Search

Complexe leefgebieden met gradiënten en mozaïeken (of combinaties van habitats) zijn voor veel dier- en plantensoorten noodzakelijk om duurzaam te kunnen voortbestaan. Dit rapport (in samenwerking met Sichting Bargerveen) presenteert een methodisch raamwerk voor de analyse van ecologische gradiënten op het schaalniveau van natuurdoeltypen en Natura 2000-habitattypen en geeft enkele uitgewerkte voorbeelden. Voor de diersoorten van de habitatrichtlijn zijn de benodigde landschapsfuncties voor voedsel, reproductie en beschutting gecodeerd en toegekend aan natuurdoeltypen. Apart uitgewerkte onderdelen van het raamwerk zijn een methode voor de analyse van abiotische gradiënten op grond van de ecologische bodemkaart van Nederland en een methode voor de stapsgewijze analyse van het gradiëntkarakter van vegetatietypen

Het doel van het OBN-onderzoek naar de Zuid-Limburgse hellingbossen is het aangeven van concrete opties voor de beheerder waarmee de oorspronkelijke diversiteit aan planten- en diersoorten van deze bossen behouden dan wel hersteld kan worden. Uitgangspunt hierbij is dat er sprake moet zijn van een gedifferentieerd beheer, waarbij rekening wordt gehouden met de – grotendeels geologisch bepaalde – landschappelijke context, waarbij niet alleen verschillende regio’s (löss-, mergel en vuursteengebied) maar binnen elke regio ook verschillende hellingzones met hun specifieke waarden worden onderscheiden

Bodemgeografisch onderzoek van het natuurgebied Olde Maten; actualisatie van de bodemkaart 1:10.000. Van het natuurgebied Olde Maten is onvoldoende actuele informatie beschikbaar over bodemopbouw, voedselrijkdom van de bovengrond en de waterhuishouding om een ontwerpplan te kunnen opstellen voor inrichting als Natura-2000-gebied. Er is actuele patrooninformatie verzameld over zand- en veendikte en over verandering in het grondwaterstandverloop. Het risico van interne eutrofiering door vernatting is beoordeeld door fosfaatgehalten te relateren aan ijzergehalten in de bodem en is gering. Het advies over te nemen inrichtingsmaatregelen om een gewenste fosfaattoestand voor beoogde natuurdoeltypen te verkrijgen, hebben wij onderbouwd met een gebeurtenis-beslissingsboom per deelgebied.

De mogelijkheden voor natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden worden sterk bepaald door de fosfaatbeschikbaarheid. In een case study is de zogeheten GM Soil Meter gebruikt om de bodem vlakdekkend te scannen op de fosfaatbeschikbaarheid. Deze Soil Meter bevat een sensor waarmee natuurlijke radioactiviteit uit de bodem in de vorm van gammastraling wordt gemeten. Gammaspectra worden gekalibreerd aan chemische bodemeigenschappen. Door proceskennis over P-adsorptie- en -desorptie te koppelen aan verzamelde ruimtelijke informatie kon vlakdekkende informatie met een hoge resolutie worden verkregen over gebiedsdelen waar een te hoge fosfaatbeschikbaarheid is te verwachten. De verkregen kaartinformatie is veelbelovend: de patronen zijn met gebiedskennis te interpreteren. Een validatiestudie verdient aanbeveling om de betrouwbaarheid te kwantificeren

Doel van het onderzoek was inzicht te verkrijgen in de ontwikkelingen van het organische stofgehalte en in het herstel van bodembiodiversiteit na transitie van landbouw naar natuur. Van enkele transitiegebieden werden met beschikbare bodemkundige gegevens over een 30-jarige periode verbanden gelegd tussen organische stof en de bodemzuurgraad en parameters die de kwaliteit van de organische stof typeren. Aanvullend werd bodembiologisch onderzoek uitgevoerd aan organismen uit verschillende trofische niveaus van het bodemvoedselweb.

