Search

Due to human activities many natural habitats have become isolated. As a result the dispersal of many plant species is hampered. Isolated populations may become extinct and have a lower probability to become reestablished in a natural way. Moreover, plant species may be forced to migrate to new areas due to climate change. Species survival in these cases may depend on increasing the connectivity of the landscape by engineering. To investigate and to predict the effects of isolation on the dispersal abilities of plant species, to increase spatial cohesion of a habitat network, to advise policy makers and spatial planners, we developed a simple GIS based dispersal model, DIMO. The model simulates dispersal and establishment of plant populations over a period of time in heterogeneous landscapes on a yearly basis. The model includes proxies for dispersal by wind, animals, water, and self-dispersal. Species establishment is based on habitat suitability maps and simulations include the effect of seed dormancy and generation time. A sensitivity analysis and validation were carried out. The model was validated with Juncus tenuis, an introduced species in the Netherlands. On average the difference between observed and simulated dispersal distance was 9.8 km for a distance of 155 km. The model was applied for a designed corridor in the South of the Netherlands. Model runs indicate that three of the five tested species were able to use the corridor. Two species could not, both due to lack of suitable habitat and one of them also due to lack of dispersal capacity. The results suggest that DIMO is able to evaluate the effectiveness of corridors, but also made clear that besides connectivity the present and future availability of suitable habitats in a corridor is of great importance. The model could be helpful for evaluating policy plans but also for policy making. It may be used for defining and implementation of adaptation measures to climate change on regional to continental scale. Key-words: dispersal, germination, spatial-explicit modeling, climate change, landscape fragmentation, ecological networks

Verandering van landgebruik en de daaruit voortvloeiende versnippering maken de dispersie van soorten die afhankelijk zijn van natuurgebieden moeilijker. Daarbij komt dat als gevolg van klimaatverandering dispersie van plantensoorten belangrijker wordt. Om de effecten van deze veranderingen te kunnen inschatten op landelijke en later Europese schaal is het plantendispersiemodel DIMO ontwikkeld. Op basis van dispersiekenmerken voor wind, water en dierlijke dispersie, zaadbank en huidige voorkomen wordt de verspreiding van zaden en de vestiging van soorten op gridbasis gemodelleerd. Het model is gevalideerd voor de exoot Tengere rus (Juncus tenuis). Sinds de introductie in 1825 heeft deze soort zich vanuit drie punten over Nederland uitgebreid. Het model was goed in staat deze kolonisatie te simuleren. De verspreiding van de soort gebaseerd op waarnemingen sinds 1950 tot aan heden loopt ongeveer tien jaar voor op de modelsimulaties. Een belangrijk onderdeel dat nog mist in het model is het effect van waterdispersie. Hieraan wordt verder gewerkt.

Models and model chains can provide a powerful tool to evaluate government policies regarding, e.g., nitrogen deposition or climate change. Since decisions based on model simulations can have a major impact on society, it is important to know the accuracy and uncertainty of the model simulations. This report offers an account of the uncertainty in the heart of the model chain of ‘Nature Planner’. This chain consists of a soil model (SMART2), a vegetation succession model (SUMO2) and a plant species prediction model (MOVE4). Uncertainty was introduced in the most important model parameters, as well as two important input maps; a soil map and a groundwater map. Modellen en modelketens kunnen een krachtig instrument vormen om het overheidsbeleid op gebieden als stikstofdepositie of klimaatverandering te evalueren. Aangezien op modelsimulaties gebaseerde beslissingen grote maatschappelijke gevolgen kunnen hebben, is kennis van de nauwkeurigheid en de mate van onzekerheid van deze simulaties van groot belang. In dit rapport beschrijven wij de onzekerheid veroorzaakt door de belangrijkste modellen in de Natuurplanner. De Natuurplanner bestaat onder andere uit een bodemmodel (SMART2), een vegetatiesuccessiemodel (SUMO2) en een planten-soorten voorspellingsmodel (MOVE4). De voortplanting van onzekerheid is berekend op basis van de onzekerheid in modelparameters en de twee belangrijke invoerkaarten: bodemkaart en grondwaterkaart. De voornaamste bron van onzekerheid zijn de drie regressiefuncties die worden gebruikt om de modelresultaten (pH, stikstof-beschikbaarheid en voorjaarsgrondwaterstand) te vertalen in Ellenberg-indicatorwaarden. Op enkele van de 1500 bestudeerde sites geven ook de parameters van het bodemmodel en de invoerkaarten significante bijdragen aan de onzekerheid. Om de onzekerheid te beperken, bevelen we aan om de Ellenberg-indicatorwaarden te vervangen door indicatorwaarden die op veld-metingen zijn gebaseerd.

