Search

80

Bu çalışmada Cr, Fe, Cu ve Zn geçiş elementlerin oluşturduğu bazı bileşikler için Kβ/Kα X-ışını şiddet oranı, Ki (i=α,β) floresans tesir kesitleri ve ωK floresans verimleri üzerine kimyasal etkiler araştırılmıştır. Numuneler 241Am radyoizotop halka kaynağından yayımlanan 59,5 keV enerjili γ-ışınları ile uyarıldı ve numunelerden yayımlanan karakteristik K X-ışınları, rezolüsyonu 5,9 keV‟de 150 eV olan Ultra-LEGe dedektörü ile sayıldı. Şiddet oranlarının, K tabakası fluoresans verimleri ve tesir kesitlerinin kimyasal yapıdan etkilendiği tespit edilmiştir. Elde edilen değerler diğer araştırmacıların teorik ve deneysel değerleri ile karşılaştırılmıştır. In this study, Kβ/Kα X-rays intensity ratios, K shell fluorescence cross-sections and over the fluorescence yields investigated in chemical effects for some compounds which have been Cr, Fe, Cu ve Zn transition elements. The samples were excited by 59,5 keV γ-rays emitted from 241Am radioisotope source and K X-rays emitted from samples were counted by means of Ultra-LEGe detector which has the resolution 150 eV at 5,9 keV. It was determined intensity ratios, K shell fluorescence cross-sections and fluorescence yields are affected by chemical structure. Measured results are comparatively given with the theoretical and experimental results of the other researchers.

Bu çalışmada, Muğla ili Yatağan ilçesi, Eskihisar Köyünde bulunan Stratonikeia Antik Kent'inden çıkarılan M.Ö IV.- I. ve M.Ö IV.-M.S I. yüzyıllar arasındaki Helenistik ve Erken Roma dönemlerine ait 4 seramik parçasının analizi yapılmıştır. Bu incelemede, Fourier dönüşümlü kırmızıaltı (FT-IR) ve mikro-Raman ( ? -Raman) spektroskopileri, X-ışını kırınımı (XRD) ve elektron dağılım X-ışını grafikleri olan taramalı elektron mikroskopu (SEM-EDX) teknikleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir.Yukarıda belirtilen analitik yöntemlerden elde edilen sonuçlar, seramik parçalarındaki pigmentlerde, kuvars, hematit, magnetit ve anastas gibi maddelerin varlığını ortaya koymuştur. Ayrıca seramik parçalarının, Fe, Si, Al, K, Mn, Ti ve Na gibi elementleri de ihtiva ettiği anlaşılmıştır.Bu çalışmada, elde edilen mineralojik ve kimyasal analiz sonuçlarında adı geçen arkeolojik bölgenin özellikleri için bir bilgi kaynağı oluşturabilir. In this work, four ceramic fragments excavated from the ancient city Stratonikeia which is located at Eskihisar village in Yatağan town of Muğla province and belong to the Hellenistic and Early Roman period B.C. 4th - 1st and B.C 4th- A.D 1st centuries have been analysed.These analyses have been verified by using the Fourier-Transformed Infared (FT-IR) and micro-Raman ( ? -Raman) spectroscopies, X-ray diffractometer (XRD) and scanning electron microscope with energy dispersive X-ray graphics (SEM-EDX) techniques.The results obtained from the analytical methods mentioned above reveal the existence of the materials such as quartz, hematite, magnetite and anastase in the pigments of ceramic shards. Furthermore, it is understood that the ceramic fragments consist of the elements Si, Fe, Al, Mn, Ti and Na.The mineralogical and chemical analysis results obtained from this study can be form a database for the properties of the mentioned archaeological region. 119