In de benedenloop van de Hunze zijn nabij De Groeve twee moerasgebieden aangelegd waar Hunzewater kan worden ingelaten en inundatie van het maaiveld mogelijk is. Een van de moerasgebieden (ca 1,5 ha) fungeert als zuiveringsmoeras voor het Hunzewater. In dit gebiedje is nutriëntenonderzoek uitgevoerd

Via beschikbare gegevens is geëvalueerd of het generiek milieubeleid sinds 1990 heeft geleid tot terugdringen van de verzuring en vermesting en op herstel van natuurwaarden van Multifunctionele bossen. Als basis voor de evaluatie zijn bodem- en vegetatiegegevens van ca. 200 opstanden uit het meetnet ‘Vitaliteit en Verdroging’ geanalyseerd. Zowel het bodemchemisch als het vegetatiekundig onderzoek bevestigt dat er in multifunctionele bossen sprake is van een licht herstel van de zuurgraad en een daling van ammoniumgehalten. Er is nog steeds sprake van een voortgezette strooiselaccumulatie, waarschijnlijk als gevolg van een weinig actief bodemleven.

In deze studie is een methode ontwikkeld om de voedselrijkdom van natuurlijke graslanden te bepalen. De ontwikkelde methodiek moet een bijdrage leveren aan de reductie in de onzekerheid in de voorspelling van kritische depositieniveaus voor stikstof. Het onderzoek leidde tot verrassende resultaten. Een groot aantal bodemparameters waarmee de kalium, fosfaat en stikstofrijkdom van de bodem kan worden beschreven werd gemeten op een 30-tal locaties langs een landschappelijke hydrologische gradiënt

Twee 30-jarige reeksen met natuurontwikkeling op fosfaatverrijkte vochtig tot droge gronden werden vegetatiekundig en bodemkundig geanalyseerd op de mate waarin natuurdoeltypen werden gerealiseerd in relatie tot de fosfaattoestand van de bodem. In beide casestudies werden geen inrichtingsmaatregelen genomen, zodat de fosfaattoestand die door landbouwkundig gebruik was ontstaan, tevens het uitgangspunt voor natuurontwikkeling is geweest. In Baronie Cranendonck werd via extensieve begrazing en in Loefvledder via maaien en afvoeren een halfnatuurlijk beheer gevoerd. Bij beide vormen van beheer blijkt de productie van de vegetatie over een periode van 30 jaar sterk te zijn gedaald, waarbij de fosfaatvoorraad en -beschikbaarheid in de bouwvoor van percelen in de Baronie sterk daalden, maar in die van Loefvledder toenamen. Niet zozeer de beheersvorm maar de bodemkundig/hydrologische gesteldheid is van invloed op de vermindering van de fosfaatvoorraad. Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat zonder afgraven zowel via begrazing als via hooien laagproductieve vegetaties van de Koelerio-Corynephoretea en het Nardo-Galion saxatilis kunnen worden ontwikkeld op matig tot sterk fosfaatverzadigde gronden. Onder invloed van beide beheersvormen zijn vooral de beperking aan stikstof- en kalium van invloed geweest op de teruglopende productiviteit. Verdere verschraling is alleen mogelijk indien fosfaatbeperking ontstaat, wat in de huidige situatie nog niet het geval is. Wel lijkt het van belang maatregelen te nemen die de kolonisatie van karakteristieke plantensoorten via dispersie van zaden vereenvoudigt

Effectgerichte maatregelen ter bestrijding van verzuring en verdroging van schraalgraslanden blijken met altijd even effectief te zijn. Een van de oorzaken is dat vooral hydrologische maatregelen vaak moeilijk zijn te realiseren. Deze maatregelen beogen juist de aanvoer van basenrijk grondwater naar de wortelzone te stimuleren. Uit onderzoek dat is uitgevoerd in hét kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur komen aanwijzingen naar voren dat de aanwezigheid van voldoende ijzer in het bodemprofiel een belangrijke randvoorwaarde vormt voor herstel van de basentóestand. Vermoed wordt dat op veel plaatsen de bodem van kwelgebieden waar kwel is omgeslagen in infiltratie, ontijzerd is geraakt. Door het deskundigenteam natte schraalgraslanden is daarom een onderzoek opgezet om de mogelijkheden van bevloeiing als effectgerichte maatregel tegen verzuring en verdroging te onderzoeken. Het onderzoek werd uitgevoerd in twee terreinen waar at meerdere jaren bevloeiing plaatsvindt (Plateaux, sinds 1984 en Zijdebrug, sinds 1996), en in twee terreinen waar een bevloeiingsexperiment zou worden gestart (Reestdal en Westbroekse zodde). Een van de onderzoeksfacetten betrof het bestuderen van het effect van bevloeiing en van het gebruikte watertype op de basen- en voedingstoestand van de bodem onder verschillende bodem kundige omstandigheden. Daartoe werden de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Leidt inundatie alleen bij hoge ijzergehalten van de bodem tot herstel van de basentoestand? 2. Leidt inundatie met sulfaathoudend water wel en met sulfaatvrij water niet tot indirecte eutrofiëring als ongewenst neveneffect? 3. Treedt stikstof mobilisatie door inundatie alleen op bij onveraard veen? 4. Zijn er effecten van substraat (zand, veen of klei) bij inundatie

