The highest protein yield per unit area was in the soybean variety of I ripening group NS Deneris (1781 kg ha-1), and the highest oil yield per unit area was in the soybean variety of I ripening group NS Zmaj (1051 kg ha-1).

It is essential to apply advanced management for successful production of alfalfa hay with premium quality (high content of protein and minerals). The maximum yield and the best quality of alfalfa in Serbia can be obtained by cutting four or five times per year. In alfalfa stands, use of cutting system with three cuts per year is inefficient and does not allow full exploitation of cultivar genetic potential and environmental conditions. It is possible, and economically beneficial to grow alfalfa on pseudoglay soils after application of lime and organic manure, with recommended rates 2.5 t ha-1 lime and 30 t ha-1 manure. Cutting alfalfa at the beginning of flowering stage (5 cuts per year) provides hay with better quality - higher content of crude protein and lower portion of fibre fractions (neutral detergent fibre, acid detergent fibre, acid detergent lignin), and there is no reduction in dry matter yield. There is no differences in alfalfa quality after application of lower (2.5 t ha-1) and higher dose (5.0 t ha-1) of lime + 30 t ha-1 of organic manure, but there is significant increase of dry matter yield and protein yield per hectare followed by higher level of metabolic energy per unit area. Upon the results of this study, base of successful alfalfa production would be to develop management system and cultivars for different environments that would maximize hay yields without significant loses of quality. Cilj rada je bio da se utvrdi uticaj genotipa i tehnologije gajenja na prinos i kvalitet lucerke. Postavljena su dva ogleda sa istim setom sorti (Banat VS, Nijagara, NS Alfa i NS Mediana ZMS V) na lokalitetima Rimski šančevi i Drakčići - rejon Kraljeva. Na lokalitetu Čenej ispitivan je uticaj sorte i sistema kosidbe na prinos i kvalitet lucerke, dok je u regionu Kraljeva ispitivan uticaj genotipa i različitih tretmana đubrenja krečom i stajnjakom. Dobijeni rezultati ukazuju da za uspešnu proizvodnju treba sejati sortno seme lucerke, a da izbor sorte zavisi od ekoloških uslova (zemljišta) i primenjene agrotehnike (režima kosidbe, đubrenja, navodnjavanja). Košenjem lucerke 3 puta godišnje ne iskorišćavaju se genetički potencijal sorte i agroekološki uslovi naše zemlje. Na pseudoglejnim zemljištima se može gajiti lucerka, posle primene krečnog materijala i stajnjaka. Rezultati ukazuju na značaj primene 2,5 t/ha kreča i 30 t/ha stajnjaka. Košenjem u fazi početka cvetanja (5 otkosa) dobija se bolji kvalitet - veći sadržaj sirovih proteina i manji udeo frakcija celuloze (NDF, ADF, ADL), a ne dolazi do smanjenja prinosa suve materije lucerke. Kvalitet lucerke se ne razlikuje posle primene niže (2,5 t/ha) i više (5,0 t/ha) doze krečnog materijala i 30 t/ha stajnjaka, ali dobija se povećanje prinosa suve materije, a time i veći prinos proteina i veća metabolička energija (NEM, NEL) po jedinici površine. Prinos i kvalitet suve materije lucerke najviše zavise od tehnologije gajenja (nivoa agrotehnike) i izbora sorte.

In 2007 and 2008, the trials of the Department of Variety Protection and Registration of the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Management of the Republic of Serbia were carried out on four locations, including two new Novi Sad spring feed faba bean lines, B-412 and B-413, and the control cultivar Uran. In average, the highest grain yield was in the cultivar Gema (2905 kg ha-1), although there were no significant differences between three tested cultivars. In comparison to the control, Gema and Šarac had significantly higher crude protein content in grain dry matter, with 341.4 g kg-1 and 341.1 g kg-1. . Tokom 2006. i 2007. godine, Odeljenja za priznavanje i zaštitu sorti, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srbije organizovalo je mikrooglede sa bobom na četiri lokaliteta. U oglede su bile uključene i dve novostvorene novosadske linije jarog stočnog boba, B-412 i B-413, i češka sorta Uran, kao standard. Obe linije priznate su kao nove sorte 2007. godine pod imenima Gema i Šarac. U proseku, najviši prinos zrna ostvarila je sorta Gema (2905 kg ha-1), iako između prosečnih vrednosti prinosa zrna sve tri ispitivane sorte nije bilo značajnih razlika. U poređenju sa standardom, sorte Gema i Šarac odlikovale su se značajno višim sadržajem sirovih proteina suve materije zrna, sa 341,4 g kg-1 i 341,1 g kg-1. .