De Ecologische Hoofd Structuur (EHS) is in ontwikkeling om het voorbestaan van de Nederlandse natuur te waarborgen. Processen als gevolg van klimaatverandering zouden deze doelstelling echter negatief kunnen beïnvloeden, wat tot een her-evaluatie van de ligging en inrichting van de EHS zou kunnen leiden. Om de effecten van klimaatverandering gecombineerd met de effecten van stikstofdepositie te evalueren zijn de modellen SMART2-SUMO2-NTM3 gedraaid voor vier verschillende klimaat- en stikstofdepositiescenario’s, waarbij de hydrologische input afkomstig was van het NHI. Het effect van klimaatverandering in de vorm van veranderende neerslag en verdamping is naast het effect van temperatuurverandering meegenomen. Zoals verwacht leidt een lagere stikstofdepositie tot een lagere stikstofbeschikbaarheid en lagere biomassa en een hogere plantendiversiteitwaarde. Klimaatverandering leidt gemiddeld tot een hogere stikstofbeschikbaarheid, een hogere biomassa en, voor een groot deel van de doorgerekende locaties, tot een lagere plantendiversiteit. De meeste indicatoren wijzen er op dat klimaatverandering (W-scenario) via vooral de verhoging van de stikstofbeschikbaarheid negatieve effecten zal hebben. Effectgerichte maatregelen en brongerichte maatregelen die ook worden toegepast om het effect van stikstofdepositie teniet te doen zouden ook kunnen helpen om een deel van de effecten van klimaatverandering te beperken.

Halverwege de 20e eeuw kwamen zwaardere landbouwmachines, nieuwe meststoffen en minder, maar grotere boeren in de Eilandspolder. En daarmee ontstond de behoefte aan ontsluiting, verkaveling, paden, dammen en bruggen. Maar de natuur en het open veenweidelandschap kwamen in het gedrang en claimden hun rechten. De Eilandspolder was al in 1979 tot Vogelrichtlijngebied uitgeroepen en in 1992 werd de Eilandspolder-Oost ook onder de Habitatrichtlijn gebracht. Het hele gebied werd Natura2000- gebied en de natuurwaarden en de agrarische belangen kwamen scherp tegenover elkaar te staan. Natuurliefhebbers en omwonenden waren inmiddels flink ongerust geworden over de ingrijpende plannen. Zij vonden elkaar in de Stichting Open Polders, maar ze mist de specialistische ecologische kennis die nodig is om een inbreng te kunnen leveren in de discussies rond dit nieuwe beheerplan voor het Natura2000-gebied. Wetenschapswinkel in Wageningen en de onderzoekers van Alterra bereid waren de ecologische eisen van de doelen te beschrijven, die bepalend zijn voor inrichting en beheer en die als basis en richtlijnen kunnen dienen voor het beheerplan. Hiermee kan ook worden nagegaan wat we gezien de instandhoudingsdoelen straks in het beheerplan terug moeten vinden. Gesprekken zijn gevoerd met terreinbeheerders die betrokken zijn bij het beheer van het gebied, waaronder het voorgenomen baggerplan

Waar voelt een plantensoort zich het beste thuis, waar echt niet, en hoe reageert hij op veranderingen. Voor veel soorten zijn die gegevens te vinden in een nog altijd groeiende database met abiotische randvoorwaarden. Hij bevat ook steeds meer klimaatgerelateerde informatie.

Voor het bereiken van de natuurdoelen in habitatgebieden is het van belang informatie te hebben over milieukwaliteit. Daarmee kan beoordeeld worden in hoeverre de gestelde doelen realistisch zijn, en kan een schatting gemaakt worden van de investeringen die het vergt om de milieukwaliteit op orde te brengen. Die informatie kan worden verkregen door het nemen en analyseren van een groot aantal bodemmonsters. Dat is echter kostbaar. Voor de provincie Gelderland is nu een alternatieve methode ontwikkeld. Dit artikel informeert hierover, maar wil tevens een discussie starten over de methode. Achtergronden bij dit artikel zijn te vinden in Alterra rapporten 1781, 1836 en 1892.

In hoofdstuk 8 van de Natuurbalans 2009 wordt ingegaan op de dilemma’s en barrières in de praktijk van het natuur- en landschapsbeleid. De realisatie van dit beleid is grotendeels gedecentraliseerd naar provincies. De feitelijke uitvoering vindt vaak weer plaats in gebiedsprocessen. Onderzocht is wat de betekenis is van deze decentralisatie in het kader van het Investeringsbudget Landelijk Gebied om de natuur- en landschapsdoelen van het Rijk te realiseren. Hiervoor zijn literatuurstudies en interviewronden in gebiedsprocessen uitgevoerd. Dit document biedt achtergrondinformatie over de tekst in de Natuurbalans.