Of waterberging te combineren is met natuur is niet zo makkelijk te beantwoorden. Om meer inzicht te krijsen in de gevolgen zijn de huidige praktijksituaties, waarbij regelmatig overstroming plaatsvindt, zeer nuttig, Maar ook experimenten geven veel inzicht in de gevolgen. De centrale vraag bij waterberging is wat het effect is op de groeicondities voor de doelvegetatie bepaald door de terreinbeheerder en provincies, beleidsmatig vastgesteld in de Ecologische Hoofdstructuur. Dit artikel beschrijft de ervaringen van langdurige overstroming door bevloeiing en een laboratoriumexperiment waarin bevloeiing werd gesimuleerd om meer inzicht te krijsen in de bodemprocessen

Of waterberging te combineren is met natuur is niet zo makkelijk te beantwoorden. Om meer inzicht te krijsen in de gevolgen zijn de huidige praktijksituaties, waarbij regelmatig overstroming plaatsvindt, zeer nuttig, Maar ook experimenten geven veel inzicht in de gevolgen. De centrale vraag bij waterberging is wat het effect is op de groeicondities voor de doelvegetatie bepaald door de terreinbeheerder en provincies, beleidsmatig vastgesteld in de Ecologische Hoofdstructuur. Dit artikel beschrijft de ervaringen van langdurige overstroming door bevloeiing en een laboratoriumexperiment waarin bevloeiing werd gesimuleerd om meer inzicht te krijsen in de bodemprocessen

Het Smoddebos (Ov) is een rijk bossysteem op keileemgrond met Gt V. In een transsect door een vochtig en een droog bosgedeelte is het humusprofiel beschreven en bodemchemisch onderzocht. De zuur/basen- en de voedingstoestand van de bodem zijn bepalend voor het humusvormtype en kunnen worden verklaard uit een lokaal infiltratie-kwelsysteem. Middenop de rabatten komen matig zure, ijzerarme en matig voedelrijke standplaatsen voor. Langs de greppels zijn basen- en ijzerrijkere condities aanwezig met een goede vertering van organische stof en voedselrijkere omstandigheden. In het droge transsect II is het effect van begreppeling vrijwel afwezig, is de bodem zeer zuur en voedselarmer. In transsect I is een natuurlijk proces van verzuring gaande, terwijl in transsect II de zure omstandigheden zijn ontstaan door grondbewerking. De koolstof-, stikstof- en fosforvoorraad in de transsecten bedraagt gemiddeld resp. 9,8-14,2 kg, 0,91-1,02 kg en 87-110 g per m2. Door bevloeiing in het verleden is de koolstof- en fosforvoorraad in de bodem van transsect II significant groter dan in die van transsect I. Binnen de transsecten varieert de voorraad sterk.

Om de mogelijkheden van bevloeiing als effectgerichte maatregel tegen verzuring en verdroging te onderzoeken zijn bodemgegevens uit vloeivelden geanalyseerd en verzameld voor experimenteel onderzoek. De onderzoeksvraag was onder welke bodemkundige omstandigheden en bij gebruik van welk watertype de basentoestand van de bodem kan worden verbeterd zonder dat er ongewenste eutrofiëringseffecten optreden. Bodemchemische analyseresultaten werden gebruikt als invoergegevens voor een bodemchemisch model waarmee effecten van bevloeiing op de basen- en nutriëntentoestand konden worden geëvalueerd. Onder gecontroleerde omstandigheden werd een inundatie-experiment uitgevoerd. Tijdens inundatie blijken vooral ijzeroxiden en sulfaten te worden gereduceerd, hetgeen tot oppervlakkige pyrietvorming leidt. De aanwezigheid van pyriet blijkt van groter belang te zijn bij inundatie dan het gebruikte watertype. Globaal kunnen bij inundatie twee fasen worden onderscheiden waarbij aanvankelijk een pH-stijging door denitrificatie en later een pH-daling door pyrietoxidatie optreedt. Ongeacht het watertype wordt aanvankelijk fosfaat gemobiliseerd, gevolgd door fosfaatimmobilisatie bij aanwezigheid van hoge ijzergehalten in de bodem. Het experiment bevestigde dat onder reducerende omstandigheden fosfaatimmobilisatie op kan treden door vivianietvorming. Alleen bij een ijzer- en pyrietarme zandgrond leidt sulfaathoudend water tot een sterkere fosfaatmobilisatie dan bij sulfaatloos water. In de praktijk leiden korte perioden van bevloeiing tot gunstiger effecten dan een lange aaneengesloten periode van bevloeiing.

