Search

In het kader van het reductieplan overige broeikasgassen (ROB Landbouw) zijn de mogelijkheden voor het verminderen van de emissie van lachgas (N2O) uit gescheurd en opnieuw ingezaaid grasland bestudeerd. In de periode tussen augustus 2000 en juli 2002zijn door middel van incubatie- en veldproeven de effecten van het tijdstip van scheuren van grasland op klei- en zandgrond op de lachgasemissie onderzocht. In dit rapport worden de belangrijkste resultaten van het onderzoek gepresenteerd; de gedetailleerde resultaten worden in aparte rapporten en publicaties beschreven. Perspectiefvolle maatregelen om de lachgasemissie te verminderen zijn afzien van scheuren door verbetering van het graslandbeheer; doorzaaien van grasland; grasland na 1 augustus niet scheuren; en overschakeling naar tijdelijk grasland met korte rotatieduur. De geschatte effectiviteit van de afzonderlijke maatregelen varieert van minder dan 0,1 tot 0,8 Mt CO2-equivalenten per jaar op nationaal niveau. Het merendeel van de maatregelen is kostenneutraal of levert een kleine winst. Voorlichting is van belang om tot effectieve implementatie van maatregelen te komen. Een integrale analyse van de effectiviteit van de maatregelen samen met die van maatregelen uit andere ROB-projecten is nodig om interacties tussen maatregelen en risico's van afwenteling naar andere emissies (zoals methaan, ammoniak en nitraat) te kwantificeren. De effectiviteit van een deel van de maatregelen kan niet worden gekwantificeerd met de rekenmethodieken die voor de huidige rapportage in het kader van het klimaatverdrag en het Kyoto-protocol worden gebruikt.

In het kader van het reductieplan overige broeikasgassen (ROB Landbouw) zijn de mogelijkheden voor het verminderen van de emissie van lachgas (N2O) door gebruik van klaver in grasland bestudeerd. In de periode tussen september 2000 en juli 2002 is in veldproeven de emissie van lachgas uit grasland met klaver gemeten en vergeleken met de emissie uit grasland bemest met kunstmeststikstof. Doel van deze vergelijking was het kwantificeren van de verandering in emissie bij het vervangen van kunstmeststikstof door klaver bij een gelijkblijvende grasopbrengst. In dit rapport worden de belangrijkste resultaten van het onderzoek gepresenteerd; de gedetailleerde resultaten worden in aparte rapporten beschreven. Door de specifieke proefomstandigheden was het niet mogelijk een directe vergelijking te maken tussen de emissie uit grasland met klaver en grasland met kunstmeststikstof bij eenzelfde opbrengstniveau. De resultaten geven de aanwijzing dat de emissie uit grasland met klaver kleiner is, maar verdere kwantificering van dit verschil is op basis van de meetgegevens niet mogelijk. Wel leidt het vervangen van kunstmeststikstof door klaver tot een aanzienlijke verlaging van de emissie van lachgas en kooldioxide bij de productie en het transport van stikstofmeststoffen. Bij gebruik van klaver in alle daarvoor geschikt grasland in Nederland kan een emissievermindering plaatsvinden in de orde van 1 Mt CO2-equivalenten per jaar.

In het kader van het reductieplan overige broeikasgassen (ROB Landbouw) zijn de mogelijkheden voor het verminderen van de emissie van lachgas (N2O) uit gescheurd en opnieuw ingezaaid grasland bestudeerd. In de periode tussen augustus 2000 en juli 2002zijn door middel van incubatie- en veldproeven de effecten van het tijdstip van scheuren van grasland op klei- en zandgrond op de lachgasemissie onderzocht. In dit rapport worden de belangrijkste resultaten van het onderzoek gepresenteerd; de gedetailleerde resultaten worden in aparte rapporten en publicaties beschreven. Perspectiefvolle maatregelen om de lachgasemissie te verminderen zijn afzien van scheuren door verbetering van het graslandbeheer; doorzaaien van grasland; grasland na 1 augustus niet scheuren; en overschakeling naar tijdelijk grasland met korte rotatieduur. De geschatte effectiviteit van de afzonderlijke maatregelen varieert van minder dan 0,1 tot 0,8 Mt CO2-equivalenten per jaar op nationaal niveau. Het merendeel van de maatregelen is kostenneutraal of levert een kleine winst. Voorlichting is van belang om tot effectieve implementatie van maatregelen te komen. Een integrale analyse van de effectiviteit van de maatregelen samen met die van maatregelen uit andere ROB-projecten is nodig om interacties tussen maatregelen en risico's van afwenteling naar andere emissies (zoals methaan, ammoniak en nitraat) te kwantificeren. De effectiviteit van een deel van de maatregelen kan niet worden gekwantificeerd met de rekenmethodieken die voor de huidige rapportage in het kader van het klimaatverdrag en het Kyoto-protocol worden gebruikt.

