Search

In this study we investigated the role of intensive and extensive dairy farm practices on CO2 exchange and the carbon balance of peatlands by means of eddy covariance (EC) measurements. Year long EC measurements were made in two adjacent farm sites on peat soil in the western part of the Netherlands. One site (Stein) is a new meadow bird reserve and is managed predominantly by mowing in June and August. The second site (Oukoop) is an intensive dairy farm.In this study we investigated the role of intensive and extensive dairy farm practices on CO2 exchange and the carbon balance of peatlands by means of eddy covariance (EC) measurements. Year long EC measurements were made in two adjacent farm sites on peat soil in the western part of the Netherlands. One site (Stein) is a new meadow bird reserve and is managed predominantly by mowing in June and August. The second site (Oukoop) is an intensive dairy farm. Maximum photosynthetic uptake of the grass sward (range 2 to 34 mu mol CO2 m(-2) s(-1)) showed a close and similar linear relationship with Leaf Area Index (LAI; range 1 to 5) except in maturing hay meadows, where maximum photosynthetic uptake did not increase further. Apparent quantum yield varied between 0.02 and 0.08 (mean 0.045) mu mol CO2 mu mol(-1) photons at both sites and was significantly correlated with LAI during the growth season. Ecosystem Respiration at 10 degrees C (R-10) calculated from the year round data set was 3.35 mu mol CO2 m(-2) s(-1) at Stein and 3.69 mu mol CO2 m(-2) s(-1) at Oukoop. Both sites were a source of carbon in winter and a sink during summer with net ecosystem exchange varying between 50 to 100 mmol CO2 m(-2) d(-1) in winter to below -400 mmol CO2 m(-2) d(-1) in summer. Periodically, both sites became a source after mowing. Net annual ecosystem exchange (NEE) for Stein was -5.7 g C m(-2) a(-1) and for Oukoop 133.9 g C m(-2) a(-1). When biomass removal, manure applications and estimates of methane emissions ware taken into account, both eutrophic peat meadows are a strong source for C around 420 g C m(-2) a(-1).

Boeren moeten een serie verplichte maatregelen doorvoeren die bedoeld zijn om de Europese landbouw natuur- en milieuvriendelijker te maken. De maatregelen vallen onder drie noemers: gewasrotatie, behoud van permanent grasland, en het inrichten van 5 procent van hun areaal voor ecologische doeleinden, de zogenoemde ecological focus areas (EFA’s). Wat denken experts ervan: gaat de vergroening vruchten afwerpen?

In februari 2016 is door Alterra, onderdeel van Wageningen Universiteit en Researchcentrum, een quickscan uitgevoerd om de kwaliteit van de zode van de Afsluitdijk te bepalen. Gegevens over de doorworteling van de zode, het graslandtype en de vegetatiebedekking vormen de basis om tot een kwaliteitsoordeel van de zode te komen. Daarnaast is een korte vergelijking gemaakt tussen de huidige uitkomst en de situatie van 2010. Afsluitend wordt een beheeradvies gegeven.

Om de biodiversiteit te beschermen mogen in Europa ecologisch kwetsbare blijvende graslanden die door de lidstaten aangewezen zijn niet worden geploegd of omgezet. Lichte vormen van grondbewerking zijn er wel toegestaan. Nederland heeft deze bescherming van kracht verklaard voor alle blijvende graslanden binnen Natura 2000 gebieden. De vraag van het Ministerie van Economische Zaken is, welke vormen van lichte grondbewerking op blijvend grasland in Natura 2000 gebieden toegelaten kunnen worden en hoe deze in de praktijk kunnen worden toegepast en gecontroleerd.

Selenium (Se) is an essential micronutrient for animals and humans. In the food chain, the intake of Se by animals and humans depends largely on Se content in plants, whereas the major source of Se in plants lies in the soil. Therefore, understanding Se bioavailability in soils for plant uptake and its controlling factors and mechanisms is important. The objective of this thesis is to study the amount, speciation, bioavailability, plant uptake and fertilization of Se in agricultural soils in the Netherlands and underlying controlling factors and mechanisms, to provide guidance for soil testing and fertilization recommendation for efficient Se management in agriculture. The majority of agricultural soils (grassland and arable land) in the Netherlands contains low total Se (i.e. in the range of Se deficient), which is predominantly present as organic Se. Only a small fraction of total Se is present as inorganic Se (mainly as selenite) and residual Se. In this thesis, the evidences of association between Se and soil organic matter in these low Se soils have been shown. The associations include: (1) the total Se content is positively correlated to soil organic matter content; (2) the solubility and extractability of Se in soils follow the solubility and extractability of soil organic C; (3) the majority of Se present in soils is in organic form, both in the soil solution and solid phase; (4) the distributions of Se and organic C in the different fractions of solid organic matter (i.e. humic acids, hydrophobic organic neutral, hydrophilic acids) and dissolved organic matter (i.e. hydrophilic acids and fulvic acids) are comparable; and (5) the Se richness in solid and dissolved organic matter are related to properties of soil organic matter from different land uses. The relatively high soil organic matter content in these low Se soils is likely responsible for these associations. In general, Se content in crops (e.g. grass and wheat) grown on grassland soils and arable land soils, respectively in the Netherlands is low due to low amount of bioavailable Se in the soils. Different soil parameters determine Se plant uptake in these low Se soils with predominantly organic Se, depending on the properties of Se-containing soil organic matter. The intensity parameter of Se-rich dissolved organic matter (DOM) in soil solution (i.e. Se to DOC ratio in 0.01 M CaCl2 extraction) determines Se plant uptake in soils containing Se-rich organic matter (e.g. potato arable land soils), whereas the buffer capacity of labile organic Se to supply Se-rich DOM in soil solution limits Se plant uptake in soils containing Se-poor organic matter (e.g. grassland soils). Further research is needed to confirm the generality of the conclusion above, because the two experiments were carried out under different conditions (pot experiment and field experiment), using different plant species (wheat and grass) and covering different soil types from different land uses (potato fields and grassland). Site-specific properties in the field in addition to soil parameters included in the current study may largely (> 50%) determine Se content in grass under field conditions, which is in contrast with the results of the pot experiment in which the soil parameter explains 88% of Se content in wheat shoots. In general, the content of Se-rich DOM in soils increases with the increase of soil pH (with the decrease of soil C:N ratio), and the amount of labile organic matter in soils that can resupply Se-rich DOM is determined by the amount of clay (and Fe-(hydr)oxide). NPK fertilization, as one of the external factors, can reduce Se plant uptake, especially in organic-rich soils. Selenium (as selenate) fertilization on grassland with N plus cattle slurry or NPK application shows a positive effect to increase Se content in grass grown on different soil types with a large range of total Se, pH, clay content and organic matter content. Selenium content in grass grown on different soil types upon Se fertilization becomes more similar than before the fertilization. The results indicate that the effectiveness of Se fertilization is only weakly modified by soil properties, probably due to the high solubility of selenate in the soils. Nevertheless, the Se fertilization tends to be slightly more effective on sandy soils than on clay and organic rich soils. This thesis has shown that the content and quality of soil organic matter play an important role in determining the amount, speciation and bioavailability of Se in low Se soils with predominantly organic Se. The results in this thesis can be used as guidance to develop soil testing and fertilization recommendation for efficient Se management, especially in low Se soils with predominantly organic Se, such as in Dutch agricultural soils.

