Search

Makale, 1826-1827 tarihli ve 23361 numaralı tütün gümrüğü defterine dayanarak hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti, Asakir-i Mansure Ordusu’na yeni gelir kaynakları bulmak amacına dönük olarak 1826’da, gümrükler de dahil olmak üzere ülke genelinde alınıp satılan tütünün vergi oranlarına yüzde yüz zam yapma kararı almıştı. Bu gelişmeye bağlı olarak yeni vergilendirmeden dolayı elde edilen fazlanın tespiti bağlamında Trabzon ve Akçaabat’taki tütünün tespit edilerek vergilendirilmesi üzerinden yapılan işlemlerin kayda alınması, bu defterin hazırlanma sebebidir. Trabzon’da 1690’lı yıllarda genişlemeye başlayan tütün ekimi, aynı yüzyılın sonlarına doğru bölgede etkin bir ticaret alanı oluşturan Rumeli menşeli tütün ticaretinin piyasasını almaya başlamıştır. 1830’lara gelindiğinde ise Samsun’da Bafra, Trabzon’da ise Akçaabat ülkenin önemli tütün üretim sahalarına dönüşmüştür. Bu münasebetle Trabzon’da, 1826-1827’de alımsatıma konu olan tütün bütünüyle Trabzon üretimi tütün olup, çok büyük oranda Akçaabat Tütünü adını taşımaktaydı. On bir aylık süreçte yaklaşık olarak 278 ton tütünün pazara sürülmesi söz konusu olmuştur. Hem Akçaabat hem de Trabzon’da tütün için gümrük teşkilâtı tesis edilmiş olması, tütünün bu iki liman üzerinden ihracatını sağlamıştır. Trabzon’da üretilen tütün doğuda Rize ve Artvin’e, batıda Vona’ya, (Perşembe/Ordu) güneyde de Tamzara (Şebinkarahisar/Giresun), Tokat ve Konya’ya kadar tüccarlar tarafından satın alınarak götürülmekle beraber, tütün ticaretinde Trabzon menşeli olanlar yanında Rize ve Gümüşhane menşeli tüccarların etkinlikleri söz konusuydu., The article is based on the Tobacco Customs Register Numbered 23361 in the years of 1826-1827. The Ottoman State decided to increase the tax rates of tobacco bought and sold across the country, including customs, in order to find new sources of income for the Asakir-i Mansure Army in 1826. Accordingly, the calculation of the surplus obtained from the new taxation, and the determination of the tobacco in Trabzon and Akçaabat and the recording of the transactions made by taxation were the reasons for the preparation of this register book. Cultivation of tobacco began to expand in Trabzon in the 1690s, and towards the end of the same century, it began to take the market of the Rumeli (Balcans)-based tobacco trade, which was an active trading area in the region. Bafra in Samsun and Akçaabat in Trabzon became important tobacco production areas of the empire in the 1830s. The tobacco traded in Trabzon in 1826-1827 was entirely Trabzonproduced tobacco, and was largely called Akçaabat Tobacco. During an elevenmonth period, approximately 278 tons of tobacco was put on the market. The establishment of a customs organization for tobacco in both Akçaabat and Trabzon enabled the export of tobacco through these two ports. Even though along with the Trabzon origined traders, those of Rize and Gümüşhane were also active in the Tobacco trade, the tobacco produced in Trabzon was purchased by the merchants across the country. The demand strip ranges from Rize and Artvin to Vona (Perşembe/Ordu) in the black sea region, and in the south to Tamzara (Şebinkarahisar/Giresun), Tokat and Konya.

Trabzon Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin önemli vilayetleri arasında yer almıştır. Doğal limanları, zengin yeraltı ve yer üstü kaynakları ile önemli bir konumda bulunmaktadır. Ayrıca, İran transit ticareti güzergâhında yer alması uluslararası bağlamda önemini daha da arttırmıştır. Karadeniz'in uluslararası ticarete açılması ve ecnebi vapur kumpanyalarının Trabzon Vilayeti limanlarına düzenli seferler yapmaya başlamasıyla birlikte vilayetteki hareketlilik artmıştır. Ticaret amacıyla vilayete gelen ecnebilerin sayısındaki yükseliş Trabzon'da yabancı ülkelerin siyasi temsilciliklerinin açılmasıyla daha da pekişmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısının başlarında gerçekleşen Kırım Savaşı (1853-1856) esnasında ve sonrasında Trabzon Vilayeti'ndeki hareketlilik daha da artmıştır. Bu tarihten sonra Trabzon Vilayeti limanlarına sefer yapan vapur kumpanyalarının sayısında da düzenli bir artış yaşandığı gözlemlenmektedir. Avrupa'dan gelen ticari emtianın Trabzon Vilayeti limanlarına gelerek buradan karayolu vasıtasıyla İran'a nakliyesi bölgenin gelişmesine ve değişmesine yol açmıştır. Ayrıca Avrupa'nın ihtiyaç duyduğu hammadde kaynaklarının Trabzon Vilayeti'nden ve daha iç kısımlarda kalan yerleşim bölgelerinden karşılanması ecnebi şirketlerinin vilayet dâhilinde faaliyette bulunmalarına imkân sağlamıştır. Trabzon Vilayeti'nde artan ticari hareketlilik, bir takım gereksinimleri de beraberinde getirmiştir. İran ile yapılan ticarette mevcut karayollarının iyileştirilmesi ve yeni yolların yapılması kaçınılmaz olmuştur. Ayrıca, doğal limanların haricinde yeni limanların inşa edilmesi, Trabzon Vilayeti limanlarına gelen buharlıların daha rahat bir şekilde kıyıya yaklaşmalarına olanak sağlaması açısından elzem görülmüştür. Bu nedenle, Trabzon Vilayeti'nde gerçekleştirilmesi planlanan pek çok projede Avrupa'nın teknik bilgisinden Trabzon Vilayeti'ne gelen ecnebi mühendisler ve teknik elemanlar vasıtasıyla yararlanılmıştır. Trabzon Vilayeti'nde ayrıca, misyonerlik, eğitim, sağlık, taşımacılık gibi pek çok alanda, farklı meslek gruplarına mensup yabancı ülke vatandaşları varlık göstermiştir. Trabzon Vilayeti'nde Ecnebiler (1853-1908) adlı çalışmamızda, Trabzon Vilayeti'ne gelen ecnebilerin kimler oldukları, vilayette bulunma nedenleri ve bölgedeki faaliyetleri ele alınmıştır. Trebizond Province was one of the most important provinces of the Ottoman Empire. It has an important location with its natural harbors, rich underground and ground sources. Moreover, the fact that it was located on Persian transit trade route raised its importance much more. The mobility in the province increased with the opening of Black Sea to the international trade and regular expeditions of the foreigner steamer companies to the Trebizond Province. The increase in the number of foreigners who came to the province in the aim of trade became strong with the opening of political agents of foreign countries in Trebizond. The mobility in the Trebizond Province increased much more during the Crimean War (1853-1856), which took place in the beginning of the second half of 19th century, and postwar period. It was observed that the number of steamer companies which cruised to Trebizond harbor increased regulary from the that date. The commercial goods coming from Europe came to the Trebizond ports and transported to Persia via the highway, which led to development and change of the region. In addition, the fact that the Europe needed the raw materials sources took place in Trebizond Province and inlands gave chance foreigner companies to carry out trade activities in the province. The trade mobility incresing in the province brought with a number of necessities. Improving the existing highways and making new ones was inevitable because of the trade with Persia. Moreover, the construction of new ports except the natural harbors was essential in terms of enabling the steamers coming to the ports of Trebizond Province to approach the shore more comfortably. For this reason, in many projects planned to be carried out in Trebizond Province, the technical knowledge of Europe was utilized by the engineers and technical staff who came to Trebizond Province. In the province of Trebizond, foreign citizens of different occupational groups were found in many areas such as missionary, education, health and transportation.This study, `Foreigners in Trabzon Province (1853-1908)`, discusses who foreigners coming to the province are, their reasons for being in the province and their activities in the region. 358

Bu çalışmada, 1858 Numaralı Trabzon Şer῾iyye Sicili'nin transkripsiyon ve değerlendirilmesiyapılarak genelde Osmanlı Tarihi ve özelde Trabzon Tarihi çalışmalarına katkı sağlamakamaçlanmıştır. Çalışmanın ana konusunu meydana getiren sicil defteri H. 1102-1104/ M. 1691-1693 yılları arasındaki kayıtlardan oluşmaktadır. Bu kayıtlar sosyal, ekonomik, kültürel, iktisadi vehukuki açılardan bilgiler vermektedir.`1858 Numaralı Trabzon Şer῾iyye Sicili'nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (H. 1102-1104/ M. 1691-1693)` adlı bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tezin amacı veyöntemi kısaca belirtilmiştir. Daha sonra Trabzon Tarihi ve defterin kayıt altına alındığı yıllardakiOsmanlı Tarihi hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Trabzon Şer῾iyye Sicili kullanılarakyapılan çalışmaların detaylı bir listesi bulunmaktadır. Bu kısımda Trabzon kadı sicillerikullanılarak yazılan kitap, makale ve doktora tezlerinin isimleri ile yüksek lisans tez çalışmalarıbelirtilmiştir. İkinci bölüm ise üç ana başlıktan oluşmaktadır. Öncelikle sicilin genel özelliklerihakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra defter içerisinde bulunan kayıtlar konularına göre tasnifedilmiş ve tek tek değerlendirilmiştir. Son olarak defter içerisindeki idari taksimat, mesleklerinanalizi, kayıtlarda geçen önemli kişilerin isimleri ve şehirde bulunan önemli yapılar tek tekbelirtilmiştir. Çalışmanın ekler kısmında ise 1858 numaralı Trabzon Şer῾iyye Sicili'nintranskripsiyon edilmiş kısmı bulunmaktadır.Anahtar Kelimeler: Şer῾iyye Sicili, Trabzon, Kadı In this study, it is aimed to contribute to the studies of Ottoman History in general andTrabzon History in particular by transcription and evaluation of the Shari'a Registry of TrabzonNumbered 1858. The main subject of the study consists of the records between H. 1102-1104/ M.1691-1693. These records provide imformation on social, economic, cultural, economic and legalaspects.This study, titled as `Transcription and Evaluation of Shari'a Registry of Trabzon Numbered1858 (H. 1102-1104/M. 1691-1693)` consists of two parts. The aim and method of the thesis arebriefly mentioned in the introduction. Later, a brief information is presented on Trabzon and theOttoman History in the years when the registry book was recorded. In the first part, a detailed listof the studies which also used Shari'a Registry of Trabzon is given. In this section, the names ofthe books, articles and doctoral and master's thesis studies that are written by using Trabzon Kadiregisters are stated. The second section consists of three main topics. Firstly, the generalcharacteristics of the registry are given. Then the records in the registry book are classifiedaccording to their subjects and evaluated particularly. Finally, the administrative partition in theregistry book, the analysis of occupations, the names of the important persons in the records, andthe important structures in the cities are indicated specifically. In the annexes of the study, atranscribed text of the Shari'a Registry of Trabzon Numbered 1858 is presented.Keywords: Shari'a Registry, Trabzon, Kadi 291

Bu çalışmada Trabzon Eyâleti'ne ait H.1244-1247 / M.1828-1831 tarihli ve 1960/146 No'lu Trabzon Şer῾ȋyye Sicili'nin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi yapılmıştır. Çalışmada evvela Kadılık müessesesi, Şer'îyye Mahkemeleri ve sicilleri hakkında bilgi verilmiş, daha sonra da bu sicil defteri içindeki sicil belgeleri özetlenip, konularına göre bunların tasnifi ve genel değerlendirilmesi yapılmıştır. Son olarak da Transkripsiyon metnine yer verilmiştir.Üzerinde inceleme yaptığımız 1960/146 Numaralı Trabzon Şer῾ȋyye Sicili, Osmanlı Devleti'nin bir taşra idâre bölgesi olan Trabzon'un 19. yüzyılın ikinci çeyreğindeki adli, idarȋ, siyâsȋ, askerȋ, sosyal ve iktisâdȋ durumunun tesbiti açısından önemli bir kaynaktır. Bu sicil defterindeki idarȋ, askerȋ, iktisadȋ, sosyal, adlȋ konuları içeren belgeler sayesinde, bölgede cereyan eden siyasȋ olaylar, bölgedeki kaza, nahiye, köy, mahalle isimleri, yaşayan halkın gündelik hayatı, devlet görevlileri ve nikâh akidleri, kölelerin durumları, adlȋ vak῾âlar, tereke kayıtları, yiyecek, giyecek fiyatları, zirâȋ ürünlerin ihracının yasaklanması, devletin altın ve parada sabit fiyat uygulamaları, dış ülke tüccarlarının aldıkları ticârȋ imtiyazlar ve bunları temsil eden konsolosların durumları, çeşitli devlet vergilerinin toplanması, devlet me'mûrlarından görevini kötüye kullanan veya görevini ihmal edenlerin durumları ve halkla ilişkileri, camii, mescit ve menzilhânelerin durumları ve işleyişleri, Katolik Ermeni ve Ortodoks Rum din adamlarının sorunları, Asakîr-i Mansûre-i Muhammediye ordusunun masraflarının karşılanması, bölgede savaşan askerlerin kullandıkları silâh ve cephânelerin sayısal dökümü, savaş masraflarının karşılanması için toplanacak vergiler gibi konularda tespitler yapılmaya çalışılmıştır.Sicil defterinin hazırlandığı dönem, Sultan II. Mahmud'un saltanat dönemindeki,1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması'na rastlamaktadır. Bunun yanında bu dönemde Cezayir'in 1830'da Fransızlar tarafından işgali ve 1831'de Mısır Vâlisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın İsyanı başlamıştır. In our work, the transcription and evaluation of the Trabzon Shar'iyyah Record, belonging to the Trabzon State, dated H.1244-1247 / M.1828-1831 and numbered 1960/146 were made. At the beginning of the study, some information was given about the institution of Kadi, the Shar'iyyah Courts and their registers, then the registry documents in this registry were summarized and classified and generalized according to the topics. The text of the transcription was also included.The Trabzon Shar'iyyah Record numbered 1960/146 that we examined is an important source for the determination of Trabzon's provincial administrative district of the Ottoman State in the second quarter of the 19th century in terms of judicial, administrative, political, military, social and economic status. By means of the documents containing the administrative, military, economic, social juducial, political events taking place in the region some determinations were made such as district accidents, towns, villages, neighborhood names, the daily lives of the people live there, the state officials, the marriage contracts, the situation of the slaves, judicial cases, tereke records, food and clothes prices. prohibition of export of agricultural products, the state's gold and fixed price practices on the money, the commercial concessions received by foreign merchants and the status of consuls representing them, the collection of various state taxes, the cases of those who abuse their duty or who neglect their duty from civil servants, the conditions and operations of the mosques, the masjids and menzilhs, the problems of Catholic Armenian and Orthodox Greek clergy, Payments of the expenses of the Asakîr-i Mansûr-i Muhammadiye army, the numerical breakdown of arms and ammunition used by soldiers fighting in the region, taxes to be collected to cover war costs.During the reign of Sultan Mahmud in 1828-1829 the Ottoman-Russian War and the Edirne Treaty were encountered. During this period, the occupation of Algeria by the French in 1830 and the anniversary of the Egyptian Mehmet Ali Pasha in 1831, Rebellion begins. 541