In het project Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers werken 250 melkveehouders aan het verbeteren van de mineralenbenutting op bedrijfsniveau en het beperken van verliezen naar oppervlakte- en grondwater. Wat betreft stikstof zijn de verliezen het hoogst bij maisteelt op gescheurd grasland. In de Kennisgroep Bodem van het project heeft melkveehouder Arjan Freriks de handschoen opgepakt om dit probleem op te lossen met de teelt van voederbieten.

Er komt een beter stikstofadvies voor grasland. De Commissie Bemesting Grasland en Voedergewassen heeft eind 1997 de contouren vastgesteld. Dit verfijnde advies geeft op een aantal punten een verbetering van het huidige advies. Dit komt door een betere inschatting van de stikstoflevering door de bodem, een betere stikstofverdeling over het seizoen, nauwkeuriger giften en bedrijfsspecifieke sturing via de stikstofjaargift. Het resultaat is vrijwel dezelfde hoeveelheid gras bij een lagere stikstofaanvoer.

In het project Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Liemers werken 250 melkveehouders aan het verbeteren van de mineralenbenutting op bedrijfsniveau en het beperken van verliezen naar oppervlakte- en grondwater. Wat betreft stikstof zijn de verliezen het hoogst bij maisteelt op gescheurd grasland. In de Kennisgroep Bodem van het project heeft melkveehouder Arjan Freriks de handschoen opgepakt om dit probleem op te lossen met de teelt van voederbieten.

In dit hoofdstuk wordt achtergrondinformatie gegeven over 1) de motieven om grasland te scheuren in de melkveehouderij en akkerbouw, 2) het areaal grasland dat jaarlijks wordt gescheurd, 3) de huidige wetgeving met betrekking tot scheuren en 4) de N-processen die na het scheuren van grasland optreden.

In het kader van de Nitraatrichtlijn is met de Europese Commissie afgesproken dat grasland op zandgrond alleen in het voorjaar mag worden gescheurd (tot 31 mei). Voor de melkveehouders zou verruiming van deze periode tot 1 juli beter passen in hun bedrijfsvoering en het mogelijk maken om nog één of twee grassneden te oogsten. Er zijn in 2010 en 2011 veldproeven op zandgrond uitgevoerd met als doel het bepalen van het effect van tijdstip van scheuren van grasland in het voorjaar op de hoeveelheid minerale stikstof in het najaar. De hoeveelheid minerale stikstof in het najaar is een indicator voor nitraatuitspoeling. De vier proeven lieten zien dat het scheuren van grasland op verschillende tijdstippen in het voorjaar (tot 1 juli) gemiddeld niet leidde tot meer minerale stikstof in de bodem in het najaar. Het scheuren van grasland in het voorjaar leidde in deze proeven dus niet tot een verhoging van het risico op nitraatuitspoeling

In het kader van de Nitraatrichtlijn is met de Europese Commissie afgesproken dat grasland op zandgrond alleen in het voorjaar mag worden gescheurd (tot 31 mei). Voor de melkveehouders zou verruiming van deze periode tot 1 juli beter passen in hun bedrijfsvoering en het mogelijk maken om nog één of twee grassneden te oogsten. Er zijn in 2010 en 2011 veldproeven op zandgrond uitgevoerd met als doel het bepalen van het effect van tijdstip van scheuren van grasland in het voorjaar op de hoeveelheid minerale stikstof in het najaar. De hoeveelheid minerale stikstof in het najaar is een indicator voor nitraatuitspoeling. De vier proeven lieten zien dat het scheuren van grasland op verschillende tijdstippen in het voorjaar (tot 1 juli) gemiddeld niet leidde tot meer minerale stikstof in de bodem in het najaar. Het scheuren van grasland in het voorjaar leidde in deze proeven dus niet tot een verhoging van het risico op nitraatuitspoeling