The model MOVE4 calculates the chance of occurrence of over 900 Dutch plant species for abiotic soil conditions and physical geographical region. In this report we describe how the model can be run (technical documentation). This includes metainformation of the model, borders applications of the model in projects etc. This document is produced within the framework of the quality status (i.e. quality assurance) of the model MOVE4

In de eerste fase van het project zijn de klimaatbestendige modellen SMART2-SUMO2 gedraaid voor 4 verschillende stikstofscenario's. De verschillen tussen de gebruikte scenario's zijn niet groot, maximaal 10% verschil in depositie. Voor bodem pH worden nauwelijks verschillen gesimuleerd. De verschillen in stikstofbeschikbaarheid zijn wel redelijk groot. Deze verschillen komen ook tot uiting in de hoeveelheid stikstof die uitspoelt, maar niet in de biomassa van de aanwezige vegetatie. De vegetatie blijkt voor alle sites in de EHS de maximale hoeveelheid stikstof op te nemen, de rest spoelt uit.

In opdracht van de provincie Gelderland heeft Alterra de milieukwaliteit en de eventuele milieutekorten voor de habitattypen in beeld gebracht. Hiervoor is een eerder ontwikkeld en getest systeem gebruikt, waarbij de bodemomstandigheden van de habitattypen worden berekend op basis van vegetatieopnamen. Vervolgens is de berekende bodemkwaliteit vergeleken met de eisen die de habitattypen stellen aan de bodem. Milieutekorten, dwz een onvoldoende milieukwaliteit, werden vooral geconstateerd voor het calciumgehalte (te laag) en fosforgehalte (te hoog) van de bodem, maar ook voor het stikstofgehalte (te hoog) en pH (te laag). Voor de natte typen is de grondwaterstand vaak een probleem (te droog). Wanneer alle bodemcondities worden bekeken dan blijkt dat voor alle habitattypen voor nagenoeg alle gebieden de milieukwaliteit onvoldoende is. Dit betekent dat bijna overal de habitattypen in de provincie Gelderland niet goed ontwikkeld voor kunnen komen en dat maatregelen nodig zijn om de bodemkwaliteit te verbeteren.

Voor een set van abiotische randvoorwaarden kan op basis van metingen of vegetatieopnamen het ‘tekort’ aan milieukwaliteit berekend worden voor habitatgebieden in de provincie Gelderland. De berekeningsmethode was echter nog niet getest. In dit rapport wordt beschreven hoe het systeem op basis van abiotische randvoorwaarden is getest voor een selectie van habitatgebieden op de Veluwe. Op basis van de uitkomsten is een berekeningsmethode opgesteld waarbij de randvoorwaarden in groepen worden ingedeeld (pH, grondwater, totaalgehalten en overige nutriënten)

Het IPO (interprovinciaal overleg) wil voor de Natura 2000 gebieden de milieukwaliteit in beeld brengen, om vervolgens in te kunnen schatten welke gebieden nog niet aan de abiotische eisen, die de nieuw gedefinieerde beheertypen stellen, voldoen. Hiervoor is een meetlat ontwikkeld voor een vijftiental abiotische randvoorwaarden, zoals bodem pH, grondwaterstand, nitraat gehalte, totaal fosfaat gehalte en chloride gehalte, voor de beheertypen. Op basis van de randvoorwaarden kan bepaald worden voor welke abiotische randvoorwaarde de milieukwaliteit nog onvoldoende is. Dit zou kunnen door abiotische metingen uit het veld te vergelijken met de randvoorwaarden. Omdat dit vaak kostbaar is wordt hier een alternatief gegeven, waarbij op basis van vegetatieopnamen de bodemomstandigheden zouden kunnen worden berekend. De indicatorwaarden zijn bepaald op basis van de gegevens van OBN-onderzoek, Staatsbosbeheer, Het project natuurgerichte randvoorwaarden (Kennat) waarin vele veldmetingen zijn verzameld. Bepalingen van milieutekorten kunnen worden gedaan op basis van gegevens uit Synbiosis, opnamebestand van de provincie Gelderland, Meetnet Functievervulling en Landelijk Meetnet Flora.