Bu tez çalışmasının amacı 1931 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicili'nin özet transkripsiyon ve analizi ile yapılacak olan Osmanlı ve Trabzon konulu araştırmalara katkı sağlamaktır. Osmanlı Devletini araştırmada birinci dereceden kaynaklar olması kayda alındıkları dönem hakkında genelde Osmanlı, özelde ise Trabzon hakkında güvenilir ve somut bilgiler sunmaları şeriyye sicillerini araştırmacılar için vazgeçilmez kılmaktadır. Bu yönüyle bu çalışma dönemin tarihi panoromasını çıkarmada mevcut çalışmalara çok büyük katkılar sağlayacaktır. Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sicilde adı geçen yerlerin dökümü, önemli şahıslar ve görevleri kayıt numaraları ile belirtilmiştir. Konular türlerine göre başlıklar altında toplanarak istatistikleri çıkarılmış, içeriklerine dair kısa tahliller yapılarak önemli görülen kısımlar belirtilmiştir. İkinci bölümde ise sicilde yer alan kayıtlar konularına göre tasnif edilerek tablolar eşliğinde yorumlanmıştır. Çalışmanın sonunda sicilin özet transkripsiyonu varak ve kayıt numarası belirtilerek konu başlıkları ile verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Şer'iyye Sicili, Kadı, Trabzon The aim of this dissertation is to make consecutive transcription and analyse of Trabzon Court Record No 1931. The additional aim is to contribute future works on Trabzon and the Ottomans. Courts Records are essential sources for researchers because they bear first hand safe information about Ottomans and Trabzon. Court Records also bear basic data about the era they have written. In this aspect, this work will contribute to existing studies to unearth the era's historical developments. The work, consists of two chapters. The first chapter focus on the explanation and analyse of places, persons and court officers explained in the studied Court Record. The subjects have been divided into sub-divisions and statistical data and analyse are collected by this method. In the second chapter, the subjects of the Court Record have been classified in accordance with their fields and they have been commented. Consecutive transcription, file number and headings of the Record were also added to the conclusion chapter. Keywords: Court Records, Kadi, Trabzon. 382

Tanzimat'ın Trabzon'da uygulanış yıllarını ele alan bu tez, reformların uygulanışı üzerinden merkez elitleri, yerel eşraf ve sıradan insanların arasında yaşanan pazarlık, çatışma ve uzlaşmaları ele almayı amaçlıyor. Bu çalışma, Trabzon Eyaleti'nde uygulanmaya çalışılan reformların yerelden gelen tepki ve direnişlere göre 1841'den 1860lara kadar nasıl şekillendiğini göstermeye çalışıyor. Bu çalışmanın odak noktaları, 1841 ve 1847'de uygulanmaya çalışılan Tanzimat Reformları'nın yerel eşraf ve sıradan insanlar için ne anlama geldiği ve nasıl algılandığı ve reform-ların bölgedeki etkilerine dayanarak güç ilişkilerine nasıl etki ettiğidir. Bu çalışma ayrıca Tanzimat Reformları'nın eyaletin köylülerine ne tür yeni talepler getirdiğini ve bu sıradan insanların ve yeni düzenden memnun olmayan yerel elitlerin reformlara karşı nasıl savunma yolları izledikleri hakkında geniş bir resim çizmeye çalışmaktadır. Bu tezde kullanılan birincil kaynaklarının çoğunu Başbakanlık Osmanlı Arşivleri belgeleri oluştururken, bunun yanında, yabancı elçilerin raporlarına, gezginlerin notlarına da başvurulmuştur. This thesis, on the application of the Tanzimat in the province of Trabzon, investigates the negotiations, conflicts, and compromises between central elites, local notables, and ordinary people. It shows how reforms were implemented in two phases in 1841 and 1847 and how they unfold-ed following resistance from notables and villagers from 1841 to 1860. The work focuses on what Tanzimat Reforms meant for local elites and ordinary people, and how they influenced power relations in the region. This thesis also shows kinds of burdens imposed on villagers with Tanzimat and how these commoners and dissatisfied local elites defended themselves against the reforms. While most of the primary sources used in this thesis are documents of the Ottoman Archives, reports of consuls and the notes of voyagers are also used. 113

Çalışma, Osmanlı Anadolusu'nun önemli şehirlerinden Trabzon'u merkeze alan ve XVII. yüzyılın ilk yarısında bu şehirde yaşamlarını sürdürmüş olan kadınların toplumsal, ekonomik, siyasi ve ahlaki konumlarını ortaya koymayı amaç edinen bir inceleme niteliğindedir. Söz konusu nitelikte bir araştırma yapmaya yönelmemizin en önemli nedenlerinden birisi emekleme döneminde olan sosyal tarih incelemelerinin içerisinde kadınlara ilişkin tarih araştırmalarının henüz beklenen seviyeye ulaşmamış olması ve bu konu üzerine yapılacak çalışmaların Osmanlı tarihi ile ilgili bilinenlere de büyük katkılar sağlayacağının düşünülmesidir. Bu tez çalışması dört ana bölümden oluşturulmuştur. Osmanlı kadınını daha iyi anlayabilmek ve kadınların toplumsal, ekonomik ve ahlaki açılardan nasıl ve ne şekilde konumlandırıldıklarını anlamlandırabilmek adına İslam hukuku, fetvalar, kanunnameler ve şer'iyye sicillerindeki kadınlık algısının tartışıldığı birinci bölümde, Avrupalı kadınların da din ve toplum tarafından kendilerine biçilen değer ve konumları incelenmiş ve bu açıdan doğu ve batı arasındaki kadın imajları anlaşılmaya çalışılmıştır. Tezin ikinci bölümünde şer'iyye sicillerinden elde edilen veriler doğrultusunda kadınların evlilik ve boşanma ilişkilerinde var olan hukuki kimlikleri tartışılmıştır. Ailenin kurulması ya da sona erdirilmesinde hukukun kadınlara ne oranda söz hakkı tanıdığı ve kurulan ilişkilerde kadınların hakkını ne derece koruduğu hususu ele alınmıştır. Üçüncü bölümde kadınların toplum içerisinde şehirli-köylü, Müslüman-gayrimüslim, hür-köle şeklinde bir takım ayrı kimliklerle var olabildikleri ancak hukuki uygulamalarla zaman zaman aynılaştıkları tartışılmış, bu kadınların mülkiyete erişim halleri dolayısıyla ekonomik varlıkları ve bunları ne şekilde tasarruf ettikleri de yine bu bölümde incelenmiştir. Dördüncü ve son bölümde kadınların, mahalle ve mahalleli olgusu etrafında şekillenen dolayısıyla bu olgular etrafında kabul gören ahlaki yasalarla nasıl çevrelendikleri ortaya koyulmaya çalışılmış, hukuki ve toplumsal bir varlığa sahip olmaları hasebiyle hem suçlayan hem de suçlanan konumda yer alabildikleri durumlar örneklendirilmiştir. Tezin ana kaynaklarını XVII. yüzyılın ilk yarısına ait Trabzon Şer'iyye sicilleri oluşturmuş, bu arşiv kaynaklarının yanı sıra kanunname ve fetva koleksiyonları da kullanılmıştır. İkincil literatürü ise daha çok Osmanlı toplum ve yaşamı hakkında yapılan araştırma eserler ile yine farklı coğrafyalar temelinde Osmanlı kadını hakkında yapılan eserler oluşturmuştur. This study qualifies as an examination centered on Trabzon, an important city of the Ottoman Anatolia, and aimed at revealing the societal, economical, political and moral status of the women who have lived in this city in the first half of the XVIIth century. One of the main reasons for us to engage in a study of such quality is the fact that historical researches involving the women, which are in their infancy period, have not reached the expected level yet among the social history examinations, and that the studies to be conducted on this subject would greatly contribute to what is known about the Ottoman history.The present thesis study is comprised of four chapters. In the first chapter, in which the perception of women is discussed in Islamic law, fatwas, statutory decrees and sharia registers in order to understand Ottoman women in a better way, and to see how and in which way women are positioned in social, economic and moral terms, we examined the values and positions that are conferred to the European women by religion and society, and we endeavoured to understand the differences between the images of women in the east and west. In the second chapter of the thesis, we discussed the legal identities of women in terms of marriage and divorce procedures in the direction of the data obtained from sharia registers. We examined how much law recognizes women in terms of establishment or termination of a family, and how much the rights of women are protected in such procedures. In the third chapter, we discussed that the women may exist in the society with various identities, such as city-dweller/villager, Muslim/non-Muslim, free/slave; but, that they were sometimes put in the same equation in legal terms, and in this chapter, we also examined the economic assets of women in connection with their right to acquire real properties, and how they exercised such rights. In the fourth and final chapter, we endeavoured to reveal how women were surrounded by moral laws that were shaped within the framework of the concepts of neighbourhood and neighbourhood residents, and thus, that were recognized within the framework of such concepts, and we gave examples, in which they were considered as either accuser or accused since they were regarded as legal and social entities. Main references of the thesis are comprised of Trabzon Sharia registers from the first half of XVII century, and we also used the collections of statutory decrees and fatwas, as well as archive references. Secondary literature is mostly comprised of the research works that are prepared in relation with the Ottoman society and their life style, and works that are prepared in relation with the Ottoman women on the basis of various geographical locations. 285

Yüksek Lisans Tezi olarak yapılan bu tezin amacı, 1922/ 108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin transkripsiyonunun yapılarak bu sicilin tafsilatlı bir değerlendirmesinin sunulmasıdır. Transkripsiyonu yapılan sicil H. 1169-1170/ M. 1756-1757 yıllarına tekabül etmektedir. Sicil transkribe edilirken, kelimelerin tamamına yakını okunmaya ve okuma hataları en aza indirgenmeye çalışılmıştır. Ancak buna rağmen okumakta zorluk çekilen, kişi lakap ve isimleri, özellikle de gayrimüslim isimleri mevcuttur. Ayrıca bugün kullanılmayan yer isimleri de transkripsiyon içerisinde zorlanılan kısımlardandır. `1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi` isimli tez çalışması toplamda üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümden önce tezin girişinde, sicilin kaydedildiği dönem olan XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti ve Trabzon Eyaleti hakkında kısa bilgiler verilmiş ve sicilin transkripsiyonunda kullanılan yöntemlerden bahsedilmiştir. Birinci Bölümde, konunun daha iyi anlaşılması için, Osmanlı Devleti'nde Kadı ve görevleri, Şer'iyye Mahkemesi, Şer'iyye Sicil Defterleri ve içerdiği belge çeşitleri, Şer'iyye Sicilinin tanımı ve önemi, Trabzon Şer'iyye Sicilleri ile ilgili genel bilgiler verilmiştir. Takip eden bölümde, 1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilindeki kayıtların konularına göre tasnifi ve bunların açıklaması yapılmıştır. Çalışmanın Üçüncü Bölümünde ise Şer'iyye Sicilinin tam transkripsiyon metni yer almaktadır ve bu bölümü sırasıyla Sonuçlar, Kaynaklar ve Ekler takip etmektedir. Bu tez çalışmasında mikro düzeyde Trabzon'un, makro düzeyde de Osmanlı Devleti'nin ekonomik, sosyal, hukuki, idari ve askeri tarih çalışmalarına katkı sağlamak hedeflenmiştir. Transkripsiyonu yapılan bu sicil tek başına dönemi aydınlatmak için yeterli olmamakla birlikte o dönemin diğer kaynaklarıyla bütüncül bir yaklaşım ile tarih çalışmaları için faydalı olacağı düşünülmektedir. The purpose of this thesis performed as a master degree thesis is to make transcription of the Trabzon Shari'a Court Register with 1922/108 number and to present its' detaily evaluation. The transcripted Sicil corresponds to H. 1169-1170/ M. 1756-1757 years. While performing of the transcription great efforts were spent in order to read all of words and to minimize reading errors. Eventhough, there exists difficulties in readings of name and nicknames of people especially non-muslim people. In addition to this, some place names which are unused today were read hardly.This thesis named as `1922/108 Numaralı Trabzon Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi` was constituted from three main sections. In the intruducion part which take place before the first section, short informations were given about the Ottoman Empire and the Trabzon Province in the Empire for the Period of XVIII th century (in which the court registers were written) and the methodology used in the transcription of the sicil were mentioned. In the First part of the thesis, Kadı and its duties, Shari'a Court, Shari'a Court Register and document types inthese registers, definition of Shari'a Courts, importance of Shari'a Court and general information about Trabzon Shari'a Court were given. In the following section, classifications and explanation of the Records in Trabzon Shari'a Courts were done. In the third part of the study, whole transcription of the Shari'a Court took place. The third section was followed by Conclusion, References and Attachments Sections respectively. In this thesis study, making contribution of historical studies of Trabzon at micro level and of Ottoman Empire at macro level about economic, social, judicial, administrative and military was aimed. The Shari'a register transcripted in this thesis of course not enough to illuminate the historical period. However, it is mentioned that it contributes to illumination of the period with other literature. 264