ÖZET Bu çalışmada Ba, La ve Ce bileşikleri için Coster-Kronig (CK) şiddetlendirme faktörüne kimyasal etkinin önemi araştırılmıştır. Bunu yaparken hem teorik bazda hem de deneysel olarak kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Özellikle kimyasal etkinin XRF tekniği ile elde edilen sonuçlara etkisi ve CK şiddetlendirme faktörlerinin tespitindeki önemi üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak kimyasal etkinin bu değerlere yaptığı değişiklikler küçümsenmeyecek kadar öneme sahiptir. Çalışmanın birinci bölümünde kapsamlı bir şekilde literatür taraması yapılmış şimdiye kadar yapılan çalışmalar kısaca özetlenmiştir. İkinci bölümde konu ile ilgili genel bilgiler verilmiş, üçüncü bölümde bu çalışmanın özünü teşkil eden kimyasal etki detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Dördüncü bölümde araştırmada kullanılan deney sistemi, deneyin yapılışı, spektrumların ve ölçülerin değerlendirmesi yapılmıştır. Beşinci bölümde ise elde edilen verilerin değerlendirmesi ve hesaplanması yapılarak CK geçişleri üzerine kimyasal etki araştırılmıştır. Son bölüm olan altıncı bölümde ise elde edilen sonuçlar diğer araştırmacıların sonuçlan ile karşılaştırılmış ve uyum içerisinde olup olmadıkları tartışılmıştır. Anahtar Kelimer: Kimyasal Etki, Coster-Kronig, Floresans verim, X-ışınlan. Pınar TUNAY VI ABSTRACT In this study, the chemical effect on Coster-Kronig enhancement factors for Ba, La and Ce compounds has been surveyed. While carrying out this research, a comprehensive study has been done an both theorethical and experimental base. Particularly, the significance of findings on CK enhancement factors and the chemical effect's impact on the results acquired through the XRF technique have been highlighted. As a result, the differences that the chemical effect causes in these valances are of great prominence. In the opening part of the study, a comprehensive review of conceptions is presented, and the surveys carried out so far are summerized. In the second part, general information regarding the topic is provided, and in the third one, the chemical effect, which is the main concern of this study, is explained in a detailed way. In the fourth part, the experimental system in the study, how the experiment was done, spectrums, and measurements are evaluated. In the fifth part, the chemical effect on CK transitions is studied by calculating and evaluating the data obtained. In the sixth, and the final, part, the acquired results are compared to the ones of other researchers and discussed whether they fit in with one another or not. Keywords: Chemical Effect, Coster-Kronig, Subshell, Fluorescence yield, X-Rays. Pınar TUNAY 106

ÖZET Bu tezde 1-1500 keV'luk foton enerjileri ile uyarılan atom numarası 15 < Z ^ 92 arasındaki elementler için K tabakası, Ka ve Kp x-ışını floresans tesir kesitleri, atom numarası 40 ^ Z

VI ÖZET Bu tezde, Si(Li) katıhal dedektörü ve Am-241 nokta kaynağı kullanılmıştır. K X-ışını şiddet oranları, atom numarası 69'dan küçük bazı elementler için ölçülmüştür. Buna bağlı olarak K tabakasından L2, L3 alt tabakalarına ve M tabakasına olan ışımalı boşluk geçiş ihtimaliyetleri hesaplanmıştır. Ek olarak da K tabakası floresans verim değerleri, ışımalı boşluk geçiş ihtimaliyetleri kullanılarak hesaplanmıştır. K tabakasından L2, L3 alt tabakalarına ve M tabakasına olan ışımalı boşluk geçiş ihtimaliyetleri teorik olarak da hesaplanmıştır. 30 ile 68 arasında olan ölçülememiş bazı atom numaraları için interpolasyon metodu kullanılmıştır. VII ABSTRACT In this thesis, Si(Li) solid-state detector and Am-241 point source were used. K X-ray intensity ratios were measured for some elements which are smaller than atomic number 69. Therefore, radiative vacancy transition probabilities were calculated from K shell to the L2, L3 subshells and M shell. In addition, K shell fluorescence yield values were determined by using radiative vacancy transition probabilities. Also, radiative vacancy transition probabilities from K shell to the L2, L3 subshells and M shell were determined theoretically. In this research, theoretical and experimental radiative vacancy transition probablities have been compared since this work has not been done for above mentioned atomic number elements. Interpolation method has been used for some unmeasured atomic numbers which are among the 30 and 68. 80