In februari 2016 is door Alterra, onderdeel van Wageningen Universiteit en Researchcentrum, een quickscan uitgevoerd om de kwaliteit van de zode van de Afsluitdijk te bepalen. Gegevens over de doorworteling van de zode, het graslandtype en de vegetatiebedekking vormen de basis om tot een kwaliteitsoordeel van de zode te komen. Daarnaast is een korte vergelijking gemaakt tussen de huidige uitkomst en de situatie van 2010. Afsluitend wordt een beheeradvies gegeven.

Om de biodiversiteit te beschermen mogen in Europa ecologisch kwetsbare blijvende graslanden die door de lidstaten aangewezen zijn niet worden geploegd of omgezet. Lichte vormen van grondbewerking zijn er wel toegestaan. Nederland heeft deze bescherming van kracht verklaard voor alle blijvende graslanden binnen Natura 2000 gebieden. De vraag van het Ministerie van Economische Zaken is, welke vormen van lichte grondbewerking op blijvend grasland in Natura 2000 gebieden toegelaten kunnen worden en hoe deze in de praktijk kunnen worden toegepast en gecontroleerd.

An intercomparison is made of the Net Ecosystem Exchange of CO2, NEE, for eight Dutch grassland sites: four natural grasslands, two production grasslands and two meteorological stations within a rotational grassland region. At all sites the NEE was determined during at least 10 months per site, using the eddy-covariance (EC) technique, but in different years. The NEE does not include any import or export other than CO2. The photosynthesis-light response analysis technique is used along with the respiration-temperature response technique to partition NEE into Gross Primary Production (GPP) and Ecosystem Respiration (Re) and to obtain the eco-physiological characteristics of the sites at the field scale. Annual sums of NEE, GPP and Re are then estimated using the fitted response curves with observed radiation and air temperature from a meteorological site in the centre of The Netherlands as drivers. These calculations are carried out for four years (2002–2005). Land use and management histories are not considered. The estimated annual Re for all individual sites is more or less constant per site and the average for all sites amounts to 1390±30 gC m−2 a−1. The narrow uncertainty band (±2%) reflects the small differences in the mean annual air temperature. The mean annual GPP was estimated to be 1325 g C m−2 a−1, and displays a much higher standard deviation, of ±110 gC m−2 a−1 (8%), which reflects the relatively large variation in annual solar radiation. The mean annual NEE amounts to –65±85 gC m−2 a−1. From two sites, four-year records of CO2 flux were available and analyzed (2002–2005). Using the weather record of 2005 with optimizations from the other years, the standard deviation of annual GPP was estimated to be 171–206 gC m−2 a−1 (8–14%), of annual Re 227–247 gC m−2 a−1 (14–16%) and of annual NEE 176–276 gC m−2 a−1. The inter-site standard deviation was higher for GPP and Re, 534 gC m−2 a−1 (37.3%) and 486 gC m−2 a−1 (34.8%), respectively. However, the inter-site standard deviation of NEE was similar to the interannual one, amounting to 207 gC m−2 a−1. Large differences occur due to soil type. The grasslands on organic (peat) soils show a mean net release of CO2 of 220±90 g C m−2 a−1 while the grasslands on mineral (clay and sand) soils show a mean net uptake of CO2 of 90±90 g C m−2 a−1. If a weighing with the fraction of grassland on organic (20%) and mineral soils (80%) is applied, an average NEE of 28 ±90 g C m−2 a−1 is found. The results from the analysis illustrate the need for regionally specific and spatially explicit CO2 emission estimates from grassland.An intercomparison is made of the Net Ecosystem Exchange of CO2, NEE, for eight Dutch grassland sites: four natural grasslands, two production grasslands and two meteorological stations within a rotational grassland region. At all sites the NEE was determined during at least 10 months per site, using the eddy-covariance (EC) technique, but in different years. The NEE does not include any import or export other than CO2. The photosynthesis-light response analysis technique is used along with the respiration-temperature response technique to partition NEE into Gross Primary Production (GPP) and Ecosystem Respiration (R-e) and to obtain the eco-physiological characteristics of the sites at the field scale. Annual sums of NEE, GPPand R-e are then estimated using the fitted response curves with observed radiation and air temperature from a meteorological site in the centre of The Netherlands as drivers. These calculations are carried out for four years (2002-2005). Land use and management histories are not considered. The estimated annual R-e for all individual sites is more or less constant per site and the average for all sites amounts to 1390 +/- 30 gC m(-2) a(-1). The narrow uncertainty band (+/- 2%) reflects the small differences in the mean annual air temperature. The mean annual GPP was estimated to be 1325 g C m(-2) a(-1), and displays a much higher standard deviation, of +/- 110 gC m(-2) a(-1) (8%), which reflects the relatively large variation in annual solar radiation. The mean annual NEE amounts to -65 +/- 85 gC m(-2) a(-1). From two sites, four-year records of CO2 flux were available and analyzed (2002-2005). Using the weather record of 2005 with optimizations from the other years, the standard deviation of annual GPP was estimated to be 171-206 gC m(-2) a(-1) (8-14%), of annual R-e 227-247 gC m(-2) a(-1)(14-16%) and of annual NEE 176-276 gC m(-2) a(-1). The inter-site standard deviation was higher for GPP and R-e, 534 gC m(-2) a(-1) (37.3%) and 486 gC m(-2) a(-1) (34.8%), respectively. However, the inter-site standard deviation of NEE was similar to the interannual one, amounting to 207 gC m-2a-1. Large differences occur due to soil type. The grasslands on organic (peat) soils show a mean net release of CO2 of 220 +/- 90 g C m(-2) a(-1) while the grasslands on mineral (clay and sand) soils show a mean net uptake of CO2 of 90 +/- 90 g C m(-2) a(-1). If a weighing with the fraction of grassland on organic (20%) and mineral soils (80%) is applied, an average NEE of 28 +/- 90 g C m(-2) a(-1) is found. The results from the analysis illustrate the need for regionally specific and spatially explicit CO2 emission estimates from grassland.

