Search

Onderzoek in de bedrijfsgezondheidszorg is een zaak van vele partijen. Om tot succesvol onderzoek te komen zijn onderzoekers in de bedrijfsgezondheidszorg bijeengekomen om succes- en faalfactoren voor onderzoek in kaart te brengen. De bereidheid voor deelname aan onderzoek in de bedrijfsgezondheidszorg is groot, maar er dient voldaan te worden aan een aantal randvoorwaarden. De belangrijkste randvoorwaarden zijn: aansluiten bij onderzoeksvragen uit de praktijk en bij procedures in de praktijk om extra werkdruk te voorkomen, het aantal onderzoekshandelingen voor de bedrijfsarts en ondersteunend personeel te beperken, tegemoet te komen aan wensen van bedrijfsartsen, ondersteunend personeel en werkgevers, en zorg te dragen voor voldoende financiering van extra handelingen en interventies binnen het onderzoek. Naar aanleiding van de bijeenkomst en naar aanleiding van vergelijkbare ervaringen bij onderzoek binnen de huisartsgeneeskunde is een checklist voor werving van bedrijfsartsen voor deelname aan onderzoek opgesteld.

A wide variety of occupations has been associated with prostate cancer in previous retrospective studies. Most attention has been paid to farming, metal working, and the rubber industry. Today, these results cannot be affirmed with confidence, because many associations could be influenced by recall bias, have been inconsistent, or have not been confirmed satisfactory in subsequent studies. This study was conducted to investigate and confirm these important associations in a large prospective cohort study. The authors conducted a prospective cohort study among 58,279 men. In September 1986, the cohort members (55-69 years) completed a self-administered questionnaire on potential cancer risk factors, including job history. Related job codes were clustered in professional groups. These predefined clusters were investigated in 3 time windows: 1) profession ever performed, 2) longest profession ever held, and 3) last profession held at baseline. Follow up for incident prostate cancer was established by linkage to cancer registries until December 1993. A case-cohort approach was used based on 830 cases and 1525 subcohort members. To minimize false-positive results, 99% confidence intervals (99% CI) were calculated. Although moderately decreased prostate cancer risks were found for electricians, farmers, firefighters, woodworkers, textile workers, butchers, salesmen, teachers, and clerical workers, none of the relative risks (RR) were found to be statistically significant. For road transporters, metal workers, and managers, no association with prostate cancer risk was found. Although the RR for railway workers, mechanics, welders, chemists, painters, and cooks was moderately increased, these estimates were not statistically significant. For men who reported to have ever worked in the rubber industry, we found a substantially increased prostate cancer risk, but not statistically significant (RR, 4.18; 99% CI = 0.22-80.45). For policemen, we found a substantial and marginally statistically significant increased prostate cancer risk, especially for those who reported working as a policeman for most of their occupational life (RR, 3.91; 99% CI = 1.14-13.42) or as the last profession held at baseline (RR, 4.00; 99% CI = 1.19-13.37). Most of the previously investigated associations between occupation and prostate cancer risk could not be confirmed with confidence in this prospective study. The lack of statistical significance for rubber workers could be caused by the scarcity of rubber workers in this cohort and subsequent lack of power. The results for policemen were substantial and statistically significant, although a conservative value for significance level was used.

Dit rapport beschrijft de praktische aspecten van de implementatie van de Europese richtlijn voor beroepsmatige blootstelling aan bronnen van kunstmatige optische straling (Richtlijn 2006/25/EG). Het rapport is opgesteld om een beeld te krijgen waar kunstmatige bronnen van optische straling in Nederland voorkomen en met welke beheersmaatregelen men kan voldoen aan de richtlijn. Kunstmatige bronnen van optische straling kennen in veel verschillende branches toepassingen. Enkele voorbeelden zijn UV-en laserbehandelingen in de gezondheidszorg, lasprocessen in de metaalnijverheid en diverse droog-, desinfectie- en reinigingsprocessen in verschillende sectoren. Het rapport biedt een ook voor niet-deskundigen hanteerbaar overzicht van werksituaties waar men blootgesteld kan worden aan kunstmatige optische straling, met de eventuele maatregelen die men kan nemen om overschrijding van de EG-normen (en schade aan huid of ogen) te voorkomen. De onderzoekers geven aan dat in het algemeen de nu gebruikte persoonlijke beschermingsmiddelen voldoende zijn en voldoende worden gebruikt om schade bij werknemers (vooral aan de ogen) te voorkomen.

Uit TNO's "Arbeidssituatie survey" bleek dat in 2002 alleen in Nederland al bijna twee miljoen mensen met RSI-klachten rondlopen. In 2004 waren het er vrijwel evenveel. Dit artikel identificeert welke beroepsgroepen vooral getroffen worden, wat er tegen gedaan wordt en vergelijkt de Nederlandse cijfers met andere EU-landen. Vakmedia

Uit TNO's "Arbeidssituatie survey" bleek dat in 2002 alleen in Nederland al bijna twee miljoen mensen met RSI-klachten rondlopen. In 2004 waren het er vrijwel evenveel. Dit artikel identificeert welke beroepsgroepen vooral getroffen worden, wat er tegen gedaan wordt en vergelijkt de Nederlandse cijfers met andere EU-landen. Vakmedia

Dit rapport beschrijft de praktische aspecten van de implementatie van de Europese richtlijn voor beroepsmatige blootstelling aan bronnen van kunstmatige optische straling (Richtlijn 2006/25/EG). Het rapport is opgesteld om een beeld te krijgen waar kunstmatige bronnen van optische straling in Nederland voorkomen en met welke beheersmaatregelen men kan voldoen aan de richtlijn. Kunstmatige bronnen van optische straling kennen in veel verschillende branches toepassingen. Enkele voorbeelden zijn UV-en laserbehandelingen in de gezondheidszorg, lasprocessen in de metaalnijverheid en diverse droog-, desinfectie- en reinigingsprocessen in verschillende sectoren. Het rapport biedt een ook voor niet-deskundigen hanteerbaar overzicht van werksituaties waar men blootgesteld kan worden aan kunstmatige optische straling, met de eventuele maatregelen die men kan nemen om overschrijding van de EG-normen (en schade aan huid of ogen) te voorkomen. De onderzoekers geven aan dat in het algemeen de nu gebruikte persoonlijke beschermingsmiddelen voldoende zijn en voldoende worden gebruikt om schade bij werknemers (vooral aan de ogen) te voorkomen.