ÖZET Bu tezde Ge(Li) katıhal dedektörü kullanılarak K ve L x-ışınlan üzerine bazı çalışmalar yapılmıştır. îlk olarak, Am-241, Ba-133 ve Mn-54 radyoizotop kaynakları kullanılarak dedektör için fotopik ve mutlak verimlilik eğrileri elde edilmiştir. Daha sonra K ve L tabakalarına ait floresans verim ve Auger verim değerleri farklı iki metod kullanılmak suretiyle ölçülmüştür. Birinci metod ile 22

ÖZET 30 < Z < 68 elementler bölgesinde; 14,7 keV - 78,706 keV uyarma enerjisi aralığında Koc ve Kf3 x-ışını üretim tesir kesitleri ve 32 < Z < 68 elementler bölgesinde K tabakası floresans verimleri ölçüldü. Yayımlanan karakteristik K xışınlarının sayılması için HPGe sayaç sistemi kullanıldı. X-ışını üretim tesir kesitleri ve floresans verimler primer uyarıcı olarak Am-241 ve Co-57 radyoizotop kaynakların kullanıldığı ikincil uyarma sistemi ile ölçüldü. Ayrıca Ge elementi için floresans verim, sayaçta meydana gelen kaçak (escape) piklerin değerlendirilmesi ile elde edildi. Elde edilen sonuçlar, Hartree-Fock-S later teorileriyle hesaplanmış değerlerle karşılaştırıldı ve hata sınırları içerisinde oldukça iyi uyum gözlendi. Ölçülen tesir kesiti değerlerinin büyük bir kısmı ilk defa bu tezde rapor edilmiştir. SUMMARY Ka and KJ3 x-ray production cross-sections were measured at excitation energies ranging from 14,7 keV to 78,706 keV for elements in region 30 < Z < 68 and total K fluorescence yields were also determined for these elements. HPGe detector system was used for the detection of the characteristic K x-rays X-ray production cross-sections and fluorescence yields were measured with secondary excitation system in which Am-241 and Co-57 radioisotope sources were used as a primer excitor. Fluorescence yield for Ge element was obtained by using the information contained in the escape peaks which are peresent in the characteristic x-ray spectra given by HPGe detector. The determined results were compared with theoretical values calculated using İKp/İKa ratios based on Hertree-Fock-Slater theories. There is a good aggrement between measured values and theoretical values. The measured values were reported in this thesis as first time. 101