Alfalfa breeding programs in the world started at the beginning of the last century, while in Serbia they started in the middle of last century. The contradictory results on the genetic gain in alfalfa breeding for yield in the world and in our country had as a consequence the yield analysis from different experiments, in different locations, through different years neglecting the interaction germplasm x year (age of alfalfa fields), and germplasm by environment (ecological conditions related to site or conditions in the year). In order to assess the progress in breeding alfalfa for yield in our country, new experimental populations were compared with old and new alfalfa cultivars developed in the Institute of Field and Vegetable Crops Novi Sad, Serbia. Yield differences between cultivars and experimental populations of alfalfa were not significant. New alfalfa breeding programs should focus on yield per se, with the use of new knowledge on the genetic control of yield and with adaptation of existing or creating new breeding procedure. Oplemenjivanje lucerke u svetu je započeto početkom prošlog veka, a u Srbiji sredinom prošlog veka. Kontradiktorni rezultati o genetičkom doprinosu oplemenjivanja na prinos lucerke u svetu i kod nas su posledica analize prinosa iz različitih ogleda, na različitim lokacijama, kroz različite godine, zanemarujući interakciju germplazma x godina (starost lucerišta) i germplazma x okolina (ekološki uslovi vezani za lokalitet ili uslove u godini). U želji da se proceni napredak u oplemenjivanju lucerke na prinos u našoj zemlji upoređene su nove eksperimentalne populacije sa novim i starim sortama lucerke stvorenim u Institutu za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu. Ogled je zasnovan 2008. i praćen tokom 2008-2010. Razlike u prinosu između sorti i eksperimentalnih populacija lucerke nisu značajne. Nove programe oplemenjivanja lucerke treba fokusirati na prinos per se, primenom novih saznanja o genetičkoj kontroli prinosa, adaptacijom postojećih ili kreiranjem novih procedura oplemenjivanja.

When breeding alfalfa for yield performance, it is necessary to use high-yielding parents obtained by different breeding methods. The assumption at the onset of this research was that crossing highest-yielding domestic cultivars with divergent populations from geographically distant breeding centers could result in the expression of heterotic effects in their hybrids contributing to increased alfalfa yield. The objective of this study was to determine yield and yield components and heterotic effects in hybrid progenies obtained by crossing the domestic cultivars NS Banat ZMS II and NS Mediana ZMS V with the cultivars Pella, Dolichi and Hyliki from Greece, UMSS 2001 from Bolivia and Jogeva 118 from Estonia in two series. The field trial planted in 2006, included 13 F1 hybrids and 6 of 7 initial parents in both series. Heterotic effects for yields of forage and hay were observed in 4 combinations (C NS Banat ZMS II x E Hyliki; C NS Banat ZMS II x E UMSS 2001; C NS Mediana ZMS V x E Hyliki; C NS Mediana ZMS V x E Dolichi). The populations that exhibited heterosis in a set of crossings are recommended for use as parent components for development of high-yielding synthetic alfalfa cultivars. Za oplemenjivanje lucerke na prinos neophodno je koristiti superiorne roditelje, odnosno visokoprinosne populacije dobijene različitim metodama oplemenjivanja. Pretpostavka je bila da bi se ukrštanjem domaćih najprinosnijih sorti sa divergentnim populacijama iz geografski udaljenih centara, moglo doprineti ispoljavanju efekata heterozisa kod njihovih hibrida i povećanju prinosa lucerke. Cilj rada je bilo utvrđivanje prinosa i komponenti prinosa i heterotičnih efekata na hibridnim potomstvima dobijenim ukrštanjem sorti NS Banat ZMS II i NS Mediana ZMS V sa grčkim sortama Pella, Dolichi i Hyliki, bolivijskom UMSS 2001 i estonskom sortom Jogeva 118, u dve serije. Poljski ogled je posejan 2006. a uključivao je 13 F1 hibrida i 6 ili 7 roditelja. Efekti heterozisa za prinos krme i sena ispoljeni su kod 4 kombinacije (C NS Banat ZMS II x Hyliki i C NS Banat ZMS II x E UMSS 2001, i C NS Mediana ZMS V x E Hyliki i C NS Mediana ZMS V x E Dolichi). Populacije koje su se u seriji ukrštanja ocenile i ispoljile heterozis trebalo bi koristiti kao roditeljske komponente u stvaranju sintetičkih visokoprinosnih sorti lucerke.

In plants with bisexual flowers, the development of hybrids and F1 seed production is only possible by using cytoplasmatic male sterility. The discovery of such sterility and the maintainers has made it possible to utilize the phenomenon of heterosis to improve yields and yield components in forage sorghum. It has been shown that the best way to develop forage sorghum hybrids is to cross grain sorghum as the female parent and Sudan grass as the male. The objective of this study was to develop a forage sorghum hybrid for the production of green matter to be used either fresh or for silage. The sorghum hybrid developed in these efforts (Siloking) is intended for multiple cutting, as the basal nodes produce buds and regrowth takes place. The performance of the new hybrid with respect to yield and quality was compared to that of the forage sorghum cultivar NS Džin. In a two-year study conducted under different growing conditions in four locations, Siloking produced an average green matter yield of 86.29 t ha-1 (two cuts), a dry matter yield of 25.34 t ha-1, and a crude protein content of 11.85 %. Siloking outperformed NS Džin in terms of yield and quality. Kod biljaka sa dvopolnim cvetom stvaranje hibrida i proizvodnja F1 semena jedino je moguća korišćenjem citoplazmatske-genetske muške sterilnosti. Otkrićem muške sterilnosti i održivača omogućeno je iskorišćavanje efekta heterozisa prvenstveno na prinos i komponente prinosa kod krmnog sirka. Za stvaranje hibrida krmnog sirka najbolje su se pokazala ukrštanja sirka za zrno (majka hibrida) i sudanske trave (otac hibrida). Cilj rada je bilo stvaranje hibrida krmnog sirka za proizvodnju zelene mase, koja će se koristiti u svežem stanju ili za siliranje. Stvoreni hibridni sirak (Siloking) je višeotkosni jer se iz čvora bokorenja razvijaju pupoljci, odnosno bočni izdanci i regeneriše se. Dobijeni rezultati o prinosu i kvalitetu upoređivani su sa rezultatima sorte krmnog sirka NS Džin. U dvogodišnjem ispitivanju u različitim agroekološkim uslovima na četiri lokaliteta, Siloking je ostvario prosečan prinos zelene mase iz dva otkosa 86,29 t ha-1, i prinos suve materije 25,34 t ha-1, sadržaj sirovih proteina bio je 11,85 %. Po prinosu i kvalitetu hibridni sirak Siloking je bio bolji od sorte krmnog sirka NS Džin.

