Search

On dokuzuncu yüzyıl, Osmanlı Devleti açısından kapsamlı değişim ve dönüşümlerin yaşandığı önemli bir dönüm noktasını ifade etmektedir. Bu dönemde artık bir zorunluluk halini alan değişim ihtiyacı yönetim alanında da kendini göstermiş, imparatorluk Avrupa devletleri tarafından uygulanan baskıları bertaraf etmek ve kendi varlığını devam ettirmek adına gerekli gördüğü reform hareketlerine girişmiştir.On dokuzuncu yüzyıl Osmanlı devletinde önemli görevlerde bulunmuş ve tarihçi, hukukçu, âlim ve devlet adamı gibi birçok kimliği bünyesinde barındıran Ahmet Cevdet Paşa, bu dönemin değerlendirilmesinde önemli bir figür olarak karşımızda bulunmaktadır. Ahmet Cevdet Paşa hem bu reformların hazırlanış aşamasında görev almış, hem de bizzat bulunduğu görevler vesilesiyle uygulama alanında da faaliyet göstermiştir. Bu nedenle Ahmet Cevdet Paşa'nın devlet ve yönetim anlayışının ortaya konması, bu dönemin reform zihniyetinin anlaşılması açısından kilit bir önem arz etmektedir.Bu kapsamda çalışmada öncelikle, Ahmet Cevdet Paşa'nın devlet anlayışı ile İbn Haldun'un devlet anlayışı determinizm ekseninde karşılaştırılarak Cevdet Paşa'nın İbn Haldun'dan farklılaşan iradeci devlet anlayışı anlatılmıştır. İkinci olarak Cevdet Paşa'nın yönetim anlayışı, Osmanlı modernleşme sürecinin Paşa'nın yönetim anlayışına etkisi temel alınarak kadim ve cedid kavramları etrafında anlatılmaya çalışılmıştır. The 19th century for the Ottoman Empire is an important turning point in which there are extensive changes and transformations. In this period, change has become a necessity and has shown itself in the field of administration. In particular, The Empire has embarked upon reform movements, which it deems necessary to eliminate the pressures exerted by European states and to maintain its existence.Ahmet Cevdet Pasha, who had an important task in the 19th Century Ottoman State and had many identities such as historian, lawyer, scholar, and statesman, is an important person in the evaluation of this period. Ahmet Cevdet Pasha has taken part in the preparation stage of these reforms and has also been active in the field of application. Therefore, revealing the state and administration understanding of Ahmet Cevdet Pasha is key to understanding the mentality of this period.In the this study, firstly, Amet Cevdet Pasha's understanding of the state and Ibn Khaldun's understanding of the state were compared on the basis of determinism. In this context, Cevdet Pasha's understanding of willful state which differentiates from Ibn Khaldun is explained. Secondly, Cevdet Pasha administration approach , based on the effect of Ottoman modernization process on Pasha's understanding of goverment, which are tried to be explained around the ancient and cedid concepts. 144

Tanzimat döneminin en önemli isimlerinden olan Ahmet Cevdet Paşa, XIX. yüzyıla damgasını vurmuştur. Döneminde başlayan reform hareketlerinde, kurumların modernleşmesi ayağında büyük katkılar sağlamıştır. Ahmet Cevdet Paşa hakkında bugüne değin birçok kitap, yazı kaleme alınmış ve yapılan bu çalışmalar aracılığıyla tanınmaya ve yaşamaya devam etmiş ve edecektir. Bu çalışmada, Ahmet Cevdet Paşa'nın devlet adamı, tarihçiliği, hukukçu kimliği veya diğer özelliklerinden ziyade, özel hayatı, dönemin önemli mekânı olan konak hayatı ele alınmış, aile ilişkileri açıklanmaya çalışılmış bu da dönemin üst zümre aile hayatının bir panaroması çıkarılmıştır. Ancak bunu yaparken özellikle ekonomik yönü ön plana çıkarmak amaçlanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, Ahmet Cevdet Paşa'nın aile hayatını irdelemeden önce, dönemin koşulları ile beraber Paşa'nın yetişme şartları, eğitimi, medreseden bürokrasiye geçişi, devlet işleyişine katkıları, kariyer hayatının yanında entelektüel yaşamının gelişimi, edindiği kimlikler üzerinde kısaca durulmuştur. Daha sonra günümüzde edindiği bu kimlikler üzerine yazılmış bazı kitaplar, bildiriler ve Yüksek Lisans Tezleri ele alınmıştır. Öncelikle yazılan eserlerin literatür taraması yapılmış, Paşa'nın hangi yönü üzerine yoğunlaşıldığını ve kaleme