IV Ağır Elementlerde Şiddet Oranlarının Enerjiye Bağlılığı ÖZET Bu çalışmada, ağır elementlerin L tabakasına ait x-ışını floresans tesir kesiti ve şiddet oranları teorik olarak hesaplanmıştır. Çalışmanın birinci aşamasında Yb,Ta,W,Re,Au,Hg,TI,Pb,Bİ,Th,U elementleri için ün x-ışını geçiş hızı ihtimaliyetleri (Fm) J.Scofield'ın L,,Ln,Lm alt tabakalarına ait hazırlamış olduğu tablolardan geçiş ihtimaliyetleri alınarak teorik olarak hesaplanmıştır. 60 keV lik sabit bir enerjide Krause, Puri ve arkadaşlarının vermiş olduğu alt tabaka floresans verimler (wf) ve Coster-Kronig geçiş ihtimaliyetleri (fjj) ile hesapladığımız La x-ışını geçiş hızı ihtimaliyetleri (Fnx) kullanılarak, L tabakası x-ışını floresans tesir kesiti (rrLx) teorik olarak hesaplanmıştır. Buna bağlı olarak L tabakası x-ışını şiddet oranlan (ly / İLa> lı_(i / 'bu, 'l-/ / 'u) teorik olarak bulunmuştur.Bu değerler tablolar halinde verilmiştir. İkinci aşamada, Zn,Zr,Sn,Nd,Hg elementleri için Lu x-ışını geçiş hızı ihtimaliyetleri alınarak teorik olarak hesaplanmıştır.Lı'in soğurma kıyısından büyük, K soğurma kıyısından küçük olacak şekilde seçilen bir enerji aralığında Krause ile Puri ve arkadaşlarının vermiş olduğu alt tabaka floresans verimler (w,) ve Coster-Kronig geçiş ihtimaliyetleri (fy) ile hesepladığımız La x-ışını geçiş hızı ihtimaliyetleri (Fnx) kullanılarak, L tabakası x-ışını floresans tesir kesiti (n-Lx) teorik olarak hesaplanmıştır. Buna bağlı olarak L tabakası x-ışını şiddet oranları (lu / l_u. İyi / 'üx, 'l-/ ! 'u ) hesaplanmıştır. Bu değerler tablolar halinde verilmiştir. Anahtar Kelimeler:Tesir Kesiti, Şiddet Oranı, Şiddet, Oran. / The Dependence To The Energy Of Intensity Ratios At The Heavy Elements SUMMARY In the first stage of this study, the transition probabilities (Fnx) of La x-ray, for the Yb,Ta,W,Re,Au,Hg,TI,Pb,Bi,Th,U elements have been theoretically calculated by using the emission rates, taken from the J.Scofield's tables of L,, L`, Lm subshells. The L x-ray fluorescence cross-sections (a(_x) have been theoretically calculated by using L(X x-ray transition probabilities (Fn) kp / 'La. 'ly / ka ) nave been theoretically calculated. The results are shown at the tables. In the second stage of this study, the La x-ray transition probabilities (Fnx), for elements of Zn,Zr,Sn,Nd,Hg, have been theoretically calculated by using J.Scofield's L,, l_,,, Lm subshell emission rates.The L x-ray fluorescence cross-sections (cil*) have been theoretically calculated by using La x-ray transition probabilities (Fnx) which was found from Coster-Kronig emission rates (fy) and subshell fluorescence yields (Wj) given by Krouse, Puri and his fellows, at an energy range that is greater than the absorption line of L, and smaller than the absorption line of K. However, L shell x-ray intensity ratios (ly / ll_a, İLp I l_a. 'ly / '.-« ) nave been theoretically calculated. The results are shown at the tables. Keywords: Cross-Section, Intensity Ratios, Intensity, Ratio. 42

Bu çalışmada, 25,.) hesaplanmış ve buradan da L tabakasına ait ortalama floresans verim (wf ), türetilmiştir. Ayrıca, Krause'nin vermiş olduğu etkin alt tabaka floresans verimler (u;) kullanılarak da hesaplanmıştır. Bu iki değer karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Mc Guire'nin vermiş olduğu alt tabaka floresans verimler (w,.) ve Coster-Kronig geçiş ihtimaliyetleri (fij) kullanılarak etkin alt tabaka floresans verimler (ü;) hesaplanmış ve M tabakasına ait ortalama floresans verim (wM) türetilmiştir. Sınırlı sayıda element için hesaplanan wM değerleri, diğer elementler için ise interpolasyon metodu kullanılarak bulunmuştur. ANAHTAR KELİMELER: Floresans verimler. Auger verimleri, X-ışını floresans tesir kesitleri, Ortalama floresans ve Auser verimi In this thesis, average L shell fluorescence yield(wi ), average L shell auger yield^a^) and the total L shell x-ray fluorescence cross section(Q*^) have been calculated theoritically for the elements 255 Z < 101. Average M shell fluorescence yield(wM), average M shell auger yield(aM) and the total M shell x-ray fluorescence cross section(/) have been calculated using the subshell fluorescence yields(w;)and Coster Kronig transition probablities (fij) which are given by Mc Guire. Then, the average M shell fluorescence yield(wM) has been derivated. The values of(wM) have been calculated for the small number of elements and they have been found for the other elements using the interpolation method. KEYWORDS: Fluorescence yields, Auger yields, X Ray Fluorescence Cross Section, Average fluorescence yield and Auger yield 94