The paper reviews the results of breeding and quantitative traits of domestic cultivars of alfalfa, red clover, birdefoot trefoil, white clover and esparcet. Using different sources of genetic variability and appropriate breeding methods, 24 alfalfa cultivars, 10 red clover cultivars, 5 birdefoot trefoil cultivars, and one cultivar of each white clover and esparcet have been developed. Based on long-term trials conducted under the different agroecological conditions of the country, it was concluded that the domestic perennial legumes have high production potentials for yields of green forage (OF) and dry matter (DM). The domestic alfalfa cultivars produced on average 65.6 t ha-1 OF, or 15.3 t ha-1 DM. DM quality was very good - the average content of crude proteins (CP) was 199.6 g ka-1 DM, crude cellulose (CC) 261.8 g ka-1 DM and Pi-free extract (BEM) 392.0 g ka-1 DM. The respective average values for the red clover cultivars were 52.4 t ha-1 OF, 11.2 t ha-1 DM, 195.6 g kg-1 CP, 220.4 g ka-1 CC and 440.8 g kg-1 BEM. The respective average values for the birdsfoot trefoil cultivars were 52.9 t ha-1 QF, 14.1 t ha-1 DM, 199.7 g ka-1 CP, 274.8 g ka-1 CC and 397.7 g ka-1 BEM. Although the white clover cultivar K-33 and the esparcet cultivar Krajina were first of their kind developed in our country, their production potentials and quality were very good. U radu se ističu rezultati oplemenjivanja i kvantitativna svojstva domaćih sorti lucerke, crvene deteline, žutog zvezdana, bele deteline i esparzete. Korišćenjem različitih izvora genetičke varijabilnosti i odgovarajućih metoda oplemenjivanja u Srbiji su priznate 24 sorte lucerke, 10 crvene deteline, pet žutog zvezdana i po jedna sorta bele deteline i esparzete. Na osnovu višegodišnjih rezultata istraživanja, u veoma različitim agroekološkim uslovima domaće sorte višegodišnjih leguminoza se odlikuju visokim proizvodnim potencijalom za prinos zelene krme (ZK), odnosno suve materije (SM). Sa domaćim sortama lucerke ostvareno je prosečno 65,6 t ha-1 ZK odnosno 15,3 t ha-1 SM. Kvalitet SM je bio veoma dobar, a ostvareno je prosečno sirovih proteina (SP) 199,6 g kg-1 SM, sirove celuloze (SC) 261,8 g kg-1 SM i udeo bezazotnih ekstraktivnih materija (BEM) 392,0 g kg-1 SM. Sa sortama crvene deteline ostvareno je prosečno 52,4 t ha-1 ZK, odnosno 11,2 t ha-1 SM sa udelom SP 195,6 g kg-1 SM, SC 220,4 g kg-1 i BEM 440,8 g kg-1 SM. Sorte žutog zvezdana su ispoljile visok proizvodni potencijal za prinos biomase (52,9 t ha-1 ZK, odnosno 14,1 t ha-1 SM) vrlo dobrog kvaliteta suve materije (SP 199,7 g kg-1 SM, SC 274,8 g kg-1 SM, BEM 397,7 g kg-1 SM). I pored toga što sorta bele deteline K-33 i esparzeta Krajina predstavljaju početne rezultate u oplemenjivanju ovih biljaka, one se odlikuju vrlo dobrim proizvodnim potencijalom za prinos biomase i kvalitetom suve materije.