Osmanlı hukukunun yansıdığı en önemli kaynak şer'iyye sicilleri, kadı sicilleri veya mahkeme defterleri adı ile bilinen defterlerdir. Bu defterler, içerdikleri kayıtlar sayesinde Osmanlı devlet ve millet sisteminin ne şekilde işlemekte olduğunu gösteren çok önemli kaynaklar arasındadır. Yine bu kaynaklar, Osmanlı taşrasının sosyal ve iktisadî yapısını gösteren en önemli kaynaklardandır. Çalışmamıza konu olan 1899 numaralı kadı (şer'iyye) sicilinde yer alan kayıtlar neredeyse bütünüyle Trabzon üzerinden doğu sınırlarında İran ile savaşmakta olan Osmanlı ordusunun ikmal ve iaşesine ait 1733-1737 tarihli kayıtlardan oluşmaktadır. Bu kayıtlardan Osmanlı ordusunun ikmal ve iaşesinin hangi şartlarda gerçekleşmiş olduğu çıkartılabilmektedir. Bu defterdeki kayıtlar asker ve erzak temini, askerlerin geçtiği güzergâhlar, yol tamirleri, savaşın finansmanı, erzak ve mühimmat türleri gibi pek çok konuya dair bilgi sağlamaktadır. 1723-1746 Osmanlı-İran savaşlarının aralıksız devam ettiği dönemdir. Bu sebeple cepheye asker, erzak ve mühimmatın eksiksiz sağlanması savaşın seyri açısından hayati önem taşıyordu. Bunun için de devlet ordunun ikmal ve iaşesini eksiksiz ve zamanında gerekli yerlere ulaştırılması için bazı tecrübeli bürokratlar görevlendirilmiştir. Bu görevliler her türlü ne kadar zahire satın alınacağı, hangi mahzenlerde saklanacağı, kimin gemisine ne miktar yükleneceği ve ulaşım araçlarının temini gibi birçok şeyden sorumludurlar. Devlet, cephede savaşmakta olan ordunun ikmal ve iaşenin sağlanmasında hiçbir masraftan kaçınmamıştır. Bu çalışma, esasında iki amaç üzerine kurulmuştur. İlki Osmanlı devlet sisteminin organizasyon tecrübesini, ordunun ikmal ve iaşesindeki mükemmelliğini vurgulamak, ikincisi ise Trabzon'un, yani bir Osmanlı taşra yerleşiminin, Osmanlı-İran savaşlarına olan desteğini, ikmal ve iaşe açısından göstermektir., The most important source, reflecting the Ottoman law, is the records known by the names of the sharia court records, kadı records or court registries. These books, owing to the records they contain are among the most important sources in terms of showing how the Ottoman government and nation system was operating. Also these sources are among the most important ones, displaying the social and economic structure of the Ottoman provincial settlements. The records in the 1899 numbered Sharia court, which are the subject of our work, consist almost entirely of the records of 1733-1737, about supplies and subsidies from Trabzon, sent to the Ottoman army waging a war with Iran on the eastern borders. From these records, it is possible to understand, under which conditions the supply and subsidy of the Ottoman army took place. The records in this book give us information on many topics such as military and food supply, troop routes, road repairs, financing of the war, supplies and ammunition types. The years of 1723-1746 were a period in which the Ottoman-Iranian wars continued unabated. That is why, the complete supply of soldiers, supplies and ammunition to the front was vital for the course of the war. To do this, some very experienced bureaucrats were taken into service to deliver the army's supplies and subsistence in time and in full to the required places. These officers were responsible for many things, such as how much cereal will be bought, in which stores they will be kept, what amount will be loaded on whose ship and providing the means of transport. The empire spared no expense in the supply and subsistence of the army that was fighting on the front. This work was originally based on two goals: The first of these is to emphasize the organizational experience of the Ottoman state system, the perfection of the supply and subsistence of the army, and the second is to show the support of Trabzon, an Ottoman provincial settlement for the Ottoman-Iranian wars, in terms of supply and subsistence.

Geçmiş uygarlıkların neredeyse tümünde ve İslam topluluklarında kölelik sistemi uygulanmıştır. Bu minvalde kölelik sistemi 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar İslam Hukuku ile ilintili olarak Osmanlı imparatorluğunda da kendine yer bulmuştur. Şer'iyye sicilleri kölelik sistemi ve kölelerin Osmanlı toplum hayatındaki yerine dair epeyce zengin malzeme ihtiva etmektedir. Bu tezde şeri'yye sicillerine bağlı olarak XVII. yüzyılın ilk yarısında Trabzon Eyaletinde köleler çalışılmıştır. Bu tezde 1826/1827/1828/1829/1830 numaralı Trabzon Şeriyye sicilleri ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu siciller Hicri 1038-1054 ve miladi 1628-1644 yılları arasındaki kayıtları ihtiva etmektedir. Tez üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde köleliğin tarihi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde 17. Yüzyılın ilk yarısında Trabzon'da köleliğin durumu üzerinde durulmuştur. Son bölümde ise kölelikle ilgili kayıtlar değişik başlıklar altında gruplandırılarak belirtilen yıllar içinde kölelerin toplum hayatındaki yerine ışık tutulmaya çalışılmıştır. The slavery system had taken place almost in all past civilizations and in the Islamic communities. The slavery system was also used in the Ottoman Empire until the nineteenth century in accordance with the Islamic Law. Sharia court records have quite rich material about the slavery system and the situation of slaves in Ottoman society. In this thesis the records which involve with different aspects of slavery were studied concerning the province of Trabzon in the first half of the 17th century. In this study Trabzon Court Records Şeriyye Sicilleri numbered 1826/1827/1828/1829/1830 were used as the main source. The records consist of the registers between H. 1038- 1054/ AD1628-1644. The thesis consists of three parts in the first section the historical background of the slavery system was investigated. In the second part the slavery system in the first part of the 17th century in Trabzon city was researched. In the final part the records which involve with the every aspects of slavery life in Trabzon were grouped under different headings in order to throw lights into the place of slavery in the city of Trabzon in the given dates. 139

Anadolu'nun İslamlaşma ve Türkleşmesi sonrasında gerçekleşen fetihten sonra Trabzon'da devlet tarafından başlatılan İslamlaşma süreci yaklaşık yüz yıl sürmüştür. Trabzon bu yönüyle araştırmacıların dikkatini çekmiş, üzerinde en çok durulan konu İslamlaşma süreci olmuştur. Bu noktada tez farklı bir bakış açısıyla XVII. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon şehrinin sosyal ve ekonomik hayatına şer'iye sicilleri penceresinden bakarak şehirdeki aile hayatını, günlük hayatı ve çarşı pazardaki ekonomiyi ele almaktadır. Trabzon'da aile hayatına bakıldığında diğer Osmanlı şehirlerindeki gibi huzurlu bir hayatın sürdüğü görülür. Bu durum şehirdeki evlilik ve boşanma sayılarından anlaşılmaktadır. Bu tesbit Trabzon'un yoğun gayrimüslim nüfusunun bu orana olumsuz etkisinin olmadığını da düşündürmektedir. Nihayetinde kadı mahkemesine gitme hakları olan gayrimüslimlerin de boşanmalarının şeriat mahkemesinin tanıdığı güvenceden yararlanma amacıyla kadı önüne geldiği anlaşılmaktadır. Bu noktada hizmete ulaşmada toplumun her kesiminin eşit olduğunu, mesela kadı mahkemesinden gayrimüslimlerin de rahatça yaralanabildiğini, Kadı'nın Müslüman bir yetim ile gayrimüslim bir yetime aynı gayretle sahip çıktığını görmekteyiz. Bu eşitlik sadece mahkeme ile sınırlı olmayıp gerek devlet hizmetlerine ulaşmada -mesela herhangi bir görev ifasından dolayı vergi muafiyetinde veya devletin bir mal ve hizmet alınımda- gerekse de özel teşebbüsçe oluşturulan hayrî hizmetlere ulaşmada geçerlidir. Mesela bir vakıf her millete aynı şekilde yardım etmektedir. Yani muhtaçlar için kurulmuş bir müessese Müslim-gayrimüslim veya kadın erkek tüm muhtaçlara sahip çıkmaktadır. Ekonomik hayat ile ilgili konularda tezde ele alınmıştır. İncelenen dönemde Trabzon limanı uluslararası ticarete kapalıdır ve Trabzon ticareti bir iç ticarettir Bu ticarette Müslüman tüccarların büyük payı olması önemlidir. Anlaşılan Osmanlı tarihi konusunda bir genel kabul olan "Türkler askerlik ve yönetim ile uğraşmışlar ticaret gayrimüslimlere kalmıştır" ifadesi gayrimüslimlerin en yoğun yaşadığı Trabzon için dahi geçerli bir önerme değildir. Son olarak Kazak saldırıları ve Celali isyanlarının etkileri altındaki dönemler dışında şehirde huzur hâkimdir. Bu sonuca ulaşmamızı sağlayan veri şehirdeki dava sayısının nüfusa göre azlığı yanında kayıtların çoğunun Kadı'nın günümüzdeki noterlik vazifesinin karşılığı olmasıdır., Trabzon On The Second Half Of The Seventeenth Century (According to Kadi Registers) The Islamization process initiated by the state in Trabzon lasted about a hundred years after the conquest of Anatolia after Islamization and Turkification. Trabzon has attracted the attention of researchers in this subject, and the most discussed issue has been the process of Islamization. At this point, the thesis is different from the perspective of Trabzon in the second half of the seventeenth century Looking at the social and economic life of the city from the windows of the kadı registers, it discusses the family life in the city, the economy in the daily life and the bazaar market. When you look at family life in Trabzon, you will find a peaceful life like the other Ottoman cities. This situation is understood by the number of marriages and divorces in the city. This finding also suggests that the intensive non-Muslim population of Trabzon is not affected by this negative effect. Eventually, it is understood that non-Muslims who have the right to go to the judicial court have come to the front of the court for the benefit of the security granted by the Shari'a court. At this point, it is important that all sections of society are equal in reaching service, We can see that non-Muslims can easily be injured from their court, and that Kadi has a Muslim orphan and a non-Muslim minority with the same effort. This equality applies not only to the court, but also to the access to state services, - Such as tax exemption for any duty or for the purchase of goods and services by the government but also to the good services created by private enterprises. For example, a foundation helps every nation in the same way. In other words, an establishment established for the needy Muslim-non-Muslim Or the male and the female have all the needy. Economic life issues are discussed in the thesis. In the period examined, Trabzon port is closed to international trade and Trabzon trade is an internal trade It is important that Muslim merchants have a big share in this trade. Apparently a general acceptance of Ottoman history"Turks who have dealt with military service and administration have remained in trade non-Muslims" It is not even valid for Trabzon, where non-Muslims live the most intensely. Finally, there is peace in the city, except during periods under the influence of the Kazak attacks and the Jalali riots. The data that provide us with this result is that the number of cases in the city is low compared to the population, and most of the records are against Kadi's current notary public service.

Türkiye'nin Doğu Karadeniz sahası, coğrafi koşulların etkisiyle birçok liman ve iskeleye sahiptir. Bu bölge 1461'de Fatih Sultan Mehmed'in Trabzon'u fethiyle beraber Osmanlı idaresine girmiştir. Bu tarihten sonra Karadeniz bir Türk Gölü haline getirilmiş ve bölgede ticarete uzun bir süre sadece Türk gemileriyle yapılabilmiştir. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasına kadar süren bu dönem, bu tarihte Rusya'nın Karadeniz'de ticaret izni almasıyla bozulmaya başlamıştır. Ruslardan sonra Avusturya, İngiltere ve Fransa da kendi gemileriyle Karadeniz'de ticaret izni almıştır. Dönemin büyük Avrupa devletlerini takiben İspanya, Hollanda, İsveç vb. devletler de Karadeniz'de ticaret yapmak için ahitname almayı başarmışlardır. Bu tarihten sonra bölge limanlarında büyük bir ticari hareketlilik başlamıştır. Özellikle 1829 Edirne Antlaşmasından sonra Karadeniz'in bütün devletlerin ticaret gemilerine kayıtsız şartsız açılmasıyla bu ticaret daha da artmış bölgede Trabzon, Giresun ve Rize gibi büyük limanların yanında iskele diyebileceğimiz Tirebolu, Akçaabat, Sürmene ve Hopa gibi yerlerde de bir ticaret hacmi oluşmuştur. Doğu Karadeniz liman ticaretindeki en önemli noktalardan biri de bu bölge İran'ın dış dünyaya açılan kapısı konumundaydı. İran mallar Trabzon limanı üzerinden ihraç ediliyor ayrıca İran'a gidecek birçok ithal mal da Trabzon limanına geliyordu. Bu çalışma, 19. yüzyılda özellikle 1830 tarihinden sonra bu bölgedeki liman ve iskelelerdeki ticari faaliyetleri açıklamaya çalışan bir incelemedir. Eastern Black Sea region has many ports and piers thanks to geographical conditions. This region became a part of Ottoman Empire with conquest of Trabzon by Fatih Sultan Mehmed in 1461. After the conquest, Black Sea became a `Turkish Lake` and merchandising was carried out only by Turkish ships for a long time. This perioad lasted until the Treaty of Kucuk Kaynarca in 1774, when Russia got permission for merchandising in Black Sea. Following Russia; Austria, England and France got their permission for merchandising in Black Sea. After the big European countries, other states like Spain, Netherland and Sweeden managed to get their treaty for this region. With all these happening, the merchandisingin region went intense levels. Especially after the Edirne Treaty in 1829, Black Sea was opened to the ships off all countries and merchandising increased substantially not only in big ports ot Trabzon, Giresun, Rize but also in piers of Tirebolu, Akçaabat, Sürmene and Hopa. One of the most vital point of Eastern Black sea region is that was the key point of Iran opening to outer world. Export and import of Iran were carried through Trabzon. This study is an analysis that focuses on the commercial activities in ports and piers of this region in 19th century especialy after 1830. 192

Url: http://sutad.selcuk.edu.tr/sutad/article/view/928, ‚Klasik‛ dönemde merkezden atanan subaşıların yerini 17. yüzyılda sancakbeyiler ve beylerbeyiler tarafından atanan subaşılar almıştı. Bu durum subaşılık bağlamında nisbî bir yerelleşmeyi beraberinde getirmişti. Subaşı olarak atandıkları şehirler ile sosyo-ekonomik bağları olan bu yeni vazifeliler, söz konusu yerellikten kaynaklanan iktisadî muhtevaları ile geleneksel Osmanlı siyaset pratiğinden farklı bir görünüme işaret ediyorlardı. İltizâm üzere verilen ve gittikçe daha çok malî bir görev haline gelen subaşılığın bu yeni muhtevası, şehirle olan münasebetinde ‚salgunlar‛ şeklinde tezahür ediyordu. İşte 17. yüzyılın ilk yarısında Trabzon’daki subaşıların konu edinildiği bu yazıda, bilhassa şer‘iyye sicilleri üzerinden bu yeni subaşıların çalışma biçimleri örneklendirilmek istenmiştir. Bu şekilde 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun içerisinden geçtiği ‚alacakaranlığın‛ aydınlatılmasında küçük bir katkı yapmak hedeflenmiştir., In the 17th century, the ‚subaşı‛, who were appointed from the center in the "classic" period were replaced by the ‚subaşı‛s appointed by ‚sancakbeyi‛ and the ‚beylerbeyi‛. This situation ended up in a relative decentralization in the context of the subaşı. These new officers had socio-economic ties with the cities they were appointed as subaşı, which was substantially aberrant from the traditional Ottoman political practice. The position of subaşı became more and more financial, which was manifested in the form of ‚salgun‛ (a special tax collected in extraordinary times of deficit spending) in their relationship with the city. In this paper, which describes the subaşı in the 17th century in Trabzon, the work pattern of this new kind of subaşı was tried to be exemplified, depending on the knowledge obtained from the Sharia court records. By this way, we intended to make a small contribution to the enlightenment to the "twilight" period of the Ottoman Empire in the 17th century.