Dit rapport beschrijft de vernattingsmaatregelen in het OBN referentieproject “Het Koelbroek” van 1997-2003. In het kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur (OBN) zijn natte bossen met hoofdfunctie natuur geïnventariseerd en zijn bedreigingen als gevolg van verdroging, verzuring en eutrofiëring beschreven. Een aantal natte bossen is hieruit geselecteerd om als referentieproject voor nader onderzoek te dienen. Uit het “Pre-advies natte bossen; verdroging, verzuring en eutrofiëring van natte bossen in Nederland: effecten en maatregelen”, bleek het Koelbroek, een elzenbroekbos in midden Limburg, een zeer geschikt referentieproject te zijn. Het doel van dit referentieproject is: 1. inzicht te krijgen in de sturende processen in het gebied, 2. kennis van de effecten van ingrepen te vergroten, 3. ervaring op te doen bij de monitoring ervan

In de Amsterdamse Waterleidingduinen wordt een experiment uitgevoerd om te onderzoeken welke beheersvorm het meest geschikt is voor de omvorming van naaldbos naar vegetaties met duinroosjes. Inrichtingsmaatregelen betreffen kappen, kappen en strooiselverwijdering, en kappen en plaggen. Na de inrichtingsmaatregelen is de bodemkundige uitgangsituatie van de verschillende proefvlakken vastgelegd. Het humusprofiel is beschreven, waarna de horizonten bemonsterd werden. De monsters zijn chemisch geanalyseerd om de basen- en nutriëntentoestand te bepalen. Na bepaling van elementgehalten zijn elementvoorraden in het profiel berekend. De resultaten zijn met een variantieanalyse getoetst op verschillen tussen de behandelingen en binnen de replica's van de behandelingen.

In 2000 heeft Alterra een voorstudie gedaan naar beschikbare kennis over landbouw, natuur, archeologie en milieu van het herinrichtingsgebied De Vechtstreek. De uitkomsten zijn verwerkt tot een briefadvies met kaarten (fase 1). In dit rapport (fase 2)zijn voor de thema's landbouw en natuur de adviezen verder onderzocht en uitgewerkt. Voor het thema landbouw is voor een deel van het herinrichtingsgebied een bodem- en grondwatertrappenkaart op een schaal van 1 : 10 000, vervaardigd. Voor het thema natuur is voor een deel van de Horstermeerpolder een bodem- en grondwatertrappenkaart op een schaal van 1 : 5000 samengesteld en tevens een humusvormenkaart en een kaart met standplaatstypen. Hieruit is een kaart met potentiële vegetatietypen geconstrueerd.

In verzuurde kwelafhankelijke natuurterreinen worden in de bovengrond soms zeer lage ijzergehalten gemeten. Vermoed wordt dat de gronden zijn ontijzerd en dat herstel niet meer mogelijk is. Uit verkennend onderzoek naar de omvang van dit probleem via een landelijke steekproef binnen de ecologische hoofdstructuur (EHS) blijkt dat ontijzering geen incidenteel probleem is. Juist in gebieden met matige kwel lijkt sterke ontijzering een serieus probleem te zijn. Het absolute areaal bos, heide en graslanden binnen de EHS waar dit probleem zich voordoet, bedraagt 54 522 ha. Het percentage van het areaal natuurgebieden met matige en sterke kwel (427 582 ha) dat binnen de EHS door ontijzering wordt bedreigd, bedraagt daarmee 12,7%. In dit areaal dreigt een discrepantie tussen natuurdoeltypen en de benodigde abiotische randvoorwaarden. In gebieden met sterke kwel lijkt dit probleem voorlopig nog niet actueel.