In this study we investigated the role of intensive and extensive dairy farm practices on CO2 exchange and the carbon balance of peatlands by means of eddy covariance (EC) measurements. Year long EC measurements were made in two adjacent farm sites on peat soil in the western part of the Netherlands. One site (Stein) is a new meadow bird reserve and is managed predominantly by mowing in June and August. The second site (Oukoop) is an intensive dairy farm.In this study we investigated the role of intensive and extensive dairy farm practices on CO2 exchange and the carbon balance of peatlands by means of eddy covariance (EC) measurements. Year long EC measurements were made in two adjacent farm sites on peat soil in the western part of the Netherlands. One site (Stein) is a new meadow bird reserve and is managed predominantly by mowing in June and August. The second site (Oukoop) is an intensive dairy farm. Maximum photosynthetic uptake of the grass sward (range 2 to 34 mu mol CO2 m(-2) s(-1)) showed a close and similar linear relationship with Leaf Area Index (LAI; range 1 to 5) except in maturing hay meadows, where maximum photosynthetic uptake did not increase further. Apparent quantum yield varied between 0.02 and 0.08 (mean 0.045) mu mol CO2 mu mol(-1) photons at both sites and was significantly correlated with LAI during the growth season. Ecosystem Respiration at 10 degrees C (R-10) calculated from the year round data set was 3.35 mu mol CO2 m(-2) s(-1) at Stein and 3.69 mu mol CO2 m(-2) s(-1) at Oukoop. Both sites were a source of carbon in winter and a sink during summer with net ecosystem exchange varying between 50 to 100 mmol CO2 m(-2) d(-1) in winter to below -400 mmol CO2 m(-2) d(-1) in summer. Periodically, both sites became a source after mowing. Net annual ecosystem exchange (NEE) for Stein was -5.7 g C m(-2) a(-1) and for Oukoop 133.9 g C m(-2) a(-1). When biomass removal, manure applications and estimates of methane emissions ware taken into account, both eutrophic peat meadows are a strong source for C around 420 g C m(-2) a(-1).

A feasibility study has been worked out for an integrated advisory system for precision agriculture on the production of forage (grass and maize) for dairy farming in the Netherlands. Technology is not restrictive anymore to apply precision agriculture on important cultivation measures. It is now about achieving an effective integration of sensor data, models, metrics and equipment in a comprehensive advice system. It has been advised how a practical advice system for operational decisions can be realized on the dairy farm in the foreseeable future ( In dit rapport is een haalbaarheidsonderzoek uitgewerkt naar een integraal adviessysteem voor precisielandbouw betreffende de productie van ruwvoer (gras en maïs) voor de melkveehouderij in Nederland. Technologie is niet beperkend meer om precisielandbouw op belangrijke teeltmaatregelen toe te passen. Het gaat nu om het bewerkstelligen van een effectieve integratie van sensordata, modellen, kengetallen en machines in een integraal adviessysteem en in belangrijke precisielandbouwtoepassingen. Geadviseerd wordt hoe een praktisch adviessysteem voor operationele beslissingen op het melkveebedrijf gerealiseerd kan worden binnen afzienbare tijd (

A feasibility study has been worked out for an integrated advisory system for precision agriculture on the production of forage (grass and maize) for dairy farming in the Netherlands. Technology is not restrictive anymore to apply precision agriculture on important cultivation measures. It is now about achieving an effective integration of sensor data, models, metrics and equipment in a comprehensive advice system. It has been advised how a practical advice system for operational decisions can be realized on the dairy farm in the foreseeable future (

Vee dat in de wei loopt, drinkt water uit de sloot. Bij gezondheidsproblemen met vee wordt daarom ook gekeken in de richting van de kwaliteit van het slootwater, omdat dit water niet altijd even schoon is. De waterkwaliteit in sloten wordt beïnvloed door menselijke activiteiten, maar ook door natuurlijke processen. Om hiermee rekening te houden is via een GIS-analyse het risico in beeld gebracht als oppervlaktewater voor veedrenking wordt gebruikt. In een proefgebied van 20x20 km in Friesland is de methodiek getest. Op basis van beschikbare veldwaarnemingen was het mogelijk om de berekende risico's te toetsen. Hieruit blijkt dat met deze methodiek een goede inschatting van de risico voor veedrenking is te maken. Om een beeld te geven van het effect van maatregelen, zijn een drietal mogelijke scenario's geëvalueerd. De methodiek lijkt ook perspectiefvol om te gebruiken bij de analyses voor de Kaderrichtlijn Water

Effects of differences in both land use history and levels of nitrogen (N) application on nitrate concentration in the groundwater were studied for permanent pastures located on a single soil series in the Frisian Woodlands in the north of the Netherlands. The study was carried out for three fields: A, B and C. Field A was an old pasture, field B was a reseeded pasture and field C had been previously used for growing silage maize. The models SWAP and ANIMO were used for long-term simulations of the soil organic matter and soil N dynamics. The soil data from fields A, B and C were combined with different N application levels derived from commercial dairy farms on the same soil series for 2000. Soil organic matter and soil organic N were lower in field C than in fields A and B. In field C also the probability of exceeding the environmental threshold for nitrate in groundwater of 50 mg l−1 was lowest, which was ascribed to net immobilization irrespective of the high levels of N applied. However, this probability increased rapidly when the soil properties were similar to those of the old pasture (field A). Simulated levels of N uptake were higher for field A than for fields B and C at all levels of N applied. On old pasture, reducing N application levels can lower the probability of exceeding the environmental threshold for nitrate by up to 20% whilst hardly affecting N uptake.