alınan eserde Paşa'ya dair nelerin anlatıldığı yazılmıştır. Böylece daha oluşturacağımız çalışma ile ilgili yapılmış bir çalışmanın olup olmadığını şayet varsa nasıl ele alındığını ortaya çıkarmak mümkün olacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde Tanzimat dönemi modernleşme ve konaklar ele alınmıştır. Bundan önce son dönemini anlayabilmek için kuruluş döneminden itibaren Osmanlı toplum yapısına kısaca göz atılmıştır. Osmanlı reform hareketlerinin başlangıcı sayılan Tanzimat ele alınmış, Osmanlı İmparatorluğu'nu yenileşmeye götüren süreç yani gerilemenin başlıca nedenlerini ve Gülhane-i Hattı Hümayundan önce yapılan yenilikler ve bu yeniliklerin sonuçları, başarısız olunmasının nedenlerine de kısa bir şekilde yer verilmiş ardından da Tanzimat'la gelen yenilikler ve bunun topluma yansımaları anlatılmıştır. Sarayda başlayan modernleşmenin nasıl üst tabakada hayat bulduğu ardından İstanbul hayatına nasıl değişiklikler getirdiği ele alınmış, aile yapısı, kadının toplumdaki yeri ve sosyal statüsünün nasıl değişim gösterdiği irdelenmiştir.Tanzimat modernleşmesinin yansıdığı en önemli yerler olan konaklar XIX. yüzyıl ile daha canlı daha farklı bir niteliğe bürünmüştür. Konaklar, Tanzimat ricalinin bir araya geldiği ve birçok konunun konuşulduğu mekânlar olmuştur. Bu dönemde yaşamış bir Paşa'nın aile hayatını ele alırken konaklara değinmeden geçmek mümkün değildir bu nedenle bu bölümün sonunda konak, Tanzimat ricali ilişkisi anlatılmıştır. Son bölümde ise Cevdet Paşa'nın ailesi, eşi, çocukları kimlerdir, onlarla olan ilişkileri nasıldır sorularına yanıt aranmıştır. Ahmet Cevdet Paşa, hem geleneksel hem de modern muhafazakârdır. Böyle nitelendirilen bir Paşa'nın yaşanılan modernleşmeden ne kadar etkilendiği ve dönemin değerlerini ne kadar benimsediği ele alınmış, daha sonra eşi ve çocuklarıyla olan ilişkisi, ailenin konak hayatı ve ekonomik durumu anlatılmıştır. Çalışmanın son kısmında Başbakanlık Osmanlı ve Topkapı Sarayı Arşivlerinde bulunan Ahmet Cevdet Paşa'nın eşine ait masraf defterleri, kızının düğün masraf defteri ve cariye alım satımıyla ilgili belgeler hakkında değerlendirme yapılmış ve Ahmet Cevdet Paşa'nın ekonomik durumu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Ahmed Cevdet Pasha who was the prominent figure of Tanzimat Era, left a mark in XIXth century. He made a great contribution at the stage of modernization of institutions and at the beginning of reform movements in its time. A lot of books, articles and master thesis have been penned about him until now and through these studies, he will be alive and continue to be known.In this study, Ahmed Cevdet Pasha's private life, the mansions was important places in that time period rather than his being statement , his being historian, his judicial identity were discussed, his family affair was tried to explain and all this as well lead to making a panoramic map of his family relationship. Nevertheless by doing this, he especially his economical aspect of life is aimed to bring into forfront.In the first chapter of the study, before Ahmed Pasha's probing his family life, along with the circumstances of his span, the condition of his growing-up, his education transition from medrese to bureacracy, his contribution to the state affair mechanism, be side his making-up intellectual life his career process and his maintaining identity were shortly laid emphasis on. Thereafter, today some books assertions and master thesis were addressed. İnitially, some written works were literatually rewieved of which topic he densely concentrated, what was explained about Pasha in the penned works were written in this study. Thus, it is possible to figure out whether previous studies related this study -in the making-up process, if it is so, while it is handled with, it will be possible how to bring out it.In the second chapter of the study, the modernization of Tanzimat and mansions were discussed in order to understand the final period of Ottoman years during building up process of Ottoman Empire, The structure of Ottoman society was