Onderzoek in de bedrijfsgezondheidszorg is een zaak van vele partijen. Om tot succesvol onderzoek te komen zijn onderzoekers in de bedrijfsgezondheidszorg bijeengekomen om succes- en faalfactoren voor onderzoek in kaart te brengen. De bereidheid voor deelname aan onderzoek in de bedrijfsgezondheidszorg is groot, maar er dient voldaan te worden aan een aantal randvoorwaarden. De belangrijkste randvoorwaarden zijn: aansluiten bij onderzoeksvragen uit de praktijk en bij procedures in de praktijk om extra werkdruk te voorkomen, het aantal onderzoekshandelingen voor de bedrijfsarts en ondersteunend personeel te beperken, tegemoet te komen aan wensen van bedrijfsartsen, ondersteunend personeel en werkgevers, en zorg te dragen voor voldoende financiering van extra handelingen en interventies binnen het onderzoek. Naar aanleiding van de bijeenkomst en naar aanleiding van vergelijkbare ervaringen bij onderzoek binnen de huisartsgeneeskunde is een checklist voor werving van bedrijfsartsen voor deelname aan onderzoek opgesteld.

A wide variety of occupations has been associated with prostate cancer in previous retrospective studies. Most attention has been paid to farming, metal working, and the rubber industry. Today, these results cannot be affirmed with confidence, because many associations could be influenced by recall bias, have been inconsistent, or have not been confirmed satisfactory in subsequent studies. This study was conducted to investigate and confirm these important associations in a large prospective cohort study. The authors conducted a prospective cohort study among 58,279 men. In September 1986, the cohort members (55-69 years) completed a self-administered questionnaire on potential cancer risk factors, including job history. Related job codes were clustered in professional groups. These predefined clusters were investigated in 3 time windows: 1) profession ever performed, 2) longest profession ever held, and 3) last profession held at baseline. Follow up for incident prostate cancer was established by linkage to cancer registries until December 1993. A case-cohort approach was used based on 830 cases and 1525 subcohort members. To minimize false-positive results, 99% confidence intervals (99% CI) were calculated. Although moderately decreased prostate cancer risks were found for electricians, farmers, firefighters, woodworkers, textile workers, butchers, salesmen, teachers, and clerical workers, none of the relative risks (RR) were found to be statistically significant. For road transporters, metal workers, and managers, no association with prostate cancer risk was found. Although the RR for railway workers, mechanics, welders, chemists, painters, and cooks was moderately increased, these estimates were not statistically significant. For men who reported to have ever worked in the rubber industry, we found a substantially increased prostate cancer risk, but not statistically significant (RR, 4.18; 99% CI = 0.22-80.45). For policemen, we found a substantial and marginally statistically significant increased prostate cancer risk, especially for those who reported working as a policeman for most of their occupational life (RR, 3.91; 99% CI = 1.14-3.42) or as the last profession held at baseline (RR, 4.00; 99% CI = 1.19-13.37). Most of the previously investigated associations between occupation and prostate cancer risk could not be confirmed with confidence in this prospective study. The lack of statistical significance for rubber workers could be caused by the scarcity of rubber workers in this cohort and subsequent lack of power. The results for policemen were substantial and statistically significant, although a conservative value for significance level was used.

TNO Arbeid verstaat onder 'slimmer werken' met een minimum aan inspanning een maximum aan resultaat bereiken, waarbij medewerkers gevrijwaard blijven van gezondheidsrisico's als stress en RSI en waarbij zij zich blijvend kunnen ontwikkelen. Dat is goed voor productiviteit, innovativiteit en gezondheid. In dit boek worden vijf praktijkvoorbeelden beschreven van profit en non-profit organisaties (ziekenhuis, middelbare school, horecabedrijf, assemblagebedrijf, autoindustrie) die 'slim werken'. Achterin het boek is een quick scan opgenomen.

De zorg voor veiligheid en gezonde arbeidsomstandigheden is primair de verantwoordelijkheid van werkgevers. In de Arbowet is echter bepaald dat bij het totstandkomen van het Arbobeleid nauw moet worden samengewerkt met de werknemers. In grote bedrijven krijgt dat meestal vorm via de ondernemingsraad. Men kan zich afvragen of die samenwerking met de OR wel iets oplevert. Deze kwestie wordt uitvoerig behandeld in het recent verschenen proefschrift van de auteur "Het Arbo-effect van medezeggenschap". In zijn dissertatie is sprake van een positief verband. Opvallend genoeg wordt de zwaarste OR-bevoegdheid op Arbogebied, te weten het instemmingsrecht, in veertig procent van de bedrijven met voeten getreden.

Uit de in 2002 bij gemeenten gehouden nulmeting arbeidsrisico's blijkt dat de omvang van het probleem Repetitive Strain Injuries (RSI) groot is. Bijna de helft van de medewerkers zegt gezondheidsklachten te hebben aan nek, schouder, pols, hand of elleboog. Die klachten komen niet alleen voor in kantoorfuncties, maar ook buitendienstmedewerkers maken er melding van. Hier ligt een belangrijke uitdaging voor gemeenten. Dit werkboek wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de maatregelen die genomen kunnen worden om RSI te voorkomen. Naast een overzicht van mogelijke maatregelen gebaseerd op de huidige stand van wetenschap en techniek, wordt een stappenplan gepresenteerd hoe een RSI-aanpak opgezet kan worden. Voor de ondernemingsraad is een checklist RSI-beleid opgenomen. Het werkboek RSI maakt deel uit van een reeks van vijf werkboeken over de aanpak van de arbeidsrisico's RSI, werkdruk, fysieke belasting en agressie en geweld, genoemd in het Arboconvenant Gemeenten.