Effects of differences in both land use history and levels of nitrogen (N) application on nitrate concentration in the groundwater were studied for permanent pastures located on a single soil series in the Frisian Woodlands in the north of the Netherlands. The study was carried out for three fields: A, B and C. Field A was an old pasture, field B was a reseeded pasture and field C had been previously used for growing silage maize. The models SWAP and ANIMO were used for long-term simulations of the soil organic matter and soil N dynamics. The soil data from fields A, B and C were combined with different N application levels derived from commercial dairy farms on the same soil series for 2000. Soil organic matter and soil organic N were lower in field C than in fields A and B. In field C also the probability of exceeding the environmental threshold for nitrate in groundwater of 50 mg l–1 was lowest, which was ascribed to net immobilization irrespective of the high levels of N applied. However, this probability increased rapidly when the soil properties were similar to those of the old pasture (field A). Simulated levels of N uptake were higher for field A than for fields B and C at all levels of N applied. On old pasture, reducing N application levels can lower the probability of exceeding the environmental threshold for nitrate by up to 20% whilst hardly affecting N uptake.

Boeren moeten een serie verplichte maatregelen doorvoeren die bedoeld zijn om de Europese landbouw natuur- en milieuvriendelijker te maken. De maatregelen vallen onder drie noemers: gewasrotatie, behoud van permanent grasland, en het inrichten van 5 procent van hun areaal voor ecologische doeleinden, de zogenoemde ecological focus areas (EFA’s). Wat denken experts ervan: gaat de vergroening vruchten afwerpen?

Boeren moeten een serie verplichte maatregelen doorvoeren die bedoeld zijn om de Europese landbouw natuur- en milieuvriendelijker te maken. De maatregelen vallen onder drie noemers: gewasrotatie, behoud van permanent grasland, en het inrichten van 5 procent van hun areaal voor ecologische doeleinden, de zogenoemde ecological focus areas (EFA’s). Wat denken experts ervan: gaat de vergroening vruchten afwerpen?

Six supplementary irrigation management options for grazed grassland were defined and their effects on both agricultural production and nitrate leaching to the groundwater were studied. Data were available from the De Marke experimental farm for sustainable dairy farming. The calibrated and validated simulation models SWACROP and ANIMO were used to calculate the effects of the different irrigation management options on crop transpiration, and on water fluxes and nitrate concentrations for three fields of the farm. Comparisons with the common practice at the farm were made. A change in application volume from 25 to 15 mm per irrigation resulted in higher irrigation efficiencies and lower annual water use for supplementary irrigation with only small changes in the ratio of actual and potential transpiration (T-a/T-p). The advisory system 'irrigation planner' generally also resulted in high irrigation efficiencies combined with a reduction of water use and a small effect on the transpiration ratio. The different irrigation strategies had no significant effect on nitrate concentrations in the leachate from two dry fields studied. For the relatively wet field in this study an increase of irrigation water use would improve agricultural production conditions and reduce nitrate concentrations at 1 m depth. For the evaluation of environmental effects of irrigation management options it is advised to assess the actual nitrate concentrations and not only the water fluxes, which potentially cause solute leaching. (C) 2001 Elsevier Science B.V. All rights reserved.

Dit artikel schetst drie mogelijke ontwikkelingsrichtingen voor de melkveehouderij: industriële, natuurgerichte en deeltijdmelkveehouderij. Het effect van de bedrijfssystemen op de ruimtelijke kwaliteit is uitgewerkt voor de Friese Greidhoek. De drie productiesystemen staan voor drie denkbare ontwikkelingsrichtingen van de melkveehouderij. Voor de sector als geheel wordt verwacht dat industriële melkveehouderij op langere termijn meer kansen biedt dan beide andere systemen. Streken waar natuurgerichte melkveehouderij het beeld bepaalt, zullen waarschijnlijk in de minderheid verkeren. Deeltijdmelkveehouderij komt naar verwachting verspreid voor, vooral in gebieden met weinig aangrijpingspunten voor natuurgerichte melkveehouderij.

Het Besluit Gebruik Meststoffen schrijft voor dat dierlijke mest op emissiearme wijze wordt toegediend. Dit Besluit bepaalt daarnaast in welke periode van het jaar dierlijke mest op het land mag worden gebracht. Deze voorschriften hebben tot doel om de emissies van stikstof en fosfaat naar het milieu te beperken. In de laatste jaren zijn producten uit mestverwerking beschikbaar gekomen. Deze nieuwe mestsoorten kunnen afwijkende emissie-eigenschappen hebben, zodat er aanleiding kan zijn om andere eisen te stellen aan de wijze waarop en de periode waarin het product wordt toegediend. Het ministerie van Economische Zaken heeft aan de Commissie van Deskundigen Meststoffenwet (CDM) gevraagd om een protocol op te stellen, dat in staat stelt te beoordelen welk risico de toepassing van mestsoorten, toedieningstechnieken en toedieningstijdstippen heeft op uitspoeling van stikstof en fosfaat naar grond- en oppervlaktewater en op de emissies van ammoniak en lachgas naar de atmosfeer. In dit rapport wordt het protocol beschreven. Met het protocol wordt een oordeel gegeven van het risico op emissies ten opzichte van referentiemeststoffen, -toedieningstijdstippen en - toedieningstechnieken. Met de resultaten van de beoordelingen met dit protocol moet het ministerie een beleidsafweging kunnen maken met betrekking tot gebruiksvoorschriften voor dierlijke mest en producten daarvan.

Het Besluit Gebruik Meststoffen schrijft voor dat dierlijke mest op emissiearme wijze wordt toegediend. Dit Besluit bepaalt daarnaast in welke periode van het jaar dierlijke mest op het land mag worden gebracht. Deze voorschriften hebben tot doel om de emissies van stikstof en fosfaat naar het milieu te beperken. In de laatste jaren zijn producten uit mestverwerking beschikbaar gekomen. Deze nieuwe mestsoorten kunnen afwijkende emissie-eigenschappen hebben, zodat er aanleiding kan zijn om andere eisen te stellen aan de wijze waarop en de periode waarin het product wordt toegediend. Het ministerie van Economische Zaken heeft aan de Commissie van Deskundigen Meststoffenwet (CDM) gevraagd om een protocol op te stellen, dat in staat stelt te beoordelen welk risico de toepassing van mestsoorten, toedieningstechnieken en toedieningstijdstippen heeft op uitspoeling van stikstof en fosfaat naar grond- en oppervlaktewater en op de emissies van ammoniak en lachgas naar de atmosfeer. In dit rapport wordt het protocol beschreven. Met het protocol wordt een oordeel gegeven van het risico op emissies ten opzichte van referentiemeststoffen, -toedieningstijdstippen en - toedieningstechnieken. Met de resultaten van de beoordelingen met dit protocol moet het ministerie een beleidsafweging kunnen maken met betrekking tot gebruiksvoorschriften voor dierlijke mest en producten daarvan.