Bu tez çalışmasının amacı, 1888 Numaralı Trabzon Şer'ıyye Sicili'nin özet transkripsiyonu ve analizi ile Osmanlı ve Trabzon Tarihi'ndeki araştırmalara katkı sağlamaktır.Şer'ıyye Sicilleri, birinci dereceden kaynaklar arasında olması ve bu sayede genelde Osmanlı, özelde Trabzon Tarihi'ni daha iyi yorumlama bakımından oldukça önemli kaynaklardandır. Böylece bu çalışma dönemin tarihi panoramasını çıkarmada mevcut çalışmalara büyük oranda katkı sağlayacaktır.Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde sicilde adı geçen yerlerin dökümü, önemli şahıslar ve görevleri kayıt numaraları ile verilmiştir. Bunlar hakkında kısa analizler yapılarak bu alanda çalışma yapacaklara davetiye çıkarılmıştır. İkinci bölümde ise sicildeki kayıtlar konularına göre tasnif edilerek tablolar eşliğinde yorumlanmıştır. Üçüncü bölümde kayıtların üslup ve biçim bakımından analizleri yapılarak, üslup ve biçimin hükmün en az kendisi kadar önemli olduğu üzerinde durulmuştur. Sicilin özet transkripsiyonu ise çalışmanın sonunda varak, kayıt numarası ve konu başlıkları ile verilmiştir.Anahtar Kelimeler: Şer'ıyye Sicili, Kadı, Trabzon The aim of the thesis is to contribute to the researches on the history of the Ottoman Empire and history of Trabzon with a summary transcription and analysis of 1888 numbered Trabzon Sharia Court Record.The sharia court records are very important first hand archival sources in searching and commenting on the Ottoman History in general and in particular on the history of Ottoman provincial life. For this reason the study will also help to have a better understanding of the period. The thesis consists of three parts. In the first part the list of place names and the names of important people are given. The section also has some analysis to help to the researchers who would study on the similar subjects. In the second part, the entries in the record are classified under some subjects and then given in tables. After that commentaries follow each of them. In the third part the entries are evaluated in connection with their language peculiarities. Later a summary transcription of the court record is given together with page, record number and subject titles. Key Words: Sharia court records, Kadi, Trabzon 278

Şer'iye sicilleri XV. asrın ortalarından XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadarki Osmanlı tarihi hakkında yeni ve önemli bilgilere ışık tutabilecek belgelerdir. Bu belgeler siyasi tarihin yanında askeri, sosyal, iktisadi ve şehir tarihi hakkında da çok büyük bilgileri araştırmacılara sunmaktadır. Biz de sicillerden hareketle 1703-1721 yılları arasında Trabzon'da halk arasında yaşanan, adi suçlar olarak adlandırabileceğimiz darp, yaralama, hırsızlık gibi suçları inceleyerek, XVIII. Yüzyılın ilk çeyreğinde Trabzon şehri örneği üzerinden Osmanlı toplumunun nasıl bir halde olduğunu göstermek istedik. Bunu yaparken de çalışmamızı üç bölüme ayırdık. Birinci bölümde bir İslam devletinde hangi suçların ne şekilde cezalandırılacağını ve suçların kaça ayrıldığını izah ettik. İkinci bölümümüzde Osmanlı ceza hukukun diğer kaynaklarını açıkladık. Ayrıca şer'iye mahkemesindeki yargılama sürecini de sicillerden örneklerle ortaya koymaya çalıştık. Üçüncü ve son bölümümüzde 1703-1721 tarihleri arasındaki sicil kayıtlarına göre Trabzon'da yaşanmış olan asayiş vakalarını başlıklar halinde ayırarak yorumladık. İncelediğimiz sicillerdeki asayiş olaylarını sayılarını çeşitlerine göre ayırıp grafiklerle yansıttık. Elde edilen verilerle diğer bölgelere ait asayiş çalışmalarını mukayese ettiğimizde de XVIII. yüzyılın başlarında Trabzon Eyaleti'nde suç oranının bu bölgelerle nicelik ve nitelik olarak benzer olduğunu gördük.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Suç ve Ceza, Asayiş, Şer'iye Sicilleri. Court Records are the documents that can light the way for new and important information about the Ottoman history from the mid 15th century to the first quarter of 20th century. These documents also provide important information for researchers about military, social, economical and urban history as well as political one. We would like to indicate the condition of the Ottoman society on the basis of the case of Trabzon in the first quarter of the 18th century by examining the crimes we can call ordinary crimes such as pounding, bodily harm, robbery among the people in Trabzon between 1703-1721, considering the records. While doing this, we seperated our study into three parts. In the first part, we explained crimes, punishments for them and their classification in an Islamic state. In the second part, we explained the other sources of Ottoman penal law. Moreover, we tried to display the trial process in a court records with the examples from the records. In the third and the last part, we interpreted the security events occured in Trabzon according to the court records between 1703 and 1721 by seperating them title by title. We reflected the security events, their numbers and types in the records with graphics. When the obtained data was compared with the security studies of other regions, it was seen that crime ratio of Trabzon Provience had the same quality and quantity of other regions' crime ratio at the beginning of eighteen century.Key Words: Trabzon, Crime and Punishment, Security, Court Records. 163

Osmanlı Devleti bütün halkının şikâyetlerini dinlemiş ve bunların hiç birisini karşılıksız bırakmamış, yapılan her şikâyeti mutlaka araştırmış ve sonuçlandırmıştır. Divan-ı Hümayuna ulaştırılan şikâyetler çerçevesinde düzenlenen ahkâm defterleri, yerel mahkemeler tarafından taşrada ortaya çıkan sorunlara mahallinde üretilen çözümleri değil, bu sorunlara devletin en yetkili organının getirdiği çözümleri ve bakış açısını temsil etmektedir. Merkezde hemen hemen çoğu büyük vilâyetlerin Ahkâm Defterleri ayrı ayrı tutulmuştur.Trabzon Ahkâm Defterleri 1742 tarihinden itibaren tutulmaya başlanmış ve 1911 yılında son bulmuştur. 1742-1911 yılları arasında Trabzon'a ait 8 adet Ahkâm Defteri bulunmuştur. Bu araştırmada Trabzon'a ait 4 Numaralı Trabzon Ahkâm Defterinde kayıtlı olan ve Trabzon'a gönderilen hükümler incelenmiştir.4 Numaralı Trabzon Ahkâm Defterinin ihtiva ettiği şikâyet konularına göre değerlendirildiğinde, dönemin Trabzon sosyal tarihi hakkında çok önemli bilgilere ulaşılmakla birlikte haksız müdahalenin önlenmesi, mal gaspı, iltizam dağıtımı, para gaspı, alacak-verecek meselesi, mal intikali, su veya emlâk sınır anlaşmazlıkları, fuzuli işgal, vakıf meseleleri vb. suç ve anlaşmazlıklara dair orijinal bilgilere ulaşmak mümkündür.Çalışmamız kapsamında Trabzon'un sosyal, ekonomik, askerî, hukukî, idarî vs. durumlarını yansıtmaya ve Trabzon tarihi ile ilgili araştırmalara bir katkı sağlamaya çalıştık.Anahtar Kelimeler: Ahkam Defterleri, Osmanlı Devleti, Divan-ı Hümayun, Trabzon Ottoman Empire had listened all it's citizens complaints and never left unanswered, each complaint had been investigated and concluded.The stipulation notebooks which designed as part of complaints that was flaished to Court Humayun, do not represent the solutions which given by the local courts to the problems that came out in the countryside. It represents the solutions which given by the most authorized state organs and it's point of view. Almost all of big provinces stipulation notebooks had been kept seperately.Trabzon's Stipulation Notebooks had been kept since 1742 and ended in 1911. It was founded 8 stipulation notebooks belong to Trabzon between 1742-1911 years. In this study, ıt was investigated the judgements that was enrolled in 4th Number Trabzon's Stipulation Notebooks which was belong to Trabzon and the judgements that was sent to Trabzon.When 4th Number Trabzon's Stipulation Notebook was considered according to its including complaint subjects, accompanied by reaching very important information about Trabzon's social history of that time, it is possible to reach original informations relating to criminality and frictions such as preventing unjustifiable interference, possession extortion, land tenure destribution, money extortion, owings and receivables issues, possession transition, water or estate boundary frictions, unnecessary occupation, foundation issues.We tired to supply support to the studies that was made for Trabzon's history and to capture its social, economical, military, juridical, administrative etc. situation in our study.Keywords: Stipulation Notebooks, Ottoman Empire, Court Humayun, Trabzon 226

İslâm öncesi toplumlarda vakfı çağrıştıracak benzer yapılar olmasına karşın vakıf müessesesi, esasen İslâm'ın yardımlaşma ile ilgili emir ve prensiplerinden doğup gelişmiş, Osmanlı Devleti dönemine gelindiğinde toplumsal hayatı ilgilendiren ve düzenleyen her sahada eserlerin ortaya konmasıyla adeta bir `vakıf medeniyeti`nin inşası söz konusu olmuştur. Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan yaklaşık yüz elli yıl sonra fethedilen Trabzon'un imarında, fiziki yapısının değişiminde ve en genel ifadesiyle Türk-İslâm şehri hüviyeti almasında vakıfların önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bu bağlamda, inşa edilen birçok yapı için vakıflar teşkil edilerek toplumsal müesseselere gelir temin edilmiş ve uzun süre ayakta kalmalarına imkân sağlanmıştır. Bilgi ve belgeler göstermektedir ki Osmanlı'nın genel yapısında olduğu gibi Trabzon'da da dinî, ticarî ve toplumsal hayatın merkezleri olan cami, mescid, bedesten ve imâretler, vakıflar yoluyla varlıklarını sürdürebilmiş, zamanla ortaya çıkan yıpranmalar vakıfların desteğiyle tamir edilerek toplumun kullanımına yeniden sunulmuştur. Diğer taraftan bayındırlık ve eğitim hizmetlerinin finansmanında vakıfların önemli katkısının olduğu görülmüştür. İktisadî hayatın vazgeçilmez unsuru olan paranın toplumsal tabana yayılmasında önemli bir fonksiyon icra eden para vakıflarının Trabzon'da ihtiyaç halinde toplumun nakit paraya ulaşmasında gördüğü işlev dikkate şayandır. Avârız vakıfları aracılığıyla da toplumun düşkünlerinin yardımına koşulduğu görülmektedir. Bu bağlamda vakıfların kamu düzeninin tesisinde bir aracı rolü üstlendiği de söylenebilir. Osmanlı vakıf sisteminin genel profilini Trabzon vakıflarının özgül yapısıyla birlikte incelemeyi hedefleyen bu araştırmanın birinci bölümünde vakfın tanımı yapılarak vakıf müessesesinin ortaya çıkışıyla ilgili teoriler ele alınmış, İslâm toplumlarında vakfın doğuş ve gelişimine zemin hazırlayan etkenler değerlendirilmiştir. Ayrıca İslâm'da vakıf çeşitleri ve vakfın tarihî tekâmülü anlatılmıştır. İkinci bölümde Trabzon'da gayrimenkul vakıflar ele alınmıştır. Bunlar içerisinde hakkında en fazla bilgi ve belgeye sahip vakıf olan İmâret-i Hatuniye Vakfı üzerinde hususen durulmuştur. Vakfın bir çeşidi olarak gelişen ve özellikle Osmanlı Dönemi'nde yaygınlaşan menkul vakıflardan olan Trabzon para vakıfları ve avârız vakıfları ise üçüncü bölümde irdelenmiştir. Böylece Trabzon'un fethinden sonra şehrin fizikî değişiminde, dinî, iktisadî ve toplumsal hayatının şekillenmesinde önemli bir unsur olan vakıfların rolü ele alınarak sonraki vakıf çalışmalarına katkı sağlanması amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Vakıf, Osmanlı'da Vakıf, İmâret-i Hatuniye, Trabzon, Şer'iye Sicilleri. There were some institutions like wakfs (pious foundations) before Islam, however wakfs were shaped and developed by the decrees and principles of Islam and later during the time of the Ottoman Empire by the help of the wakfs almost every foundations related to the social life and order was supported by wakfs and so a kind of wakfs civilization was built. Trabzon was conquered more than 150 years later than the foundation of the Ottoman Empire and it is obvious that the city was shaped by the Ottoman wakfs and became a classical Ottoman city. In the lights of the information and documents it was discovered that in Trabzon the religious and commercial buildings was built and protected by the wakfs. In addition to these the wakfs supported the city's development and educational activities. Wakfs related to money were also very important when poor needed money. The avarız wakfs helped the poor people when they were for example under pressure of heavy taxation. Thus, the wakfs in general helped to establish and protect the order in the Ottoman society. The thesis which aimed to search the Ottoman wakf system in different points of view consists of four chapters. The first chapter relates to the description of wakfs, the theories of how the wakfs were born and how the wakfs were developed in the Islamic societies. The second chapter investigates wakfs in Trabzon. Here special attention payed to İmâret-i Hatuniye which left the biggest amount of documents concerning wakfs. The last and third chapter deals with money wakfs in Trabzon during the time limit of the thesis. In this thesis, in general, after the conquest of Trabzon, we aimed to see the effects of the wakfs in shaping the social, cultural and economic life of the city of Trabzon. We hope that the study will make contributions to the Ottoman wakf studies.Key Words: Waqf, Waqf in Ottoman, İmâret-i Hatuniye, Trabzon, Court Records. 285

Salgın hastalıklar, eskiçağlardan itibaren milyonlarca insanın hayatına mal oldu. Salgınları önlemek için Avrupa'da kurulan karantina sistemi, Osmanlı Devleti'nde 1838 yılında resmî olarak uygulanmaya başlandı. İran ve Rusya'da da sık sık salgın hastalıkların ortaya çıkması sebebiyle bu coğrafya, Osmanlı Devleti için hastalıklar bakımından her zaman tehditkâr bir bölge konumundaydı. Bu durum, söz konusu devletlere sınır olan Erzurum ve Trabzon vilayetlerini öne çıkardı. Bu devletlerde yaşanan salgınların Osmanlı topraklarına bulaşmaması için hem kara hem de deniz yönünden tedbirler alındı. Ayrıca söz konusu vilayetlerde, diğer yerlerden bulaşan salgınlarla birlikte yerel olarak çıkıp toplum sağlığını etkileyen hastalıklar da vardı. Hastalıklara karşı önlemler alınarak karantinahaneler kuruldu. Şehirler arasındaki karantinalarda insanlarla birlikte ticarî ürünler de belirli bir süre tutuldu. Bu sebeple ulaşım aksarken ticarî faaliyetler de sekteye uğradı. Erzurum ve Trabzon'la birlikte Osmanlı topraklarının genelinde yaşanan salgınlara karşı devlet, kısıtlı imkânlarını kullanarak tedbir almaya çalışmışsa da çeşitli sıkıntılar yaşandı. Bunun temel sebebi, devletin ekonomik olarak zor durumda olmasıyla birlikte birçok konudaki altyapı eksikliğiydi. Sonuç olarak 19. yüzyılda salgın hastalıklara karşı tedbir alınmışsa da hastalıkların sosyal ve ekonomik hayat üzerindeki olumsuz etkisinin önüne geçilemedi. Epidemics cost millions of people's lives since the ancient times. Quarantine system which was founded in Europe in order to prevent the epidemics was officially started to be carried out in 1838 in the Ottoman State. This geography has always been a threatening region for the Ottoman State in terms of diseases because of the frequent appearing of epidemics in Iran and Russia. This situation made Erzurum and Trabzon become prominent which had borders to those afore-mentioned states. Precautions were taken by the sea and by the land in order that the epidemics in those states should not infect the Ottoman regions. Besides, there were other local diseases as well as the epidemics which affected the community health care in the afore-mentioned provinces. Quarantines were founded and precautions against the diseases were taken. Commercial products as well as people were held in the interprovincial quarantines for some time. For that reason, when a failure of transportation appeared, commercial activities were also interrupted. Even though the state tried to take precautions through its limited means against the epidemics all around the regions of the Ottoman State with Erzurum and Trabzon, various difficulties were experienced. The main reason of that were the economically difficult situation of the state as well as lack of substructure in many subjects. Consequently, although precautions were taken against epidemics in the 19th century, the negative effects of those diseases on the social and economic lives were not able to be prevented. 418