Dit werkboek is bedoeld voor personen binnen gemeentelijke organisaties die een initiërende, beleidsvormende of controlerende taak hebben op het gebied van arbeidsomstandigheden. Het boek beoogt handvatten te geven om de problemen ontstaan door fysieke belasting te herkennen, te weten welke grenzen daarvoor gelden en te helpen bij het kiezen van maatregelen om problemen op dit terrein op te lossen. Na een inleiding wordt in hoofdstuk 2 beschreven hoe de arborisico's op het gebied van fysieke belasting bij gemeenten kunt herkennen. Hoofdstuk 3 gaat over het beoordelen van situaties van lichamelijke belasting aan de hand van wet- en regelgeving en praktijknormen. Hoofdstuk 4 bevat informatie over mogelijke maatregelen. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe een stapsgewijze aanpak de meeste kans op een blijvend resultaat biedt bij het implementeren van beleid op dit gebied. Hoofdstuk 6 gaat in op de wijze waarop de OR een positieve bijdrage kan leveren. Omdat leeftijdsbewust personeelsbeleid kan helpen bij het tegengaan van duurbelasting, wordt dit thematisch wat afwijkende onderwerp apart behandeld in hoofdstuk 7. Het werkboek eindigt met literatuur- en internetverwijzingen.

Uit de in 2002 bij gemeenten gehouden nulmeting arbeidsrisico's blijkt dat de omvang van het probleem Repetitive Strain Injuries (RSI) groot is. Bijna de helft van de medewerkers zegt gezondheidsklachten te hebben aan nek, schouder, pols, hand of elleboog. Die klachten komen niet alleen voor in kantoorfuncties, maar ook buitendienstmedewerkers maken er melding van. Hier ligt een belangrijke uitdaging voor gemeenten. Dit werkboek wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de maatregelen die genomen kunnen worden om RSI te voorkomen. Naast een overzicht van mogelijke maatregelen gebaseerd op de huidige stand van wetenschap en techniek, wordt een stappenplan gepresenteerd hoe een RSI-aanpak opgezet kan worden. Voor de ondernemingsraad is een checklist RSI-beleid opgenomen. Het werkboek RSI maakt deel uit van een reeks van vijf werkboeken over de aanpak van de arbeidsrisico's RSI, werkdruk, fysieke belasting en agressie en geweld, genoemd in het Arboconvenant Gemeenten.

TNO Arbeid verstaat onder 'slimmer werken' met een minimum aan inspanning een maximum aan resultaat bereiken, waarbij medewerkers gevrijwaard blijven van gezondheidsrisico's als stress en RSI en waarbij zij zich blijvend kunnen ontwikkelen. Dat is goed voor productiviteit, innovativiteit en gezondheid. In dit boek worden vijf praktijkvoorbeelden beschreven van profit en non-profit organisaties (ziekenhuis, middelbare school, horecabedrijf, assemblagebedrijf, autoindustrie) die 'slim werken'. Achterin het boek is een quick scan opgenomen.

Dit boek, bedoeld voor het veld, bevat de belangrijkste uitkomsten van het uitgebreide onderzoeksrapport, getiteld "Prioritering van branches en ketens voor de versterking van arbobeleid rond chemische stoffen". Tussen 2003 en 2007 wil het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) de veiligheids- en gezondheidsrisico's bij het beroepsmatig gebruik van stoffen minimaliseren. Ter voorbereiding van VASt verrichtte TNO Arbeid in het voorjaar van 2003 een inventariserend onderzoek naar de stoffenproblematiek, ontwikkelingen, innovatievermogen en kennisinfrastructuur rond stoffen in een groot aantal branches. Eindconclusie is dat in een groot aantal branches en ketens versterking van het stoffenbeleid een zinvolle zaak lijkt, waarvoor er bovendien vaak al goede aanknopingspunten bestaan. De aanstaande dialoog tussen het ministerie van SZW en het veld zal het beeld uit het onderzoek verder kunnen aanscherpen.

Uit de in 2002 bij gemeenten gehouden nulmeting arbeidsrisico's blijkt dat de omvang van het probleem Repetitive Strain Injuries (RSI) groot is. Bijna de helft van de medewerkers zegt gezondheidsklachten te hebben aan nek, schouder, pols, hand of elleboog. Die klachten komen niet alleen voor in kantoorfuncties, maar ook buitendienstmedewerkers maken er melding van. Hier ligt een belangrijke uitdaging voor gemeenten. Dit werkboek wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de maatregelen die genomen kunnen worden om RSI te voorkomen. Naast een overzicht van mogelijke maatregelen gebaseerd op de huidige stand van wetenschap en techniek, wordt een stappenplan gepresenteerd hoe een RSI-aanpak opgezet kan worden. Voor de ondernemingsraad is een checklist RSI-beleid opgenomen. Het werkboek RSI maakt deel uit van een reeks van vijf werkboeken over de aanpak van de arbeidsrisico's RSI, werkdruk, fysieke belasting en agressie en geweld, genoemd in het Arboconvenant Gemeenten.

De zorg voor veiligheid en gezonde arbeidsomstandigheden is primair de verantwoordelijkheid van werkgevers. In de Arbowet is echter bepaald dat bij het totstandkomen van het Arbobeleid nauw moet worden samengewerkt met de werknemers. In grote bedrijven krijgt dat meestal vorm via de ondernemingsraad. Men kan zich afvragen of die samenwerking met de OR wel iets oplevert. Deze kwestie wordt uitvoerig behandeld in het recent verschenen proefschrift van de auteur "Het Arbo-effect van medezeggenschap". In zijn dissertatie is sprake van een positief verband. Opvallend genoeg wordt de zwaarste OR-bevoegdheid op Arbogebied, te weten het instemmingsrecht, in veertig procent van de bedrijven met voeten getreden.

Tussen 2003 en 2007 wil het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) de veiligheids- en gezondheidsrisico's bij het beroepsmatig gebruik van stoffen minimaliseren. Ter voorbereiding van VASt verrichtte TNO Arbeid in het voorjaar van 2003 een inventariserend onderzoek naar de stoffenproblematiek, ontwikkelingen, innovatievermogen en kennisinfrastructuur rond stoffen in een groot aantal branches. Het onderzoek omvatte onderzoek van literatuur en databases, telefonische interviews met 56 brancheorganisaties en drie workshops met arboprofessionals en brancheorganisaties. De risicoperceptie van de brancheorganisaties komt redelijk met de literatuurgegevens overeen. Eindconclusie is dat in een groot aantal branches en ketens versterking van het stoffenbeleid een zinvolle zaak lijkt, waarvoor er bovendien vaak al goede aanknopingspunten bestaan. De aanstaande dialoog tussen het ministerie van SZW en het veld zal het beeld uit het onderzoek verder kunnen aanscherpen.