Als de eerste snede pas in juni mag worden gemaaid, is het perceel pas in de loop van juli beschikbaar voor beweiding.

Een terugblik op het weidevogelbeleid in Nederland na 1970

Scheuren van grasland staat politiek in de belangstelling vanwege de verhoogde risico's op stikstofverliezen naar het milieu. Grasland is een goede voorvrucht voor de aardappelteelt. De Stikstofbemesting en het verhoogde risico op schurftaantasting blijven echter punten die aandacht vragen, zo hebben PPO-Lelystad en de Universiteit van Gent proefondervindelijk vastgesteld

Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) heeft de Commissie van Deskundigen Meststoffenwet (CDM) gevraagd onderzoek te doen naar de variatie in de jaarlijkse fosfaatopbrengst van grasland op praktijkbedrijven, en naar nut en noodzaak van differentiatie van fosfaatgebruiksnormen voor grasland naar opbrengstniveau. Een werkgroep van de CDM heeft dit onderzoek uitgevoerd. In de periode 1998 – 2009 was de graslandopbrengst van de circa 250 bedrijven in het Bedrijven Informatie Netwerk (BIN) gemiddeld 89 kg fosfaat (P2O5) per ha per jaar. Op de bedrijven in het project Koeien & Kansen (K&K-bedrijven) was de opbrengst gemiddeld iets hoger, namelijk 96 kg per ha. De verschillen tussen bedrijven waren soms groot. In 90% van de gevallen (5%-95% percentiel) lag de opbrengst van KK-bedrijven tussen de 68 en 128 kg P2O5 per ha per jaar. Op BIN-bedrijven waren de verschillen nog groter. Op bedrijven met een hoge fosfaatopbrengst zullen de fosfaattoestand van de bodem en de fosfaatopbrengst van het grasland geleidelijk dalen, indien de indicatieve fosfaatgebruiksnormen voor 2015 van toepassing blijven. De indicatieve norm gaat uit van een bemesting van 90 kg P2O5 per ha per jaar, met een kleine correctie naar boven of naar beneden als de fosfaattoestand van de bodem daar aanleiding toe geeft. Deze bedrijven kunnen minder bemesten dan volgens de strikte definitie van fosfaatevenwichtsbemesting mogelijk zou zijn geweest. Het teveel aan mest moet van het bedrijf worden afgevoerd en dat kost (veel) geld. Op termijn zullen deze bedrijven mogelijk meer voer moeten aankopen omdat de grasopbrengst afneemt naar een niveau dat past bij de bemestingsnorm. Het eerstgenoemde effect treedt direct op, het laatste groeit in de loop van jaren. Op bedrijven met een lage fosfaatopbrengst geldt dat de fosfaattoestand van de bodem zal toenemen, indien bemest wordt volgens de indicatieve fosfaatgebruiksnormen voor 2015. Uiteindelijk zal de bodem van deze bedrijven verzadigd raken, en het jaarlijkse fosfaatoverschot (indicatieve norm minus fosfaat in gewasopbrengst) zal dan verloren gaan door uitspoeling. Voor bedrijven die hoge fosfaatopbrengsten van grasland realiseren tot differentiatie van de bemestingsnorm tot lagere kosten voor mestafzet en voeraankoop. Voor bedrijven met een lage fosfaatopbrengst leidt differentiatie mogelijk tot minder inkomsten omdat er minder mest van buiten het bedrijf kan worden aangevoerd. Voor differentiatie van gebruiksnormen is een instrument nodig waarmee de fosfaatopbrengst van grasland op individuele bedrijven voldoende nauwkeurig kan worden vastgesteld. Een uitbouw van BEX (BedrijfsEigenExcretie), een instrument dat het merendeel van de melkveehouders al gebruikt, kan daarin waarschijnlijk voorzien. Een naar grasopbrengst gedifferentieerde fosfaatgebruiksnorm stimuleert de veehouder om zijn grasland beter te verzorgen (streven naar hoge opbrengsten). Dit leidt dan tot beperking van de import van veevoer en mogelijk ook tot beperking van de nitraatuitspoeling van grasland.

Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) heeft de Commissie van Deskundigen Meststoffenwet (CDM) gevraagd onderzoek te doen naar de variatie in de jaarlijkse fosfaatopbrengst van grasland op praktijkbedrijven, en naar nut en noodzaak van differentiatie van fosfaatgebruiksnormen voor grasland naar opbrengstniveau. Een werkgroep van de CDM heeft dit onderzoek uitgevoerd. In de periode 1998 – 2009 was de graslandopbrengst van de circa 250 bedrijven in het Bedrijven Informatie Netwerk (BIN) gemiddeld 89 kg fosfaat (P2O5) per ha per jaar. Op de bedrijven in het project Koeien & Kansen (K&K-bedrijven) was de opbrengst gemiddeld iets hoger, namelijk 96 kg per ha. De verschillen tussen bedrijven waren soms groot. In 90% van de gevallen (5%-95% percentiel) lag de opbrengst van KK-bedrijven tussen de 68 en 128 kg P2O5 per ha per jaar. Op BIN-bedrijven waren de verschillen nog groter. Op bedrijven met een hoge fosfaatopbrengst zullen de fosfaattoestand van de bodem en de fosfaatopbrengst van het grasland geleidelijk dalen, indien de indicatieve fosfaatgebruiksnormen voor 2015 van toepassing blijven. De indicatieve norm gaat uit van een bemesting van 90 kg P2O5 per ha per jaar, met een kleine correctie naar boven of naar beneden als de fosfaattoestand van de bodem daar aanleiding toe geeft. Deze bedrijven kunnen minder bemesten dan volgens de strikte definitie van fosfaatevenwichtsbemesting mogelijk zou zijn geweest. Het teveel aan mest moet van het bedrijf worden afgevoerd en dat kost (veel) geld. Op termijn zullen deze bedrijven mogelijk meer voer moeten aankopen omdat de grasopbrengst afneemt naar een niveau dat past bij de bemestingsnorm. Het eerstgenoemde effect treedt direct op, het laatste groeit in de loop van jaren. Op bedrijven met een lage fosfaatopbrengst geldt dat de fosfaattoestand van de bodem zal toenemen, indien bemest wordt volgens de indicatieve fosfaatgebruiksnormen voor 2015. Uiteindelijk zal de bodem van deze bedrijven verzadigd raken, en het jaarlijkse fosfaatoverschot (indicatieve norm minus fosfaat in gewasopbrengst) zal dan verloren gaan door uitspoeling. Voor bedrijven die hoge fosfaatopbrengsten van grasland realiseren tot differentiatie van de bemestingsnorm tot lagere kosten voor mestafzet en voeraankoop. Voor bedrijven met een lage fosfaatopbrengst leidt differentiatie mogelijk tot minder inkomsten omdat er minder mest van buiten het bedrijf kan worden aangevoerd. Voor differentiatie van gebruiksnormen is een instrument nodig waarmee de fosfaatopbrengst van grasland op individuele bedrijven voldoende nauwkeurig kan worden vastgesteld. Een uitbouw van BEX (BedrijfsEigenExcretie), een instrument dat het merendeel van de melkveehouders al gebruikt, kan daarin waarschijnlijk voorzien. Een naar grasopbrengst gedifferentieerde fosfaatgebruiksnorm stimuleert de veehouder om zijn grasland beter te verzorgen (streven naar hoge opbrengsten). Dit leidt dan tot beperking van de import van veevoer en mogelijk ook tot beperking van de nitraatuitspoeling van grasland.