briefly scrutinized. Tanzimat, which is regarded as beginning of reform movement was analyzed. The process by which Ottoman Empire led to changes in terms of reformation, that is to say main reasons of regression of Ottoman Empire, the changes made before Gülhane-i Hattı Hümayun, the results and the root cause of failure of these social changes as well were shortly taken a place into this study.Mansions, the most important places that modernization of Tanzimat reflected, became more alive and turned into a different quality shape with XIXth century. They were the places in which Tanzimat statemen came together and many topics were spoken. It is impossible not mention about mansions while a Pasha's life was analyzed. For that reason in the end of this chapter, the relationship between dignitaries and Tanziamt were explained. In the last chapter, it was found out to answer that who Cevdet Pasha's family, his wife and his children was, that who the relation with them was. How much a Pasha who was described in such characteristic personality was influenced from experienced modernization nad how much he adopted to values of that time were expressed. His relation with his wife and children, the mansion life of his family and then his economic situation were explained. 135

Osmanlı'da Tanzimat'ın ilanının ardından başlatılan reform süreci pek çok alanı olduğu gibi ilmi çalışmaları da etkilemiştir. Kur'ân ve tefsir ilimlerinde geleneksel yöntemlerin devam etmesinin yanı sıra ilk Türkçe Kur'ân tercümesinin basımı gibi icraatlar yeni tercümelerin yazılmasına zemin hazırlamıştır. Bu çalışmada dönemin önemli şahsiyetlerinden Ahmet Cevdet Paşa'nın tercüme ve tefsir faaliyetleri araştırılarak Tercüme-i Şerife isimli eserin Cevdet Paşa'ya ait olduğunun ispatı yapılmaktadır. İlim dünyasının haberdar olmadığı bu eserin tanıtımı yapılarak tefsir ilmi bakımından özellikleri incelenmektedir. Çalışmada tarihsel ve tanımlayıcı bir yöntemle birlikte eserin tespitinde mukayese metodu takip edilmiştir.Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde Ahmet Cevdet Paşa'nın hayatı ve eserleri özlü bir biçimde anlatılarak tefsir ilmine konu olan çalışmaları ayrıca değerlendirilmiştir. İkinci bölümde Tercüme-i Şerife isimli eserin Ahmet Cevdet Paşa'ya nispeti elde edilen veriler doğrultusunda değerlendirilmektedir. Eserin şekil, muhteva, kaynak, dil özellikleri, tefsir metodu ve ulûmu'l-Kur'ân'a ilişkin hususiyetleri incelenmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde Tercüme-i Şerife'nin transkripsiyonu yapılarak Osmanlıca metni ve müellif nüshasıyla birlikte aktarılmaktadır. Araştırmamızın sonunda Tercüme-i Şerife adlı Kur'ân tercüme ve tefsiri üzerinde yapılan değerlendirmeler doğrultusunda eserin Ahmet Cevdet Paşa'ya ait olduğu ispatlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Tercüme-i Şerife, Cevdet Paşa, Tefsir. Period of reform that starts with announcement of Tanzimat (Reorganization) affected scientific studies alongside so many areas. Alongside continuation of traditional methods in the field of the Qur'an and Interpretation of the Qur'an, activities such as printing of first Turkish translation of Kur'ân lead up to write new translations. In this study, activities of translation and interpretation of Ahmet Cevdet Pasha who is the important person for Tanzimat era are being researched and it is being proved that book of translation and interpretation of the Qur'an named Tercume-i Serife belongs to Ahmet Cevdet Pasha. This book, which is not known in the world of academics so far was introduced and also its features are analyzed from the point of interpretative studies. In the study, method of comparison is applied for the determination of the work with historical and descriptive methods.The first part of the study consists of three parts, the life and works of Ahmet Cevdet Pasha is briefly studied and his works on science of interpretation were evaluated.In the second part, relation of the book named Tercume-i Serife to the Ahmet Cevdet Pasha was evaluated according to data that is attained from primary sources. Form, content, source, language features, interpretation method and their characteristic related with ulûmu'l-Qur'ân were broadly evaluated.The final part of the study consists of the transliteration of the Tercume-i Serife with Ottoman Turkish text and the original author's book. At the end of our study, in the direction of evaluations on translation and interpretation of the Qur'an named Tercume-i Serife, it is proved as a conclusion that the book belongs to Ahmet Cevdet Pasha.Keywords: Ottoman, Tercume-i Serife, Cevdet Pasha, Tafsir. 255