Dit werkboek is bedoeld voor personen binnen gemeentelijke organisaties die een initiërende, beleidsvormende of controlerende taak hebben op het gebied van arbeidsomstandigheden. Het boek beoogt handvatten te geven om de problemen ontstaan door fysieke belasting te herkennen, te weten welke grenzen daarvoor gelden en te helpen bij het kiezen van maatregelen om problemen op dit terrein op te lossen. Na een inleiding wordt in hoofdstuk 2 beschreven hoe de arborisico's op het gebied van fysieke belasting bij gemeenten kunt herkennen. Hoofdstuk 3 gaat over het beoordelen van situaties van lichamelijke belasting aan de hand van wet- en regelgeving en praktijknormen. Hoofdstuk 4 bevat informatie over mogelijke maatregelen. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe een stapsgewijze aanpak de meeste kans op een blijvend resultaat biedt bij het implementeren van beleid op dit gebied. Hoofdstuk 6 gaat in op de wijze waarop de OR een positieve bijdrage kan leveren. Omdat leeftijdsbewust personeelsbeleid kan helpen bij het tegengaan van duurbelasting, wordt dit thematisch wat afwijkende onderwerp apart behandeld in hoofdstuk 7. Het werkboek eindigt met literatuur- en internetverwijzingen.

Tussen 2003 en 2007 wil het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met het programma Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen (VASt) de veiligheids- en gezondheidsrisico's bij het beroepsmatig gebruik van stoffen minimaliseren. Ter voorbereiding van VASt verrichtte TNO Arbeid in het voorjaar van 2003 een inventariserend onderzoek naar de stoffenproblematiek, ontwikkelingen, innovatievermogen en kennisinfrastructuur rond stoffen in een groot aantal branches. Het onderzoek omvatte onderzoek van literatuur en databases, telefonische interviews met 56 brancheorganisaties en drie workshops met arboprofessionals en brancheorganisaties. De risicoperceptie van de brancheorganisaties komt redelijk met de literatuurgegevens overeen. Eindconclusie is dat in een groot aantal branches en ketens versterking van het stoffenbeleid een zinvolle zaak lijkt, waarvoor er bovendien vaak al goede aanknopingspunten bestaan. De aanstaande dialoog tussen het ministerie van SZW en het veld zal het beeld uit het onderzoek verder kunnen aanscherpen.

Onderzoek naar de kwaliteit van de arbeid van laagopgeleide vrouwen in traditionele mannensectoren. Bedrijven in deze sectoren moeten aantrekkelijke werkgevers worden voor lager opgeleide vrouwen. Onderdelen van het onderzoek: een quickscan in mannensectoren gericht op het opsporen van koploperbedrijven; het portretteren en analyseren van tien voor vrouwen interessante bedrijven uit deze sectoren; het ontwikkelen van een checklist met criteria waaraan het werk moet voldoen om lager opgeleide vrouwen te binden. Het blijkt dat bewuste investeringen in de kwaliteit van de arbeid van laagopgeleide vrouwen weinig plaatsvinden. De stijging van het aandeel van vrouwen wordt vooral veroorzaakt door de krapte op de arbeidsmarkt. In sectoren waarin klantcontacten belangrijk zijn blijken vrouwen gewilde werknemers te zijn geworden. De echte koploperbedrijven onderscheiden zich door een goed arbo- en personeelsbeleid in combinatie met maatwerk in de uitvoering. Deze bedrijven voeren een diversiteitsbeleid waarbij geen onderscheid wordt gemaakt naar opleidingsniveau of doelgroep. Bij de onderzochte bedrijven werken vooral assertieve vrouwen die zich goed kunnen handhaven in een mannenomgeving.

In 1995 is het Rijksmuseum verzelfstandigd. Dit heeft een verzakelijking en meer oriëntatie op efficiency met zich meegebracht. Naast een groep oude getrouwen is er met name de laatste jaren een groep nieuwe jonge mensen binnengekomen met andere ambities en verwachtingen. Voor de toekomst staan de meerjarige, gedeeltelijke sluiting in verband met de verbouwing en de mogelijke detachering van een deel van het personeel op de agenda. Velen vinden de werkdruk hoog en bij enkele afdelingen is het ziekteverzuim hoog. In opdracht van het Rijksmuseum heeft TNO Arbeid een werkdrukonderzoek uitgevoerd. Het doel van dit onderzoek is tweeledig: fase 1: inzicht krijgen in omvang van de werkdruk, de risico's en de risicogroepen voor werkstress; fase 2: komen tot maatregelen tegen werkdruk en werkdrukrisico's. In dit rapport staat fase 1 centraal: 1. Wat is de omvang van de werkdruk bij het Rijksmuseum en is er sprake van te hoge werkdruk? 2. Wat is de aard en omvang van de risico's voor werkdruk en werkstress vergeleken met andere werkenden in Nederland? 3. Welke risicogroepen voor werkdruk en werkstress zijn er binnen het Rijksmuseum te onderscheiden en hoe ziet hun risicoprofiel eruit?

In 1995 is het Rijksmuseum verzelfstandigd. Dit heeft een verzakelijking en meer oriëntatie op efficiency met zich meegebracht. Naast een groep oude getrouwen is er met name de laatste jaren een groep nieuwe jonge mensen binnengekomen met andere ambities en verwachtingen. Voor de toekomst staan de meerjarige, gedeeltelijke sluiting in verband met de verbouwing en de mogelijke detachering van een deel van het personeel op de agenda. Velen vinden de werkdruk hoog en bij enkele afdelingen is het ziekteverzuim hoog. In opdracht van het Rijksmuseum heeft TNO Arbeid een werkdrukonderzoek uitgevoerd. Het doel van dit onderzoek is tweeledig: fase 1: inzicht krijgen in omvang van de werkdruk, de risico's en de risicogroepen voor werkstress; fase 2: komen tot maatregelen tegen werkdruk en werkdrukrisico's. In dit rapport staat fase 1 centraal: 1. Wat is de omvang van de werkdruk bij het Rijksmuseum en is er sprake van te hoge werkdruk? 2. Wat is de aard en omvang van de risico's voor werkdruk en werkstress vergeleken met andere werkenden in Nederland? 3. Welke risicogroepen voor werkdruk en werkstress zijn er binnen het Rijksmuseum te onderscheiden en hoe ziet hun risicoprofiel eruit?