Op 39 standplaatsen met uiteenlopende bodemkundige en hydrologische omstandigheden zijn bodemkundige en hydrologische analyses uitgevoerd om empirisch-correlatief onderzoek te doen naar de productiviteit van de vegetatie en de aard van de beperkend factoren. Met de verkregen inzichten zullen de bestaande ecologische voorspellingsmodellen, die veronderstellen dat de productiviteit volledig wordt bepaald door de stikstofhuishouding, worden aangepast. Het blijkt dat in meer dan de helft van de standplaatsen behalve stikstof ook fosfor, kalium en vocht beperkend kunnen zijn. In grondwateronafhankelijke systemen blijkt de productie voornamelijk door vochtbeschikbaarheid te worden bepaald en in mindere mate door stikstof en fosfor. In grondwaterafhankelijke systemen kan de productie grotendeels worden verklaard uit de fosforvoorraden in de bodem. De beschikbaarheid daarvan wordt gereguleerd door ijzer en het luchtgehalte van de bodem. Kalium blijkt op vrijwel alle onderzochte plaatsen een beperkende factor te zijn. Aanbevolen wordt ecologische voorspellingsmodellen uit te breiden met de simulatie van de fosfor- en kaliumhuishouding en de vochtbeschikbaarheid om de productiviteit te kunnen voorspellen.

Voor de kennisvelden ecologie en milieu zijn in de afgelopen jaren een aantal natuurgerichte kennissystemen ontwikkeld, die bedoeld zijn voor de ontwikkeling en evaluatie van inrichtingsplannen voor het landelijk gebied. Het is onduidelijk welke kennissystemen zich richten op welke problemen, welke landinventarisatiegegevens nodig zijn en of de bestaande inventarisatiemethoden hierin kunnen voorzien. De kennissystemen zijn geanalyseerd op hun functionaliteiten met als doel om op de korte termijn voorgebruikers een informatief overzicht te bieden en om op de lange termijn te komen tot een samenhangend evaluatie-instrumentarium waarin gegevensverzameling en effectbeoordeling voor natuur op elkaar zijn afgestemd. De systemen zijn ontwikkeld vanuit een specifieke achtergrond of vraagstelling, maar hebben een convergerende ontwikkeling doorgemaakt. Voor elk systeem worden de karakteristieken, hiaten in gegevensbeschikbaarheid en wetenschappelijke knelpunten aangegeven. De systemen zijn geconfronteerd met vragen uit de praktijk. Perspectieven voor integratie worden gesignaleerd en een aantal strategische keuzen worden voorgelegd voor verdere afstemming en integratie van gegevensverzameling.

In dit rapport wordt een overzicht gegeven van inventarisatiemethoden om gronden ecologisch te kunnen typeren en karteren. Aangegeven wordt welke inventarisatiemethoden moeten worden ingezet om de huidige milieuomstandigheden in natuurgebieden vast testellen of om potenties voor natuurontwikkeling in landbouwgebieden in te schatten. De methodiek is geordend binnen een raamwerk. Het raamwerk wordt ontsloten afhankelijk van toekomstige functie, huidig landgebruik en fysiografische setting van het studiegebied. Via een getrapt systeem worden op drie steeds gedetailleerder niveaus fysiografische eenheden, fysiotopen en humusvormen onderscheiden, die informatie verstrekken over abiotische randvoorwaarden. Er worden acht fysiografische eenheden onderscheiden. Fysiotopen en humusvormen zijn geordend in een typologie. Op elk van de onderscheiden niveaus zijn methoden beschikbaar of in ontwikkeling waarmee ecologische bodemtypen vlakdekkend kunnen worden geonventariseerd. De belangrijkste hiaten in onze kennis worden vermeld.

In bosreservaat Galgenberg (Amerongen) is langs een dwarsdoorsnede in de kernvlakte het humusprofiel beschreven en kwantitatief bemonsterd. Naast gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten, -voorraden en pH werd in het kader van langjarige monitoring ook de ruimtelijke variabiliteit geanalyseerd. De dominante humusvorm is typerend voor wat oudere fasen in de bossuccessie op relatief rijk moedermateriaal. De voorraad koolstof en fosfor in het humusprofiel is groot. De stikstofvoorraad is normaal, terwijl de C-N-verhouding hoog is. Diktes van horizonten en elementvoorraden vertonen een ruimtelijk herhaald patroon van de variantie met een herhalingslengte van 5 tot 20 m.