This paper describes the achievements of the forage breeding program of the Forage Crops Department of the Institute of Field and Vegetable Crops in Novi Sad from 1946 till 2006. The program has involved work on nine species of forage crops and has produced 51 cultivars registered in Serbia and seven registered abroad. It started with the breeding of alfalfa as the most important forage crop species. The alfalfa part of the program can be divided into several cycles according to the different cultivars that marked each cycle. The most important among these are the cultivars NS Banat ZMS II and NS Mediana ZMS V, which are very widely grown in commercial production and have high yields and excellent quality (Tab. 1 and 2). A total of 13 alfalfa cultivars have been developed so far at the Institute using different breeding methods. The new alfalfa cultivars Banat VS and NS Alfa are characterized by high yields and quality of hay and forage (Tab. 3 and 4). They are better adapted to Serbian growing conditions than the foreign cultivars and are also better than them in terms of yields and quality. The Forage Crops Department started breeding red clover in the 1990s and this is its youngest program. In a short period of time, two red clover cultivars have been developed, Kolubara and Una (Fig. 1 and 2). The Department's breeding of annual forage legumes is based on the preservation and sustainable use of genetic resources from its collection of annual forage le gumes. This part of the program places special focus on breeding for forage and grain yields and also focuses on increased resistance to abiotic stress. Self-pollinated forage legumes are bred by the pedigree method, bulk method and backcrossing. These breeding procedures have been used to develop the widely known MS cultivars of winter forage pea (Pionir), winter vetch (Meoplanta), spring fodder pea (Junior, Jezero), and spring vetch (Movi Beograd), which produce outstandingly high yields of excellent quality (Tab. 5 and 6). Breeding of forage sorghums and Sudan grass consists in developing cultivars (Titan, Sava, MS Šećerac) and hybrids (MS Čiker, and Siloking) that have a large potential for high and stable yields and are suitable for use as green forage, hay and silage (Tab. 7). U radu su predstavljena dostignuća u oplemenjivanju krmnih biljaka u Zavodu za krmno bilje Instituta za ratarstvo i povrtarstvo, u periodu 1947 - 2006. Radom na 9 vrsta krmnog bilja, stvorena je 51 sorta priznata u Srbiji i 7 sorti u inostranstvu. Prvi pro gram oplemenjivanja krmnog bilja u Institutu započet je na lucerki kao najznačajnijoj krmnoj biljci. Može se podeliti u nekoliko ciklusa, koji se odlikuju stvorenim sortama, od kojih su izuzetno raširene u proizvodnji, NS Banat ZMS II i NS Mediana ZMS V. Različitim metodama oplemenjivanja do sada je u Novom Sadu stvoreno 13 sorti lucerke. Nove sorte lucerke (Banat VS i NS Alfa), široke su genetske osnove adaptabilnije od stranih sorti na uslove gajenja u Srbiji, a po prinosu i kvalitetu su bolje. Oplemenjivanje crvene deteline započeto je 90-tih godina prošlog veka i to je najmlađi pro gram u Zavodu za krmno bilje. Za kratko vreme, stvorene su dve NS sorte crvene deteline, Kolubara i Una. Oplemenjivanje jednogodišnjih krmnih mahunarki zasnovano je na očuvanju i održivom korišćenju genetičkih resursa jednogodišnjih krmnih mahunarki oličenih u Zbirci jednogodišnjih krmnih mahunarki, sa naglaskom na oplemenjivanje na prinos krme i zrna kao glavnim pravcima i oplemenjivanjem na povećanje otpornosti na abiotski stres. U oplemenjivanju samooplodnih krmnih mahunarki primenjuju se pedigre metod, balk metod i povratno ukrštanje kao najraširenije metode. Ovim oplemenjivačkim procedurama stvorene su široko poznate sorte ozimog krmnog graška (Pionir), ozime grahorice (Neoplanta), jarog stočnog graška (Junior, Jezero) i jare grahorice (Novi Beograd). Oplemenjivanje krmnih sirkova i sudanske trave vrši se stvaranjem sorti (Titan, Sava, NS Šećerac) i hibrida (NS Čiker i Siloking) izraženog potencijala za visoke i stabilne prinose, koji su pogodni za iskorišćavanje u vidu zelene krme, sena i silaže.

Soil acidity is one of the factors limiting the development of many cultivated plants, and alfalfa especially. In order to determine the possibility of growing alfalfa on an acid soil, a field trial was set up on the farm of the Agricultural High School in Kraljevo on a pseudogley with an acid reaction (pH 4.79). Reported in the presented paper are results for 2005/2006. There were four treatments in the study. The first and second treatments included pre-sowing applications of 3 and 6 t/ha of lime powder (70% Ca). In the third, alfalfa seeds were inoculated with a strain of Rhizobium meliloti. In the fourth treatment, there was no application of either limestone or Rhizobium. The study results showed that alfalfa responded to the lime applications of 3 and 6 t ha-1 by producing significantly higher dry matter yields. The higher of the two lime rates (6 t ha-') significantly increased alfalfa yields in the third year of plant life as well as over the whole period studied (2005/2006). Application of said lime rate also resulted in taller alfalfa plants and a larger number of internodes. Seed inoculation with Rhizobium meliloti with no lime application resulted in no significant increase in alfalfa yields on pseudogley. Use of higher time rates (6 t ha-1) on pseudogley in western Serbia produces higher alfalfa hay yields (30.5 t ha-1), greater stand persistence, taller plants (61.5 cm) and larger internode number (13) and length. U radu su izneti rezultati ispitivanja kalcizacije i bakterizacije na prinos i trajnost lucerke na kiselim zemljištima. Poljski ogled je vođen 2004-2006. godine na imanju Poljoprivredne škole u Kraljevu. Prikazani su rezultati tokom 2005-2006. godine. Primenjena su četiri tretmana: 1. 3 t ha-1 kreča; 2. 6 t ha-1 kreča; 3. inokulacija semena lucerke sa Rhizobium meliloti; 4. kontrola (bez primene krečnjaka i Rhizobium-a). Dobijeni rezultati istraživanja ukazuju da lucerka reaguje značajno većim prinosom suve materije na primenu 3 t ha-1 i 6 t ha-1 kreča. Veća doza od 6 t ha-1 kreča daje značajno veći prinos u trećoj godini života biljaka lucerke, kao i za ispitivani period (2005-2006). Značajno veće prinose, više biljke, veći broj internodija ostvaruje varijanta sa većom dozom kreča (6 t ha-1) u odnosu na kontrolu i varijantu sa nižom dozom kreča. Sama inokulacija semena lucerke bez primene kalcijuma ne dovodi do značajnog povećanja prinosa u odnosu na kontrolu na zemljištu tipa pseudoglej.

