Search

In 2015 schreef Scheltema voor het eerst over de behoefte aan een responsieve rechtsstaat: een staat waarin de overheid daadwerkelijk geïnteresseerd is in de belangen van de burger. De overheid heeft daarin een rechtstatelijk zorgplicht om burgers te informeren over wet- en regelgeving. Maar ook wanneer burgers de wet kennen, betekent dit niet automatisch dat zij daar naar handelen. In dit onderzoek staat de vraag centraal in hoeverre de beoogde nadeelcompensatieregeling in afd. 15.1 Omgevingswet past in de ontwikkeling van de responsieve rechtsstaat. Om deze vraagstelling te onderzoeken, is vanuit drie elementen gereflecteerd op de nadeelcompensatieregeling in de Omgevingswet, namelijk (1) omgang van het bestuur met de burger, (2) constructie van wet- en regelgeving en (3) rechtsbescherming. Geconcludeerd kan worden dat er vanuit de wetenschap verschillende zorgen zijn wat deze drie elementen betreft. Zo zijn niet alle bepalingen in afd. 15.1 Ow even begrijpelijk en kunnen sommige inhoudelijke wijzigingen met recht ‘burgeronvriendelijk’ worden genoemd. Ook zijn er nog veel vragen onbeantwoord die de komende jaren zorgen voor een verminderde rechtszekerheid. Wel kunnen bestuursorganen op lokaal niveau op een responsieve manier invulling geven aan de omgang met de burger.

Invited speaker over Juridisch loket voor cooperaties.Workshop begeleider over de Omgevingswet en de fysieke leefomgeving tezamen met Marjolein den Uijl.

In de afgelopen twee jaar is veel veranderd op juridisch vlak als het gaat om de rechtspositie van de consument en diens aansluiting op het aardgassysteem. In deze bijdrage verkennen we de juridische mogelijkheden én onmogelijkheden van twee uitgangsposities: a. die van de burger die graag zelf actie wil ondernemen om van het gas af te gaan en b. die van de gasklever, oftewel de burger die wil vasthouden aan het gas omdat hij geen heil ziet in de energietransitie, de alternatieve voorziening geen verbetering of te duur is, diens huis niet geschikt is voor een warmtepomp of omdat hij de woning volledig op elektriciteit wil. In dit laatste geval wordt vervolgens uiteengezet in hoeverre de gastrouwe burger gedwongen kan worden onder huidig en toekomstig recht toch de overstap te maken naar een energievoorziening zonder aardgas. Voor de uiteenzetting van deze uitgangsposities wordt kort de achtergrond van de warmtetransitie geschetst en de manier waarop deze via de transitievisie warmte, met de gemeente aan kop, tot stand moet gaan komen. Het Wetsvoorstel gemeentelijke instrumenten warmtetransitie wordt hier tevens besproken.

In Nederland wonen veel mensen permanent in een recreatiewoning, waarvan een aanzienlijk aandeel illegaal in de recreatiewoning woont. Om die reden is in 2020 een motie aangenomen, die leidde tot de voorhangprocedure tot wijziging van het ontwerpbesluit tot wijziging van artikel 5.18 Bor, waardoor de vereisten om in aanmerking te komen van een persoonsgebonden omgevingsvergunning voor permanente bewoning van recreatiewoningen worden verruimd. Deze motie in combinatie met het feit dat er in Nederland een grote woningnood heerst, gaven grond voor het onderzoek of de huidige en voorgestelde wetgeving inzake de permanente bewoning van recreatiewoningen in overeenstemming is met het recht op wonen (ex. artikel 8 EVRM). Onderzocht is wat de huidige en voorgestelde wettelijke bepalingen met betrekking tot de permanente bewoning van recreatiewoningen zijn. Dit zijn artikel 5.18 Bor, het wijzigingsvoorstel 5.18 Bor en artikel 5.37 Omgevingswet. De tweede vraag die onderzocht is, wat houdt het recht op wonen van artikel 8 EVRM in? En tot slot de vraag of artikel 8 EVRM bescherming biedt aan het permanent bewonen van recreatiewoningen? Artikel 8 EVRM beschermt niet zozeer het recht op wonen, maar het geeft wel richting aan de evenredigheidstoetsing. Het is aan de bestuursrechter om een toetsingskader te formuleren voor de drietrapstoetsing aan de geschiktheid, de noodzakelijkheid en de evenwichtigheid van het besluit voor het te dienen doel.