In 2009 werd de veehouderijsector geconfronteerd met sc hade door engerlingen in grasland. Engerlingen van de meikever en de rozenkever vreten aan de wortels van de grasplanten waarbij het contact van de resterende wortels met de ondergrond minder wordt. Bij droog weer verdroogt de zode en sterft de grasmat af, wat de primaire schade wordt genoemd. Het is echter voornamelijk de secundaire schade die zichtbaar wordt, veroorzaakt door zoogdieren en vogels op zoek naar de voedzame engerlingen. Een effectieve manier van bestrijding is het scheuren van de graszode in de nazomer en het najaar, waarna opnieuw gezaaid kan worden. Vanwege uitspoeling mag scheuren op zandgronden alleen in de periode van 1 februari t/m 10 mei. Een vrijstellingsregeling was noodzakelijk om in het najaar te mogen scheuren. Daarnaast brengt het herinzaaien van percelen extra kosten mee voor de veehouder. Dit resulteerde a ansluitend in een onderzoekswens om engerlingen te bestrijden met insecticiden. Op basis van oriënterend labonderzoek, toelatingskansen en overleg met de producthouders kwa men twee insecticiden in aanmerking voor het veldonderzoek. Daarnaast zijn enkele middelen op basis van kruidenextracten en etherische oliën geselecteerd voor proefveldonderzoek die op de particuliere markt en sportvelden worden toegepast tegen engerlingen . Eén middel zit nog in de testfase. In 2010 en 2011 zijn in totaal vier proeven aangelegd op percelen met een populatie engerlingen onder de graszode waaraan schade werd geconstateerd. In het eerste jaar lag de nadruk op het volvelds en bovengronds toepas sen. In het tweede jaar lag de nadruk op het injecteren van de middelen in de bodem. Alle niet toegelaten middelen zijn gecodeerd weergegeven .

In 2009 werd de veehouderijsector geconfronteerd met sc hade door engerlingen in grasland. Engerlingen van de meikever en de rozenkever vreten aan de wortels van de grasplanten waarbij het contact van de resterende wortels met de ondergrond minder wordt. Bij droog weer verdroogt de zode en sterft de grasmat af, wat de primaire schade wordt genoemd. Het is echter voornamelijk de secundaire schade die zichtbaar wordt, veroorzaakt door zoogdieren en vogels op zoek naar de voedzame engerlingen. Een effectieve manier van bestrijding is het scheuren van de graszode in de nazomer en het najaar, waarna opnieuw gezaaid kan worden. Vanwege uitspoeling mag scheuren op zandgronden alleen in de periode van 1 februari t/m 10 mei. Een vrijstellingsregeling was noodzakelijk om in het najaar te mogen scheuren. Daarnaast brengt het herinzaaien van percelen extra kosten mee voor de veehouder. Dit resulteerde a ansluitend in een onderzoekswens om engerlingen te bestrijden met insecticiden. Op basis van oriënterend labonderzoek, toelatingskansen en overleg met de producthouders kwa men twee insecticiden in aanmerking voor het veldonderzoek. Daarnaast zijn enkele middelen op basis van kruidenextracten en etherische oliën geselecteerd voor proefveldonderzoek die op de particuliere markt en sportvelden worden toegepast tegen engerlingen . Eén middel zit nog in de testfase. In 2010 en 2011 zijn in totaal vier proeven aangelegd op percelen met een populatie engerlingen onder de graszode waaraan schade werd geconstateerd. In het eerste jaar lag de nadruk op het volvelds en bovengronds toepas sen. In het tweede jaar lag de nadruk op het injecteren van de middelen in de bodem. Alle niet toegelaten middelen zijn gecodeerd weergegeven .

Selectie van ecologische relevante bodemeigenschappen. In het kader van het project Terreincondities werden sinds 1998 meer dan 250 referentiepunten van waardevolle vegetatietypen beschreven. Voor 120 van deze punten werden bodem en bodemvocht bemonsterd en geanalyseerd. In dit rapport wordt voor de totale set van 120 punten en voor vier fysisch-geografisch gedefinieerde subsets een multivariate analyse uitgevoerd met als doel vast te stellen welke standplaatsfactoren het meest sturend zijn voor de vegetatieontwikkeling. Voor de belangrijkste van deze factoren werd bepaald welke waarden kenmerkend zijn voor de onderzochte doeltypen. Aangegeven wordt hoe ook bij relatief geringe aantallen referentiepunten een inschatting van ecologisch relevante grenswaarden kan worden gegeven. Een en ander wordt nader toegelicht aan de hand van een gradiënt van een orchideeënrijk blauwgrasland naar een soortenarme natte heide.

In dit proefschrift wordt de oppervlakte-atmosfeer uitwisseling van ammoniak boven agrarisch grasland in Nederland bestudeerd. De belangrijkste doelstellingen van dit proefschrift zijn om een beter begrip van het oppervlakte-atmosfeer uitwisselingsproces van ammoniak te krijgen, vooral boven agrarische grasland in Nederland, en om de modelbeschrijving van het oppervlakte-atmosfeer uitwisselingsproces van ammoniak te verbeteren.

In dit proefschrift wordt de oppervlakte-atmosfeer uitwisseling van ammoniak boven agrarisch grasland in Nederland bestudeerd. De belangrijkste doelstellingen van dit proefschrift zijn om een beter begrip van het oppervlakte-atmosfeer uitwisselingsproces van ammoniak te krijgen, vooral boven agrarische grasland in Nederland, en om de modelbeschrijving van het oppervlakte-atmosfeer uitwisselingsproces van ammoniak te verbeteren.