Although commonly regarded as on of the most important grain legumes, faba bean (Vicia faba L) can be successfully grown for green forage, silage and green manure. A small-plot trial has been carried out at the Rimski Sancevi Experiment Field of the Institute of Field and Vegetable Crops during 2005 and 2006, including ten faba bean genotypes of diverse geographic origin from the Annual Forage Legumes Collection of the Forage Crops Department (Tab. 1). All genotypes were sown in early March, with a crop density of 70 plants rrr2, and were cut in the stages of full flowering and forming of the first pods. There were significant differences in all monitored characteristics between the ten examined genotypes at the levels of 0.05 and 0.01 (Tab. 2). Green forage yield, measured in situ after the cutting, in average varied between 26.11 ha-1 in Debek and 51.4 t ha-1 in PP2. Forage dry matter yield, determined on the basis of green forage samples taken after the cutting and dried at room temperature, in average ranged from 12.7 t ha-1 in Brok to 3.91 ha-1 Debek. Forage dry matter portion, calculated as a ratio between forage dry matter yield and green forage yield, in average varied from 0.15 in FP 1 and Debek to 0.29 in Brok. Potential forage crude protein yield, determined on the basis of forage dry matter yield and an average value of forage crude protein content in faba bean of 206.8 g kg-1, in average ranged between 807 kg ha-1 in Debek and 2625 kg ha-1 in Brok. Faba bean has a considerable potential for forage production, with forage yields at the same level as forage pea and common vetch and forage crude protein yields of more than 1500 kg ha-1, as well as for green manuring, establishing itself as a crop for modern trends such as organic farming and sustainable agriculture. The authors would like to express their sincere gratitude to the Research Institute of Plant Production Piest'any in Piest'any, Slovakia, as one of the donors of the Annual Forage Legumes Collection. Kao zrna mahunarka, bob (Vicia faba L) poseduje veliki potencijal za proizvodnju krme i primenu u vidu zelenišnog đubriva. Mikroogled, izveden tokom 2005. i 2006. godine na oglednom polju Instituta na Rimskim Šančevima uključio je deset genotipova boba različitog geografskog porekla. Prosečan prinos zelene krme varirao je između 26,1 t ha-1 kod genotipa Debek i 51,4 t ha-1 kod genotipa PP 2. Najviši prinos suve materije krme utvrđen je kod genotipa Brok (12,7 t ha-1), dok je najniži prinos suve materije krme utvrđen kod genotipa Debek (3,9 t ha-1). Genotip Brok odlikovao se najvišim udelom suve materije krme (0,29), a genotipovi PP 1 i Debek najnižim udelom suve materije krme (0,15). Prosečne vrednosti ostvarivog prinosa sirovih proteina krme kretale su se od 807 kg ha-1 kod genotipa Debek, do 2625 kg ha-1 kod genotipa Brok. Utvrđeno je postojanje značajnih razlika u prosečnim vrednostima svih praćenih osobina na oba nivoa značajnosti.

The target of forage crops breeding programs of Institute of Field and Vegetable Crops is the development of high-yielding cultivars and hybrids. Furthermore, new cultivars and hybrids should also possess satisfactory quality (chemical- technological characteristics) and desirable morphological-biological characteristics (tillering, regrowth, overwintering resistance to diseases and pests). As a result of continued breeding work and exploitation of a rich genetic collection, the Institute s breeders have developed forage crop cultivars and hybrids that meet all these requirements. This paper reviews the most important characteristics of forage crop cultivars and hybrids that were registered by the Ministry of Agriculture Forestry and Water Management of Republic of Serbia in the course of 2004 and 2005. Those are the alfalfa cultivar Danka, with improved quality, a high-yielding red clover cultivar Una, a forage sorghum hybrid NS Čiker intended for producing high quality silage, and the winter vetch cultivar Neoplanta, which combines high green forage productivity and excellent resistance to low temperature. Two alfalfa cultivars, Banat VS and NS-Alfa are in the final round of official testing. Two spring fodder pea cultivars Jezero and Javor, were released in the Ukraine in 2005. Oplemenjivanje krmnih biljaka u Naučnom institutu za ratarstvo i povrtarstvo ima za cilj stvaranje visokoprinosnihi sorti i hibrida. Osim toga od naročitog je značaja da novostvorene sorte i hibridi poseduju zadovoljavajući kvalitet (hemijsko-tehnološke osobine) kao i poželjne morfološko-biološke karakteristike (bokorenje, regeneracija, prezimljavanje, otpornost na bolesti i štetočine). Zahvaljujući dugogodišnjem oplemenjivačkom radu i bogatoj genetičkoj kolekciji u Institut su stvorene sorte i hibridi krmnih biljaka koje u potpunosti zadovoljavaju navedene zahteve. U radu su izneta najvažnija svojstva sorti i hibrida krmnih biljaka priznatih od strane Ministarstva za poljoprivredu, šumarstvo i vodoprivredu Republike Srbije u 2004 i 2005. godini: sorta lucerke (Danka), poboljšanog kvaliteta; visokoprinosna sorta crvene deteline (Una); hibrid krmnog sirka (NS Čiker) namenjen za spravljanje kvalitetne silaže i sorta ozime grahorice (Neoplanta), koja se osim visokog prinosa zelene mase odlikuje izuzetno dobrom otpornošću na niske temperature. Takođe, treba napomenuti da se dve sorte lucerke (Banat VS i NS-Alfa) nalaze u završnoj fazi priznavanja. Pored navedenog u Ukrajini su 2005 godine priznate dve sorte jarog stočnog graška: Jezero i Javor.