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld in de branche goederenvervoer. Het grootste deel van de werknemers in deze branche valt onder de CAO die wordt afgesloten met de werkgeversorganisatie Transport en Logistiek Nederland. Het zijn met name de vrachtwagenchauffeurs die als risicogroep kunnen worden beschouwd. Maar ook planners en loodspersoneel lopen risico's. Tot de gezondheidseffecten behoren ziekteverzuim en stress. Het werken in een goederenvervoerbedrijf betekent veel zitten, laden en lossen, wachttijden, toenemende drukte op de weg en scherpe levertijden. Dergelijke omstandigheden kunnen leiden tot uitval van medewerkers in het bedrijf. Het vervoer van gevaarlijke stoffen vereist een goede voorbereiding. In de logistiek wordt veel met heftrucks gewerkt. Heftrucks zijn levensgevaarlijk als er niet goed mee om wordt gegaan of als het onderhoud achterblijft. De sector kent al meer dan 10 jaar een orgaan dat is opgezet door de sociale partners samen: BGZ Wegvervoer. Deze bedrijfstakorganisatie regelt voor de gehele sector de dienstverlening op het terrein van arbozorg, verzuimbegeleiding, preventie en reïntegratie.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche verzekeringswezen en pensioenfondsen. Binnen het verzekeringswezen en de pensioenfondsen steken weinig arbeidsrisico's ongunstig af tegen de risico's van het gehele bedrijfsleven. Hoge werkdruk en een gebrek aan vaardigheidsmogelijkheden komen even vaak voor als gemiddeld. Op lichamelijke belasting, taakautonomie en fysische belasting scoren de werknemers uit deze branche relatief gunstig. Wat de gezondheidskenmerken betreft is het aantal ziekmeldingen hoger dan gemiddeld. De grootste arbeidsrisico's binnen het (bank- en) verzekeringswezen zijn psychische arbeidsbelasting als gevolg van werkdruk en fysieke belasting (met name RSI). De intentieverklaring voor een arboconvenant Banken uit april 2000 kan eventueel spin-off effecten hebben op de verzekeringen en pensioenfondsen. Speerpunten daarin zijn RSI en werkdruk, alsmede de bevordering van vroegtijdige reïntegratie hierbij. Eén van de voorgenomen activiteiten in het plan van aanpak is het ontwikkelen van branchespecifieke modules op het gebied van RSI en werkdruk.

Normen en waarden vormen de basis van elke cultuur, dus ook van bedrijfscultuur, en daarbinnen, van veiligheidscultuur. TNO Arbeid heeft een methode ontwikkeld om de veiligheidscultuur te diagnostiseren en te veranderen. Het analyseren van veiligheidsnormen en-waarden is de eerste stap in deze aanpak. Er bestaat nogal eens een verschil tussen de beleden normen en de waarneembare artefacten. De methode, Taak Risico Analyse, bestaat uit een vragenlijst en een aantal waarnemingsinstrumenten om aanvullende informatie te verzamelen.

Onderzoek naar de kwaliteit van de arbeid van laagopgeleide vrouwen in traditionele mannensectoren. Bedrijven in deze sectoren moeten aantrekkelijke werkgevers worden voor lager opgeleide vrouwen. Onderdelen van het onderzoek: een quickscan in mannensectoren gericht op het opsporen van koploperbedrijven; het portretteren en analyseren van tien voor vrouwen interessante bedrijven uit deze sectoren; het ontwikkelen van een checklist met criteria waaraan het werk moet voldoen om lager opgeleide vrouwen te binden. Het blijkt dat bewuste investeringen in de kwaliteit van de arbeid van laagopgeleide vrouwen weinig plaatsvinden. De stijging van het aandeel van vrouwen wordt vooral veroorzaakt door de krapte op de arbeidsmarkt. In sectoren waarin klantcontacten belangrijk zijn blijken vrouwen gewilde werknemers te zijn geworden. De echte koploperbedrijven onderscheiden zich door een goed arbo- en personeelsbeleid in combinatie met maatwerk in de uitvoering. Deze bedrijven voeren een diversiteitsbeleid waarbij geen onderscheid wordt gemaakt naar opleidingsniveau of doelgroep. Bij de onderzochte bedrijven werken vooral assertieve vrouwen die zich goed kunnen handhaven in een mannenomgeving.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld in de branche goederenvervoer. Het grootste deel van de werknemers in deze branche valt onder de CAO die wordt afgesloten met de werkgeversorganisatie Transport en Logistiek Nederland. Het zijn met name de vrachtwagenchauffeurs die als risicogroep kunnen worden beschouwd. Maar ook planners en loodspersoneel lopen risico's. Tot de gezondheidseffecten behoren ziekteverzuim en stress. Het werken in een goederenvervoerbedrijf betekent veel zitten, laden en lossen, wachttijden, toenemende drukte op de weg en scherpe levertijden. Dergelijke omstandigheden kunnen leiden tot uitval van medewerkers in het bedrijf. Het vervoer van gevaarlijke stoffen vereist een goede voorbereiding. In de logistiek wordt veel met heftrucks gewerkt. Heftrucks zijn levensgevaarlijk als er niet goed mee om wordt gegaan of als het onderhoud achterblijft. De sector kent al meer dan 10 jaar een orgaan dat is opgezet door de sociale partners samen: BGZ Wegvervoer. Deze bedrijfstakorganisatie regelt voor de gehele sector de dienstverlening op het terrein van arbozorg, verzuimbegeleiding, preventie en reïntegratie.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche verzekeringswezen en pensioenfondsen. Binnen het verzekeringswezen en de pensioenfondsen steken weinig arbeidsrisico's ongunstig af tegen de risico's van het gehele bedrijfsleven. Hoge werkdruk en een gebrek aan vaardigheidsmogelijkheden komen even vaak voor als gemiddeld. Op lichamelijke belasting, taakautonomie en fysische belasting scoren de werknemers uit deze branche relatief gunstig. Wat de gezondheidskenmerken betreft is het aantal ziekmeldingen hoger dan gemiddeld. De grootste arbeidsrisico's binnen het (bank- en) verzekeringswezen zijn psychische arbeidsbelasting als gevolg van werkdruk en fysieke belasting (met name RSI). De intentieverklaring voor een arboconvenant Banken uit april 2000 kan eventueel spin-off effecten hebben op de verzekeringen en pensioenfondsen. Speerpunten daarin zijn RSI en werkdruk, alsmede de bevordering van vroegtijdige reïntegratie hierbij. Eén van de voorgenomen activiteiten in het plan van aanpak is het ontwikkelen van branchespecifieke modules op het gebied van RSI en werkdruk.