Bij mestscheiding volgens het proces van ultrafiltratie en omgekeerde osmose ontstaat een mineralen concentraat (MC in de rest van dit verslag RO genoemd), dat voornamelijk stikstof en kali bevat en wordt beoogd als kunstmestvervanger. Voor (wettelijke) erkenning als kunstmestvervanger is het belangrijk dat de stikstofwerking van het RO hoog is. In 2009 is het ministerie van LNV (thans EL&I) een pilot gestart waarbinnen onderzoek plaatsvindt naar de landbouwkundige en milieukundige effecten van het gebruik van mineralenconcentraten. Daartoe zijn ondermeer verdiepende veldproeven uitgevoerd in 2009 en 2010 met aardappelen en grasland. Als aanvulling op de LNV pilot wordt van 2009 t/m 2011 een project uitgevoerd waarin een goede toedieningstechniek met praktijkmachines centraal staat. Dit project omvat veldproeven en demonstraties in diverse akkerbouwgewassen, in snijmaïs en op grasland.

Bij mestscheiding volgens het proces van ultrafiltratie en omgekeerde osmose ontstaat een mineralenconcentraat (MC), dat voornamelijk stikstof en kali bevat en wordt beoogd als kunstmestvervanger. Voor (wettelijke) erkenning als kunstmestvervanger is het belangrijk dat de stikstofwerking van het MC hoog is. In 2009 is de Rijksoverheid (de ministeries van LNV thans EL&I en VROM thans I&M) samen met het landbouwbedrijfsleven (LTO en NAV) een pilot gestart waarbinnen onder andere onderzoek plaatsvindt naar de landbouwkundige en milieukundige effecten van het gebruik van mineralenconcentraten. Daartoe zijn ondermeer verdiepende veldproeven uitgevoerd in 2009 en 2010 met aardappelen en grasland. Als aanvulling op deze pilot wordt van 2009 t/m 2011 een project uitgevoerd waarin een goede toedieningstechniek met praktijkmachines centraal staat. Dit project omvat veldproeven en demonstraties in diverse akkerbouwgewassen, in snijmaïs en op grasland. Dit verslag vat de resultaten van deze aanvullende veldproeven in 2009 en 2010 samen en gaat ook in op de stikstofwerking van het MC in de diverse proeven bij verschillende toedieningstechnieken. De proeven zijn in 2009 en 2010 uitgevoerd met zetmeelaardappelen op dalgrond, wintertarwe op zware zeeklei (Oldambt) en zomergerst op dalgrond (2009) en NO zandgrond (2010). Verder zijn in 2010 proeven uitgevoerd op ZO zandgrond met consumptieaardappelen, snijmaïs en op grasland en op ZW zeeklei met consumptieaardappelen.

Dit onderzoek was bedoeld om de N-werking vast te stellen van Mineralenconcentraat (aangeduid door de handelsnaam Fertraat) indien het wordt aangewend gemengd met een basisgift drijfmest en indien het apart wordt aangewend, als aanvulling op de basisgift drijfmest. Om dit vast te stellen, was een veldproefopzet nodig, waarin mest werd aangewend op een manier die de praktijk benadert. De proef werd uitgevoerd op het melkveebedrijf Pijnenborg van Kempen. Dit bedrijf neemt deel aan project Koeien & Kansen.

Bij mestscheiding volgens het proces van ultrafiltratie en omgekeerde osmose ontstaat een mineralen concentraat (MC in de rest van dit verslag RO genoemd), dat voornamelijk stikstof en kali bevat en wordt beoogd als kunstmestvervanger. Voor (wettelijke) erkenning als kunstmestvervanger is het belangrijk dat de stikstofwerking van het RO hoog is. In 2009 is het ministerie van LNV (thans EL&I) een pilot gestart waarbinnen onderzoek plaatsvindt naar de landbouwkundige en milieukundige effecten van het gebruik van mineralenconcentraten. Daartoe zijn ondermeer verdiepende veldproeven uitgevoerd in 2009 en 2010 met aardappelen en grasland. Als aanvulling op de LNV pilot wordt van 2009 t/m 2011 een project uitgevoerd waarin een goede toedieningstechniek met praktijkmachines centraal staat. Dit project omvat veldproeven en demonstraties in diverse akkerbouwgewassen, in snijmaïs en op grasland.