Identifying the best time for cutting is important because it determines the yield and quality of the alfalfa and red clover crops. In our country conditions, the first cut should always be carried out at a fixed date namely around May 5, since at that time no buds and flowering will occur because of environmental conditions (Table 1). In some years, this method can be replaced with the crown bud appearance and development method (Table 4). The second and third cuts should be performed based on phenological phase at the start of flowering or at flowering (Tables 2 and 3). The last cut (fourth or fifth) should be made either 40 days before the permanent frosts appear or at the very end of the growing season (Table 7). In the year of sowing, alfalfa is cut for the first time at full flowering (July 5) and two to three cuts are obtained depending on environmental conditions (Table 5). When producing seed, alfalfa fields should be cut on May 15-25. Cutting can significantly reduce the abundance of eggs and larvae of harmful insects, since it physically removes them. Intensive cutting will exhaust the alfalfa field, so the cutting height should be increased. The optimum time for cutting red clover is when 20% of the inflorescence appears for the first and second cuts and at the end of the growing season for the third. Prikazani su najčešće primenjivani metodi određivanja optimalnog vremena košenja lucerke i crvene deteline: fenološka faza razvića, pojava i razvoj pupoljaka na kruni korena i fiksni datumi ili intervali. Za košenje prvog porasta najpovoljniji su metodi pojave pupoljaka na kruni korena ili fiksni datum (5. maj). Za drugi i treći u četvorootkosnom sistemu, ili drugi treći i četvrti u petootkosnom sistemu, najpodesniji je metod određivanja vremena kosidbe preko fenološke faze razvića biljaka (u početku ili punom cvetanju). Za poslednji (četvrti ili peti porast), pogodan je metod fiksnih intervala odnosno četrdeset dana pre pojave mrazeva. Semensku lucerku treba kositi prvi put za krmu tako da drugi semenski porast lucerke cveta u najtoplijem delu godine, pogodnom za oprašivanje i oplodnju. Optimalno vreme košenja crvene deteline je u fazi pojave 20 % cvasti, i sa tri otkosa godišnje.

A three-year small-plot trial (2001-2003) with spring vetch was established at the Rimski Šančevi Experiment Field of the Institute of Field and Vegetable Crops in Novi Sad. Included in the trial were four genotypes from Novi Sad (the cultivars Beograd and Novi Beograd and lines L-10 and L-15) and two from Skopje (Skopje and Slavej). The greatest average plant height was found in L-10 (91 cm). The largest number of stems per plant was found in Skopje (4). Line L-10 had the largest plant mass (26.64 g) as well as stem mass (13.51 g) and leaf mass (10.06 g). The largest hay yield (6.63 t ha-1) and the highest dry matter portion (0.27 %) was found in Slavej (6.63 t ha-1). The cultivars from Skopje generally had smaller plant height and internode number but also a greater tendency towards branching and a higher dry matter content. Trogodišnji (2001-2003) mikroogled sa jarom grahoricom bio je postavljen na oglednom polju Naučnog instituta za ratarstvo i povrtarstvo na Rimskim Šančevima. U istraživanja su uključena četiri novosadska genotipa, sorte Beograd i Novi Beograd, kao i linije L-10 i L-15, i dve skopske sorte Skopje i Slavej. Najvećom prosečnom visinom biljke odlikovala se linija L-10 (91 cm), a sorta Skopje je je imala najveći broj stabala po biljci (4). Kod linije L-10 izmerene su i najveća masa biljke (26,6 g) i masa stabala (13,5 g) i listova (10,1 g). Najveći prinos sena (6,63 t ha-1) i najveći udeo suve materije (0,27 %) bio je kod sorte Slavej. Skopske sorte odlikovale su se načelno manjom visinom biljke i manjim brojem internodija, ali i izraženijom sklonošću ka grananju i većim sadržajem suve materije.

This paper has been prepared on the basis of results from the experiment network of the Yugoslav Center for Agriculture and Forestry, Belgrade. Experiments with red clovers were conducted in three locations in the period 1996-1998. The red clover variety Kolubara was developed at the Institute of Field and Vegetable Crops in Novi Sad. The variety has good tillering, overwintering and regeneration capacities. It is resistant to major diseases: Sclerotinia trifoliorum, Erysiphe communis and Gleosporium spp. In the three-year experiments conducted in three locations, Kolubara produced up to 13 t.ha-1 of dry matter. When mown at the optimum time (beginning of flowering of primary inflorescences), it had the protein content of 18.82% and the crude protein content of 3.267 kg.ha-1. Based on the performances of the new variety, which excelled the standard variety K-9 in the important agronomic characteristics, the Federal Ministry of Agriculture approved the red clover variety Kolubara. Sorta crvene deteline Kolubara stvorena je u Institutu za ratarstvo i povrtarstvo u Novom Sadu. U radu se iznose glavne karakteristike i agronomska svojstva sorte Kolubare u odnosu na standardnu sortu K-9. Kolubara je srednje rana sorta crvene deteline i poseduje dobru moć regeneracije. Odlikuje se dobrim bokorenjem i prezimljavanjem. U trogodišnjim ispitivanjima, na tri različita lokaliteta sorta Kolubara je dala visok prinos suve materije (13 t.ha-1) i sirovih proteina 3.267 kg.ha-1. Imajući u vidu postignute rezultate, Savezno ministarstvo za poljoprivredu je priznalo sortu crvene deteline Kolubaru, 2000. godine, pošto u važnijim osobinama nadmašuje standard K-9.