Sinds jaar en dag tracht de omgevingswetgever een balans te vinden tussen flexibiliteit en bundeling bij de aanvraag van de omgevingsvergunning. Met de komst van de Omgevingswet komt de nadruk meer te liggen op flexibiliteit bij het aanvraagproces van de omgevingsvergunning. De aanvrager krijgt – mede door het loslaten van het concept van onlosmakelijke samenhang – meer vrijheid om het aanvraagproces van de vergunningen zelf vorm te geven. Er dient kritisch naar deze ontwikkeling te worden gekeken. Wordt de positie van de aanvrager van de omgevingsvergunning beter door het bieden van meer vrijheid bij de aanvraag van de vereiste omgevingsvergunning(en)? Deze vraag staat centraal in deze bijdrage.

De Omgevingswet maakt het mogelijk om in het omgevingsplan te werken met open normen en andere vormen van flexibiliteit. In dit onderzoek wordt een antwoord gegeven op de vraag of toepassing van flexibiliteitsmogelijkheden in het omgevingsplan kan leiden tot strijd met het formele rechtszekerheidsbeginsel. De conclusie is dat deze vraag niet met een simpel ja of nee kan worden beantwoord. Of een flexibiliteitsmogelijkheid al dan niet binnen de grenzen van de formele rechtszekerheid blijft, is namelijk afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Voor sommige flexibiliteitsmogelijkheden geldt dat waarschijnlijk niet snel buiten de formele rechtszekerheidsgrens zal worden getreden. Voor het gebruik van open normen ligt dat ingewikkelder. De rechtspraak biedt weliswaar de nodige aanknopingspunten voor de vraag of een open norm voldoende concreet en objectief begrensd is, maar dit neemt niet weg dat er ruimte is voor interpretatie en het op voorhand dus niet zeker is of een open norm de rechterlijke toetsing aan het formele rechtszekerheidsbeginsel zal doorstaan.

De forse uitdagingen in het Klimaatakkoord vragen om praktische (snelle) oplossingen. Hoewel op papier flora en faunasoorten degelijk beschermd lijken te worden door het natuurbeschermingsrecht, pakt dit in de praktijk toch vaak anders uit. Sommige van deze verduurzamingsoplossingen resulteren in permanente beschadiging van beschermde natuur. In dit onderzoek is daarom onderzocht hoe omgegaan wordt met het soortenbeschermingsrecht ten opzichte van de klimaatdoelen. Het natuurbeschermingsrecht kan versterkend of belemmerend werken in relatie tot deze doelen. Dit onderzoek toont aan dat de natuur vaak het onderspit delft ten opzichte van harde (economische) waarden. Al is een voorzichtige kentering zichtbaar. Natuur, meer specifiek biodiversiteit, verkrijgt een steeds serieuzere plaats in de toetsing van verduurzamingsprojecten. De klimaat- en biodiversiteitcrisis hebben veel raakvlakken en werken elkaar nu nog vaak tegen, terwijl beiden elkaar juist vooruit kunnen helpen. Meer aandacht voor de daadwerkelijke effectiviteit op langere termijn van voorgestelde verduurzamingsmaatregelen op de natuur is noodzakelijk om te komen tot een effectieve natuurinclusieve energietransitie.

De nieuwe Omgevingswet komt eraan en dat is een megakans voor de watersector, meent Paul van Eijk, lector 'Duurzaam water in de Omgevingswet' bij hogeschool Van Hall Larenstein. Maar wennen wordt het wel, voor iedereen. "Het gaat hier om de grootste wetwijziging sinds 1848."

"Tijd van alles fiksen met watermaatregelen is echt voorbij. Water moet integraal onderdeel uitmaken van alle ruimtelijke afwegingen en planuitwerkingen. Bouw klimaatbestendig en waterrobuust. Bij alle fysieke ingrepen in ons land moet rekening worden gehouden met waterveiligheid, zoetwatervoorziening en ruimtelijke adaptatie. Dit moet doorwerken in de omgevingsvisies van rijk provincies en gemeentes. De wateropgaven moeten meer sturend worden en randvoorwaarden aangeven voor de keuzes bij de ruimtelijke inrichting van Nederland", aldus Peter Glas, Deltacommissaris in Waterforum 10 november 2020.