Bu tez çalışmasında 1843–1902 yılları arasında yaşayan ve Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde önemli devlet hizmetlerinde bulunan Kadri Paşa'nın Trabzon Valiliği dönemi ve Trabzon'un genel durumu incelenmiştir. Kadri Paşa'nın Trabzon Valiliği Dönemi'nin ve Trabzon'un kapsamlı bir şekilde araştırılmasının Trabzon tarihine katkı sağlayacağı düşünülmüş ve bu çalışma yapılmıştır.Kadri Paşa, 1856'lı yılların başında daha 13 yaşında iken Mektubî-i Maliye Odası'na mülazım olarak girmiş ve bürokraside gözlerini Islahat Fermanı'yla açmıştır. Kadri Paşa, idareci ve siyasetçi kimliği ile farklı görevlerde bulunmuştur. Aydın ili Defterdarlığı'nda altı yıl görev yapmıştır. Vali Naşid Paşa'nın azledilmesiyle Vali vekâletliğine atanmış ve valilik çalışmalarına büyük destek vermiştir. Kadri Bey'in bu dönemde dirlik ve düzeni sağlamaya yönelik çabaları onun 21 Nisan 1892'de Trabzon Vilayeti Valiliğine atanmasını sağlamıştır.Kadri Paşa, 11 yıl süren Trabzon Valiliği döneminde Ermeni Ayaklanmalarını yatıştırmış; tütün kaçakçıları ve şehirde asayişi bozan eşkıyalarla mücadele etmiştir. Ayrıca O, büyük sağlık problemleri ve kayıplara neden olmaması için Trabzon'a yayılan koleraya karşı bazı sağlık önlemleri almıştır. Kadri Paşa, Trabzon'da meydana gelen problemleri çözmek için büyük çaba göstermiş ve dönemin ihtiyaçlarına göre kendine özgü uygulamalar yapmıştır. Başta oğlu Hüseyin Kazım Kadri tarafından `müs¬te¬bid-i âdil` olarak nitelendirilen Kadri Paşa, Trabzon'da düzenin sağlanması için hükümetin kurallarından ziyade kendi yöntemlerini uygulayan bir yönetici olmuştur. Bu uygulamalarından dolayı zaman zaman eleştiriler alsa da başarılı idareciliği ile Kadri Paşa Trabzon'un önemli valileri arasında yerini almıştır.Anahtar Kelimeler: Kadri Paşa, Trabzon, Kaçakçılık, Kolera, Ermeni Olayları. In this research, the period of Kadri Pasha Trabzon Governorship and Trabzon's general situation were investigated. Kadri Pasha took part in important goverment service in the last periods of Osmanlı. It was thougth that widely investigating Kadri Pasha's period contributes to the history of Trabzon and so this investigation was done.In the beginings of 1856 Kadri Pasha, aged 13, attended Mektubi i maliye School as Trainee ( mülazım) and got into bureaucracy with Islahat Fermanı. He serviced in different missions as administrator and politician. He had been an official in Aydın Financial Office for 6 years. After Vali naşid Paşa was dismissed, he was appointed to Governor Proxy and gave so much support to governorship' activities. His efforts for peace and harmony in this term made him Trabzon Province Governorship on 21 April 1892. Kadri Pasha appeased Armenian rebellions in his 11 years service while working as a governor. He struggled with tobacco smuggler and brigands subverting in Trabzon. Moreover, he took some health precautions against cholera epidemic spreading out Trabzon as ıt didin't cause big health problems and deaths. He made so much effort in order to solve problems in Trabzon and he set some reforms according to his personal opinions in this perdiod's conditions. Kadri Pasha, called as `müstebid-i adil` especially by his son Hüseyin Kazım Kadri, was so self ordained administor because he applied his own methods rather than goverments' laws in order to maintain order in Trabzon.Although he sometimes was critized because of these applies, he has been among Trabzon's important governors.Key Words: Kadri Pasha, Trabzon, Smuggling, Cholera, Armenian Events. 113

Bu çalışmada ele aldığımız dönem 1916-1918 Rusların Trabzon'u işgali dönemidir. Osmanlı Devleti'nin dağılma sürecine girdiği yıllarda, kuzey komşusu Rusya, değişimini ve dönüşümünü tamamlayarak uluslararası dünya siyasetine saldırgan bir giriş yapmıştı. Özellikle Karadeniz'le ilgilenen Rusya; 1914 kışında patlak veren I. Dünya Savaşı'na katılmayı ihmal etmemiş ve savaş başladıktan kısa bir zaman sonra da Osmanlı Devleti'nin topraklarını işgal etmeye başlamıştı. Coğrafi konumu nedeni ile bölgenin kilit noktası olma özelliğini tarih boyu üstlenen Trabzon, Rusların Osmanlı topraklarında başlattığı işgalin de odak noktası ve ikmal merkezi olmuştu. Trabzon'a kalıcı olma fikri ile gelen Ruslar, bu tarihi kıyı şehrini Rusya topraklarının bir parçası haline getirmek için itinalı bir çalışma ile şehri yeniden şekillendirmek istemişlerdi. Trabzon, 1916 Baharı itibari ile Rus işgali altına girmiş ve işgal altında kaldığı iki yıllık süre içerisinde farklı boyutlardan ele alınacak bir işgale maruz kalmıştı. Ordularının yanı sıra ellerindeki şehir planı ve akademik heyetleri ile Trabzon'a gelen Ruslar, Trabzon'un tarihinin büyük bir kısmını yok ederek, bu şehrin –bünyesine karışmış olan- Türk-İslam toprağı olma özelliğini tamamen yok etmeye çalışmıştı. Kısacası Rusların Trabzon'u işgali sadece askeri karakterli değildi. İki yıllık süreci sadece askeri yönden ele almak eksik bir değerlendirme olurdu. Bu yüzden bu çalışmada işgalin farklı boyutlarına ve amaçlarına dikkat çekilmeye çalışılmıştır. Bu işgal, Rusya Devleti'nin bünyesinde meydana gelen köklü değişimlere de bağlı olarak; 1918 kışında Türk askerinin tekrar Trabzon'a girmesi ile son bulmuştu. Ancak iki yıllık bu işgal Trabzon'da ve Trabzonlu hemen her ailede unutulmaz acılar bırakmıştı.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Rus, İşgal, Rum, Muhacirlik. The period dealt in this study is the period when Russians occupied Trabzon between 1916 and 1918. When Ottoman Empire got into a dispersion period, its northern neighbor Russia made an offensive entrance to the World's politics completing its transformation and change.Especially interested in Blacksea; Russia didn't miss getting into the First World War broke out in 1914's winter and started invading Ottoman Empire's lands in short time. Having carried out its role as the key point of the region throughout history for its geographical position; Trabzon had become the focal center and supply point of the Russians' invasion in Ottoman's territories. Having arrived in Trabzon with the idea of staying there permanently; Russians wanted to reshape the city with a conscientious endeavor to include this historical coastal city into Russian territory.Within the spring of 1916, Trabzon had been under occupation and exposed to an invasion which could be handled by a diverged dimensions in this two-year in occupation period. Having been in Trabzon with their city plans and academic committee as well as their army; The Russians tried to completely eradicate Trabzon's integrated Turkish-Islamic identity by demolishing a huge part of the city. In short; Russian's occupation of Trabzon was not a pure military featured.. Handling this two-year occupation period only in military basis would be a an incomplete evaluation. Therefore, this study aims to draw attention to the different dimensions and purposes of this occupation.This invasion came to a halt with the reoccupation of Trabzon by Turkish army, together with the radical changes in the State of Russia. However, this two-year occupation had already left unforgettable pains in Trabzon and almost all Trabzonian familiesKey Words: Trabzon, Russian, Occupation, Greek, Refugee. 126

Şer'iye sicilleri, şer'iye mahkemelerinde yapılan tüm işlemlerin kaydedildiği defterlerdir. Kadının hakimlik görevinin yanı sıra birçok idari görevi de yerine getirmesi, şer'iye sicillerindeki kayıtların muhtevasının geniş olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla şer'iye sicilleri Osmanlı hukukunun uygulamasını gözler önüne serdiği gibi, Osmanlı Devleti'ne ilişkin birçok konuda zengin bilgiler içermektedir. 1815 Numaralı Trabzon Şer'iye Sicili, Trabzon'un halihazırda günümüze ulaşmış ilk şer'iye sicilidir. Sicilde bulunan kayıtlar 1554-1558 yıllarını kapsamaktadır. Bu çalışmanın amacı Osmanlı hukukunun uygulamasını göstermek ve böylelikle Osmanlı hukukunun yapısına ilişkin objektif bir değerlendirme yapabilmektir. Çalışmamızda öncelikle 1815 Numaralı Trabzon Şer'iye Sicili'nin transkripsiyonu yapılmıştır. Daha sonra sicilde bulunan kayıtlar içeriklerine göre hukuki açıdan tasnif edilmiş ve yorumlanmıştır. Sharia register (sharia court records) recorded all the transactions made in the sharia court. The content of sharia register were extensive because of the fact that Kadi (an Ottoman Judge) was appointed to fulfill bolth juridical and administrative tasks. Therefore, as it is demonstrated in this paper the application of the sharia courts records Ottoman law, contains a wealth of information on many topics related to the Ottoman Empire. Trabzon Sharia Register Numbered 1815 is the first sharia court records to have survived in Trabzon at present. Its records in the registry covers the period of 1554-1558. The aim of this study is to demonstrate the application of Ottoman law and thereby make an objective assessment of the structure of Ottoman law. Our study was conducted primarily in transcription of Trabzon Sharia Register Numbered 1815. It then the records were classified and interpreted according to their content. 560

Osmanlı sosyal ve ekonomik yapısında önemli bir yere sahip olan tarikatlar ve mensupları ile ilgili olarak 19.yüzyıl başlarında bazı düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Bu düzenlemelerin planlanması, altyapısının oluşturulması ve tatbik edilmesinde Osmanlı yönetimi belli bir program dahilinde hareket etmiştir. Uygulamaya konulan bu düzenlemelerin tatbikine İstanbul ve çevresindeki tekke ve zaviyeler ve bunların mensupları ile başlanmıştır. Bu düzenlemelerin, Anadolu'daki önemli eyaletlerden birisi durumunda bulunan Trabzondaki tasavvuf hayatı üzerinde de etkileri olmuştur. Bununla birlikte, söz konusu düzenlemeler Trabzon Eyaleti'nde, yalnızca tekke-zaviye vakıflarının Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti vasıtasıyla denetim altına alınması ve tekke-zaviyelerin postnişînlik ve tevliyet görevlerine yapılan müdahalelerin önlenmesi hususlarında başarılı olunmasına katkı sağlamıştır. Kapatılan Bektaşi tekke ve zaviyeleri ve bunların mensupları ile ilgili olarak Anadolu ve Balkanlardaki birçok önemli eyalette gerçekleştirilen soruşturmalardan Trabzon Eyaleti dahilindeki şehir ve kasabalardaki tekke ve zaviyeler ise fazla etkilenmemiştir. Anahtar Sözcükler: Tarikat, Trabzon, Tekke, Zaviye, Postnişîn. Some development tried to carr out by Ottoman government related with sufi orders and their followers whom had a significance role on social and economic structure of the Ottoman State in early 19th century. On planning and practisizing of those developments, Ottoman government followed a well designed plan. Started those developments to make practice in İstanbul and it's neighbour places. There were some effects of those, even on the province of Trabzon which as one of the important provinces of Ottoman Anatolia. Although, those developments had a very simply effect. Those successed only on controlled of pious endowments by the Ministry of Evkaf and the avoided the struggles on the of the managements of the of the dervish lodges. The process of the prohibition of the dervish lodges of the Bektaşi order and the judgment of the sheyk and dervishes who were following the rituals of this order had not been effective on the province. Key Words. : Sufi Order, Trabzon, Lodge, Monastic Complex, Postnişîn. 110

Bu çalışmada XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Giresun Gümüşhane çevrelerinde faaliyetleri göze çarpan Üçüncüoğulları, Şatırzadeler, Dizdarzadeler, Kuğuzadeler, Sakazadeler, Kalcızadeler ve Hacısalihoğulları gibi ayan aileleri çeşitli yönleriyle incelenmeye çalışılmıştır. Bu ayan ailelerinin Osmanlı devlet sistemi içerisinde idari bir birimi temsil etmeleri ve zaman içerisindeki şekillenmeleri de dikkate alınmıştır. Ayan ailelerinin bahsedilen bölgenin stratejik konumu, fiziki şartları ve gelir kaynakları ile ilgisi, var olma çabaları ile doğrudan ilgilidir. Bu çerçevede ayanların devlet görevlileri ve birbirlerine karşı tutumları, savaş zamanındaki rolleri, güç kaybetmeleri ve öne çıkmaları ayrıca ele alınmıştır. Bahsedilen süreçler mahkeme kayıtları ve arşiv belgeleri ışığında ele alınmaya çalışılmıştır.Çalışmanın giriş bölümünde ayanlığın ortaya çıkışı üzerine düşünceler, ayanlık hakkında yapılmış çalışmaların kritiği, ayanlığın bir kurum olup olmadığı meselesi ve bölgenin kısa bir tarihi ele alınarak tartışılmıştır. Birinci bölümde Osmanlı Devleti'nin taşra teşkilatı ve bu teşkilatın değişime uğraması akabinde ayanların ortaya çıkışına zemin hazırlayan faktörler ifade edilmiştir. İkinci bölümde günümüzde Trabzon, Giresun ve Gümüşhane şehirleri arasında kalan bölgedeki Üçüncüoğulları, Kuğuzadeler, Sakazadeler, Kalcızadeler ve Hacısalihoğulları'nın faaliyetlerinden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde o tarihlerde Trabzon'da etkin olan Şatırzadelerin ve Giresun'da etkin olan Dizdarzadelerin bölgedeki diğer ayan aileleriyle olan ilişkisi, ayrıca bölgede valilik yapmış olan bir diğer ayan ailesi Canikli Ali Paşa'yla olan münasebetlerine değinilmiştir.Anahtar Kelimeler: Ayan, eşraf, hanedan, Trabzon, Giresun, Gümüşhane, Doğu Karadeniz, eşkıyalık. This study aims to investigate the leading local families of Trabzon, Giresun and Gümüşhane such as Üçüncüzades, Şatırzades, Dizdarzades, Kuğuzades, Sakazades, Kalcızades and Hacısalihzades whose notorious activities in the region are analyzed from various perspectives. In the analyses, the transformation of these local dynasties and their representation of any administrative units in the Ottoman political system are taken into consideration. These notable families were deeply involved with the strategical position, physical conditions and the income sources of the region as it was directly related to the well-being and existence of these local notables. In this respect, the interactions between the notables and the state officials, their attitudes towards each other and the power games between the notables and their changing roles in times of war were also touched upon. These processes were interpreted in the light of court records and archival documents.In the introduction, the emergence of local notables and the critique of the studies related to the local notables were discussed with the help of a brief narration of the local history and on the question of whether these local families could be considered as examples of institutions or not. In the first chapter, the structure of the Ottoman provincial administration was defined. The chapter proceeds with the factors that helped the emergence of local notables as a result of the changes in the Ottoman provincial administrative structure. The second chapter deals with the activities of Üçüncüoğulları, Kuğuzades, Sakazades, Kalcızades, and Hacısalihzades that operated in the region between Trabzon, Giresun and Gümüşhane. The third chapter is on the Şatırzades of Trabzon and Dizdarzades of Giresun who gained prominence in the late 18th century, and their relations with the other notable families, and the family of governor Canikli Ali Paşa and his family.Keywords: Ayan, notables, dynasty, Trabzon, Giresun, Gümüşhane, Eastern Black Sea, banditry. 135