De provincie Gelderland wil voor de Natura 2000 gebieden de milieukwaliteit in beeld brengen, om vervolgens te kunnen inschatten welke gebieden nog niet aan de abiotische eisen die de habitattypen stellen voldoen. Hiervoor is een meetlat ontwikkeld voor een vijftiental abiotische randvoorwaarden, zoals bodem pH, grondwaterstand, nitraat gehalte, totaal fosfaat gehalte en chloride gehalte, voor de habitattypen. Op basis van de randvoorwaarden kan bepaald worden voor welke abiotische randvoorwaarde de milieukwaliteit nog onvoldoende is. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens uit de vegetatie van Nederland (Synbiosis), meetnet functievervulling, Landelijk meetnet flora, Natuurgerichte randvoorwaarden (Kennat) en het Gelderse florameetnet.

Het model SUMO2 simuleert de vegetatieontwikkeling en biomassa-ontwikkeling voor de meeste vegetatietypen die in Nederland voorkomen. Het is geïntegreerd in het model SMART2, dat bodemprocessen simuleert. Beide modellen doen op jaarbasis uitspraken over de vegetatieontwikkeling, waarbij ook - eveneens op jaarbasis - gegevens worden uitgewisseld.

In 1998 is door het voormalige IBN-DLO, in samenwerking met de Wageningen Universiteit en het RIVM, begonnen met de ontwikkeling van SUMO. Het model is een subroutine van SMART2. SUMO simuleert de vegetatieprocessen als gevolg van onder andere klimaat, beheer, licht- en fosfaat-, kalium-, magnesium-, calcium- en stikstofbeschikbaarheid. Door de verbeterde structuur van de code is SUMO2 veel sneller geworden. Omdat de codering doorzichiger is geworden, is het model betrouwbaarder en is daardoor de kans op fouten in het programma kleiner geworden. Tevens is het model beter te onderhouden. Voor dit onderzoek zijn aan SUMO2 massabalansen toegevoegd voor de belangrijkste gemodelleerde elementen (C, N, P, K, Mg en Ca) en getest

Overzicht van de zouttolerantie van zoetwaterafhankelijke natuurdoeltypen en habitatrichtlijnsoorten in Laag Nederland. Er zijn kennistabellen opgesteld over chlorideranges en gevoeligheid voor verzilting. Voor bijna alle onderzochte natuurdoeltypen ligt de optimale chlorideconcentratie in het zeer zoete en de norm in het zoete tot licht brakke bereik. Dit geldt ook voor de beschouwde plantensoorten. Voor de fauna zijn de resultaten variabeler. Hoe natter een natuurdoeltype, hoe meer zoutindicerende plantensoorten er in voorkomen. De resultaten voor chloriderange contrasteren met die voor gevoeligheid voor verzilting. Vooral op laatstgenoemd gebied is veel gewerkt met aannamen. Een lage gevoeligheid betekent niet automatisch dat de hersteltijd na het optreden van zoutschade kort is. De meeste onderzochte habitatrichtlijnsoorten zijn relatief ongevoelig voor verzilting. Er zijn kennislacunes en oplossingsrichtingen geformuleerd

Door klimaatverandering, zeespiegelstijging, bodemdaling en veranderingen in het waterbeleid zal verzilting van grond- en oppervlaktewater toenemen. Vormt zilt water een bedreiging of biedt het mogelijkheden voor hoogwaardige natuur? Dit artikel geeft de resultaten weer van een verkennende studie naar de gevoeligheid voor verzilting van natuur in laag-Nederland. Gegevens over zouttolerantie van soorten en levensgemeenschappen blijken schaars. Vaak gaat het om (kwalitatief) deskundigenoordeel. Een robuuste normering voor het water- en natuurbeheer, die rekening houdt met de gevoeligheid van levensgemeenschappen voor verzilting, is wenselijk. Het systeem van zoutgetallen volgens Ellenberg biedt een basis om de gevoeligheid van vegetatietypen voor verzilting te kwantificeren en chloridenormen voor natuurdoeltypen af te leiden

River floodplains are becoming increasingly subject to multifunctional land-use. In this contribution, we are linking imaging spectrometer derived products with a dynamic vegetation model to improve the simulation and evaluation of scenarios for a river floodplain in the Netherlands. In particular, we are using airborne HyMap imaging spectrometer data to derive Leaf Area Index (LAI), spatial distribution of Plant Functional Types (PFT), and model dominant species abundances as input for the ecological model. We use the dynamic vegetation model (DVM) SMART2-SUMO to simulate vegetation succession under scenarios of changing abiotic conditions and management regimes. SMART2 is a soil chemical model whereas SUMO describes plant competition and resulting vegetation succession, We validate all remote sensing derived products and the DVM calibration independently using extensive field sampling. We conclude that the dynamic vegetation models can be successfully initialized using imaging spectrometer data at currently unprecedented accuracy. However, all efforts undertaken for validation in this contribution may significantly exceed capacities for national or continental scale application of the proposed method.

