Search

Jednym z podstawowych pojęć we współczesnych naukach teoretycznych i stosowanych oraz w praktyce jest „informacja”. Pomimo że pojęcie to jest używane właściwie we wszystkich dziedzinach naszego życia, to jednak wciąż nie mamy powszechnie akceptowanej definicji informacji. W pierwotnym sensie termin ten oznaczał wiadomość w ogóle. Najbardziej znaną i powszechną definicją informacji jest powiedzenie, że informacja nie jest ani materią, ani energią. Zgromadzona i przechowywana informacja jest często nazywana wiedzą, tak więc wiedza to zakumulowana informacja, zaś sama informacja to przyrost wiedzy. Tam gdzie nie ma przyrostu wiedzy, nie ma informacji. Nie każda jednak wiedza jest informacją, staje się nią dopiero wtedy, gdy informacja zmniejsza niedookreśloność, niewiedzę. Według wielu specjalistów wartość informacji można mierzyć przyrostem prawdopodobieństwa osiągnięcia celu przed i po otrzymaniu informacji. System informacyjny realizuje przynajmniej jedną z czterech funkcji obejmujących: gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji. Przesyłanie informacji odbywa się między nadawcą, który wysyła informację, a odbiorcą, który tę informację odbiera. Przekazywana treść informacji jest nazywana komunikatem. Informacja, podobnie jak materia i energia, ma swój ilościowy i jakościowy wymiar. Jako miarę ilości informacji przyjmuje się niepewność (entropię), która zostaje usunięta dzięki otrzymaniu informacji. Dyskusja o naturze informacji trwa nadal i zapewne będzie kontynuowana w całym świecie cywilizowanym. Dotyczy ona przede wszystkim rosnącego znaczenia i pozycji informacji, która już obecnie wchodzi w rolę podstawowego zasobu, jakim jest kapitał. Nowe podejście do rozwoju gospodarczego uznaje, że to właśnie umiejętności, kompetencje, zdolności, a także przekazywanie informacji czyli także edukacja, stanowią o utrzymującej się przewadze przedsiębiorstw hołdujących tej wiedzy. Dysponowanie wiedzą na temat lasu i gospodarki leśnej zobowiązuje leśników – naukowców i praktyków, nie tylko do jej pogłębiania, ale także do edukowania społeczeństwa i komunikowania się z nim, a także wewnątrz swojego środowiska, na różnych płaszczyznach. W dniach 13–15 marca 2018 r. w Instytucie Badawczym Leśnictwa odbyła się kolejna, już X Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, której tematem były „Współczesne problemykomunikacji społecznej i edukacji w leśnictwie”. Współorganizatorem Sesji byłakomunikacji społecznej i edukacji w leśnictwie”. Współorganizatorem Sesji była Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych. Merytoryczne aspekty X Sesji zostały przygotowane i opracowane przez Radę Programową Zimowej Szkoły Leśnej w składzie: dr hab. Janusz Czerepko, prof. dr hab. Andrzej Grzywacz, prof. dr hab. Jacek Hilszczański, dr inż. Krzysztof Janeczko, mgr inż. Jan Karwowski, prof. dr hab. Andrzej Klocek (przewodniczący), dr Jacek Krawczyk, mgr inż. Wiesław Krzewina, mgr inż. Marek Roman, prof. dr hab. Tomasz Zawiła-Niedźwiecki. Rada Programowa określiła nie tylko zakres problematyki X Sesji, ale także propozycje tematyczne referatów zamawianych oraz ich autorów. W trakcie X Sesji referaty wygłosili również zaproszeni goście zagraniczni, reprezentujący Europejski Instytut Leśny, Uniwersytet Przyrodniczy w Pradze, Wyższą Szkołę Leśną w Rottenburgu, Narodowe Centrum Leśne w Zwoleniu, Uniwersytet we Fryburgu, Europejskie Stowarzyszenie Lasów Państwowych – EUSTAFOR, koncern Coillte z Irlandii. W Sesji wzięło udział 260 uczestników reprezentujących: kierownictwo Lasów Państwowych oraz jednostki organizacyjne PGLLP, Ministerstwo Środowiska, Polską Akademię Nauk, Radę Główną Instytutów Badawczych, parki narodowe, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Polskie Towarzystwo Leśne, Polski Związek Zrzeszeń Leśnych, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Polski Związek Łowiecki. Najliczniejszą grupę słuchaczy Szkoły stanowili edukatorzy leśni zatrudnieni w nadleśnictwach, leśnych kompleksach promocyjnych i izbach edukacji leśnej. Liczne grono stanowili również przedstawiciele ośrodków naukowych oraz studentów polskich uczelni leśnych. Wszystkim uczestnikom Sesji Zimowej Szkoły Leśnej serdecznie dziękujemy.