Заснивање вишегодишњих легуминоза у пролећном року сетве често је праћено интензивнијим развојем корова и смањеним приносом. Ово је случај и приликом гајења еспарзете (Onobrychis viciifolia Scop.), која се сматра потенцијалном заменом за луцерку. Здружена сетва, односно гајење две или више врста на једном пољу током одређеног периода, може се користити као начин заснивања ове вишегодишње легуминозе. Осим традиционалног здруживања легуминозе и стрнине, као надусев може се користити и сточни грашак (Pisum sativum L.), због своје краће вегетације и смањеног конкурентског утицаја на подусев. Циљ рада је био да се утврди да ли је сточни грашак погодан за заснивање еспарзете у здруженој сетви, као и да се утврди одговарајућа сорта и густина грашка која омогућава најбољи принос и утицај на подусев. Двофакторијални оглед постављен је на експерименталном пољу Института за ратарство и повртарство, Нови Сад, током 2010-2014. године и укључио је две сорте грашка различитих морфолошких особина (Језеро-афила тип листа, Јавор-редуковане лиске) сејане у три густине. Као контролне варијанте коришћене су чист усев еспарзете и здружена сетва еспарзете и овса. Оглед је засниван у четворогодишњем периоду и испитивања су вршена у години заснивања и првом откосу у години искоришћавања.Утврђено је да су временски услови значајно утицали на остварен принос у току истраживања. Сточни грашак као надусев имао је повољније деловање на еспарзету и њен развој након сваког откоса, с тим да је присуство надусева у другој години живота имало минималан утицај на остварени принос. Принос суве материје у првом откосу био је већи са сортом Језеро. Између приноса са 60 и 90 биљака грашка по m2 разлика у приносу није била статистички значајна, што је посебно значајно са економског аспекта производње. Резултати су показали да је највећи укупан принос суве материје имала еспарзета са овсем, услед значајног са повећањем густине смеше. Резултати су показали да је здружена сетва две легуминозе утицала на већи садржај минералног азота у земљишту након првог откоса. Присуство и густина надусева у првом откосу утицали су на интензивније коришћење влаге у земљишту, док је у наредним мерењима утицај фактора на количину воде у слоју до 60 cm био минималан.Значај заснивања еспарзете у здруженој сетви са грашком показан је и кроз садржај сирових протеина, који је био већи у здруженој сетви у односу на чист усев еспарзете. При томе, сварљивост крме је била већа, с обзиром на то да је смеша еспарзете и грашка имала мањи удео NDF-а и ADF-а у односу на контроле.Остварени резултати показују да се еспарзета може успешно заснивати у здруженој сетви са сточним грашком чиме се обезбеђује стабилан принос првог откоса високог квалитета, без негативног утицаја на регенерацију еспарзете и принос у наредним откосима. Резултати указују да је здружена сетва поуздан и еколошки начин заснивања еспарзете, који пружа могућност да ова врста буде заступљенија у пракси.удела првог откоса у укупном приносу. Удео корова у здруженој сетви био је мањи у односу на чист усев еспарзете. Сорта Језеро у просеку имала је већу компетативну способност, док је у просеку за обе сорте најмањи удео корова утврђен у смеши са 60 биљака грашка.Морфолошки различите сорте грашка нису довеле до статистички значајних разлика у вредностима индекса лисне површине еспарзете, али се вредност овог параметра смањивала са повећањем густине надусева. Садржај фотосинтетичких пигмената био је већи на третманима са здруженом сетвом, али је и значајно зависио од временских услова. Биолошка активност земљишта била је већа у здруженој сетви у односу на чист усев еспарзете. Бројност азотофиксатора била је већа при мањем присуству надусева, док се укупан број бактерија и гљиваповећавао, Zasnivanje višegodišnjih leguminoza u prolećnom roku setve često je praćeno intenzivnijim razvojem korova i smanjenim prinosom. Ovo je slučaj i prilikom gajenja esparzete (Onobrychis viciifolia Scop.), koja se smatra potencijalnom zamenom za lucerku. Združena setva, odnosno gajenje dve ili više vrsta na jednom polju tokom određenog perioda, može se koristiti kao način zasnivanja ove višegodišnje leguminoze. Osim tradicionalnog združivanja leguminoze i strnine, kao nadusev može se koristiti i stočni grašak (Pisum sativum L.), zbog svoje kraće vegetacije i smanjenog konkurentskog uticaja na podusev. Cilj rada je bio da se utvrdi da li je stočni grašak pogodan za zasnivanje esparzete u združenoj setvi, kao i da se utvrdi odgovarajuća sorta i gustina graška koja omogućava najbolji prinos i uticaj na podusev. Dvofaktorijalni ogled postavljen je na eksperimentalnom polju Instituta za ratarstvo i povrtarstvo, Novi Sad, tokom 2010-2014. godine i uključio je dve sorte graška različitih morfoloških osobina (Jezero-afila tip lista, Javor-redukovane liske) sejane u tri gustine. Kao kontrolne varijante korišćene su čist usev esparzete i združena setva esparzete i ovsa. Ogled je zasnivan u četvorogodišnjem periodu i ispitivanja su vršena u godini zasnivanja i prvom otkosu u godini iskorišćavanja.Utvrđeno je da su vremenski uslovi značajno uticali na ostvaren prinos u toku istraživanja. Stočni grašak kao nadusev imao je povoljnije delovanje na esparzetu i njen razvoj nakon svakog otkosa, s tim da je prisustvo naduseva u drugoj godini života imalo minimalan uticaj na ostvareni prinos. Prinos suve materije u prvom otkosu bio je veći sa sortom Jezero. Između prinosa sa 60 i 90 biljaka graška po m2 