Her medeniyet ve kültür, kendine özgü bir tarih felsefesi ve tarih yazım geleneği geliştirmiştir. Bu anlamda Osmanlı Devleti de köklü bir tarih yazıcılığı geleneğine sahip olmuştur. Osmanlı tarihçileri kuruluştan itibaren olayları kayıt altına almışlardır. XIX. yüzyıl da ise Osmanlı tarihçiliği farklı bir seyir izlemiştir. Bu yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı tarih yazıcılığı, geleneksel yazım modelini aşarak İslam tarihi ve Osmanlı tarih anlayışı dışında eserler vermiştir. Osmanlı tarihçiliği, Avrupa'da gelişen milli tarih akımından etkilenerek yeni içerikler kazanmaya başlamıştır. Bu düşünceler doğrultusunda Osmanlı tarihçiliğinde önde gelen şahsiyetlerden biri Ahmet Cevdet Paşa'dır. Son devir Osmanlı medresesinde yetişen ve Avrupa tarih birikiminden yararlanan Ahmet Cevdet Paşa, modern Osmanlı tarih yazıcılığının öncüsü olmuştur. Ahmet Cevdet Paşa tarihi olayların, sadece kronolojik bir sıralama olarak değil, bir bütün olarak ele alınması ve belgelerin eleştiri süzgecinden geçirilerek incelenmesi gerektiğini kavrayan ilk Osmanlı tarihçilerinden birisi olmuştur.Anahtar Kavramlar: Ahmet Cevdet Paşa, Vakanüvis, Osmanlı Devleti, Osmanlı Tarih Yazıcılığı Each civilization and culture has their own historical philosophy and a tradition of writing history. For that matter, Ottoman Empire, too, had its deep-rooted tradition of writing history. Since the very beginning of the founding, Ottoman historians kept detailed record of the events. As to 19th century, they pursued a different course. From the second half of that century on, Ottoman historiography went beyond the conventional type of writing and produced works that are considered as out of the sense of history of Islam and Ottoman history.In accordance with these thoughts, one of the prominent figures in Ottoman historiography is Ahmet Cevdet Pasha. Having being raised at the last era of Ottoman madrasas and benefiting from the European experiences of history, Ahmet Cevdet Pasha had pioneered the modern Ottoman history writing. He was one of the few historians who realized that events should not only be recorded chronologically but also to be taken into consideration as a whole and the documents should also be filtered and studied through criticism. Key Words: Ahmet Cevdet Pasha, Ancient Historians, Ottoman Empire, Ottoman Historiography. 144

Ahmet Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti'nin en büyük tarihçisidir. Kendisini her alanda geliştirmiş ve ölümsüz eserler meydana getirmiştir. Bu eserlerinin başında Tarih-i Cevdet gelir. Tarih-i Cevdet, Osmanlı Devleti'nin 1774 - 1826 yılları arasında geçen olaylarını anlatır. Ancak Paşa, eserini bu tarihlerle sınırlandırmamıştır. Eserinin başında geniş bir şekilde İslam Tarihi'ne yer verir. Bunun yanı sıra bir olayı anlatmadan önce o konuyla ilgili geniş bir malumat verdikten sonra anlatmak istediği olaya geçer. Ahmet Cevdet Paşa'nın en önemli özelliğinden birisi de olaylara, kişilere ve kurumlara eleştirel bir gözle bakabilmesidir. Tezimizde, Ahmet Cevdet Paşa tarafından kaleme alınan Tarih-i Cevdet (Cevdet Tarihi) adlı eserin içerisinde geçen Napolyon ve Mısır konularının incelemesi yapılmıştır. Bu eserin iki önemli konusu olan Napolyon ve Mısır Meselesi tezin içeriğini oluşturmaktadır. Napolyon Bonapart'ın Mısır'a gelmeden önceki durumu, Mısır'daki ve Mısır'dan çıktıktan sonraki faaliyetleri ve Napolyon gittikten sonra Mısır'ın iç durumu hakkında bilgi verilmiştir. Bu bağlamda Napolyon'un Mısır'ı istila