Bij mestscheiding volgens het proces van ultrafiltratie en omgekeerde osmose ontstaat een mineralenconcentraat (MC), dat voornamelijk stikstof en kali bevat en wordt beoogd als kunstmestvervanger. Voor (wettelijke) erkenning als kunstmestvervanger is het belangrijk dat de stikstofwerking van het MC hoog is. In 2009 is de Rijksoverheid (de ministeries van LNV thans EL&I en VROM thans I&M) samen met het landbouwbedrijfsleven (LTO en NAV) een pilot gestart waarbinnen onder andere onderzoek plaatsvindt naar de landbouwkundige en milieukundige effecten van het gebruik van mineralenconcentraten. Daartoe zijn ondermeer verdiepende veldproeven uitgevoerd in 2009 en 2010 met aardappelen en grasland. Als aanvulling op deze pilot wordt van 2009 t/m 2011 een project uitgevoerd waarin een goede toedieningstechniek met praktijkmachines centraal staat. Dit project omvat veldproeven en demonstraties in diverse akkerbouwgewassen, in snijmaïs en op grasland. Dit verslag vat de resultaten van deze aanvullende veldproeven in 2009 en 2010 samen en gaat ook in op de stikstofwerking van het MC in de diverse proeven bij verschillende toedieningstechnieken. De proeven zijn in 2009 en 2010 uitgevoerd met zetmeelaardappelen op dalgrond, wintertarwe op zware zeeklei (Oldambt) en zomergerst op dalgrond (2009) en NO zandgrond (2010). Verder zijn in 2010 proeven uitgevoerd op ZO zandgrond met consumptieaardappelen, snijmaïs en op grasland en op ZW zeeklei met consumptieaardappelen.

Grasland wat beweid wordt heeft door de mest en urine van weidend vee bijna altijd een hogere N-min voorraad in de bodem.

Een betere benutting van nutriënten door grasland verkleint de kans op verontreiniging door uit- en afspoeling naar het milieu. Wanneer grasland dieper en intensiever wortelt, en daardoor de nutriënten beter benut produceert het gras meer met minder en de verliezen naar het milieu zijn kleiner. In een literatuurstudie is daarom onderzocht in hoeverre een diepere en intensievere beworteling inderdaad leidt tot een hogere benutting van N en P. Daarnaast is onderzocht welke omstandigheden, en daarvan afgeleidde managementmaatregelen, een diepere en intensievere beworteling van grasland bevorderen.

Van 2009 t/m 2011 zijn veldproeven op grasland uitgevoerd om de N-werkingscoëfficiënten van mineralenconcentraten te bepalen. In een eerder rapport zijn de jaren 2009 en 2010 beschreven. De berekende resultaten in dit rapport wijken af van dit eerdere rapport, omdat de analyse nu op 3 jaar (in 1 keer) is gedaan. Het aantal gebruikte concentraten was niet elk jaar het zelfde en ook het product (mineralenconcentraat) heeft een ontwikkeling doorgemaakt. Door te toegepaste analysemethode is het mogelijk geweest om toch alle proeven simultaan te analyseren

This report addresses the results of an experiment with field trials with potatoes and silage maize onsandy soil in 2006 in order to obtain a suitable indicator for predicting N-mineralisation after ploughing the grassland. This study is part of a larger project with more field trials and a laboratory experiment. Ploughed grassland on the locations selected provided much nitrogen, due to which it was not possible to infer an indicator from the crop response for adjusting nitrogen recommendation. N-total seems to be the most promising parameter in predicting nitrogen mineralisation In dit rapport wordt ingegaan op de resultaten van onderzoek met veldproeven naar een geschikte indicator om de N-mineralisatie na het scheuren van grasland te voorspellen met aardappelen en snijmaïs op zandgrond in 2006. Dit onderzoek maakt deel uit van een groter project met meer veldproeven en een labstudie. Het gescheurde grasland op de gekozen locaties leverde veel stikstof. Hierdoor was het niet mogelijk om op basis van gewasrespons een indicator voor bijstelling van het stikstofadvies af te leiden. N-totaal lijkt het meeste perspectief te bieden voor de voorspelling van de stikstofmineralisatie

In 2009–2012 field experiments on grassland took place to determine the N fertilizer replacement value of mineral concentrates.