razlika u prinosu nije bila statistički značajna, što je posebno značajno sa ekonomskog aspekta proizvodnje. Rezultati su pokazali da je najveći ukupan prinos suve materije imala esparzeta sa ovsem, usled značajnog sa povećanjem gustine smeše. Rezultati su pokazali da je združena setva dve leguminoze uticala na veći sadržaj mineralnog azota u zemljištu nakon prvog otkosa. Prisustvo i gustina naduseva u prvom otkosu uticali su na intenzivnije korišćenje vlage u zemljištu, dok je u narednim merenjima uticaj faktora na količinu vode u sloju do 60 cm bio minimalan.Značaj zasnivanja esparzete u združenoj setvi sa graškom pokazan je i kroz sadržaj sirovih proteina, koji je bio veći u združenoj setvi u odnosu na čist usev esparzete. Pri tome, svarljivost krme je bila veća, s obzirom na to da je smeša esparzete i graška imala manji udeo NDF-a i ADF-a u odnosu na kontrole.Ostvareni rezultati pokazuju da se esparzeta može uspešno zasnivati u združenoj setvi sa stočnim graškom čime se obezbeđuje stabilan prinos prvog otkosa visokog kvaliteta, bez negativnog uticaja na regeneraciju esparzete i prinos u narednim otkosima. Rezultati ukazuju da je združena setva pouzdan i ekološki način zasnivanja esparzete, koji pruža mogućnost da ova vrsta bude zastupljenija u praksi.udela prvog otkosa u ukupnom prinosu. Udeo korova u združenoj setvi bio je manji u odnosu na čist usev esparzete. Sorta Jezero u proseku imala je veću kompetativnu sposobnost, dok je u proseku za obe sorte najmanji udeo korova utvrđen u smeši sa 60 biljaka graška.Morfološki različite sorte graška nisu dovele do statistički značajnih razlika u vrednostima indeksa lisne površine esparzete, ali se vrednost ovog parametra smanjivala sa povećanjem gustine naduseva. Sadržaj fotosintetičkih pigmenata bio je veći na tretmanima sa združenom setvom, ali je i značajno zavisio od vremenskih uslova. Biološka aktivnost zemljišta bila je veća u združenoj setvi u odnosu na čist usev esparzete. Brojnost azotofiksatora bila je veća pri manjem prisustvu naduseva, dok se ukupan broj bakterija i gljivapovećavao, The establishment of perennial legumes in the spring is often followed by intensive weeds infestation and reduced yield. This is also the case when growing sainfoin (Onobrychis viciifolia Scop.) which is considered a potential substitute for alfalfa (Medicago sativa L.). Intercropping or growing two or more species in the same field during a certain period can be used for establishing this perennial legume. A field pea (Pisum sativum L.) has a potential to be used as companion crop due to a short growing season and reduced competing impact. The aim of this research was to determine the suitability of field pea as a companion crop for sainfoin establishment and to determine the appropriate cultivar and pea density that provides the best yield and impact on undersown crop. A two-factorial trial was set up in the experimental field of the Institute of Field and Vegetable Crops, Novi Sad, during 2010-2014. The experiment included two morphologically different pea cultivars (Jezero-afila leaf type and Javor-reduced leaflet) and three pea densities. The sainfoin pure stand and a mixture with oat were used as control treatments. The trial included four sowing years and the analysis was performed in the establishment years and in the first cut in the full harvest year.The weather conditions significantly influenced obtained yield. Field pea as a companion crop had a better impact on sainfoin development in the establishment year, while in subsequent year companion crops had minimal impact on sainfoin yield. Concerning pea cultivars, a higher dry matter yield was obtained with cultivar Jezero. It was concluded, there were no significant differences between obtained yield with 60 and 90 pea plants per m2 which have importance from the economic aspect. The results showed that the highest annual yield had a mixture of sainfoin and oat, due to a significant share of the first yield. The weed proportion was lower in intercropping compared to the sainfoin pure stand. The cultivar Jezero and a density of 60 pea plants per m2 were more competitive to weeds.Morphologically different pea cultivars did not significantly affect leaf area index of sainfoin. However, its value decreased with the increase of pea density in the stand. Intercropping and weather conditions had a significant impact on pigment content in sainfoin leaves. The examined soil biological activity was higher in intercropping treatments. The number of nitrogen fixation bacteria increased with a decreased number of pea plants, while the number of total bacteria and fungi increased with increasing pea density. The intercropping of the legumes influenced the higher content of mineral nitrogen in the soil, but also the more intensify use of soil moisture. The positive effect of intercropping of two legumes was demonstrated by the obtained higher content of crude protein with a lower proportion of digestibility parameters - NDF and ADF compared to both control treatments.The obtained results show that sainfoin can be successfully established with field pea in intercropping, which ensures the stable and high-quality yield of the first cut, without negative esainfoin re-growth and yield in subsequent cuts. Thus, intercropping can be considered as a reliable and ecological practice for sainfoin establishment, which provides the possibility for increasing production of this species.