Początki państwowej administracji i gospodarki leśnej sięgają VIII-IX wieku. Wraz z występującą w tym czasie wielką wędrówką ludów nastąpił znaczny wyrąb lasu na potrzeby ówczesnego osadnictwa. Kolejna nadmierna eksploatacja lasów w Europie miała miejsce w XIII-XV wieku i była wynikiem intensywnego rozwoju miast, rzemiosła, transportu, w tym drewnochłonnej floty oraz górnictwa, hutnictwa żelaza i szkła. Rosnące z roku na rok zużycie drewna doprowadziło do jego nadmiernego pozyskania i ubytku zasobności drzewostanów. Odzwierciedleniem tej sytuacji było zjawisko „głodu drewna”. Kolejny okres intensywnego użytkowania tego surowca nazwany został „epoką drewna” i trwał od XV do XIX wieku. Pierwszą usystematyzowaną teorią zajmującą się ekonomicznymi problemami gospodarki leśnej była kameralistyka (niem. Kammer − m.in. izba skarbowa), której początki rozwoju sięgają przełomu XVII i XVIII wieku. Jej nazwa pochodzi od byłych kamer rządowych. Kameralistów traktowano jako niemieckich przedstawicieli merkantylizmu i zaliczano do przedstawicieli liberalizmu gospodarczego. Wzrost zainteresowania leśnictwem ze strony kameralistów doprowadził do szybkiego rozwoju przemysłu leśnego. Za prekursora tych działań uważany jest W.G. Moser, autor dzieła „Zasady ekonomiki leśnictwa” (1757), według którego głównym celem leśnictwa jest zaspokojenie zapotrzebowania przemysłu na drewno1. Z obawy o brak dostatecznych dostaw drewna Moser formułuje „zasadę ciągłości użytkowania”, która w późniejszym okresie została określona jako „zasada ciągłości produkcji leśnej” i stała się kamieniem węgielnym rozwoju gospodarstwa leśnego. Na przełomie XVIII i XIX wieku gospodarkę leśną zaczyna kształtować liberalna ekonomia A. Smitha, wraz z jej wolnym rynkiem. Podstawowe jej zasady, w tym dotyczące zwłaszcza równowagi ekonomicznej gospodarstwa leśnego, znalazły swoje miejsce pod skrzydłami statyki leśnej. Jej wybitny przedstawiciel, G. Heyer (1865), określił ją natomiast jako rachunek oceny rentowności metod gospodarowania w leśnictwie2. To właśnie pod wpływem statyki żądano od leśnictwa dostarczenia „możliwie dużego dochodu pieniężnego” (zysku, renty), a nie największej masy drewna. Rozległość zainteresowania statyki leśnej doprowadziła do sformułowania dwóch podstawowych teorii ekonomiki leśnictwa określanych jako: ■ teoria renty gruntowej oraz ■ teoria renty leśnej. Pierwsza z wymienionych teorii główną uwagę koncentrowała na gruntach leśnych, które traktowała jako kapitał trwały gospodarstwa leśnego. Natomiast drzewostan był uznawany za kapitał (środek) obrotowy. Pojęcie gospodarności sprowadzało się do uzyskania maksymalnej rentowności mierzonej stosunkiem czystego (netto) dochodu (renty) do wartości kapitału trwałego gruntu leśnego. W obliczeniach tych statyka leśna korzystała w szerokim zakresie i nadal korzysta z rachunków procentu składanego. Wymieniona teoria renty leśnej nazywana również szkołą renty leśnej lub nauką o czystym dochodzie z lasu, dążyła do maksymalizacji czystego dochodu z lasu obejmującego przede wszystkim grunt i drzewostan. Wiek, w którym ten postulat był spełniony, określono wiekiem najwyższej renty