Osmanlı mahkeme kayıtları da diyebileceğimiz şer'iye sicilleri; Osmanlı Hukuku'nun uygulamasını göstermesi ve bünyesinde çok çeşitli konularda kayıtlar bulundurması bakımından eşsiz öneme sahip belgelerdir. Bu çalışmada Trabzon şer'iye sicilleri arasında elimize ulaşan en eski ikinci tarihli defter olan ve 1560-1561 yıllarını kapsayan Trabzon'un 1816 numaralı şer'iye sicili hukuki açıdan bir tasnife ve değerlendirmeye tâbi tutulmuştur.Anahtar Kelimeler: Osmanlı hukuku, şer'iye sicili, kadı sicili, mahkeme defteri, Trabzon. Judicial records (sharia sicils, Ottoman court records) are very essential documents from point of setting out the application of Ottoman Law and keeping records on various subject. In this study: Trabzon sharia sicil numbered 1816 that arrived the second oldest sicil and include 1560-1561 years, has been subjected to a classification and evaluation from a legal perspective.Keywords: Ottoman law, judicial records, sharia sicils, Ottoman court records, Trabzon. 400

Osmanlı siyaset geleneğinde adalet kavramının teorik anlamının ötesinde pratik manada da uygulanabilmesi için tarihsel süreçte farklı kurumlar ihdas edilmiştir. Bu kurumlar adaletin tesis edilmesi sürecinde Osmanlı halkı arasında dil, din, ırk ve cinsiyet gibi ayrım gözetmemiştir. Adalet sisteminin uygulanmasında, gerektiğinde halka, mahalli şikâyet mercileri dışında doğrudan merkezi yönetime de şikâyet etme hakkı verilmiştir. Halkın şikâyetlerinin merkezde kaydı tutulmuş ve bu şikâyetlerin değerlendirilmesiyle önce şikâyet defterleri daha sonra ise ahkâm defterleri oluşturulmuştur. Ahkâm defterleri adalet sisteminin işlerliğini göstermesi açısından büyük önem taşımaktadır. Ahkâm defterlerinde, halkın yöneticilerle ve birbirleriyle olan ilişkileri şikâyetlere yansıdığı şekliyle ortaya konmuştur. Çalışmada 4 numaralı Trabzon ahkâm defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi yapılmış olup o dönemde Trabzon eyaleti ve Trabzon eyaletine bağlı olan yerleşim yerlerinden gelen şikâyetler incelenmiştir. Şikâyet konularına göre tasnif yapılmış ve şikâyetlerin çözüme kavuşturulmasında ne gibi hükümler verildiği ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Adalet, Şikâyet, Ahkâm, Trabzon eyaleti. Various institutions were established to implement the concept of justice in theoretical and practical manner through historical process of Ottoman political tradition. While justice was implemented, these institutions did not discriminate Ottoman people according to their language, religion, race and gender. Furthermore, in case of necessity one has the right to report grievances not only to local authority but also centralized management. The grievances of public were recorded. After these grievances were examined first `complaint books`, later `books of the judgement` came into existence.Books of the judgement carry a great significance in the light of implementation of judicial system. In books of the judgement, relations of people with each other and with governers are analysed in view of the grievances. In this study, the number four judgement book of Trabzon is transcribed and evaluated. Additionally, the grievances from Province of Trabzon and the cities of the province are investigated. The grievances are classified and inspected on result of the judgements of these grievances.Keywords: Justice, Complain, Judgement, Trabzon province. 209

Osmanlı İmparatorluğu, etnik bakımdan çeşitli unsurları bünyesinde ihtiva etmekte ve bu yapıyı hukuk temelli bir perspektiften organize etmekteydi. Bu meyanda imparatorluğun önemli liman kentlerinden biri olan, ciddi bir gayrimüslim nüfus barındıran Trabzon şehrinin gayrimüslimlerinin yaklaşık bir yüzyıllık süreç boyunca Müslüman toplulukla olan ilişkilerinin aydınlatılması ve bunun belgelerin -hususen mahkeme kayıtlarının- yol göstericiliğinde yapılması imparatorluk çalışmalarına katkı sağlayacağı düşüncesiyle bu tez çalışması hazırlandı. Çalışmada mümkün olduğunca ?tolerans?, ?azınlık? ?öteki? gibi modern kavramların dışında tarihi belgelerin yorumlanmasıyla imparatorluğun kozmopolit yapısının taşra özelinde incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda ilişkilerin sosyal-ekonomik yapısı, cemaatlerin dini faaliyetleri ve farklı cemaatlere ait bireylerin çatışmaları sonucu ortaya çıkan problemler gibi temel başlıklar altında konu incelenmeye çalışılmıştır. The Ottoman Empire embodied various ethnically-based elements and organized them in a legal-based perspective. As an example Trebizond city, one of the most important port-cities of the time, used to embrace a remarkable non-Muslim population. In this context, the aim of this dissertation is to shed light on the relations of the non-Muslim components of Trebizond with the Muslims during 18th century by using Ottoman documents, namely court records, with a view to make contribution to studies on Ottoman Empire. This study abstained to use modern notions like `tolerance`, `minority`, `othering` to the utmost and tried to interpret cosmopolitan structure of Ottoman Empire in the case of periphery by the help of historical documents. For this purpose, the subject is examined under main topics such as socio-economic form of these relations, religious activities of non-Muslim communities and problems derived from the clash of individuals belonging to different communities. 290

Şeriyye Sicilleri Osmanlı tarihi açısından birinci elden kaynaklardır. Bu açıdan Yüksek Lisans Tezi olarak 1951/137 Numaralı (1810-1811 M. Tarihli) Trabzon Şer'iyye Sicilini çevirmeye çalıştık. Bu çalışma 1810-1811 tarihleri arasında Trabzon tarihinin ekonomik, idari, sosyal ve hukuki yönlerini sunmak için ortaya konulmuştur.Tez dört bölümden meydana gelmektedir. Tezde öncelikle Şeriyye Sicillerinin tanımı, önemi ve ihtiva ettiği belge çeşitleri gibi konular hakkında kısaca bilgiler verilmiştir. Daha sonraki bölümlerde kısaca belge özetleri verilmiş ve metnin transkripsiyonu yapılmıştır. Defterde 551 belge bulunmaktadır. Çalışmadaki toplam 551 belgenin içeriğinde nikah hücceti, tereke tesbiti, ihtida hücceti, ibra hücceti, vasi hücceti, vakfiye hücceti gibi konular bulunmaktadır. Bunlar içerisinde nikah hücceti belgelerin çoğunluğunu oluşturmaktadır.Anahtar Kelimeler: Trabzon, Şeriyye Sicili, Mahkeme, Belge, Tarih. Shar'iyyah Registries are primary sources for the history of the Ottoman. In this respect, we tried to turn the Shariyyah registry of Trabzon as Master's Thesis 1951/137 Numbered (1810-1811 M. Dated). This study is carried out in order to present the history of Trabzon economic, administrative, social and legal aspects between the years 1810-1811.Thesis consists of four chapters. İn thesis firstly is given briefly information about issues such as definition, importance of Shar'iyyah Registries and types in terms of contents. In the following sections a brief summary of the document was issued, and the transcription of the text. This document contains 551 pieces.These total 551 pieces includes the following topics: wedding ceremony, fixing and dividing inheritance, changing the religion, fixing script, tutelar script, foundationscript. Wedding ceremony constıtutes most of these documents.Key Words: Trabzon, Sharia Registry, Court, Document, History 390

Bu tez çalışmasının amacı, 1826 numaralı Trabzon Şer`iyye Sicili'nin transkripsiyon ve tasnifi ile ileride yapılabilecek olan Osmanlı ve Trabzon tarihine dair araştırmalara kaynak oluşturabilecek bir çalışmayı ortaya koyabilmektir.Osmanlı Devleti'ni araştırmada birinci dereceden kaynaklar olması, kayda alındıkları dönem hakkında güvenilir ve somut bilgiler sunmaları şer`iyye sicillerini tarih araştırmalarında önemli kılmaktadır. Şer`iyye sicillerinin transkribe edilerek anlaşılır hale getirilip, tasnif edilmesi ve tarih çalışmalarında kullanılması, eserlerin güvenilirliğini artıracaktır.Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde defterde yer alan kayıtlar içerisinde geçen şahıs, yer, kurum isimleri dökümleri ile türlerine göre başlıklar altında toplanarak istatistikleri çıkarılmış, içeriklerine dair kısa tahliller yapılarak önemli görülen kısımlar belirtilmiştir. İkinci kısımda ise sicilde yer alan kayıtlar içerdikleri konulara göre tasnif edilerek yorumlanmıştır. Çalışma sonucunda elde edinilen bilgilere göre Trabzon şehri ve eyaletinin incelenilen dönem içerisindeki yerine kısaca değinilmiştir.Anahtar Kelimeler: Şer`iyye Sicili, Trabzon. ABSTRACTThe aim of this thesis is to put forward a study which can be a source for future researches on the history of the Ottomans and Trabzon by transcribing and classifying Trabzon Sharia Court Record numbered 1826.Sharia court records become important since they are first order sources and give reliable and concrete information without comment about the period they were registered. Classifying sharia court records, making them comprehensible by transcribing and using them in historical studies will increase their reliability.This study consists of two parts. In the first part, the lists of the names of person, place, institution in the records and records according to their kinds are gathered under titles and their statistics are made. The second part is stated by making short analyses related to their contents. According to the information obtained as a result of the study, the place of Trabzon in the analyzed period is mentioned briefly.Key Words: Sharia court records, Trabzon. 374

19. yüzyılda Osmanlı imalatçılığının çöküş sürecine girdiği bilinmektedir. Bu sürecin sebeplerine dair görüşler ise birbirinden farklıdır. Yapılan çalışmada şer'iyye sicilleri incelenen Amasya, Kayseri, Tokat ve Trabzon şehirlerindeki örneklerden Osmanlı imalatçılığına bakılmıştır. Kumaşların menşesi belirlenmeye çalışılmıştır. Bu sayede şehirlerde dokunan kumaşlar, bunların oranları, imalatçıların durumu ve ithal girdilerin boyutu belirlenmiştir. Çalışmanın kapsamına belirtilen dört şehir alınmıştır. Bu şehirlere ait 19. yüzyıldaki şer'iyye sicilleri kaynak olarak temel alınmıştır. Şehirlere ait şer'iyye sicilleri ortalama onar yıllık dönemlerle incelenmiştir. Elde edilen veriler diğer kaynak ve arşiv belgeleri ile kıyaslanmıştır.Yapılan çalışmanın sonucunda 1000'i aşkın terekede 313 çeşit kumaş tespit edilmiştir. Bu kumaşların dörtte biri incelenen şehirlerin dışından getirilen çeşitlerdir. İthal Kumaş çeşitleri ve Kullanımının çok sınırlı düzeyde kaldığı anlaşılmıştır. Yüzyıl boyu en çok kullanılan kumaşlar çuha, çit ve basmadır. 19. yüzyılın son çeyreğinde kumaş çeşitliliğinin arttığı görülmüştür. Tokat şehri incelenen diğer üç şehre göre oldukça canlı bir imalat düzeyine sahiptir. Tokat diğer şehirler için belirleyici konumdadır. Araştırma kapsamına alınan dört şehir açısından bakıldığında 19. yüzyılın dokumacılar yönünden çok dalgalı bir seyrinin olduğu görülmüştür. İmalatçılar en çok Fiyat artışları karşısında sıkıntıya düşmüşlerdir. Ancak her şeye rağmen muazzam bir mücadele azmiyle imalat yöntemlerini değiştirerek yeni şartlara uyum sağlamaya çalışmışlardır. Devletin bilinen rolüne dair anlatılanların aksine imalatçıları desteklediği anlaşılmıştır. Bu dört şehirde yaşanan imalat ikliminin İstanbul ve Bursa gibi daha çok bilinen dokuma üreticisi şehirlerden farklı olduğu anlaşılmıştır.Anahtar Sözcükler1. Dokuma2. İmalat3. Zanaat4. Şer'iyye sicili5. Tekstil It is known that Ottoman manufacturing went into a collapsing period in the 19th century. There are various ideas about the reasons for this period. This study deals with Ottoman manufacturing by using examples in cities Amasya, Kayseri, Tokat and Trabzon whose religious court records are examined. The origins of fabrics are tried to be determined. By this way, fabrics woven in cities, their rates, the conditions of manufacturers and dimensions of foreign input are determined. The study includes four cities mentioned. The religious court records that belong to these cities in the 19th century are taken as a source. These religious court records are examined in periods of ten years. The facts are compared with other sources and archive documents.At the end of the study, 313 kinds of fabrics are ascertained in more than 1000 estates1/4 of these fabrics are sorts which were brought from other cities. It is understood that kinds of export fabrics and their usage stayed in a limited level. The most commonly used fabrics during the century were broadcloth, cloture and printed cotton. In the last quarter of the 19th century, variety of fabrics increased. Compared to other three cities examined, the city Tokat had quite a lot livelier manufacturing level. Tokat is in a determining condition for other cities. When we look from the angle of four cities in the content of the study, it is seen that the 19th century had a waving progress for weavers. Manufacturers suffered mostly from increase in costs. However, they tried to adapt new conditions by changing manufacturing methods. It is understood that government, contrary to the rumour about its known. Role, supported manufacturers. It is also understood that the manufacturing atmosphere in these four cities were different from İstanbul and Bursa, which were more well-known textile manufacturing cities.Key words1. Weaving2. Manufacturing3. Craft4. Religious Court Records5. Textil 373