Door het vaststellen van de netto bijdrage vanuit het beekwater na een overstroming zijn de gevolgen van een winteroverstroming gekwantificeerd in vijf beekdalgraslanden van vier beken verspreid over Nederland. Naast de samenstelling van het sediment, bodem en vegetatie zijn de beek- en vlaktepeilen tijdens de winterperiode gevolgd in de periode van 2003 tot 2008.De bodem is grotendeels een reflectie van het sedimentatiepatroon. De vegetatiegradient volgt de bodem-sedimentatiegrondwaterstandgradient. De oeverwallen zijn zeer voedselrijk met verder van de beek voedselarmer. De schraalgraslanden liggen vaak ver van de beek en zijn voedselarm en P-gelimiteerd en overstromen met voedselarm beekwater. Bij langdurige overstroming met hoge P hoeveelheden houden de schraalgraslanden waarschijnlijk geen stand. Voornamelijk de aanvoer van N en P is een gevolg van de aanvoer van organische stof en in mindere mate van lutum zoals in grote riviergebieden.

Dit rapport geeft de bevindingen weer van een studie naar het seizoensverloop in de doorworteling van dijkgrasland. Het seizoen blijkt van invloed te zijn op de doorworteling van de zode van dijkgrasland zoals die met de gangbare handmethode in het veld wordt vastgesteld ten behoeve van de wettelijk verplichte toetsing volgens het Voorschrift Toetsen op Veiligheid (VTV).

Door het vaststellen van de netto bijdrage vanuit het beekwater na een overstroming zijn de gevolgen van een winteroverstroming gekwantificeerd in vijf beekdalgraslanden van vier beken verspreid over Nederland. Naast de samenstelling van het sediment, bodem en vegetatie zijn de beek- en vlaktepeilen tijdens de winterperiode gevolgd in de periode van 2003 tot 2008.De bodem is grotendeels een reflectie van het sedimentatiepatroon. De vegetatiegradient volgt de bodem-sedimentatiegrondwaterstandgradient. De oeverwallen zijn zeer voedselrijk met verder van de beek voedselarmer. De schraalgraslanden liggen vaak ver van de beek en zijn voedselarm en P-gelimiteerd en overstromen met voedselarm beekwater. Bij langdurige overstroming met hoge P hoeveelheden houden de schraalgraslanden waarschijnlijk geen stand. Voornamelijk de aanvoer van N en P is een gevolg van de aanvoer van organische stof en in mindere mate van lutum zoals in grote riviergebieden.

Dit rapport geeft de bevindingen weer van een studie naar het seizoensverloop in de doorworteling van dijkgrasland. Het seizoen blijkt van invloed te zijn op de doorworteling van de zode van dijkgrasland zoals die met de gangbare handmethode in het veld wordt vastgesteld ten behoeve van de wettelijk verplichte toetsing volgens het Voorschrift Toetsen op Veiligheid (VTV).

Selectie van ecologische relevante bodemeigenschappen. In het kader van het project Terreincondities werden sinds 1998 meer dan 250 referentiepunten van waardevolle vegetatietypen beschreven. Voor 120 van deze punten werden bodem en bodemvocht bemonsterd en geanalyseerd. In dit rapport wordt voor de totale set van 120 punten en voor vier fysisch-geografisch gedefinieerde subsets een multivariate analyse uitgevoerd met als doel vast te stellen welke standplaatsfactoren het meest sturend zijn voor de vegetatieontwikkeling. Voor de belangrijkste van deze factoren werd bepaald welke waarden kenmerkend zijn voor de onderzochte doeltypen. Aangegeven wordt hoe ook bij relatief geringe aantallen referentiepunten een inschatting van ecologisch relevante grenswaarden kan worden gegeven. Een en ander wordt nader toegelicht aan de hand van een gradiënt van een orchideeënrijk blauwgrasland naar een soortenarme natte heide.

Zwavelbemesting kan vooral op zandgrasland in Noord- en Oost-Nederland een hogere opbrengst geven. Voorlopig wordt aangeraden om met uitzondering van veengrond maximaal 25-35 kg S per ha te geven. Bij voorkeur te verdelen over de eerste en tweede snede, om te hoge gehalten aan S in gras te vermijden

Het Waterpasinstrumentarium kan goed worden gebruikt voor het berekenen van de economische gevolgen voor melkveebedrijven van veranderd waterbeheer. Waterpasberekeningen op de bedrijfsschaal maken de uitkomsten inzichtelijk (‘transparant’) voor boeren en anderen. Het Waterpasinstrumentarium is daarmee naast een economische berekening ook een belangrijk communicatiemiddel in de planningsfase en kan zorgen voor draagvlak voor veranderingen. Voor de Vlietpolder zijn in opdracht van het Hoogheemraadschap van Rijnland het huidig peilbeheer en twee varianten van flexibel peilbeheer met het instrumentarium doorgerekend.

Dit rapport geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van de voortzetting van het onderzoeksproject ‘DOVE’, uitgevoerd op een deel van een melkveehouderij op een kalkarme zware rivierklei in Waardenburg in de Tielerwaard in het Gelderse rivierengebied. Particulaire vormen van fosfaat en stikstof in het afvoerwater van drains en greppels en het slootwater zijn kwantitatief gezien erg belangrijk. Dit is nog niet eerder aangetoond voor vlakke landbouwgronden zoals de meetlocatie bij Waardenburg. De invloed van de particulaire vormen van fosfaat en stikstof op eutofiëring van het oppervlaktewater is echter nog relatief onzeker. Incidentele verliezen door het optreden van neerslag direct na bemesting leveren een belangrijke bijdrage aan de jaarlijkse verliezen van fosfaat en stikstof. Voor het verminderen van de nutriëntenvracht naar de sloot is het dan ook het meest effectief om maatregelen te ontwerpen die zich richten op het terugdringen van incidentele verliezen en het wegvangen en terugbrengen van particulaire vormen van fosfaat en stikstof naar het perceel.

Het Waterpasinstrumentarium kan goed worden gebruikt voor het berekenen van de economische gevolgen voor melkveebedrijven van veranderd waterbeheer. Waterpasberekeningen op de bedrijfsschaal maken de uitkomsten inzichtelijk (‘transparant’) voor boeren en anderen. Het Waterpasinstrumentarium is daarmee naast een economische berekening ook een belangrijk communicatiemiddel in de planningsfase en kan zorgen voor draagvlak voor veranderingen. Voor de Vlietpolder zijn in opdracht van het Hoogheemraadschap van Rijnland het huidig peilbeheer en twee varianten van flexibel peilbeheer met het instrumentarium doorgerekend.

