Search

This article attempts to determine the source of moral obligation in al-Māturīdī’s thought. First of all, a classification of concepts of morality in his writings is presented. These concepts are found to be three in number: Utility, Virtue and Right. However, of these, the concept of right is found to be the ultimate representative of moral obligation, since it alone offers us the idea of a categorical imperative which is essential for morality to be objective. Thereafter, two main sources of moral obligation are noted. One is revelation and the other is reason. Revelation presents the notions of divine lordship and sovereignty together with the divine command and prohibition. Yet, at the same time, reason determines our moral understanding with objective principles and supports revelatory teachings. This means that the findings of reason in the field of morality are usually in accord with revelation; where they differ, it is often because humanity lacks access to the necessary knowledge, which makes it impossible for them to reach the correct conclusions. Hence, al-Māturīdī also notes that revelation is especially needed in regards to areas of morality that are obscure and controversial, since it offers answers that humans would not otherwise be able to know with certainty. At the same time, it is understood that reason is a source of obligation in accordance with natural law theory, and therefore this latter theory is a basic way to categorize al-Māturīdī’s thought. The natural world offers guidance to reason and is a source of knowledge from which moral conclusions can be derived that are in line with basic human needs and desires. Al-Māturīdī, in particular, cites peace and prosperity as fundamental aims for humanity that can only be ensured by a guiding foundation. However, since God is the creator and designer of the world, the principle that ultimately determines the form of morality is divine wisdom. In the third section of this article, the topic of moral motivation is addressed. This is the key to understand how people can behave morally, and it is concluded that al-Māturīdī shows that we can act for objective reasons and judge actions morally without only taking into consideration their consequences. This is because reason allows one to judge actions according to criteria that are not based only on contingent and subjective aspects of reality but also on categorical principles and imperatives. In the last part of this study, it is suggested that al-Māturīdī views reason as independently bringing moral obligations. This allows us to overcome the gap that David Hume presented between is- and ought- statements. Thus, it is concluded that for al-Māturīdī the source of moral obligation is not simply based on revelatory commands, but also derived from the principles of reason. These principles are to a significant degree the result of derivations made from observations on human nature and the natural world. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

This article attempts to systematically set out al-Māturīdī's theory of free will and human action. To this end, firstly, a presentation is given of his refutations of both his main rivals, determinists and libertarians, as represented by the Jabriyya and Mu'tazila, respectively. The following section then presents those arguments al-Māturīdī offers in direct support his own theory. These arguments are discussed in terms of different possible interpretations and are used as the basis for an analysis of his theory that maps out its overall framework by listing its main concepts and principles. By this means, key terms such as power and free will, as denoted chiefly by the Arabic terms qudra and quwwa, and ikhtiyār, are clarified. In the third and final section of this study, questions regarding the specifics of al-Māturīdī's theory of human agency in relation to divine creation are addressed, and some problems are identified as fundamental. A resolution is undertaken with aid from Aristotle's metaphysics and J.L. Mackie's analysis of causation in order to determine exactly what human power consists of and how it relates to the effects with which al-Māturīdī says it is connected. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Bu çalışma Mehmet Kenan Şahin’in kaleme aldığı “İmâm Mâtürîdî’nin İman ve Ahlâk Anlayışı (Te’vilâtü’l-Kur’ân ve Kitâbü’t-Tevhîd Bağlamında)” isimli eserini içermektedir. Şahin, Mâtürîdî’nin iman, amel, insan ve ahlâk anlayışı hakkındaki görüşlerini onun Kitâbü’t-Tevhîd ve Te’vîlâtü’l-Ku’rân adlı iki önemli eserini dikkate alarak belirlemeye çalışmıştır. Şahin, İmâm Mâtürîdî’nin iman tanımını yaşadığı dönemdeki iman anlayışlarından daha farklı bir yaklaşımla izah ettiğini savunmaktadır. Bununla birlikte inceleyeceğimiz bu çalışmada yazar, Mâtürîdî’nin eserlerinde sıklıkla imân ile ahlâkî yaşam arasında çok sıkı bir bağ kurduğuna dikkat çekmiştir.