ÖZET Bu tezde Ge(Li) ve Si(Li) katıhal dedektörleri kullanılarak K ve L x- ışınları üzerine bazı çalışmalar yapılmıştır. ilk olarak Si(Li) katıhal dedektörü ile 73 < Z < 92 elementler bölgesinde 59.5 keV ve 122 keV- lik enerjilerde L/, La, Lp, L7 ve EL x-ışınlarının floresasns tesir kesitleri ölçülmüştür. Si(Li) katıhal dedektörü ile 73 < Z < 92 elementler bölgesinde K taba kasından L tabakasına boşluk transferi ihtimaliyetleri ölçülmüştür. Ayrıca Ge(Li) katıhal dedektörü ile ağır elementlerde K tabakasından Ln, LItı alt tabakalarına ve M tabakasına ışımalı geçiş ihtimaliyetleri ölçülmüştür. Neticede, ışımalı geçiş ihtimaliyetinin en fazla Lm alt tabakasına ait olduğu görülmüştür. Bulunan değerler diğer araştırmacıların teorik değerleri ile karşılaştırılmıştır. SUMMARY In this thesis, some studies have been carried out on K and L x-rays using Ge(Li) and Si(Li) detector. Firstly, L/, La, Lp, Ly and total L x- rays flourescence cross sections have been measured for elements in the atomic range 73 < Z < 92 for the energy at 59.5 keV and 122 keV with the Si(Li) detector. K to L shell vacancy transfer probabilities have been measured for elements in the atomic region 73 < Z < 92 with Si(Li) dedector. Moreover, the probabilities for radiative transfer of a vacancy from K to Ln, Lin subshell and M shell have been measured in heavy elements with Si(Li) detector. It was found that the probabilities of radiative vacancy transfer was highest on the Lin subshell. The obtained values have been compared with the theoretical values of the other studies. 79

ÖZET Bu çalışmada, enerji dispersiv (dağılımlı) x-ışını floresans (EDXRF) analizinde, numune içerisindeki analit ve matris konsantrasyonları değiştirilerek, şiddetlendirme etkisinin konsantrasyonla değişimi incelenmiştir. Ayrıca numunedeki analit ve matrislerin konsantrasyonları sabit tutulup, matris elementleri değiştirilerek şiddetlendirme etkisinin değişimi araştırılmıştır. Analit olarak La203, matris olarak da Sb, Pr6°ll' Sm2°3' Eu2°3' Gd2°3' Dv2°3' Ho2°3' Tb2°3' Er2°3 ve T1TI2O3 kullanılmıştır. 2 Numuneler, bilinen konsantrasyonlarda 0,066348 g/cm kalınlığında homojen olarak hazırlanmış ve 100 mCi şiddetindeki Am-241 y~`nalka kaynağı ile uyarılmıştır. Numuneden yayımlanan Ka karakteristik x-ışınları Ge(Li) katıhal sayacında sayılmıştır. Sayaçta meydana gelen pulslar ND 66B çok kanallı puis yükseklik analizörünün 2048 kanalında kaydedilmiştir. Sonuçlar üzerinde soğurma, parçacık büyüklüğü ve çalışmanın temelini oluşturan şiddetlendirme etkisine ait düzeltmeler yapılmıştır. Bilinen analit konsantrasyonu ile şiddetlendirme düzeltmesi yapılmadan önceki ve şiddetlendirme düzeltmesi yapıldıktan sonraki analit konsantrasyonları mukayese edilmiştir. SUMMARY In this study, the variation of enhancement effect with concentration has been examined changing the concentrations of analyte and matrix in sample in energy dispersive x-ray fluorescence (EDXRF) analysis. Furthermore the variation of enhancement effect, keeping constant the concentrations of analyte and matrix, changing matrix samples, was investi gated. La2Û3 as an analyte and Sb, Pr6°ll' Sm2°3' Eu2°3' Gd2Û3, Dy203, H02O3, Tb203, E^C^ ve Tm203 as matrixes were used respectively. Samples were prepared at known concentrations and a thickness 2 of 0,066348 g/cm homogeneously and excited by Am-241 y-annular source at an intensity of 100 mCi. Characteristic Ka x-rays which are emitted from the sample were counted by means of Ge (Li) detector. The pulses which are produced in the detector were recorded at 2048 different channels by ND 66B pulse hight analyser. In the results which were found in this study, a correction of absorption, particle size effect and enhancement effect were done. The concentrations of analyte before and after making a correction of enhancement, were compared with a known analyte concentration. 65