etmesinin Osmanlı Devleti'ne olan etkileri anlatılmıştır. Ayrıca Mısır'ın istila edilmesiyle Fransa, İngiltere ve Rusya gibi devletlerin Osmanlı Devleti ile olan münasebetlerini nasıl etkilediğinden söz edilmiştir. Mehmet Ali Paşa'nın Mısır'a gelişi ve faaliyetleri üzerinde de durulmuştur. O'nun Mısır'da düzeni kurarken mücadele ettiği Vehhabiler ve Kölemenlerden de söz edilmiştir. Ahmet Cevdet Pasha was the greatest historian in the Ottoman State. He developed himself in different areas and also published immortal works. The most important work of Ahmet Cevdet Pasha is Tarih-i Cevdet. Tarih-i Cevdet is about the events in Ottoman States between the years 1774 - 1826. Hardly, Pasha didn?t limited his work with only these years. He gave extensive knowledge about the Islamic History at the beginning of his work. In addition to this, before he reported an event, firstly he had given extreme knowledge about the issue and then he proceeded to the subject he wanted to describe. One of his most important speciality was that he could critize the events, people and institutions. Based on having lived in the last period of Ottoman State, he became a highly important person for our knowledge. In our thesis, we examined Napoleon and Egypt subjects in Tarih-i Cevdet which was written by Ahmet Cevdet Pasha. Napoleon and Egypt, which were the subjects of his work, are two important questions of the contents in this thesis. Napoleon's situation before coming to Egypt, Napoleon in Egypt, and Egypt, after going after exiting activities and provided information about the internal state of Egypt. Napoleon's invasion of Egypt in this study is that the Ottoman Empire and France, Britain and Russia discussed the effects of states. In addition, the arrival of Mehmet Ali Pasha in Egypt, and activities were also discussed. We also mentioned about the battles that he had with Mamluks and Wahhabians during his attemps to set up a new layout in Egypt. 177

Yüksek Lisans Tezi Yök Merkezi No:311825, Bu çalışmada Ahmed Cevdet Paşa'nın maarif nazırlığı ve eğitim-öğretim alanlarındaki faaliyetleri incelenmeye çalışılmıştır.Çağımızda artık eğitim-öğretimin önemi anlaşılmıştır. Her ülke kendi kültür ve medeniyetine göre eğitim faaliyetlerini şekillendirmektedir. Bizde ülkemizin ihtiyaçlarına göre eğitim faaliyetlerimizi sürekli düzenlemeliyiz. Bu düzenlemeyi yaparken geçmişteki deneyimlerimizi ve bilgi birikimlerimizi dikkate almak doğru olacaktır. Bu yüzden tarihimizdeki eğitimcilerimizi ve onların faaliyetlerini bilmek gerekmektedir.Bu amaçla 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin eğitim kurumlarının durumu ortaya konulmuştur. Cevdet Paşa'nın yaşadığı bu dönemde eğitim kurumlarındaki meseleleri çözmek için yaptığı çalışmalar incelenmiştir.Çalışmamızda birinci bölüm Osmanlı'da 19. yüzyılda eğitimin durumu, ikinci bölüm Cevdet Paşa'nın hayatını, üçüncü bölüm eserlerini, dördüncü bölüm eğitim faaliyetlerini kapsamaktadır. Bu çalışmanın eğitimcilerimize ve eğitimimize yön veren idarecilerimize faydalı olacağı düşünülmektedir., In this study, Ahmed Cevdet Pasha?s ministry of education and his educational activities are examined.The importance of education is now realized in our age. Every country has formed the educational activities according to their own cultures. We also have to impove our educational activities according to our country?s needs continuously.It will be right to take into account of our past experiences and knowledge while doing so. Therefore, it?s required to know the trainers and their activities in our history. For that purpose, Ottoman state?s status of educational institutions was put forth in the nineteenth century. Cevdet Pasha?s studies about solving the problems in educational institutions during his period were examined.Our study consists of two parts. The first part is about the status of education in ottoman in the 19th century and the second part includes the Cevdet Pasha?s educational activities. This study is considered to be helpful to our trainers and the administrators who guide education.

Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti'nin en uzun yüzyılı olarak adlandırılan 19. yüzyıla damgasını vurmuş şahsiyetlerden birisidir. Cevdet Paşa, tarihçi, hukukçu, eğitimci ve sosyolog olarak bilinmektedir. Tarih ve devlet anlayışında ise Cevdet Paşa'nın ünlü İslam düşünürü İbn Haldun'dan etkilendiği görülmektedir. Tarihi neden sonuç ilişkileri içinde inceleyen Cevdet Paşa' ya göre geçmişte yapılan hataları tekrarlamamak açısından tarih ilmi büyük önem taşımaktadır. Tanzimat dönemi kanunlarının pek çoğunun da Cevdet Paşa'nın eseri olduğu görülmektedir. Cevdet Paşa'nın topluma ve devlete ilişkin görüşlerinin pek çoğunun da İbn Haldun kaynaklı olduğu vurgulanmaktadır. Cevdet Paşa'nın devlet teorisi bir devletin gençlik, olgunluk ve ihtiyarlık dönemlerinden sonra çökeceğine ilişkindir. Ancak İbn Haldun'un görüşünden farklı olarak bu teori yüzyılların ard arda sıralanması olarak görülmelidir. Cevdet Paşa'nın İbn Haldun'un bu döngülere ilişkin teorisinin, devletin mutlak şekilde çökeceğine ilişkin kısmını işlemekten kaçındığı saptanmaktadır. Çünkü Cevdet Paşa'nın en büyük ideali sürekliliği olan bir devlet olgusudur. Osmanlı Devleti'nin çöküş dönemi tarihini yazan Cevdet Paşa, Osmanlı Devleti'nin kurtulacağına ilişkin umutlar taşımaktadır. Ancak Tanzimat devrinin başarısızlıklarını gördükçe bu umutlarının azaldığını söylemek mümkündür. Cevdet Pasha is one of the important personalities of the Otoman Empire in the 19.th century. Which is known as the longest term of the Empire. He is known a historian, a jurist, an educationalist and sosyologist. It is observed that he was impressed by Ibn Haldun -the Islam thinker. The impression is significant especially in his mentality about history and about the state. His mentality about history has a determinist asset. According to him, history has a great importance as a science to prevent not to same mistakes in the future. Most of Laws put in force in the period of the Ottoman Reformation are his works. The impression of the Ibn Haldun' s theory is observed in his mentality of community and mentality the state. His theory of state is composed of 3 parts, youthfulness, maturity and collapse. He put the centuries in order and that was the diversity of his theory. He was also obstained from using Ibn Haldun's theory of cycles in the destruction of the state. Because his biggest ideal is the fact of state which must have continuity. Cevdet Pasha, who had written the last period of the Empire had hopes that the Empire would overcame that period of destruction. But when had seen the unsuccessfulness of the period of the Ottoman Reformation his hopes became less. 112

216