In de bosreservaten Hollandse Hout en Houtribbos (Flevoland) is in de kernvlakte het humusprofiel beschreven en kwantitatief bemonsterd. In het kader van het basisprogramma bosreservaten werden gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten en -voorraden en pH bepaald. Als dominante humusvorm komt een kalkwormmull voor die typerend is voor kalkrijke leemhoudende gronden. De lage C-N-verhouding wijst op een actief bodemleven en intensieve omzetting van organische stof als gevolg van de gunstige pH-waarden, waardoor slechts weinig koolstof in de Ah-horizonten is geaccumuleerd. Door de accumulatie van organische stof is een beginnende ontkalking aanwezig. In de humusprofielen van de Hollandse Hout is het fosforgehaltesignificant hoger dan in het Houtribbos.

In het kader van het project Effectgerichte maatregelen tegen verzuring (EGM) zijn in 1991 in het natuurreservaat Groot Zandbrink greppels aangelegd in schraalgraslandjes om een deel van de neerslag oppervlakkig af te voeren en zo het lithotrofe grondwater weer hoger in het profiel te krijgen. De ontwikkelingen in vegetatie, bodem en water worden sindsdien gevolgd, momenteel in het kader van het programma Overlevingsplan bos en natuur. Uit de resultaten blijkt dat van een beperkt herstel sprake is tijdens langdurig natte perioden waarin de greppels functioneren, maar dat de effecten teniet worden gedaan als er in een winterperiode weinig of geen afvoer plaatsvindt. Door een grondwaterstandsdaling, waarvan de oorzaak buiten het natuurgebied ligt, treedt veratmotrofing op waardoor een structureel herstel is uitgesloten. De trends die al wel uit de monitoring van de abiotische omstandigheden blijken, zijn nog niet aangetoond met de resultaten uit de vegetatiemonitoring.

In de bosreservaten Lheebroek en Mattemburgh is langs een transsect het humusprofiel beschreven en bemonsterd. Naast gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten, -voorraden en pH werd in het kader van langjarige monitoring ook de ruimtelijke variabiliteit geanalyseerd. Zowel gehalten als voorraden zijn in de Mattemburgh hoger dan in het Lheebroek. De humusprofielen in Mattemburgh zijn kenmerkend voor oude bosecosystemen en in Lheebroek voor jonge bossen op arme zandgrond. Kenmerkend voor de ruimtelijke variabiliteit van beide bosreservaten is het cyclische karakter van de variantie, waarin de dichtheid van de boom- of struikopstand wordt weerspiegeld. Het cyclische karakter herhaalt zich met een golflengte van16 m resp. 9 m in Mattemburgh en Lheebroek.

Bodemkundig onderzoek in het kader van obn

In de bosreservaten Norgerholt en Tongerense hei is langs een transect het humusprofiel beschreven en bemonsterd. Behalve gemiddelde waarden en standaardafwijkingen van horizontdikten, nutriëntengehalten en -voorraden, en pH werd voor de langjarige monitoring ook de ruimteljke variabiliteit geanalyseerd. Zowel gehalten als voorraden zijn in het Norgerholt hoger dan in Tongerense hei. Kenmerkend voor de ruimtelijke variabiliteit van beide bosreservaten is het cyclische karakter van de variantie, waarin de dichtheid van de boom- of struikopstand wordt weerspeigeld. Het cyclische karakter herhaalt zich met een golflengte van 6 respecievelijk 15-20 m in Norgerholt en Tongerense hei.

Voor de ontwikkeling van het Geontegreerd Ruimtelijk Evaluatie-instrumentarium voor Natuurontwikkelingsscenario's is een ruimtelijke schematisering van beekdallandschappen ontworpen, gebaseerd op een fysiotopentypologie. Combinaties van de onafhankelijke factoren - moedermateriaal, drainagetoestand en basenrijkdom - vormen de basis voor de fysiotopentypologie. Met behulp van klassen kunnen fysiotooptypen worden onderscheiden. Alle onafhankelijke factoren worden herleid uit bodemkundige informatie. Decriteria die zijn gebruikt om bodemkenmerken aan klassen toe te kennen, worden beschreven. Via een vertaalsleutel worden bodemtypen toegewezen aan fysiotooptypen. Een fysiotopenkaart van de Drentse Aa wordt gepresenteerd.