Op 1 juli 2022 gaat de nieuwe Omgevingswet in, een nieuwe wet waarmee overheden verschillende andere wetten bij elkaar brengt en moderniseert die allemaal over de leefomgeving gaan. En dat biedt kansen voor een beweegvriendelijke omgeving. Welke kansen dat zijn en hoe je die kunt benutten, lees je in een interessante whitepaper die we samenstelden. Natuurlijk vind je daar ook inspirerende voorbeelden bij.

De digital twin wordt gezien als een veelbelovende technologie om grote omgevingsvraagstukken op te lossen, zoals de energieransitie en huisvesting. Maar hoe zorgen we ervoor dat omplementaties niet beperkt blijven tot afzonderlijke - veelal technische - deeloplossingen? Volgens Jantien Stoter kunnen antwoorden komen uit het geo-datadomein dat zich al decennialang bezighoudt met het modelleren van de werkelijkheid in ruimtelijke datarepresentaties ten behoeve van analyses en simulaties.

De digital twin wordt gezien als een veelbelovende technologie om grote omgevingsvraagstukken op te lossen, zoals de energieransitie en huisvesting. Maar hoe zorgen we ervoor dat omplementaties niet beperkt blijven tot afzonderlijke - veelal technische - deeloplossingen? Volgens Jantien Stoter kunnen antwoorden komen uit het geo-datadomein dat zich al decennialang bezighoudt met het modelleren van de werkelijkheid in ruimtelijke datarepresentaties ten behoeve van analyses en simulaties.

Nederland verkeert in een staat van permanente crises. Naast klimaatverandering, stikstof, toeslagen, jeugdzorg, gezondheidszorg en migratie is het ook in de woningbouw en stedelijke ontwikkeling alle hens aan dek. In de discussie over nieuwbouw van 900.000 woningen tot 2030 komen veel problemen samen. Nederland heeft een internationaal sterke reputatie op het vlak van ruimtelijke ordening en waterbouw. Toch is er intern veel onvrede. Steeds meer bewoners komen in opstand tegen nieuwe plannen en gebiedsontwikkeling, zoals bij de voorgenomen verbreding van de A27 in Utrecht, die ten koste zou gaan van het bos Amelisweerd. Deze trend wordt gemakshalve vaak gekenschetst als NIMBY-gedrag (Not in My Backyard).

Dit boek is een herziening van het boek Nederlands waterrecht voor niet-juristen uit 2019. Het behandelt niet alleen het huidige waterrecht, maar ook het waterrecht na inwerkingtreding van de Omgevingswet. Alle aspecten van het waterbeheer komen aan bod: de bestuurlijke organisatie van het waterbeheer, het waterkwaliteits- en -kwantiteitsbeheer, drinkwater en afvalwater, natuurbescherming, Europees waterrecht, ruimtelijke ordening, crisismanagement, financiering en rechtsbescherming. Het boek vereist geen juridische voorkennis en is geschikt voor iedereen op academisch of HBO niveau die geïnteresseerd is in het waterrecht en het waterbeheer.

Nederland verkeert in een staat van permanente crises. Naast klimaatverandering, stikstof, toeslagen, jeugdzorg, gezondheidszorg en migratie is het ook in de woningbouw en stedelijke ontwikkeling alle hens aan dek. In de discussie over nieuwbouw van 900.000 woningen tot 2030 komen veel problemen samen. Nederland heeft een internationaal sterke reputatie op het vlak van ruimtelijke ordening en waterbouw. Toch is er intern veel onvrede. Steeds meer bewoners komen in opstand tegen nieuwe plannen en gebiedsontwikkeling, zoals bij de voorgenomen verbreding van de A27 in Utrecht, die ten koste zou gaan van het bos Amelisweerd. Deze trend wordt gemakshalve vaak gekenschetst als NIMBY-gedrag (Not in My Backyard).