Normen en waarden vormen de basis van elke cultuur, dus ook van bedrijfscultuur, en daarbinnen, van veiligheidscultuur. TNO Arbeid heeft een methode ontwikkeld om de veiligheidscultuur te diagnostiseren en te veranderen. Het analyseren van veiligheidsnormen en-waarden is de eerste stap in deze aanpak. Er bestaat nogal eens een verschil tussen de beleden normen en de waarneembare artefacten. De methode, Taak Risico Analyse, bestaat uit een vragenlijst en een aantal waarnemingsinstrumenten om aanvullende informatie te verzamelen.

In opdracht van de Sector Fondsen Zorg en Welzijn is in de periode 1999-2000 het 'Zelfdiagnose-instrument voor de meting van oorzaken van werkdruk' ontwikkeld. Als een vervolg hierop is besloten om een pilotstudie te starten met als doel het instrument te toetsen in de praktijk en het vervolgens te verfijnen (2000-2002). Samenvattend hebben in de pilotstudie twee organisaties het zelfdiagnose-instrument uitgebreid toegepast in een projectaanpak en hebben vier instellingen het instrument toegepast in een kort begeleidingstraject. Het doel van de pilotstudie en de begeleidingstrajecten was tweeledig: 1. het ondersteunen van instellingen bij het diagnosticeren van hun werkdrukproblemen en het helpen bij het formuleren van oplossingen voor die problemen; 2. evaluatie van het zelfdiagnose-instrument op haar bruikbaarheid. Deze rapportage bevat uitsluitend de evaluatie. De bijlagen bevatten de laatste versie van het zelfdiagnose-instrument, een instructie voor het genereren van oplossingen voor werkdrukknelpunten en vragenlijsten voor een voor- en nameting van de werkdruksituatie.

In opdracht van de Sector Fondsen Zorg en Welzijn is in de periode 1999-2000 het 'Zelfdiagnose-instrument voor de meting van oorzaken van werkdruk' ontwikkeld. Als een vervolg hierop is besloten om een pilotstudie te starten met als doel het instrument te toetsen in de praktijk en het vervolgens te verfijnen (2000-2002). Samenvattend hebben in de pilotstudie twee organisaties het zelfdiagnose-instrument uitgebreid toegepast in een projectaanpak en hebben vier instellingen het instrument toegepast in een kort begeleidingstraject. Het doel van de pilotstudie en de begeleidingstrajecten was tweeledig: 1. het ondersteunen van instellingen bij het diagnosticeren van hun werkdrukproblemen en het helpen bij het formuleren van oplossingen voor die problemen; 2. evaluatie van het zelfdiagnose-instrument op haar bruikbaarheid. Deze rapportage bevat uitsluitend de evaluatie. De bijlagen bevatten de laatste versie van het zelfdiagnose-instrument, een instructie voor het genereren van oplossingen voor werkdrukknelpunten en vragenlijsten voor een voor- en nameting van de werkdruksituatie.

Deze publicatie geeft inzicht in activiteiten waarmee brancheorganisaties op succesvolle wijze de implementatie van arbokennis in kleine bedrijven kunnen stimuleren en ondersteunen. Uitgangspunt is de grote diversiteit in de praktijksituaties en de behoeften van het kleinbedrijf. In eerste instantie is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de praktijk van arbozorg in kleine bedrijven en naar de ondersteuning daarvan. Dit leverde betrekkelijk weinig zicht op die praktijk en die ondersteuning. Daarna zijn een achttal interessante cases bestudeerd, waarbij de verspreiding van een arbo-instrument (bijvoorbeeld een RI&E-instrument) genomen is als centrale activiteit. De cases zijn in eerste instantie beschreven vanuit het perspectief van de aanbieder. Daarna zijn van iedere case een beperkt aantal gebruikers bevraagd over hun ervaringen met de geboden ondersteuner. Op grond van de resultaten zijn aanbevelingen geformuleerd, zowel voor brancheorganisaties als voor de arbobeleidsontwikkeling.

Een effectieve beheersing van de risico's van het werk vraagt om meer professionaliteit op het gebied van risicomanagement, zowel bij beslissende managers als bij adviserende deskundigen. Net als in de sport is het onderscheid tussen amateurs en professionals vooral tussen de oren te vinden. Eigenlijk komt het neer op een verschil in persoonlijk risicomanagement. Dit artikel behandelt hoe adviseurs omgaan met hun afbreukrisico.

Dit boekje is bedoeld voor zorginstellingen als draaiboek om tot een optimale samenwerking met hun arbodienst te komen. Daarvoor zijn vier essentiële stappen nodig: (1) het formuleren van de eigen ambities en de behoeften aan ondersteuning; (2) het selecteren van de arbodienst die de gewenste ondersteuning kan leveren; (3) het contracteren van de arbodienst en (4) het volgen, evalueren en sturen van de dienstverlening. Deze stappen worden uitgebreid behandeld en ook nog in de vorm van een checklist. Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht van mogelijke arbo- en verzuimactiviteiten en een format voor het maken van afspraken in devdienstverleningsovereenkomst.

Een effectieve beheersing van de risico's van het werk vraagt om meer professionaliteit op het gebied van risicomanagement, zowel bij beslissende managers als bij adviserende deskundigen. Net als in de sport is het onderscheid tussen amateurs en professionals vooral tussen de oren te vinden. Eigenlijk komt het neer op een verschil in persoonlijk risicomanagement. Dit artikel behandelt hoe adviseurs omgaan met hun afbreukrisico.