ÖZET Bu tezde Si(Li) katxhal dedektörü kullanxlarak K X-, L X- ve M X-xşınlarx üzerine bazx. calxsmalar yapxlmxstxr. İlk olarak, Am-24İ, Ba-133 ve Mn-54 radyoizotop kaynaklarx kullanxlarak dedektör için fotopik ve mutlak verimlilik eğrileri elde edilmiştir. Bu eğriler kullanxlarak Am- 241, Ba-133, Mn-54 ve Cs-137 radyoizotop kaynaklarxndan yayxmlanan 6 0 keV in altxndaki bazx enerjiler için yayxmlanma ihtimaliyetleri ölçülmüştür. Daha sonra 79 s z s 92 elementler bölgesindeki L X- xsxnlarx için 30, 40, 50, 60 ve 80 keV'lik enerjilerde Coster-Kronig(CK) şiddetlendirme faktörleri hesaplanmxstxr. Aynx elementler bölgesinde L X-xşxnlarxnxn diferansiyel tesir kesitleri ölçülmüş ve bu diferansiyel tesir kesitlerinin cos9'ya karşx çizilen grafiklerinden L X- xsxnlarxnxn acxsal dagxlxm katsayxlarx tespit edilmiştir. Neticede L^ ve La X-xşxnlarxnxn anizotropik olduğu, Lp ve Ly X-xşxnlarxnxn ise izotropik olduğu görülmüştür. Elde edilen acxsal dagxlxm katsayxlarxndan faydalanxlarak L X-xsxnlarx için toplam tesir kesitleri ölçülmüş ve bulunan değerler teorik hesaplanan değerlerle karşxlaştxrxlmxştxr.. U ve Th'un L X-xşxnlarx ile 57 s Z £ 69 bölgesindeki elementler için K X-xşxnlarxnxn polar izasyonlarx, karbon saçıcının polarizör olarak kullanxlmasxyla ölçülmüştür. Ayrxca Ka/Kp şiddet oranlarxna polarizasyon etkisi araştxrxlmxştxr. 5,96 keV'lik enerji için 70 < Z s 92 aralxgxnda M X- xsxnlarxnxn ve 40.< z < 57 aralxgxnda L X-xşxnlarxnın tesir kesitleri ölçülmüş ve bulunan değerler teorik ve diğer arastxrmacxlar tarafxndan deneysel olarak bulunan sonuçlarla karşxlaştxrxlmxştxr. Ayrxca M ve L tabakalar xna11 ait ortalama floresans verim değerleri de elde edilerek teorik sonuçlarla karşılaştırmalı olarak verilmiştir. 22 £ Z £ 69 bölgesinde Kp/Ka şiddet oranları ölçülmüş ve elde edilen sonuçlar teorik ve diğer araştırmacıların bulduğu deneysel sonuçlarla karşılaştırılmış tır. Ayrıca 57 < Z s 92 aralığında L//La, L//Lp ve L//LY şiddet oranları ölçülerek teorik sonuçlarla karş-aıigstştırmalı olarak verilmiştir. Ill SUMMARY In this thesis, some studies have been done about on K X-,L X- and M X-rays using Si(Li) detector. Firstly, photopeak and absolute efficiency curves were obtained for the detector using Am-241, Ba-133 and Mn-54 radioisotope sources. Emission probabilities of Am-241, Ba-133, Mn- 54 and Cs-137 radioisotope sources for some energies which are below 60 keV have been measured using these curves. After that Coster-Kronig (CK) enhancement factors at the energies of 30, 40, 50, 60 and 80 keV have been calculated for L X-rays of these elements in the region of 79 < Z £ 92. The differantial cross-sections of L X-rays of these elements have been also measured, the angular distribution coefficients of L X-rays were obtained from the graph of these differantial cross-sections versus cos0. Consequently it have been observed that Li and La X-rays are anisotropic and Lp and Ly x-rays are isotropic. Total cross-sections of L X-rays have been measured from the angular distribution coefficients obtained. The obtained values have been compared with the values calculated theoretically. The polarization of L X-rays of U and Th and K X-rays of the elements at the region 57 s Z s 69 have been measured using carbon scatterer as a polarizer. Furthermore the polarization effect on Ka/Kp intensity ratios have been investigated. The total fluorescence mass absorption coefficients have been measured for M X-rays of 70 < Z < 92 and L X-rays of 40 s Z s 57 for the energy of 5,96 keV. The obtained values have been compared with theoretical and other experimental results. Furthermore, the average values of fluorescence efficiency have been found.IV The intensity ratios of Kp/Ku for 22 £ Z s 69 and Li/L«, Li/Lp and Li/Ly for 57 £ Z < 82 have been measured respectively. The present results were compared with the other theoretical and experimental results. 138