Met interesse heb ik het artikel ‘De Omgevingswet als olifant in de porseleinkast: over haar verhouding tot gemeentelijke autonome regelgeving’ van De Jong en Broeksteeg in dit blad gelezen. Zij stellen daarin onder meer: ‘Deze auteurs creëren, zo zeiden wij hiervoor, een nieuwe categorie regels: autonome regels die in een medebewindsregeling worden gegeven. Zij relativeren daarmee de verschuiving van autonomie naar medebewind. Hun opvattingen gaan voorbij aan de rechtsgevolgen die deze verschuiving teweegbrengt. Dat de gemeente veel beleidsvrijheid heeft en soms zelfs agendavrijheid, maakt niet dat er geen sprake is van een toch wezenlijke beperking van de gemeentelijke autonomie en van de rechtsgevolgen daarvan.’ Als een van deze auteurs wil ik in deze reactie graag reageren op bovenstaande conclusie die De Jong en Broeksteeg trekken.

De ontwerp-NOVI ligt er, er mag op gereageerd worden – en dat gebeurt volop. Een van de vervolgvragen is nu: hoe werkt de nieuwe visie op de ruimtelijke ordening van Nederland straks door? Bij gemeenten en waterschappen bijvoorbeeld, en in de wereld van de gebiedsontwikkeling. ROm vroeg het aan drie kenners op decentraal niveau: Flip ten Cate (Federatie Ruimtelijke Kwaliteit), Paul van Eijk (lector Duurzaam Water in de Omgevingswet, Van Hall Larenstein) en Co Verdaas (hoogleraar gebiedsontwikkeling SKG/TU Delft).

Auteurs gaan in op recente jurisprudentie van met name de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State over de vraag of de haar voorgelegde ruimtelijke voorschriften die economische activiteiten reguleren in overeenstemming zijn met de regels van het vrij verkeer, meer specifiek de vrijheid van vestiging en de Europese Dienstenrichtlijn 2006/123/EG. Zij gaan met name in op de vraag in hoeverre ruimtelijke voorschriften de vestiging van detailhandel kunnen reguleren door middel van brancheringsregelingen (de zaak Appingedam had namelijk betrekking op een brancheringsregeling voor de vestiging van detailhandel). Aan het slot van hun artikel geven zij een doorkijkje naar de toets aan de Dienstenrichtlijn onder het systeem van de Omgevingswet.

Rijk, provincies en gemeenten werken allemaal aan een omgevingsvisie, een langetermijnvisie voor de fysieke leefomgeving. Waterschappen hoeven volgens de nieuwe Omgevingswet geen omgevingsvisie te maken. Waterschap Vallei en Veluwe koos ervoor er wél een op te stellen, in de overtuiging dat water onderdeel is van veel kansrijke oplossingen in het stedelijk en landelijk gebied. Een Blauwe Omgevingsvisie als voeding voor andere omgevingsvisies.

De Omgevingswet gaat uit van een nieuwe rolverdeling tussen burger en overheid. Het uitgangspunt is niet langer toelatingsplanologie (waarbij de overheid een directieve en restrictieve rol speelt), maar juist uitnodigingsplanologie (waarbij de overheid faciliterend optreedt, samen met de burger). In deze scriptie is gekeken naar wat uitnodigingsplanologie precies is en welke nieuwe elementen dit in het bestuursrecht introduceert. Ook is behandeld welke verschillende uitgangspunten binnen het bestuursrecht in het denken over de rolverdeling tussen de overheid en de burger met uitnodigingsplanologie vergeleken kunnen worden. Aan bod komen de wederkerige rechtsbetrekking, de algemene beginselen van behoorlijk burgerschap, participatie op basis van artikel 150 Gemeentewet, de participatiesamenleving en horizontaal toezicht. Welke overeenkomsten vertonen deze uitgangspunten met de ideeën die aan uitnodigingsplanologie ten grondslag liggen? Daarmee wordt een antwoord gegeven op de onderzoeksvraag: Welke ideeën over de verhouding tussen overheid en burger liggen ten grondslag aan uitnodigingsplanologie? De conclusie is dat de nieuwe rolverdeling tussen burger en overheid op basis van uitnodigingsplanologie zeker niet nieuw is binnen het bestuursrecht.