Deze publicatie geeft inzicht in activiteiten waarmee brancheorganisaties op succesvolle wijze de implementatie van arbokennis in kleine bedrijven kunnen stimuleren en ondersteunen. Uitgangspunt is de grote diversiteit in de praktijksituaties en de behoeften van het kleinbedrijf. In eerste instantie is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar de praktijk van arbozorg in kleine bedrijven en naar de ondersteuning daarvan. Dit leverde betrekkelijk weinig zicht op die praktijk en die ondersteuning. Daarna zijn een achttal interessante cases bestudeerd, waarbij de verspreiding van een arbo-instrument (bijvoorbeeld een RI&E-instrument) genomen is als centrale activiteit. De cases zijn in eerste instantie beschreven vanuit het perspectief van de aanbieder. Daarna zijn van iedere case een beperkt aantal gebruikers bevraagd over hun ervaringen met de geboden ondersteuner. Op grond van de resultaten zijn aanbevelingen geformuleerd, zowel voor brancheorganisaties als voor de arbobeleidsontwikkeling.

Dit boekje is bedoeld voor zorginstellingen als draaiboek om tot een optimale samenwerking met hun arbodienst te komen. Daarvoor zijn vier essentiële stappen nodig: (1) het formuleren van de eigen ambities en de behoeften aan ondersteuning; (2) het selecteren van de arbodienst die de gewenste ondersteuning kan leveren; (3) het contracteren van de arbodienst en (4) het volgen, evalueren en sturen van de dienstverlening. Deze stappen worden uitgebreid behandeld en ook nog in de vorm van een checklist. Als bijlagen zijn opgenomen een overzicht van mogelijke arbo- en verzuimactiviteiten en een format voor het maken van afspraken in devdienstverleningsovereenkomst.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche verhuur van en handel in onroerend goed. De bedrijfstak bestaat uit zeer veel kleine, administratieve bedrijfjes. Als gevolg van de grote veranderingen op met name de woningmarkt, in de laatste tien jaar, komen er regelmatig reorganisaties, fusies en samenwerkingsverbanden voor. Daarbij kunnen werknemers te maken krijgen met een toenemende werkdruk en onzekerheid over het behoud van het werk. Opzichters, projectleiders en uitvoerders in dienst van Onroerendgoedbedrijven hebben niet alleen te maken met de interne arbozorg, maar ook met arbeidsomstandigheden en arbozorg die specifiek voor de bouwplaats gelden. Het contact met die cliënten is aan veranderingen onderhevig: agressief gedrag (verbaal en fysiek geweld) van cliënten tegen medewerkers in de branche komt steeds vaker voor. De bedrijfstak woningcorporaties gaat het probleem van de RSI te lijf. Eind 1999 hebben de sociale partners in de bedrijfstak en staatssecretaris van SZW een intentieverklaring getekend om te komen tot een Arboconvenant. Hierbij zullen RSI en werkdruk centraal staan.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche verhuur van en handel in onroerend goed. De bedrijfstak bestaat uit zeer veel kleine, administratieve bedrijfjes. Als gevolg van de grote veranderingen op met name de woningmarkt, in de laatste tien jaar, komen er regelmatig reorganisaties, fusies en samenwerkingsverbanden voor. Daarbij kunnen werknemers te maken krijgen met een toenemende werkdruk en onzekerheid over het behoud van het werk. Opzichters, projectleiders en uitvoerders in dienst van Onroerendgoedbedrijven hebben niet alleen te maken met de interne arbozorg, maar ook met arbeidsomstandigheden en arbozorg die specifiek voor de bouwplaats gelden. Het contact met die cliënten is aan veranderingen onderhevig: agressief gedrag (verbaal en fysiek geweld) van cliënten tegen medewerkers in de branche komt steeds vaker voor. De bedrijfstak woningcorporaties gaat het probleem van de RSI te lijf. Eind 1999 hebben de sociale partners in de bedrijfstak en staatssecretaris van SZW een intentieverklaring getekend om te komen tot een Arboconvenant. Hierbij zullen RSI en werkdruk centraal staan.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche verhuur van en handel in onroerend goed. De bedrijfstak bestaat uit zeer veel kleine, administratieve bedrijfjes. Als gevolg van de grote veranderingen op met name de woningmarkt, in de laatste tien jaar, komen er regelmatig reorganisaties, fusies en samenwerkingsverbanden voor. Daarbij kunnen werknemers te maken krijgen met een toenemende werkdruk en onzekerheid over het behoud van het werk. Opzichters, projectleiders en uitvoerders in dienst van Onroerendgoedbedrijven hebben niet alleen te maken met de interne arbozorg, maar ook met arbeidsomstandigheden en arbozorg die specifiek voor de bouwplaats gelden. Het contact met die cliënten is aan veranderingen onderhevig: agressief gedrag (verbaal en fysiek geweld) van cliënten tegen medewerkers in de branche komt steeds vaker voor. De bedrijfstak woningcorporaties gaat het probleem van de RSI te lijf. Eind 1999 hebben de sociale partners in de bedrijfstak en staatssecretaris van SZW een intentieverklaring getekend om te komen tot een Arboconvenant. Hierbij zullen RSI en werkdruk centraal staan.

In het kader van het deelprogramma "Preventie van arbeidsuitval" als onderdeel van Technologie & Samenleving (T&S Preventie) hebben Twynstra Gudde en TNO Arbeid een verkennend onderzoek uitgevoerd met als kernvraag: is er sprake van specifieke problematiek rond de introductie en het gebruik van technologische oplossingen voor arbeidsomstandigheden? Daarbij is een analyse uitgevoerd van de problematiek in drie sectoren (bouw, metaalindustrie en gezondheidssector) en er is een verkenning gedaan naar kritische succesfactoren bij de aanpak van arbeidsrisico's. T&S Preventie richt zich specifiek op arbeidsrisico's die ontstaan door overbelasting van het menselijk bewegingsapparaat in het bijzonder tillen; repeterende bewegingen met RSI als gevolg; schadelijk geluid; stof (zoals hout-, meel- en kwartsstof) en oplosmiddelen met OPS als gevolg.