ÖZET Bu çalışmada 55 < Z < 67 elementler bölgesine ait I(Kp)/I(Ka), I(Kp,1)/I(K(X), I(Kp'2)/I(Ka) ve I (Kp ' 2) /I (Kp ' x) şiddet oranları tayin edilmiştir.Bunu yapmak için yukarıda belirtilen elementlerin çeşitli bileşikleri kullanılmak suretiyle beş farklı kalınlıkta numuneler hazırlanmıştır. Numuneleri uyarmak için radyoizotop Co57 halka kaynağının 122 keV lik gama ışınları kullanılmıştır.Uyarmalar sonucunda elde edilen Ka ve Kg fotonlarının sayılmasında rezolüsyonu 5,9 keV de 190 eV olan Ge(Li) sayacı ve ND 66 B çok kanallı puis yükseklik analizörü kullanılmıştır.Bulunan veriler üzerinde sayaç verimi, özsoğurma ve parçacık büyüklüğüne ait düzeltmeler yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar, diğer araştırmacılar tarafından bulunan deneysel değerlerle hata sınırları içerisinde tam bir uyum göstermektedir. Sonuç olarak, elde edilen değerlerin Scofield'in 1974 yılında Hartree-Fock teorisine göre hesaplamış olduğu değerlerle uyum içerisinde olduğu görülmüştür. II SUMMARY In this study, I(Kp)/I(Ka), I (Kp. x) /I (Ka), I (Kp' 2) /I

53 - ÖZET Bu çalışmada, günümüzde büyük uygulama sahası bulan ve y ışınlarının geri tepmesiz olarak yayımlanması esasına dayanan Mössbauer olayı ile bazı uygulamaları anlatılmıştır. Bazı araş tırmacıların yapmış oldukları araştırmalar mukayeseli bir şekil de incelenmiştir. Çekirdeğin, etrafını çevreleyen yüklerle elektrostatik olarak etkileşme yapması, bu yük yoğunluğunun değişmesinin çe kirdekte bir miktar enerji kaymasına neden olması araştırılmış tır. 57 Sonuçta, örnek olarak alman Fe ile zenginleştirilmiş numuneler değişik sıcaklıklarda ısıtıldıklarında demirin değer lik durumunun değiştiği, bu değişmenin de çekirdek ener j isinde ki değişmeden ileri geldiği elde edilen Mössbauer spektrumların- daki kaymadan yararlanılarak tespit edildiği gözlenmiştir. İzo mer veya kimyasal kayma olarak bilinen bu kaymanın Mössbauer spektrumlarının incelenmesinde çok yararlı bir etken olduğu tes pit edilmiştir. - 54 - SUMMARY In this Research, Mössbauer effect, which depends on the Y rays emission without recoil energy loss and.has a great appli cation area, and its some applications have told. Experiments made by some researchers have determined comparatively. The electrostatic interaction of nucleus with the charge surroundings, and that the change of charge density caused the energy shift at nucleus have been studied. As a Result, it was observed that the valance state of xron changed when it was heated in varies temperatures, and this change occured because of energy of nucleus' change by being used the shifts in Mössbauer spectra. It was determined that this shift, known as isomer or chemical shift, was an useful tool in the in vestigation of Mössbauer spectra. 59

Lead monocrystals used in this research were in 99,9 % purityand were provided from ~inkur (Kayseri) Company,melted and grown by the modified Bridgman HethodThey were under 10 -2 torr pressure, and oriented by the chemical etching method.The monocrystals which their orientations ore known were pulledunuer various Loadings by a tensile machine supplied fromAB Lorentzen v:ettre Company, and their deformations forms werestudicJ 27