In deze bijdrage gaan de auteurs in op het juridische kader voor en de bestuurlijke doorwerking van de Regionale Energiestrategie (RES). De auteurs behandelen de juridische status van de RES en het instrumentarium onder de Omgevingswet ter effectuering ervan, en toetsen de RES aan de criteria effectiviteit, zorgvuldigheid en legitimiteit. De mate van binding aan en doorwerking van de RES in het gemeentelijk omgevingsplan wordt in sterke mate beïnvloed door de zorgvuldigheid bij de totstandkoming ervan.

Een belangrijk onderdeel van het Klimaatakkoord is het vergroten van het aandeel hernieuwbare energie op land tot 35 TWh in 2030. In de zogenoemde Regionale energiestrategieën (RES’en) worden daartoe afspraken gemaakt tussen de betrokken overheden over welk aandeel hernieuwbare energie zij voor hun rekening nemen. Er is echter geen juridische verplichting waarmee de inhoud van de RES’en kan worden afgedwongen. In deze bijdrage wordt onderzocht in hoeverre de Omgevingswet kan bijdragen aan een sterkere juridische verankering van de doelstellingen voor de realisatie van hernieuwbare energie en de verdeling van die doelstellingen tussen de betrokken bestuursorganen. Conclusie is dat het instrumentarium van de Omgevingswet het realiseren van hernieuwbare energiebronnen wel kan faciliteren en stimuleren, maar een juridisch afdwingbare borging van de realisering en verdeling van de energiedoelstellingen zelf niet mogelijk is.

Een belangrijk onderdeel van het Klimaatakkoord is het vergroten van het aandeel hernieuwbare energie op land tot 35 TWh in 2030. In de zogenoemde Regionale energiestrategieën (RES’en) worden daartoe afspraken gemaakt tussen de betrokken overheden over welk aandeel hernieuwbare energie zij voor hun rekening nemen. Er is echter geen juridische verplichting waarmee de inhoud van de RES’en kan worden afgedwongen. In deze bijdrage wordt onderzocht in hoeverre de Omgevingswet kan bijdragen aan een sterkere juridische verankering van de doelstellingen voor de realisatie van hernieuwbare energie en de verdeling van die doelstellingen tussen de betrokken bestuursorganen. Conclusie is dat het instrumentarium van de Omgevingswet het realiseren van hernieuwbare energiebronnen wel kan faciliteren en stimuleren, maar een juridisch afdwingbare borging van de realisering en verdeling van de energiedoelstellingen zelf niet mogelijk is.

Met de Omgevingswet wordt het omgevingsrecht vereenvoudigd en toegankelijker gemaakt. Om goed met deze wet te kunnen werken is het van belang dat de verschillende gebruikers (initiatiefnemers voor plannen in de leefomgeving, het bevoegd gezag en belanghebbenden) over dezelfde informatie beschikken. Voor informatie over geluid in de leefomgeving hebben de gebruikers behoefte aan inzicht in zowel de werkelijke als de toegestane hoeveelheid geluid. Het RIVM adviseert om kaarten te ontwikkelen waarin deze informatie op een overzichtelijke manier kan worden gepresenteerd. Het RIVM heeft onderzocht welke informatie over geluid voor de verschillende rollen en processen nodig is. Op basis hiervan wordt een advies gegeven over de in ontwikkeling zijnde wet- en regelgeving voor geluid. Hierbij heeft het RIVM ook bekeken hoe de nationale monitoringsverplichting beter kan aansluiten op de Europese monitoringsverplichting. Wanneer de inhoud en het moment waarop deze informatie moet worden geleverd op elkaar aansluiten, wordt de informatievoorziening eenduidiger en vergt het minder tijd om deze informatievoorziening op te stellen. Het RIVM is voor de digitale ondersteuning van de Omgevingswet kwartiermaker voor de Informatiehuizen Geluid en Lucht. De Informatiehuizen zullen de informatie per domein (geluid, lucht, bodem, water, afval, cultureel erfgoed, natuur, externe veiligheid, bouw en ruimte) die nodig is om invloeden af te wegen, aanleveren aan het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Het DSO zorgt ervoor dat deze informatie samenhangend wordt ontsloten.