leśnej lub wiekiem rębności. Teoretycznie wiek ten jest znacznie wyższy niż wiek rębności najwyższej renty gruntowej. Dla gorszych siedlisk różnice te wynosiły 40-60 i więcej lat, dla najlepszych zaś siedlisk około 30-40 lat. Wiek najwyższej rentowności był na ogół wyższy od wieku dojrzałości finansowej, a niższy od wieku najwyższej renty leśnej. W Europie Środkowej wiek rębności waha się od 60 do 250 lat (Möhring 2004)3. Długi okres produkcji leśnej na ogół dominuje w ekstensywnych metodach produkcji. Natomiast aktywne metody zagospodarowania lasu i jego pielęgnacji obejmują rocznie zaledwie od 10 do 20% ogółu powierzchni gospodarstwa leśnego. Oznacza to, że przeciętny cykl zabiegów hodowlano-ochronnych powtarzany jest co 5−10 lat. Przedstawiona krótka charakterystyka teorii statyki leśnej wskazuje na wysoki stopień jej operacjonizmu wynikający z empirycznych (fizycznych) metod pomiaru elementów rachunku renty gruntowej i renty leśnej. Pod tym względem rachunek rent wyraźnie różni się od pozostałych rachunków ekonomicznych gospodarki leśnej. Od XIX wieku, zwłaszcza od ukształtowania przez M. Faustmanna finansowego nurtu gospodarki leśnej, jej cele zostały zdominowane przez teorię czystego dochodu z gruntu, nazywanego również teorią renty gruntowej. Upowszechniła się ona po długim, przeszło 100-letnim sporze między nauką o czystym dochodzie z gruntu a nauką o czystym dochodzie z lasu. Obok teorii renty gruntowej i renty leśnej w XIX w. w leśnictwie zachodniej i środkowej części Europy ukształtowały się dwa nurty, które odbiegają pod względem celów i metod od teorii renty gruntowej i leśnej. Nurty te są bliżej określone w poniższych tytułach: ■ nurt ekologiczno-środowiskowy oraz ■ nurt ekonomiczno-finansowy. W Europie Środkowej i Zachodniej dominuje nurt ekologiczno-środowiskowy. Jego cechą są drzewostany wielogatunkowe o długim cyklu produkcji leśnej, słabych trzebieżach, niskim oprocentowaniu i małych odsetkach oraz o znacznym podporządkowaniu gospodarki leśnej czystemu dochodowi z lasu. Kolejną cechą nurtu ekologicznego jest duży przyrost miąższości, ale także znaczny udział drzewostanów starszych klas wieku w strukturach lasu oraz ich odporność na działanie biotycznych i abiotycznych zakłóceń, dywersyfikacja dochodów i ukierunkowanie celu gospodarki leśnej na maksymalizację czystego dochodu z lasu. Przeciwieństwem powyższego nurtu jest ekonomiczno-finansowa orientacja gospodarki leśnej ukierunkowana na krótkie wieki rębności, intensywne trzebieże, drzewostany jednogatunkowe, duże oprocentowanie i najwyższy czysty dochód z gruntu. Jednym słowem gospodarstwo o orientacji finansowo-ekonomicznej dąży do krótkich wieków rębności, zrębowego użytkowania oraz wysokich procentów. Tymczasem nurt ekologiczny preferuje długie wieki rębności i niskie oprocentowanie. Podsumowując należy zauważyć, że ukształtowane w przeszłości dwa nurty gospodarki leśnej dominują nadal w leśnictwie europejskim z różnym nasileniem poszczególnych metod. Ekonomiczne podejście do podejmowania decyzji inwestycyjnych w leśnych warunkach niepewności ryzyka zostało wsparte przez rozwijaną od roku 1950 teorię portfela, najpierw