Overzicht van de zouttolerantie van natuurdoeltypen en habitatrichtlijnsoorten. Er zijn kennistabellen opgesteld over chlorideranges en gevoeligheid voor verzilting. Voor bijna alle onderzochte natuurdoeltypen ligt de optimale chlorideconcentratie in het zeer zoete en de norm in het zoete tot licht brakke bereik. Dit geldt ook voor de beschouwde plantensoorten. Voor de fauna zijn de resultaten variabeler. Hoe natter een natuurdoeltype, hoe meer zoutindicerende plantensoorten er in voorkomen. De resultaten voor chloriderange contrasteren met die voor gevoeligheid voor verzilting. Vooral op laatstgenoemd gebied is veel gewerkt met aannamen. Een lage gevoeligheid betekent niet automatisch dat de hersteltijd na het optreden van zoutschade kort is. De meeste onderzochte habitatrichtlijnsoorten zijn relatief ongevoelig voor verzilting. Er zijn kennislacunes en oplossingsrichtingen geformuleerd

Modelberekeningen laten zien dat wanneer de verwachte daling van de stikstofdepositie (‘vermesting en verzuring’) doorzet, dit gunstige effecten heeft voor de Nederlandse natuur. Door de afnemende verzuring en vermesting van de natuur neemt de berekende biodiversiteit (het aantal zeldzame plantensoorten) toe, vooral in graslanden en heidevelden. Daarentegen verwachten we nauwelijks verbetering in Nederlandse bossen. Door de daling van de depositie van stikstof, dat als een meststof werkt voor de bomen, gaan de bomen minder hard groeien. Dit leidt tot een lagere koolstofvastlegging en dus minder vastlegging van het broeikasgas koolstofdioxide. Deze vermindering kan aanzienlijk zijn; de koolstofvastlegging wordt mogelijk tot 27% gereduceerd. Het huidige milieubeleid houdt hier nog geen rekening mee. De doelstelling in het Kyoto protocol kunnen hierdoor moeilijker gehaald worden en extra maatregelen lijken noodzakelijk. Bijkomend voordeel van de daling van de depositie is dat er minder vaak beheer hoeft te worden uitgevoerd, bijvoorbeeld het plaggen van heide, waardoor er in Nederland mogelijk voor 40.000.000 euro per jaar op het beheer kan worden bespaard

This report summarizes results of studies assessing and predicting changes in forest growth and carbon sequestration in forests and forest soils in response to various scenarios with respect to changes in CO2 concentration, climate (precipitation and temperature), atmospheric deposition (N and S deposition) and forest management (forest management scenarios), using empirical and process oriented models, respectively

Via beschikbare gegevens is geëvalueerd of het generiek milieubeleid sinds 1990 heeft geleid tot terugdringen van de verzuring en vermesting en op herstel van natuurwaarden van Multifunctionele bossen. Als basis voor de evaluatie zijn bodem- en vegetatiegegevens van ca. 200 opstanden uit het meetnet ‘Vitaliteit en Verdroging’ geanalyseerd. Zowel het bodemchemisch als het vegetatiekundig onderzoek bevestigt dat er in multifunctionele bossen sprake is van een licht herstel van de zuurgraad en een daling van ammoniumgehalten. Er is nog steeds sprake van een voortgezette strooiselaccumulatie, waarschijnlijk als gevolg van een weinig actief bodemleven.

In vegetatiekundig onderzoek is het gebruik van indicatorwaarden wijd verbreid. In Nederland en in grote delen van Europa wordt veel gebruik gemaakt van het indicatorsysteem van Ellenberg. Dit artikel plaatst kanttekeningen bij deze waarden

Bij de omvorming van landbouw naar natuur is het de vraag welke natuur op de vaak lang bewerkte en overbemeste grond zich zal gaan ontwikkelen en welke beheersmaatregelen de overheid kan treffen om deze natuur een kans te geven. Bij de daarop gerichte scenario-studies wordt voor de voorspelling van de milieukwaliteit gebruik gemaakt van de modellen STONE en SMART2SUMO. STONE is ontwikkeld om op landelijke schaal de uit- en afspoeling van stikstof (N) en fosfor (P) vanuit de landbouw naar grond- en oppervlaktewater te voorspellen, terwijl SMART2SUMO is ontwikkeld om de terrestrische milieukwaliteit (nutriëntenconcentraties en pH in de wortellaag) te voorspellen in bestaande natuur. Om de prestaties van STONE en SMART2SUMO voor de N- en P-modellering voor biodiversiteitsscenario’s te vergelijken, de consistentie te verhogen en waar mogelijk al te verbeteren, zijn beide modellen met elkaar vergleken. Trefwoorden: Landgebruikverandering, modellering, stikstof, fosfaat, natuurontwikkeling