De fosfaatgebruiksnormen van de Meststoffenwet worden vanaf 2010 gedifferentieerd naar de fosfaattoestand van de bodem. Daarbij zullen drie klassen worden onderscheiden, namelijk laag, ‘neutraal’ en hoog. Om deze fosfaattoestand van de bodem te bepalen, dient het perceel te worden bemonsterd. De Commissie van Deskundigen Meststoffenwet is door het ministerie van LNV verzocht advies uit te brengen over de bemonstering van de bodem ter bepaling van de fosfaattoestand. Dit werkdocument is het advies. Advies wordt gegeven over de plaatsbepaling en oppervlakte van het perceel, certificeringsvoorwaarde van het uitvoerende laboratorium, de bemonsteringssystematiek met aantal stekken en monsteromvang, monsternemingstoestellen en monsteropslag.

De fosfaatgebruiksnormen van de Meststoffenwet worden vanaf 2010 gedifferentieerd naar de fosfaattoestand van de bodem. Daarbij zullen drie klassen worden onderscheiden, namelijk laag, ‘neutraal’ en hoog. Om deze fosfaattoestand van de bodem te bepalen, dient het perceel te worden bemonsterd. De Commissie van Deskundigen Meststoffenwet is door het ministerie van LNV verzocht advies uit te brengen over de bemonstering van de bodem ter bepaling van de fosfaattoestand. Dit werkdocument is het advies. Advies wordt gegeven over de plaatsbepaling en oppervlakte van het perceel, certificeringsvoorwaarde van het uitvoerende laboratorium, de bemonsteringssystematiek met aantal stekken en monsteromvang, monsternemingstoestellen en monsteropslag.

Dit rapport geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten van de voortzetting van het onderzoeksproject ‘DOVE’, uitgevoerd op een deel van een melkveehouderij op een kalkarme zware rivierklei in Waardenburg in de Tielerwaard in het Gelderse rivierengebied. Particulaire vormen van fosfaat en stikstof in het afvoerwater van drains en greppels en het slootwater zijn kwantitatief gezien erg belangrijk. Dit is nog niet eerder aangetoond voor vlakke landbouwgronden zoals de meetlocatie bij Waardenburg. De invloed van de particulaire vormen van fosfaat en stikstof op eutofiëring van het oppervlaktewater is echter nog relatief onzeker. Incidentele verliezen door het optreden van neerslag direct na bemesting leveren een belangrijke bijdrage aan de jaarlijkse verliezen van fosfaat en stikstof. Voor het verminderen van de nutriëntenvracht naar de sloot is het dan ook het meest effectief om maatregelen te ontwerpen die zich richten op het terugdringen van incidentele verliezen en het wegvangen en terugbrengen van particulaire vormen van fosfaat en stikstof naar het perceel.

Ten behoeve van de golfoverslagproef in de Wilhelminapolder en de Oude Polder van St Philipsland (Zeeland) zijn in beide polders de doorworteling en de zodeparameters van een dijkvak bepaald en is de vegetatie beschreven. Volgens het VTV scoort de doorworteling in maart 2008 in beide proefvakken ‘goed’ en voldoen de proefvakken aan de bedekkingsnorm. Wel zijn voor beide proefvakken de open plekken groot. Beide locaties vallen bij de VTV graslandtype-indeling in de categorie soortenrijk hooiland

Dit rapport verkent de voedselbeschikbaarheid van percelen die verschillen in beheer, grashoogte en structuur (uitgedrukt als variatie in grashoogte), voor gruttokuikens. In verschillende typen percelen met lang en kort gras zijn insecten bemonsterd met plakstrips. Het aantal grote insecten (> 4 mm) nam na begin mei sterk af, terwijl gruttokuikens meer afhankelijk worden van grote insecten door het seizoen. Percelen met kort gras (gemaaid of beweid) bevatten minder grote insecten dan ongemaaide percelen en vluchtstroken, maar percelen binnen reservaten verschilden hierin niet van boerenprecelen. Hergroeiende percelen lijken minder geschikt voor gruttokuikens dan ongemaaide percelen Structuurrijke percelen (over het algemeen die met met lang gras) bevatten vooral begin mei veel grote insecten

In opdracht van het Ministerie van LNV werd een studie uitgevoerd naar bemesting, meststofbenutting en gras- en maisopbrengsten van de Nederlandse melkveebedrijven tussen 1998 en 2007. De informatie is nodig om gebruiksnormen voor meststoffen verantwoord vast te kunnen stellen

Het beleid streeft de komende jaren nog naar een forse uitbreiding van de oppervlakten natuurgras en andere vormen van natuur. Al deze natuur dient beheerd te worden, liefst tegen zo laag mogelijke kosten. Voor het beheer van natuurgras kunnen vergoedingen verkregen worden via de regelingen PSAN (agrarisch beheer), PSN en de regeling Staatsbosbeheer. Om de kosten voor deze regelingen te beperken is het gunstig als gras dat bij beheer vrijkomt nuttig kan worden toegepast in plaats dat het tegen hoge kosten gecomposteerd moet worden. Ook kan een goede afzetmogelijkheid van gras gunstig zijn voor de bereidheid onder beheerders om bepaalde natuurtypen te realiseren. De afzetmogelijkheden zijn afhankelijk van het aanbod van gras, zowel qua kwaliteit als kwantiteit. Door de toenemende arealen neemt het aanbod van gras toe, terwijl door voortgaande verschraling de kwaliteit afneemt, wat gevolgen heeft voor de inpasbaarheid in de agrarische bedrijfsvoering. Ook heeft regelgeving (b.v. recent voor de mestboekhouding) invloed op de vraag. Er is behoefte aan kennis over de vraag en het aanbod van het gras, de mogelijke knelpunten bij het toepassen en afzetten van natuurgras, en mogelijkheden om de toepasbaarheid van het gras te verbeteren.

De laatste tijd doen zich bij de ontwikkeling en het beheer van natuurgraslanden verschillende knelpunten voor. Literatuur en gesprekken met beheerders van natuurgraslanden hebben inzicht gegeven in het huidige beheer, de optredende knelpunten en de mogelijke aangrijpingspunten voor vernieuwing. Beschreven wordt welke vernieuwingsmogelijkheden er zijn en welke onderdelen in een pilot zouden kunnen worden opgenomen