Van 2009 t/m 2011 zijn veldproeven op grasland uitgevoerd om de N-werkingscoëfficiënten van mineralenconcentraten te bepalen. In een eerder rapport zijn de jaren 2009 en 2010 beschreven. De berekende resultaten in dit rapport wijken af van dit eerdere rapport, omdat de analyse nu op 3 jaar (in 1 keer) is gedaan. Het aantal gebruikte concentraten was niet elk jaar het zelfde en ook het product (mineralenconcentraat) heeft een ontwikkeling doorgemaakt. Door te toegepaste analysemethode is het mogelijk geweest om toch alle proeven simultaan te analyseren

In 2009 en 2010 zijn veldproeven op grasland uitgevoerd om de N-werkingscoëfficiënten van mineralenconcentraten te bepalen. Het mineralenconcentraat is een met industrieel proces vervaardigde meststof conform de definitie van kunstmest in de Nitraatrichtlijn. Het is te verwachten dat het concentraat andere kenmerken heeft dan dierlijke mest. Maar tegelijk valt het concentraat ook onder de definitie van dierlijke mest uit de Nitraatrichtlijn, zelfs na bewerking

Onderzoek naar praktijkervaringen met kunstmestvervangers. In dit informatieblad staat de stikstofwerking op grasland centraal.

Om een maximaal rendement van de door gebruiksnormen beperkte stikstof (N)- en fosfaat- (P2O5) bemesting op grasland te krijgen dient de voorziening met andere nutriënten in orde te zijn. Naast N en P zijn kalium (K) en ook zwavel (S) direct van invloed op de grasopbrengst. Voor een optimale grasgroei moet K op het juiste moment in voldoende mate aanwezig zijn. Tegelijkertijd dient een te hoog aanbod van K, waardoor het gras een te hoog kaligehalte krijgt, te worden voorkomen. Dit heeft een negatief effect op de diergezondheid. Dit rapport beschrijft een onderzoek dat uitgevoerd is naar de invloed van de kalivoorziening uit mest op melkveebedrijven, waarbij nagegaan is of het huidige K-bemestingsadvies en de toegepaste analysemethode nog actueel zijn of verbetering behoeven.

Onderzoek naar praktijkervaringen met kunstmestvervangers. In dit informatieblad staat de stikstofwerking op grasland centraal.

Om een maximaal rendement van de door gebruiksnormen beperkte stikstof (N)- en fosfaat- (P2O5) bemesting op grasland te krijgen dient de voorziening met andere nutriënten in orde te zijn. Naast N en P zijn kalium (K) en ook zwavel (S) direct van invloed op de grasopbrengst. Voor een optimale grasgroei moet K op het juiste moment in voldoende mate aanwezig zijn. Tegelijkertijd dient een te hoog aanbod van K, waardoor het gras een te hoog kaligehalte krijgt, te worden voorkomen. Dit heeft een negatief effect op de diergezondheid. Dit rapport beschrijft een onderzoek dat uitgevoerd is naar de invloed van de kalivoorziening uit mest op melkveebedrijven, waarbij nagegaan is of het huidige K-bemestingsadvies en de toegepaste analysemethode nog actueel zijn of verbetering behoeven.

Het doel van dit project is het monitoren van het stikstofverloop op een aantal praktijkpercelen tulpen en aardappelen. Op een viertal momenten tijdens het kalenderjaar 2004 zijn Nmin-metingen uitgevoerd om een indruk te krijgen van de stikstofvoorziening tijdens het groeiseizoen en van de hoeveelheid Nmin in november om een schatting te kunnen maken van de risico’s op stikstofuitspoeling gedurende het winterseizoen

De meeste melkveebedrijven kunnen vooral hun grasland per hectare meer dan de norm van 170 kilo stikstof uit dierlijke mest geven, zonder de door Europa verlangde nitraatconcentratie te overschrijden. Dat laat onderzoek zien van Wageningen UR samen met het RIVM