Doel van deze studie was om de ligging en kenmerken van floristische hotspots in kaart te brengen. In het onderzoek is ook aandacht besteed aan de vraag op welke manier de Hotspotskaarten kunnen worden toegepast binnen het werk van het Milieu- en Natuurplanbureau (MNP), waarbij allereerst is gekeken of en hoe de informatie gebruikt kan worden binnen de huidige voorspellingsmodellen (Natuurplanner). Hotspots zijn gedefinieerd als locaties met goed ontwikkelde vegetaties waarin relatief veel kenmerkende plantensoorten voorkomen. De studie heeft zich gericht op de floristisch meest waardevolle systemen: natte schraallanden, trilvenen, duinvalleien, gebufferde vennen, broekbossen, kalkgraslanden en hellingbossen. Uitgangspunt van deze studie is informatie over het voorkomen van soorten in Nederland per kilometerhok uit FLORBASE, geïnterpreteerd in termen van ecotooptypen. Deze informatie is gekoppeld aan gedetailleerdere informatie over bodem, hydrologie en beheer om de ligging en abiotische kenmerken van de floristische hotspots te bepalen. Deze gegevens kunnen gebruikt worden voor invoer of validatie van de Natuurplanner. Daarnaast zijn kaarten met de ligging van de Hotspots en overige bestanden die nodig waren om de ligging van de Hotspots te kunnen bepalen ook in andere studies toepasbaar. Bijvoorbeeld de kaarten met de ligging van natuurgebieden en de kaarten met de kansrijkdom voor de ontwikkeling van ecosysteemtypen. Trefwoorden: biodiversiteit, flora, hotspots

Aanleiding van het in dit rapport gepresenteerde onderzoek was het vermoeden dat landschapselementen zoals windsingels, naast de ecologische- en landschappelijke waarde ook een rol zouden kunnen spelen bij het terugdringen van de verspreiding van emissies uit de veehouderij zoals ammoniak, fijn stof en geur. Dit vermoeden was gebaseerd op modelvoorspellingen en aanwijzingen uit de literatuur, waaruit bleek dat landschapselementen in staat zijn de verspreiding van agrarische emissies aanzienlijk te beïnvloeden. Door de fysieke aanwezigheid en het deels afvangen van de emissie door de beplanting zou de ongewenste verspreiding van luchtverontreinigingscomponenten worden tegengegaan. Aanleg van landschapselementen rond veehouderijen zou daarom, in aanvulling op andere emissie reducerende maatregelen (in de stal, management, etc.), een bijdrage kunnen leveren aan het terugdringen en vastleggen van agrarische emissies. Het in dit rapport gepresenteerde onderzoek richt zich met name op de effectiviteit van landschapselementen op het terugdringen van de verspreiding van ammoniak. Ook wordt enige informatie gegeven met betrekking tot andere agrarische emissies dan ammoniak zoals geur, fijnstof en de verspreiding van dierziekten

Met de modellen SMART-SUMO-MOVE-BIODIV zijn de gecombineerde effecten van depositieverandering, beheer (maaien en begrazen) en grondwaterstandverandering op de kansen van natuur berekend. Verdere modelverbeteringen zijn noodzakelijk zodat de conclusies nog voorbehoud vereisen. In totaal zijn 115 combinaties van scenario’s doorgerekend voor grasland en rietland in het veenweidegebied in Friesland en het Groene Hart. Daarnaast zijn de extra kosten die een agrariër maakt bij een natuurlijker beheer geschat voor de verschillende scenario’s. De kosteneffectiviteit was het hoogste voor een combinatie van maaien met begrazen; hiervoor zijn de extra kosten het geringst en de kansen voor natuur het hoogst. De mogelijkheid om wel of geen mest, die niet of nauwelijks gebruikt mag worden op de percelen in natuurlijk beheer, op het eigen bedrijf kwijt te kunnen bleek een belangrijke invloed op de kosten te hebben. Als die mogelijkheid er wel is lijken de vergoedingen zoals die onder de SAN of SN worden gegeven voor natuurlijk beheer voor sommige beheerscenario’s de kosten kunnen dekken. Echter voor een behoorlijk aantal beheerscenario’s zal ook dan de vergoeding niet voldoende zijn. Als de mest niet op het eigen bedrijf kan worden verwerkt geldt voor alle scenario’s dat de vergoedingen waarschijnlijk fors te laag zullen zijn. Trefwoorden: Modellen, beheer, beleid, scenario analyse, maaien, begrazen, grasland, agrarisch natuurbeheer