In het natuurreservaat Groot Zandbrink zijn greppels aangelegd in natte schraalgraslanden als maatregel tegen verzuring. Sinds 1991 worden de ontwikkelingen in vegetatie, bodem en grondwater gevolgd. Daartoe wordt ieder jaar de vegetatie gekarteerd enwordt de bodem om de twee jaar en het bodemwater ieder kwartaal bemonsterd. Op verschillende plekken bleek de maatregel in natte perioden effectief: de calciumverzadiging en het aandeel lithotroof water in de wortelzone nam toe, terwijl ook de bedekking met kwelafhankelijke plantensoorten groter werd. Tijdens de droge periode juni '95-oktober '96 zijn de veranderingen echter teniet gegaan. Verder toonde het onderzoek aan dat in vergelijking met de periode 1978-1981 de hoogste grondwaterstanden minder langdurig bereikt worden en de gemiddeld laagste grondwaterstand is gedaald.

Het Geontegreerd Ruimtelijk Evaluatie-instrumentarium voor Natuurontwikkelingsscenario's is gebaseerd op een samenhangende structuur van modellen die met elkaar communiceren via een database die is gekoppeld aan een geografisch informatiesysteem. De structuur, de methodiek en de werking van het datamodel worden beschreven. De modellen simuleren de regionale waterhuishouding, de zuur- en nutriëntenhuishouding en de vegetatieontwikkeling. Rekenresultaten worden weggeschreven naar het datamodel. Via hetdatamodel worden scenario's gegenereerd voor atmosferische depositie, regionale waterhuishouding en natuurontwikkeling. De scenario's worden geëvalueerd op kansrijkdom met een natuurtechnisch model dat natuurwaarden berekent.

Het humusprofiel is een dynamische bodemeigenschap die snel reageert op milieuveranderingen en daardoor een indicatie is voor veranderingen in de nutriënten-, basen- en vochttoestand van ecosystemen. Bij de primaire successie van grove-dennenbos is het humusprofiel een sturende factor voor opeenvolgende successiefasen. Begrazing beonvloedt de chemische en fysische eigenschappen van het humusprofiel, wat consequenties heeft voor de lange-termijnontwikkeling van het bos. Micromorfologische technieken vormen een kwantitatieve onderbouwing van veldkenmerken en verschaffen nieuwe inzichten in de ecopedogenese. In bosecosystemen zijn overgangen in tijd en ruimte van de kalkrijkdom te traceren via het humusprofiel, evenals veranderingen in het hydrologischsysteem.

Monitoring van het effect van vernattingsmaatregelen gebeurt weinig samenhangend en gestandaardiseerd. Dit rapport formuleert richtlijnen voor een standaard-meetprotocol om betrouwbare informatie te leveren voor de evaluatie van de effectiviteit van vernattingsmaatregelen en voor de identificatie van vernattingsprocessen. Het voorgestelde meetprotocol bevat richtlijnen voor algemene randvoorwaarden voor monitoring en voor selectie en meting van variabelen. Het protocol is gebaseerd op een integraal monitoringsysteem waarbij variabelen uit verschillende compartimenten van het ecosysteem kunnen worden gevolgd. Hieraan ligt een ecohydrologische systeemanalyse ten grondslag. De richtlijnen worden gedifferentieerd naar budget en milieu-omstandigheden.

Voor het natuurontwikkelingsproject De Gelderse Poort wordt een hydrologisch deelonderzoek uitgevoerd om de potenties van het gebied aan te geven, om een analyse van het hydrologische systeem te ondersteunen, en om effecten van ingrepen te volgen. In raaien zijn de waterstanden en de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit gemeten. Ook is het elektrisch geleidingsvermogen geonventariseerd. De analyseresultaten zijn gerelateerd aan referenties voor diep grondwater, neerslagwater en verontreinigd rivierwater. Vervolgens zijn grondwaterstroming, infiltratie- en kwelgebieden en de invloed van de rivieren aangegeven. De resultaten worden getoetst aan het hydrologische systeem dat in het voorgaande jaar is beschreven aan de hand van de waterkwaliteitsmetingen.