De meeste melkveebedrijven kunnen vooral hun grasland per hectare meer dan de norm van 170 kilo stikstof uit dierlijke mest geven, zonder de door Europa verlangde nitraatconcentratie te overschrijden. Dat laat onderzoek zien van Wageningen UR samen met het RIVM

In het project 'Scheuren van grasland' is in 2004 en in 2005 onderzoek verricht naar de stikstofdynamiek bij de teelt van tulpen en aardappelen op gescheurd grasland. Op verschillende momenten zijn Nmin-metingen uitgevoerd om een indruk te krijgen van de stikstofvoorziening tijdens het groeiseizoen en van de hoeveelheid Nmin in november om een schatting te kunnen maken van de risico's op stikstofuitspoeling gedurende het winterseizoen. Bij tulp gaat het om 8 percelen op kleigrond in West-Friesland (NH) in 2004 en 4 percelen op zandgrond in de Noordoostpolder in 2005. Bij aardappel betreft het 10 percelen op klei- en zandgrond verspreid over Nederland in 2004 en 4 percelen in 2005

In het project 'Scheuren van grasland' is in 2004 en in 2005 onderzoek verricht naar de stikstofdynamiek bij de teelt van tulpen en aardappelen op gescheurd grasland. Op verschillende momenten zijn Nmin-metingen uitgevoerd om een indruk te krijgen van de stikstofvoorziening tijdens het groeiseizoen en van de hoeveelheid Nmin in november om een schatting te kunnen maken van de risico's op stikstofuitspoeling gedurende het winterseizoen. Bij tulp gaat het om 8 percelen op kleigrond in West-Friesland (NH) in 2004 en 4 percelen op zandgrond in de Noordoostpolder in 2005. Bij aardappel betreft het 10 percelen op klei- en zandgrond verspreid over Nederland in 2004 en 4 percelen in 2005

In dit hoofdstuk wordt achtergrondinformatie gegeven over 1) de motieven om grasland te scheuren in de melkveehouderij en akkerbouw, 2) het areaal grasland dat jaarlijks wordt gescheurd, 3) de huidige wetgeving met betrekking tot scheuren en 4) de N-processen die na het scheuren van grasland optreden.

Bij scheuren van grasland komt veel stikstof vrij waardoor het risico op nitraatuitspoeling toeneemt. In een veldproef van de Universiteit Gent te Melle is in 2002 de stikstofdynamiek gevolgd van een perceel blijvende akkerbouw waar voorgaande jaren snijmaïs is geteeld, een perceel waar driejarig grasland is gescheurd en een perceel waar 35-jarig grasland is gescheurd. In 2003 is de stikstofdynamiek in het tweede jaar na scheuren gevolgd. Tevens is in 2003 het laatste gedeelte van het dan 36-jarig grasland gescheurd. In beide jaren is begin april gescheurd. In dit informatieblad worden de resultaten van het volggewas aardappel cv 'Bintje' besproken

Bij scheuren van grasland komt veel stikstof vrij waardoor het risico op nitraatuitspoeling toeneemt. In een veldproef van de Universiteit Gent te Melle is in 2002 de stikstofdynamiek gevolgd van een perceel blijvende akkerbouw waar voorgaande jaren snijmaïs is geteeld, een perceel waar driejarig grasland is gescheurd en een perceel waar 35-jarig grasland is gescheurd. In 2003 is de stikstofdynamiek in het tweede jaar na scheuren gevolgd. Tevens is in 2003 het laatste gedeelte van het dan 36-jarig grasland gescheurd. In beide jaren is begin april gescheurd. In dit informatieblad worden de resultaten van het volggewas aardappel cv 'Bintje' besproken

Het doel van dit project is het monitoren van het stikstofverloop op een aantal praktijkpercelen tulpen en aardappelen. Op een viertal momenten tijdens het kalenderjaar 2004 zijn Nmin-metingen uitgevoerd om een indruk te krijgen van de stikstofvoorziening tijdens het groeiseizoen en van de hoeveelheid Nmin in november om een schatting te kunnen maken van de risico’s op stikstofuitspoeling gedurende het winterseizoen