Deze studie is een verkenning van de bruikbaarheid van productiviteit van de vegetatie als indicator voor beschikbaarheid van nutriënten. De productiviteit is vergeleken met de 'Ellenberg' indicator voor voedselrijkdom (e_N). Gegevens uit verschillende bronnen zijn bijeengebracht. Er blijkt een statistisch significante relatie te bestaan tussen productiviteit, beschikbaarheid van nutriënten in de bodem en e_N, maar deze relatie is niet zeer sterk. De oorzaak van de betrekkelijk zwakke relatie komt waarschijnlijk doordat de productiviteit meestal wordt bepaald door meer dan één factor. Dit kunnen meerdere nutriënten zijn, maar ook factoren als vocht en beheer. Trefwoorden: vegetatie, productiviteit, nutriënten, Ellenberg, stikstof, fosfaat, beheer

De gevoeligheid van het model LARCH voor veranderingen in vegetatietype als gevolg van simulaties door het model SMARTSUMO is onderzocht. Hiertoe zijn twee depositiescenario’s en twee beheerscenario’s doorgerekend met SUMO. De depositiescenario’s bleken geen effect te hebben op het vegetatietype na 25 jaar simulatie. Het effect van beheer, het wel of niet beheren van de vegetatie, bleek wel groot; in veel gevallen werd er successie naar bos gesimuleerd. De effecten van vegetatieverandering op de draagkracht van de vegetatie voor acht verschillende diersoorten, berekend door LARCH, bleek voor sommige soorten groot te zijn. Zo ging de draagkracht voor de grutto behoorlijk achteruit, maar nam de draagkracht voor het wilde zwijn juist enorm toe als gevolg van de vegetatiesuccessie. Trefwoorden: LARCH, SUMO, gevoeligheids analyse, modellering, model, successie, scenario analyse.

In 1997 besloot het gemeentebestuur van Amsterdam om de beheersjacht op reeën in de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) te beëindigen. Deze verandering in het beheer is begeleid door onderzoek naar de aantalontwikkeling, de populatiedynamiek en de effecten op het ecosysteem en de omgeving, zoals schade aan gewassen en verkeersveiligheid (Van Breukelen en Schoon). De belangrijkste conclusie luidde dat het aantal reeën ongeveer gelijk is gebleven en dat de aantallen damherten toenemen. Het gemeentebestuur heeft op 26 mei 2004 besloten de populatie damherten niet door middel van beheersjacht te beperken, maar wil problemen van overlast wel voorkomen. Het rapport gaat in op de wijze waarop de hoefdieren worden geteld en doet aanbevelingen over maatregelen in het kader van de verkeersveiligheid. Een aantal beheerscenario’s wordt geschetst met de (juridische) gevolgen voor het Waterleidingbedrijf Gemeente Amsterdam

Bij het voorspellen van effecten van ingrepen op vegetaties wordt vaak uitgegaan van indicatiesystemen gebasseerd op standplaatscondities. Een andere benadering is het voorspellen van voorkomen van soorten op basis van functionele eigenschappen. In populatie-ecologisch onderzoek gericht op successie wordt dit veel toegepast, e.g. de C-S-R-benadering van Grime. Is een dergelijke benadering een vervanging van of een aanvulling op de bestaande indicatiesystemen? Kan de functionele benadering het hiaat in de voorspelling van het effect van dynamische processen in rivieren, welke met de bestaande indiactiesystemen niet of onvoldoende voorspeld kan worden, opvullen? Wat is de voorspellende waarde van de functionele benadering? In literatuuronderzoek en door middel van een experiment wordt getracht deze vragen te beantwoorden.

In dit onderzoek is de modellering van de effecten van vochttekort op de biomassaontwikkeling door SUMO2 verbeterd. De modellering is veranderd van een statistische beschrijving in een procesbeschrijving. SMART2, het bodemmodel gekoppeld aan SUMO2, simuleert de actuele verdamping van de vegetatie op basis van de door SUMO gesimuleerde aanwezige biomassa. De actuele verdamping wordt vergeleken met de maximale verdamping van de vegetatie onder ideale omstandigheden. Bij een vochttekort wordt de groei van de vegetatie gereduceerd. Testruns laten zien dat de reductiefactor op de groei op kan lopen tot 0,6. Literatuurwaarden wijzen op een maximale groeireductie tot een factor 0,4 (in Nederland). Er zijn ook duidelijk verschillen zichtbaar voor verschillende bodemtypen. Het effect van grondwaterstand op de reductiefactor is nog zeer gering, doordat de vochtmodellering in SMART2 nog niet afgerond is.