Naast de voordelen van werken in de ambulante handel, zoals gezond in de buitenlucht zijn en voldoende bewegen, brengen werkzaamheden in de ambulante handel ook risico's met zich mee, zoals veel tillen, langdurig staan en wisselende weersomstandigheden. Deze omstandigheden kunnen leiden tot klachten en ziekteverzuim. Om de risico's te inventariseren is deze arbocheck ontwikkeld in opdracht van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel afdeling Markt-, Straat- en Rivierhandel, in samenwerking met de Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel, TNO Arbeid en Commit Arbo. De arbocheck is opgezet voor bedrijven met minder dan 15 werknemers en bestaat uit een vragenlijst die inzicht moet geven in de arbo-aandachtspunten om vervolgens een preventieve plan van aanpak op te stellen.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de luchtvaartbranche. Werknemers aan boord van vliegtuigen lopen een groot gezondheids- en veiligheidsrisico als gevolg van de groei van het luchtverkeer en een nijpend tekort aan (geschikt) personeel. Veiligheid is in de luchtvaart enorm belangrijk. Klachten aan het bewegingsapparaat komen veelvuldig voor bij helikopterpiloten,. vrachtafhandelaars en bagageverwerkers. Fysische factoren waarmee vliegend personeel te kampen heeft zijn (ioniserende) stralingsbelasting, jetlagklachten en barotrauma, dat ontstaat door luchtdrukverschillen en als de meeste gemelde beroepsziekte bekend staat. Helikopterpiloten staan aan een hoge geluids- en trillingsbelasting bloot. Andere risicogroepen zijn luchtmachtpiloten (straling, geluid, trillingen, hittebelasting) en verkeersleiders (geluidsbelasting). Vliegend personeel van met name intercontinentale vluchten te maken heeft met jetlagverschijnselen, slaapstoornissen, onregelmatige werktijden en onvoldoende tijd krijgt om te rusten. In het kader van de Convenantenstrategie is er specifieke aandacht gevraagd voor hoge werkdruk.

Naast de voordelen van werken in de ambulante handel, zoals gezond in de buitenlucht zijn en voldoende bewegen, brengen werkzaamheden in de ambulante handel ook risico's met zich mee, zoals veel tillen, langdurig staan en wisselende weersomstandigheden. Deze omstandigheden kunnen leiden tot klachten en ziekteverzuim. Om de risico's te inventariseren is deze arbocheck ontwikkeld in opdracht van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel afdeling Markt-, Straat- en Rivierhandel, in samenwerking met de Centrale Vereniging voor de Ambulante Handel, TNO Arbeid en Commit Arbo. De arbocheck is opgezet voor bedrijven met minder dan 15 werknemers en bestaat uit een vragenlijst die inzicht moet geven in de arbo-aandachtspunten om vervolgens een preventieve plan van aanpak op te stellen. Voorwoord 4 Hoe gebruikt u deze Arbocheck? 7 Overzicht van de medewerkers en hun taken 10 Inpakken en naar de markt 14 Op de markt 15 Food 20 Infrastructuur 22 Algemene arbozaken 24 Plan van aanpak 26 Notities 30

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche financiële instellingen. Kenmerkend voor de branche is de verandering die banken in de laatste decennia hebben ondergaan van administratieve naar commerciële organisaties. Deze ontwikkeling heeft snelle veranderingen in organisatie, producten en locaties tot gevolg. Employability en loopbaanbeleid vormen een gepast antwoord op deze veranderingen. Hoewel een gestructureerd leeftijdsbewust personeelsbeleid bij banken niet algemeen is hebben veel bedrijven een scholingsbeleid dat ook toegankelijk is voor ouderen. Het risico op Repetitive Strain Injuries (RSI) is in banken bovengemiddeld aanwezig, omdat er veelvuldig beeldschermwerk wordt verricht. Hoewel in het bankwezen relatief weinig wordt overgewerkt is overwerk en werkdruk sinds 1996 (het jaar van de veranderende werktijden in de branche) sterk toegenomen. Bankpersoneel loopt het risico slachtoffer te worden van een bankoverval. Arbo BV, een samenwerkingsverband van ABN/AMRO, ING, Rabobank, Fortis, Aegon en De Nederlandsche Bank heeft als doel een gemeenschappelijk arbo-, verzuim- en reïntegratiebeleid te voeren.

In opdracht van het Ministerie van SZW heeft TNO Arbeid een arborisicoprofiel opgesteld voor de branche financiële instellingen. Kenmerkend voor de branche is de verandering die banken in de laatste decennia hebben ondergaan van administratieve naar commerciële organisaties. Deze ontwikkeling heeft snelle veranderingen in organisatie, producten en locaties tot gevolg. Employability en loopbaanbeleid vormen een gepast antwoord op deze veranderingen. Hoewel een gestructureerd leeftijdsbewust personeelsbeleid bij banken niet algemeen is hebben veel bedrijven een scholingsbeleid dat ook toegankelijk is voor ouderen. Het risico op Repetitive Strain Injuries (RSI) is in banken bovengemiddeld aanwezig, omdat er veelvuldig beeldschermwerk wordt verricht. Hoewel in het bankwezen relatief weinig wordt overgewerkt is overwerk en werkdruk sinds 1996 (het jaar van de veranderende werktijden in de branche) sterk toegenomen. Bankpersoneel loopt het risico slachtoffer te worden van een bankoverval. Arbo BV, een samenwerkingsverband van ABN/AMRO, ING, Rabobank, Fortis, Aegon en De Nederlandsche Bank heeft als doel een gemeenschappelijk arbo-, verzuim- en reïntegratiebeleid te voeren.

Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft TNO Arbeid in 1999 de opdracht gegeven om antwoorden te vinden op de vraag ´Hoe kan de arbokennisinfrastructuur in Nederland worden beschreven, geanalyseerd en versterkt?´ Het doel van dit project was om een nauwkeurig beeld van de arbokennisinfratructuur in Nederland te maken om te helpen bij strategische sturing en kennismanagement in de arbokennisinfrastructuur. Tijdens het project bleek het beantwoorden van de centrale vraag en drie operationele vraagstellingen echter zeer complex. Daarop is gekozen voor casuïstiek: een benadering via een branche-insteek rond beperkte 'brokjes arbokennis'. Na de eerste ontwikkeling van het concept-analysemodel hebben deze branches met hun arboknelpunten als praktijkcases gediend, waarmee vervolgens meer algemene antwoorden zijn gevonden over de gehele arbokennisinfrastructuur in Nederland. Op basis van het analysemodel en de drie cases is een 'instrument' ontwikkeld, dat branches in staat stelt zélf hun arbokennisinfrastructuur in beeld te brengen, te analyseren en zo nodig te versterken. Dit instrument is het voorliggende fototoestel met handleiding, beschreven in dit rapport.