Bu çalışmada XVIII. Yüzyılın ilk yarısında kuzey seferleri sürecinde Trabzon'da güvenlik konusu araştırılmıştır. Çalışmamız 1702?1703 yıllarındaki Gürcistan Seferi hazırlıkları, 1711 Prut Seferi ve 1736?1739 yıllarındaki Osmanlı-Rus Harbi dönemlerini kapsamaktadır. Bu dönemlerde yapılan kuzey seferlerinde Trabzon'daki güvenliği sağlayan kurumlar ile asayişi ve güvenliği bozan unsurlar üzerinde durulmuştur. Ayrıca seferler esnasında güvenlik ve asayişin bozulmasına etki edecek unsurlara karşı alınan tedbirler de ele alınarak değerlendirilmiştir.Trabzon konumu itibariyle 18. yüzyıldaki kuzey seferlerinde büyük rol oynamıştır. Çünkü seferlerin hareket üslerinden biri idi. Sürekli bir hareketliliğin yaşandığı yerde güvenlik ve asayişin sağlanması da sefer öncesi döneme oranla daha zor olacaktır. Bu noktadan yola çıkarak sefer dönemlerinde Trabzon'da güvenlik ve güvenliğin sağlanmasına yönelik faaliyetleri araştırılmıştır.Trabzon'da güvenliğin ve asayişin bozulması hem bazı yerel yöneticilerin usulsüzlükleri hem de ferdi eşkıyalıklardan kaynaklanmaktaydı. Yerel yöneticiler genelde vergi alma hususunda adaletsizlik yapmaktaydılar. Nadir de olsa bazı yerel yöneticiler eşkıya ile işbirliği yapmaktaydı. Ferdi eşkıyalılar ise Trabzon halkını daha fazla zarara uğratmaktaydı. Bunlar köyleri basarak insanların malına ve canına kastetmekteydiler. Bunların haricinde Trabzon ekonomisine zarar verecek faaliyetler de mevcuttur. Bu faaliyetler genel de vergi vermeme hususu üzerinedir.Trabzon'da bozulan güvenlik ve asayişi temin için merkezden görevliler tayin edilmekteydi. Güvenlik ve asayişi tehdit edenler yerel yöneticiler ilk önce ağır bir dille uyarılmaktaydı. Faaliyetlerine devam edenler ise ya görevinden alınıyorlardı ya da gerekli cezaî müeyyidelere tabi tutuluyordu. Bunlar sürgün, kale-bend ve idam gibi birbirinden ağır cezaları kapsamaktadır. Bu cezaları sadece yönetici kısmı ile sınırlı kalmıyordu. Hangi gruba mensup olursa olsun bütün Osmanlı tebaası için geçerli bir uygulamaydı. In this thesis, the problem of security in Trebizon has been examined during the northern expeditions in the 18th century. It consists of the periods concerning the preparations of Georgia Expedition of 1702-1703, Prut?s Expedition of 1711 and the Ottoman-Russian War of 1736-1739. It has been based on the institutions for security in Trebizon and the elements violating security during the northern expeditions of these periods. Moreover, the counter-measures against probable elements violating the security has been also examined and evaluated.Trebizon took great part in the Northern Expeditions in the 18th century in terms of its geographical position. Because it was one of the focusing points of the expeditions. In one city where permanent activities took place, in order to keep security would be more difficult than in the peace times. Thus, the security in Trebizon and activities of keeping of security in this city has been examined. The violations of security in Trebizon were because of both illegal behavior of local administrators and individual banditry. Generally local administrators made injustices in regard to picking up taxations. Local administrators seldom cooperated with bandits. Individual bandits gave more damage to the people of Trebizon. They stepped in villages, killed people and took their moneys and properties. Apart from these, there were also some harmful activities on Trebizon?s economy. These activities were generally about not giving taxes.In order to keep law and order in Trebizon, some officials were sent from the Capital. At first, local administrators who threatened the security and public safety were strongly warned. If they continued their illegal behaviors, they were dismissed from their official tasks or were punished. These punishes were life sentenced or capital punishment. These punishes were not only for wrong-doing local administrators but all of people of the Ottoman Empire. 134

Bu çalışma, 1861, 1862, 1863 ve 1864 nolu Trabzon seriye sicilleri ne göre 1693-1700 yıllan arasında Trabzon'da borç alacak ilişkilerini incelemektedir. Çalışma, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Girişte İslam hukukunda borçlarla ilgili genel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde, incelediğimiz döneme kadar Trabzon'un kısa bir tarihçesi verilirken 1461'de fethedilen Trabzon'un incelediğimiz dönem itibariyle tam bir Türk-İslam şehri hüviyetinde olduğu görülmektedir. Ayrıca bu bölümde, çalışmada kaydedilen borç alacak ilişkileri ile ilgili terimler açıklamalarıyla ve bu terimlerin geçtiği sicil kayıtlarından örnekler, günümüz Türkçe'sine çevrilmiş şekilleriyle birlikte verilmiştir. ikinci bölümde, 17.yüzyıl sonlarında Trabzon ve çevresinde borç alacak ilişkilerinin din gruplarına göre nasıl bir dağılım gösterdiği, borçlanmaların hangi miktarlarda yoğunlaştığı, Osmanlı Devleti'nin genel ekonomik durumundan ve borçlanma şekillerinden bahsedilmektedir. Alman borçların ödenme şekilleriyle ilgili olarak muhallefat, sulh, mülk satışı ve takas yöntemleri üzerinde durulmuştur. Trabzon'da yönetici kesimin ve kadınların borç alacak ilişkilerindeki yerleri anlatılarak borç alacak ilişkilerinde faiz ve iş ortaklıklarına yer verilmiştir. Ayrıca, çalışmamızda elde edilen veriler, 1650-1700 tarihleri arasını kapsayan Trabzon'da borç alacak ilişkileri ile ilgili başka çalışmalarla karşılaştırılarak bazı değerlendirmeler yapılmıştır. VI This study investigater credit-loan relations between the years of 1693-1700 in the ligths of Trabzon Kadi Court Records numbered 1861, 1862, 1863 and 1864. The thesis consists of two chapters. In the introduction we have given some general knowledge about credit and loan in islamic law. In the first chapter a short history of Trabzon city is explained and showed that at the end of the 17 century the city has become a Turkish-islamic city interms of many aspects. In addition to that in this section we also give some ideas and examples about the terms related to credit-loan relations. In the second chapter, we at the end of the 17th century, investigated how the credit- loan relations developed between religios groups, what were the amounts of money in credit-loan relations. Here we also showed the general economic situation of the Ottoman Empire at the and of the 17th century later we explained the ways in which the loans were paid back. The rulers and women in the society were taken into account in terms of credit- loan relation, too. In addition to all this chapter the data which we gathered out of the study were composed with other studies of credit-loan relations to get better idea for the second half of the 17th century. VII 107

355

398

227

02. Özet Tezimizin konusunu teşkil eden 1824 nolu Trabzon kadı sicili. 1010/1601-1045/1635 yılları arası mahkeme kayıtlarını ihtiva etmektedir. Kayıtların yoğun olduğu yıllar 1041/1631-1632 ile 1042/1632-1633 yıllarıdır. Sicilin başında genel olarak diğer sicillerde olduğu gibi narhlar vardır. Hadiseler kronolojik sırayla kaydedilmiş olup bazen kronolojiden uzaklaşıldığı da vakidir. Sicilin ortasında ve sonunda birarada olmak üzere merkez-taşra yazışmalarının örnekleri bulunmaktadır. Sicil kayıtlarının niteliği hakkında şunlar söylenebilir. Mahkeme kayıtları, hadiselerin teorisinden ziyade pratik ve yaşanmış taraflarını bizlere bildirmektedir. Dolayısıyla sicilde karşılaştığımız nikah, borç-alacak, boşanma, köle azadı, mülk alım ve satımı, ihtilaf ve vakıflarla ilgili birçok kayıtlar bize o günün gerçekleri hakkında bilgi vererek Osmanlı Devleti' nin kanunlara yaklaşımı ve uygulaması hakkında gerçekçi bilgiler vermektedir. İncelenen yıllarda Trabzon'da değişik etnik köken ve dini gruplardan insanların olması Osmanlı Devleti'nin bu gruplara karşı politikası hakkında da bilgi edinmemizi kolaylaştırmaktadır. Bu çalışma ile 1824 nolu Trabzon kadı sicili araştırmacıların istifadesine sunulmaktadır. Sicildeki ham bilgiler değerlendirildiğinde ortaya çok önemli ve faydalı eserler çıkacağı umulmaktadır. VI 03. Summary The 1 824 numbered Kadi Court Record of Trabzon consists of entries between the years of 1010/1601-1045/1635. At the begining of the examined court record the prices (narh) take place. The following entries traces a certain chronology. At the end of the court record there are samples of correspondences which happened between the central administration and the province of Trabzon. On the contents and quality of the entries we can further say this. The entries show us the application of the Ottoman laws not their theories. For that reason the entries of marriage, loan-credit, divorce, freeing a slave, property transfers give us the exact knowledge of what happened at that certain time. In addition to these, as Trabzon, in that particular time, consisted of different religious and ethnic origined people, the entries show us the Ottoman policy towards non-muslim subjects. In this study, 1824 numbered Trabzon Court Record is presented to the use of academicians in the hope that the row material would be used and help to compose original studies. VII 405

433

02. Özet Tezimizin konusunu teşkil eden 1828 nolu Trabzon Kadı Sicili 1042/1632 1045/1635 yıllan arası mahkeme kayıtlarını ihtiva etmektedir. Kadı sitillerinin sadece taşrada meydana gelen hadiseleri değil merkezle olan yazışmaları da ihtiva etmesi bu kaynağın önemini ayrıca artırmaktadır. Bu sebeple incelediğimiz sicil bu yıllar arası Trabzon'un sosyal ve ekonomik vaziyeti hakkında bilgileri ihtiva etmektedir. Sicilin başmda genel olarak diğer sicillerde de olduğu gibi narhlar vardır. Hadiseler kronolojik sırayla kaydedilmiş olup, bazen kronolojiden uzaklaşıldığı da vakidir. Son kısımda ise merkez taşra yazışmalarının örnekleri bulunmaktadır. Sicil kayıtlarının niteliği hakkında şunlar söylenebilir. Mahkeme kayıtlan hadiselerin teorisinden ziyade pratik ve yaşanmış taraflarını bizlere bildirmektedir. Dolayısıyla sicilde karşılaştığımız nikah, borç-alacak, boşanma, köle azadı, mülk alım ve satımı, ihtilaf ve vakıflarla ilgili birçok kayıtlar bize o günün gerçekleri hakkında bilgi vererek Osmanlı Devleti'nin kanunlara yaklaşımı ve uygulaması hakkında gerçekçi bilgiler vermektedir. İncelenen yıllarda Trabzon'da değişik etnik köken ve dini gruplardan insanlann olması Osmanlı Devleti'nin bu gruplara karşı politikası hakkında da bilgi edinmemizi kolaylaştırmaktadır. Bu çalışma ile 1828 nolu Trabzon Kadı Sicili araştırmacıların istifadesine sunulmaktadır. Sicildeki ham bilgiler değerlendirildiğinde ortaya çok önemli ve faydalı eserler çıkacağı umulmaktadır. VI 03. Summary The 1828 numbered Kadi Court Record of Trabzon consists of entries between the years of 1042-1045. As it is widely known the court records consist not only the entries of events happened in the provinces, they also have the correspondes between the provinces and the Ottoman Palace. For this reason the entries provide enermous knowledge about the social, economic and administrative life of Trabzon. At the begining of the examined court record the prices (narh) take palace. The following entires traces a certain chronology. However, sometimes we see some cases which do not follow the correct dates. At the end of the court record, as in the case of others, the correspondes between the province and the Porte were given. On the contents and quality of the entries we can further say this. The entries show us the application of the Ottoman laws not their theories. For that reason the entries of marriage, loan-credit, divorce, freeing a slave, property transfers give us the exact knowledge of what happened at that certain time. In addition to these, as Trabzon, in that particular time, consisted of different religious and ethnic origined people, the entries show us the Ottoman policy towards non-muslim subjects. In this study, 1828 numbered Trabzon Court Record is presented to the use of academicians in the hope that the row material would be used and help to compose original studies. vn 408

97

311

02. Özet Bilinen tarih dönemlerinde Trabzon için en önemli kayıt şehrin Karadeniz kıyılarında her zaman çok önemli bir yerleşim merkezi olduğudur. Bu önem muvakkat zamanlar hariç XIX. yüzyıla değin sürmüştür. XIX. yüzyıldan sonra ise kentin önemi daha da artmıştır. Trabzon bu yüzyıldan sonra uluslar arası bir liman kenti olarak transit ticaretin en önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir. Şehir de buna paralel olarak büyümüş, ancak büyüdükçe büyük devletlerin iştahını kabartmıştır. Konumuz Trabzon kentinin ekonomik olarak zirvesini yaşadığı bu yüzyılın başlarına ait iki yılı yani 1906 - 1907 yıllarını kapsamaktadır. Kaynağımız ise 1869 yılında yayın hayatına başlayıp 1916 yılına kadar haftalık olarak vilayet matbaası tarafından fasılasız basılan Trabzon Gazetesi'dir. Trabzon Gazetesi'nin mevcut tek koleksiyonu, Trabzon îl Halk Kütüphanesi'ndeki 3398 katolog numarasıyla kayıtlı olan 44 nüshalık koleksiyondur. Bu koleksiyon 16 Mart 1906 tarihli nüsha ile başlayıp 7 Mart 1907 tarihli nüsha ile bitmektedir. Trabzon Vilayet Salnameleri'nin son sayısının 1904 yılı için çıkması kaynağımızın önemi hakkında bize yeterli bilgiyi vermektedir. Haftalık çıkan gazete Osmanlı İmparatorluğu genelinde ve Vilayet dahilinde haberlere yer vermektedir. Vilayeti bilgilendiren haberler `Şuun-u Vilayet başlığı altında zikredilmektedir. Biz esas olarak çalışmamızı mezkur başlık altında yer alan havadislere dayandırdık. Araştırmamızın giriş bölümü Trabzon tarihinin dönüm noktalarına ve Trabzon Gazetesi'nin tanıtımına ayrılmıştır. Girişten sonra tez üç bölüme ayrılmıştır. Üç bölümde de tamamen Trabzon Gazetesinden elde edilen veriler kullanılmıştır. Birinci bölümde Vilayet Yönetimi, ikinci bölümde Ekonomik Hayat, üçüncü bölümde de Sosyal Hayat ve Sonuç kısımları yer almaktadır. Ekler bölümünde de 44 nüshalık koleksiyonda yer alan haber başlıkları verilmiştir. 47 yıl haftalık olarak fasılasız çıkan Trabzon Gazetesi'nin mezkur nüshalar hariç diğer nüshalarının elde olmaması Trabzon şehri için büyük bir talihsizliktir. Ancak mevcut nüshalar kapsadığı dönem itibarıyla Trabzon mülhakatı için boşluğu rahatlıkla ve fazlasıyla doldurabilmektedir. Bu tez esas olarak iki şeyi amaçlamaktadır. Trabzon Gazetesi' ni tanıtmak ve gazete yardımıyla 1906- 1907 yılları arasında Trabzon yaşantısını aydınlatabilmek. VI 03. Summary In the known historical period, the most important feature of the city of Trabzon is its importance as a settlement place. Excluding some temporary periods, from 19, th century on its importance has grown up. Following this century Trabzon, having an international port> has bçcorrie one of the most important centres of transit trade. Accordingly the city itself has grown up, and started to attract other major countries. The focus of the study is the two years at the beginning of this century, 1906 - 1907, when Trabzon reached the peak point in terms of economy. The main source here is `Trabzon weekly journal` published from 1869 until 1916 without any interruption. This journal can be obtained from Trabzon Public library with the reference number of 3398 and it includes 44 issues. We started with the issue of 16 March 1906 and finished the study with the one referenced 7 March 190t. The publication of the last issue of Trabzon City Salnames given us enough information about the importance of the references we used here. This weekly paper included news from all over the Ottoman Empire and the province itself. The news about the province was given under the name `Şuün-u Vilayet`. Our study is based mainly on the facts from `Şuün-u Vilayet`. Introduction chapter includes the most important dates of the city's history and gives brief jmformation about `Trabzon Weekly Journal`. The text after introduction is divided into three chapters. In these three parts we used the facts from `Trabzon Gazetesi` only. The First Chapter is about provincial Administration, the second is about Economical Life, the Third İs about Social and Cultural Life and it ends with the Conclusion part. In the Appendix part there are news Leadings from ail 44 papers. Unfortunately, we have not found have other numbers of `Trabzon Gazetesi`, that was printed for 47 years every week without interrupton. In spite of this,, the period that these available papers cover, is enough to fill the gap. Introduction of `Trabzon Gazetesi` ând, using this paper, to lighter the life of Trabzon in 1906 - 1907 year period. BOKDMAKIASVON VOW* vn 121