Alterra was commissioned by the Dutch Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment (VROM) to estimate the additional costs made by nature reserve managers to mitigate the effects of atmospheric deposition. The costs of increasing deposition levels - or the benefits of reducing deposition levels - were calculated from the costs for nature management per Nature Target Type (NTT) for both the current and reduced deposition levels, which result in a similar ecological quality. For the NTTs within the clusters grassland, reed and roughland, and heathland model simulations were run using the models of the `Nature Planner`. For forests and moorland pools a different approach was used. The total amount of money that may be saved because of the reduction of deposition rates is estimated on 42 million euro per year for the period from 2000 till 2020 for the assessed NTTs. The highest savings can be made in grassland; 28 million euro. On average, over a nitrogen deposition reduction from 2312 to 1304 mol per hectare per year, a reduction of one mol per hectare per year can lead to a reduction of costs for nature management of 42 thousand euro per year for the involved NTTs nation-wide.

Met behulp van de Natuurplanner zijn de effecten van 24 verschillende beheerscenario’s op de realiseerbaarheid van de natuurdoeltypen Nat Schraalgrasland en Bloemrijk Grasland doorgerekend voor 20 percelen in het veenweidegebied. Daarnaast zijn de verschillende kosten voor het beheer globaal met elkaar vergeleken. Een opvallend resultaat is dat een lichte bemesting positief kan zijn voor de realiseerbaarheid van bloemrijk grasland. Begrazing in combinatie met maaien bleek goede mogelijkheden voor nat schraalgrasland en bloemrijk grasland te geven. Begrazen alleen is het goedkoopste. Echter na verloop van tijd treedt er successie naar bos op waardoor realisatie van het type niet meer mogelijk is. Het duurdere maaien is daardoor de enige optie om het type langdurig in stand te kunnen houden. Veel van de resultaten moeten als indicatief worden beschouwd omdat, vooral bij plaggen aan het begin van natuurontwikkeling, onwaarschijnlijke simulatie van bodem en realiseerbaarheid van de natuurdoeltypen naar voren kwamen. Trefwoorden: graslandbeheer, grasland, maaien, begrazing, natuurontwikkeling, afgraven, model

In the industrialized world large sums of money are spent on measures to preserve biodiversity by improving environmental quality. This creates a need to evaluate the effectiveness of such measures. In response we devel oped a model, NTM, that links plant biodiversity to abiotic variables that are under human control. These vari ables are: vegetation management, and the soil variables groundwater level, and nitrogen availability. We used species richness and the criteria of the Red Lists, i.e., the rarity and decline per species as measure for potential changes in biodiversity. NTM uses a statistical approach, and models potential plant biodiversity based on the above criteria as a non-linear function of the three soil variables. The regression model is calibrated on a data set consisting of 33,706 vegetation relevés. Because field data of vegetation combined with measurements of soil variables are insufficiently available, we used the average of Ellenberg's indicator values of the species in each relevé as a proxy. NTM was subjected to both validation and uncertainty analysis. The validation was car ried out by comparison with an independent data set. The uncertainty analysis showed that uncertainty in abso lute biodiversity values is large, but that comparative scenario studies can be carried out with an acceptable uncertainty. As an example we show the evaluation of the impact of three European economic scenarios on po tential plant biodiversity in the Netherlands. Although there were differences per vegetation type and per region, potential plant biodiversity had a tendency to increase, with the highest increase for the scenario with the highest reduction in atmospheric deposition of nitrogen and acidity.

Terreinbeheerders maken kosten om de gevolgen van een overmaat aan atmosferische depositie op de natuur te beperken of teniet te doen. Een effectief milieubeleid kan leiden tot atmosferische depositieniveaus waarbij geen schadelijke effecten op de groei en ontwikkeling van plantensoorten waarneembaar zijn. Beheerskosten die terreinbeheerders in dat geval kunnen uitsparen, kunnen worden gezien als baten van het milieubeleid. Het voor u liggende onderzoek heeft tot doel het beschrijven en uittesten vaneen methodiek waarmee de extra beheerskosten die worden gemaakt om de negatieve gevolgen van atmosferische depositie te verminderen of teniet te doen, in beeld worden gebracht. Met behulp van de methodiek moet in een later stadium een landelijk beeld kunnen worden verkregen van de relatie tussen atmosferische depositie, natuurkwaliteit en de beheerskosten.