w Stanach Zjednoczonych Ameryki, później w innych krajach, w tym zwłaszcza w Skandynawii i Niemczech. Z jednej strony preferowane są więc drzewostany o dużej odporności na ryzyko, ale mniejszej produkcyjności, z drugiej zaś drzewostany o znacznej produkcyjności, ale małej odporności na ryzyko. Optymalna kombinacja drzewostanów reprezentujących te dwie cechy w jednym z przykładowych leśnictw w Niemczech miała następujący skład gatunkowy: 70% Św, 30% Bk (Knoke 2004)4. Natomiast w Szwecji optymalna struktura gatunkowa drzewostanów wynosi: 49% Św oraz 51% So (Svensson 2000)5. Do szczególnie ważnych i szeroko stosowanych obecnie rozwiązań należy dywersyfikacja, która polega na zmniejszeniu sumarycznego ryzyka przy jednakowym dochodzie lub zwiększeniu dochodu przy jednakowym ryzyku. Wynika stąd, że teoria portfela obejmuje kombinację dwóch dóbr, na przykład drzewosfery jodłowe i bukowe. Metodyczne aspekty omawianej teorii portfela są dziełem H. Markowitza (1952), który został za nie uhonorowany nagrodą Nobla w 1990 r.6 Natomiast pionierskiezastosowania teorii portfela w praktyce leśnictwa USA są wynikiem intensywnych prac W.L. Millsa i W.L. Hoovera (1982) nad rozwojem inwestycji leśnych7. Odnotowany w kolejnych dekadach dalszy rozwój teorii portfela dotyczy przede wszystkim leśnictwa Skandynawii oraz Niemiec. Zgodnie z teorią portfela jego istota polega na optymalnej kombinacji dwóch dóbr, na przykład dwóch gatunków w drzewostanie (Kruschwitz 2007)8. Powszechnym przykładem takiej kombinacji jest Las Tharandzki oraz sporządzone dla niego optymalne kombinacje struktury gatunkowej drzewostanów. Taki sam atrybut odnosi się również do innych kategorii dóbr. Dziewiąta edycja wspólnego przedsięwzięcia Instytutu Badawczego Leśnictwa i Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych, jakim jest Zimowa Szkoła Leśna, dotyczyła właśnie wyzwań stojących przed współczesnym leśnictwem, zarówno tych wynikających ze zmian globalnych środowiska, jak i ekonomiczno-społecznych aspektów leśnictwa. W IX Sesji uczestniczyło 259 osób. Poza autorami krajowymi, reprezentującymi Ministerstwo Środowiska, Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych oraz jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, uczelnie i instytuty naukowe, referaty wygłosili naukowcy i leśnicy praktycy z zagranicy. ----------------------------------------- 1 Moser W.G. 1757. Grundsätze der Forstökonomie. Bd. 1-2. Frankfurt a/M. 2 Heyer G. 1865. Anleitung zur Waldwertrechnung. Leipzig. 3 Möhring B. 2004. Betriebswirtschaftliche Analyse des Waldumbaus. Forst und Holz, 59, 11: 523-530. 4 Knoke T. 2004. Die Begründung von Mischbeständen: eine Möglichkeiten zur Minderung von Risiko? Kongressbericht des Deutschen Forstvereins zur Tagung 2003 in Mainz: 344-355. 5 Svensson L. 2000. Open-economy inflation targeting. Journal of International Economics, 50: 155–183. 6 Markowitz H. 1952. Portfolio Selection. The Journal of Finance, 7, 1: 77–91. 7 Mills W.L., Hoover W.L. 1982. Investment in forest land: aspects of risk and diversification. Land Economics, 58: 33-51. 8 Kruschwitz L. 2007. Finansowanie i inwestycje. CeDeWu, Warszawa.