ÖZET Çalışmamızın, biri Trabzona ait 1876 nolu şer'iyye sicili ve bu sicildeki sulh kayıtlan diğeri de sulh teorisini ortaya koyan kaynaklar olmak üzere iki temel dayanağı bulunmaktadır. Bu çalışmada, işaret etteğimiz derlerde yer alan sulh kayıtlarını ele alıp, buradaki uygulamalarla hem İslam hukuk teorisindeki, hem de modern hukuktaki sulhu karşılaştırdık. Maksadımız bir yandan o döneme ait hukuk pratiğini görmek diğer yandan da mahkemelerin ve halkın hukukî ilişkileri çözüme kavuşturmada izledikleri önemli yollardan birini ortaya koymaktı. Çalışmamız bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde genel olarak şer'ryye_şjcjlleıini, bu sicillerde bulunan belge çeşitlerini, sicillerin tarihî geüşirnini ve önemini ele aldık. Bu arada Trabzon şer'iyye sicilleri ve özellikle 1876 nolu sicil hakkında bilgiler verdik. Aynca sulh akdinin hukuk sistematiği içerisindeki yerine işaret ettik. Birinci bölümde sulh akdini; tarifi, hukuki dayanakları, hükmü, rükünleri ve şartlan açısından ele aldık. Aynca sulhun ibra, tahkim, af gibi yakın kavramlarla ilişkisini inceledik. İkinci bölümde önce sulh akdini farklı yönleriyle taksime tabi tuttuk. Mahiyeti açısından sulhu, davalı tarafin dava konusu şeyi ikrar edip etmemesi ya da iddiayı susarak karşılaması yönüyle ele alıp inceledik. Taraflar arasında ya da mahkemede icra edilmesi açısından da sulhu, adî ve kazaî olmak üzere ikiye ayırdık. Aynca dava konusu haklan ve bu arada sulh bedelinin neler olabileceğini ve bunlar üzerinde gerçekleşen sulhla ilgili hususlan ele aldık. Bunları `aynî mal davasından sulh`, `deyn davasından sulh`, `menfâat davasından sulh` ve `ayn, deyn ve menfâat dışı davalardan sulh` olmak üzere dört kısma ayırdık. Aynca veli ya da vasinin, vekilin veya fûzûlinin yaptıktan sulhu, `başkası adına yapılan sulh` başlığı altında inceledik. Son olarak da sulhta geçerli olan muhayyerliklere ve sulh akdinin feshedilmesine yer verdik. Konulan ele alırken bir tarafdan İslam hukuku kaynaklarından istifade edip farklı mezheplerin görüşlerini, yeri geldikçe modern hukukla da karşılaştırarak, tesbit etmeye; diğer taraftan da bunlarla defterdeki sulh kayıtlan arasında ilgi kurmaya gayret ettik. Böylece hem teorik hem de pratik yönüyle sulh sözleşmesini incelemeye çalıştık. vm SUMMARY Our study has two main fondations, namely, one is the Shaiyya Record No 1876 dealt on Trabzon and the other is the theory of the conciliation (sulh), and resources derived from it. In this study, firstly we dealt with the given records which we had pointed out in the notebook (daftar), then we compared with the sulh practised within the theories done in Islamic law and modem law. Our goal is, in one hand, to see the practices held in the past, and in the other, to put out the way that was one of the ways of the courts or the people followed in order to solve juridical problems. Our dissertation has one introduction and two chapters; in the introduction, we dealt with juridical records in general, the types of the document in them and their historical process and importances, we have also informed about the juridical records located in Trabzon, especially 1876 No.in addition to these, we pointed to the place of the conciliation contract in the systematics of the Law. In the second chapter, we dealt with the conciliation contract in the respect of its defination, its sentence, its conditions and internal rules of it. we, also, studied some relative terms such as Ibra, Tahkeem, and repuntance. In the third chapter, we divided the conciliation contract in to distictive aspects, we studied the conciliation in nature in the contex of the suspected professing the case under subject or not, or his/her silencing the case at face. We divided the conciliation as two divisions, ordinaryl (adi) and kazai (courtial) ones in respect that done by two sides or by the court. In addition to these, we have also studied the right under subject, price of conciliation and the fetaures of conciliation itself done after them. We realized them into four divisions namely, conciliation in the case of ayni, conciliaton in the case of dayn (dept), the one in the case manfaat (interesting), lastly the one extra of them, we also divided the conciliation done by valy or vakeel, or by fuzuly, as the title of ` conciliation done in favor of other person`. Lastly we cited the optionals (muhayyer) in the conciliations and its abolition. While we study the subjects, we refered to the main recourses of the Islamic law and the diffirent ideas of the sects and sometimes, comparing them with the modern law, we fixed the matter, and on the other hand, we related its relations with conciliation records in the notebook (daftar). So, we studied the conciliation contract both in theory and in practice. LX 131

464

508

176

ÖZET Şer'iyye Sicilleri, Osmanlı Devletinde bütün hukuki kayıtlan ihtiva eden belgelerdir. Aynı zamanda Şer'iyye Sicilleri Osmanlı Devletim sosyal, ekonomik ve siyasi hayatına dair bilgileri içermesinden dolayı, Osmanlı tarihinin ana kaynakları arasında yer almaktadır. Çalışmamızda Trabzon Vilayetini ilgilendiren 1967/153 Nolu defterin transkribsiyomınu ve değerlendirmesini yapmaya çalıştık. Defterimiz H.1257-1260(M. 1841-1844) tarihleri arasını kapsamaktadır. İncelediğimiz defterde geçen belgelerde konuları itibariyle mali, askeri, hukuki, sosyal durumlar ile din değiştirme olayları yer almaktadır. Bu belgeler doğrultusunda Trabzon Vilayetinin durumu araştırmamızda ortaya konulmaya çalışılmıştır. ABSTRACT Court judgements are the documents which include all the juridical registrations of the Ottoman Empire.Moreover,The court judgement documents take very important place in the main resources of Ottoman History due that they consist of the information about the social,Political nad Economical life of Ottoman Empire. In this study,it was trancribed and considered the 1967/153 notebook.The notebook contents the date H 1257-1260(AD 1841-1844).In this notebook5which has been researched5thge documents consist of economical,Juridical and social conditions according to items which are in the documents. The condition of Trabzon State(City) has been researched according to these documents in this study. 168

02. Özet Bu çalışmada, Trabzon îl Halk Kütüphanesi arşivinde bulunan 1849 numaralı şer' iye siciline dayanarak 1087-1088/1676-1677 yıllarında Trabzon şehrinin fiziki, idari,toplumsal ve ekonomik yapısı incelenmektedir. Üç bölümden oluşan tezin ilk bölümünde, şehrin fiziki ve idari yapısı incelenmiştir. Karadeniz'de önemli bir liman kenti olan şehir, Trabzon eyaletinin merkezidir. Yönetimi, Azak muhafazası dolayısıyla mütesellimlerin elindedir. Fetihten kısa bir süre sonra klasik Osmanlı kentine dönüştürülen Trabzon, çoğunlukla Müslüman ve gayrimüslimlerin bir arada yaşadıkları 46 adet mahalleden oluşmuştur. İkinci bölümde yöneticilerle yönetilenler ve yönetilenlerin birbirleriyle olan ilişkileri ele alınmıştır. Kadının Osmanlı toplumundaki konumu, sosyal ve ekonomik hayatın içindeki rolü hakkında bilgi verilmiştir. Aynı zamanda Trabzon genelinde asayiş ile ilgili problemlerin varlığına dikkat çekilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise mülk transferleri, borç-kredi ilişkileri, ticaret ve şehir halkının ödemekle yükümlü olduğu vergiler belirtilmiş, Osmanlı ekonomisi içinde Trabzon'un yeri hakkında bilgi verilmiştir. tC YÜKSEKÖĞRETİM KURÜLİ DOKÜMANTASYON MERKEZİ 03. Summary This study examines the physical, social, administrative and economic structure of the city of Trabzon between the years 1087-1088 / 1676-1677 based upon the Kadi register numbered 1849 in the Trabzon Public Library. In the first part of the thesis which composes of three different parts, physical and administrative structure of the city are examined. Trabzon was an important seaport city on the Black Sea shore and was the centre of the province. The administration of the province is under the management of assistant governer `mütesellim` because of the Azak defense. Trabzon became a classical Ottoman city after a short period following its conquest by the Ottomans. The city was consisting of 46 quartes in 1676-77 and muslims and non-muslims were mostly living together. In the second part, the relationship between the rulers and the ruled are studied. In this part also some information about the place of women in Ottoman society and their roles in the social and economic life are given. In addition to this, this part pays attention to security related problems of the city. In the third part, the real estate transfers, debt-credit relations and taxes which city public are obliged to pay are presented. This section also tries to throw light on to the role of Trabzon in Ottoman economy as far as the kadi register allowed. 103

433

524

Bu tezde şer'ıyye sicillerindeki narh listelerine dayanarak XVIII. yüzyılın ilk yansında Trabzon ve Kastamonu'da fiyatlar ve fiyat hareketleri incelenmiştir. Üç bölümden oluşan bu çalışmanın ilk iki bölümünü, kadı tarafından ilan edilen resmi fiyatlar anlamına gelen ve çalışmamızın tamamına ışık tutan narh sistemine ayrılmıştır. Bu kısımda öncelikle İslâm iktisat düşüncesinde ve Osmanlı tatbikatında narh kavramı ve sistemin işleyişi ele alınmıştır. Burada görüldü ki, İslâm'da serbest piyasanın ve tam rekabetin olduğu ortamlarda narh sistemi uygulanmamaktadır. Osmanlı Devletinde ise narhın kamunun menfaatine olan önemli işlerden addedildiği için İstanbul'un fethinden itibaren 1 860'lı yıllara kadar titizlikle uygulandığı anlaşılmaktadır. Çalışmamızın esas kısmını oluşturan iki ve üçüncü bölümlerde, Trabzon ve Kastamonu şer'ıyye sicillerindeki fiyat listelerine dayanarak, 1700-1750 yıllan arasında bu iki kentte oluşan fiyatlan tahlil ve tasnif ettik. Bu kısımda özellikle temel ihtiyaç maddelerinde (hububat, gıda, eşya vb.) oluşan fiyat hareketlerinin analizleri yapıldı. Buna göre; Trabzon'da temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlan söz konusu dönemin ortalarına doğru iniş-çıkışlar gösterdikten sonra, hızla yükselme eğilimine girmiştir. Kastamonu'da ise; yüzyılın başlannda yükselen fiyatlar, dönemin ortalanna doğru düşmeye başlamıştır. Ancak burada da fiyatlar XV11I. yüzyılın ilk yansının ortalanndan itibaren istikrarlı olmamakla birlikte yükselmeye başlamıştır. Tezin son bölümünü oluşturan değerlendirme ve sonuç kısmında ise, Kastamonu ve Trabzon kentlerinde oluşan fiyatlar arasında bir karşılaştırma yapıldıktan sonra bu iki ilde fiyatlann birbirinden farklı bir trend izlediği görüldü. İzlenen dönem içerisinde fiyat değişikliklerinin sebeplerini tespit etmek zor olmakla birlikte, zaman zaman fiyat değişikliklerinde kuraklık ve veba gibi doğal afetler ile İran savaşlarının rolü olduğu anlaşılmaktadır. Sonuçta, Trabzon ve Kastamonu'da fiyatlar bir kaç bakımdan kıyaslanarak tartışılmış ve fiyat farklılıklarının nedenleri ve halkın yaşam standartları üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. VI In this thesis, based on the narkh defterleri recorded in the sharia court records, prices and fluctuations in the prices of certain commodities have been examined in Trabzon and Kastamonu provinces in the first half of the eighteenth century. In the first two chapter of the three, the concept of narkh (i.e., officially announced price list of certain commodities by the kadi) in Islamic law and Ottoman practice is dealt with in detail, which is of importance for our understanding of the Ottoman economic life as far as the markets are concerned. What must be stressed at this point is that the narkh system should not be practiced according to Islam in cases where prices are determined by free and competitive markets. As for the Ottomans, it can be said that they considered its application with meticulous care as important for the public interest from the conquest of Istanbul to 1 860, the year in which the state ceased intervening in the markets. In the second and third chapters which constitute the main parts of this study, price lists of Trabzon and Kastamonu for the years 1700 and 1750 are examined and analysed in detail, especially for the main goods such as cereals, foods and so forth. It is seen that the prices of main commodities in Trabzon were unstable in the middle of the first half of the period, but later on increased sharply. As for Kastamonu, prices increased stably at the beginning of the century, but from the middle of the period onwards, increses became unstable. What were the causes of such increases or decreases in the whole peried is difficult to determine, but from time to time natural disasters sue as drought and plague or wars with İran seems to have considerable effects on the fluactions in prices. In the last part, prices in Trabzon and Kastamonu are compared and discussed from several points, and some conclusions are drawn as to the reasons of fluctuations and thier effects on the living standars of the people in the region. VII 197