Akıl ile anlaşılan ve âleme müdahale etmeyen bir ilâhın varlığını kabul edip nübüvvet tarafından ortaya konulan âhiret inancını inkâr etmek manasına gelen deizm, Avrupa’da Aydınlanma dönemiyle birlikte özellikle pozitif bilim çevrelerinde itibar görmeye başlamıştır. Deizm’in Avrupa’da gelişmesinde Descartes, Newton, Voltaire, David Hume ve Kant gibi filozof ve bilim adamlarının düşüncelerinin önemli etkisinin olduğu söylenebilir. İslâmî ıstılahlar arasında deizme manasıyla karşılık gelecek bir kelime olmamakla birlikte Dehriyye, Berâhime, ilhad ve zındıklık gibi kelimeleri, deizm ve ateizmin manalarını ihtiva edecek şekilde farklı inkâr anlayışları için kullanılmıştır. Bununla birlikte “Dehrîyye”nin ateizme daha yakın bir manada, “Berâhime”nin peygamberliği inkâr etme şeklinde daha hususi manada “ilhad” ve “zındıklık” kelimelerinin ise, İslâm’ın esaslarına reddetme manasına gelen her çeşit inkârı ifade için kullanıldığı görülmüştür. Deizmin dünyada ve ülkemizde ilgi konusu olmasına paralel olarak konunun lehinde ve aleyhinde yapılan çalışmalarda gözle görülür bir artış olmuştur. Bu makalede âhiret hayatının varlığına dair İmam Mâtürîdî’nin zikrettiği aklî deliller ele alınmıştır. Bu konuda özellikle Te’vîlâtü Ehli’s-sünne’de yer alan deliller inceleme konusu yapılmıştır. Ayrıca Mâtürîdî’nin belirttiği şekilde nübüvvet ispat edilmekle âhiret hayatının varlığı da ispat edilmiş olacağından onun Kitâbü’t-Tevhîd’de nübüvvetin gerekliliği konusunda yaptığı geniş açıklamalara da yer verilmiştir. Mâtürîdî, Kur’an’a inanmayanların onda yer alan delilleri de kabul etmeyeceklerine dikkat çekerek onlar için aklî delil getirmenin önemli olduğunu belirtmiştir. İnsanların âhiret hayatını inkâr etme sebeplerini sorgulayan Mâtürîdî, insanların her şeyi kendi güçlerine göre mukayese ederek anlamaya çalışmalarını, âhiret hayatının inkârında önemli bir sebep olarak görür. O, insanların ölüleri diriltmeye kendi güçlerinin yetmeyeceğini sanmalarının, ahiret hayatını inkârda önemli etkisi olduğunu açıklar. Şayet onlar, göklerin ve yerin yaratılışına bakıp düşünselerdi, Allah Teâlâ’nın kudretinin mahlûkatın gücünden farklı olduğunu bileceklerdi. Ayrıca âlemi yaratan Allah’ın onu sadece yok olmak üzere yaratmış olmasının abes ve faydasız bir iş olacağına dikkat çeken İmam Mâtürîdî, onun bir gayesinin olması gerektiğini belirterek bu durumun yaratılanların yaptıklarının karşılığını göreceği âhiret hayatının varlığına delalet ettiğini söylemiştir. İmam Mâtürîdî, akıl ve irade gibi üstün sıfatlara sahip olan insanın bir gaye bulunmadan yani başıboş yaratılmasının akıl ve hikmet açısından geçersiz olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca “Dünya, ebedî olsaydı, işlenen amellerin karşılığını vermek mümkün olmazdı” diyen Mâtürîdî, insanlar tarafından fazilet ve kötülük sahibi kimsenin birbirinden ayırt edilmesi ve herkese işlediğinin karşılığının verilmesi gerekli görülmekle, insanın dünyada imtihan için yaşadığının kabul edildiğini belirtip bunun karşılığın tam manasıyla âhirette görüleceğini açıklamıştır.

Copyright of Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi / Cumhuriyet Theology Journal is the property of Cumhuriyet Universitesi, Ilahiyat Fakultesi / Cumhuriyet University, Faculty of Theology and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

This study reviews the Mehmet Kenan Şahin's work titled above and can be translated as: Imâm al-Mâturîdî's understanding of faith and ethics with regards to his Ta'wîlât al-Qur'ân and Kitâb al-Tawḥîd. While laying out the key elements of faith, deeds, humanity and morality according to the mentioned works in the title, Sahin also argues that al-Mâturîdî explained the definition of faith with a different approach than his contemporaries. Moreover, the author draws further attention to an established connection between faith and moral life in al-Mâturîdî's thought. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

“Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Fikrî Arka Planı” adlı çalışma, Ahmet Ateşyürek tarafından doktora tezi olarak hazırlandı ve sonrasında kitap olarak yayımlandı. İncelenen çalışma, Mâtürîdî’nin fikrî arka planının Hanefî gelenek içinden ve dışından kökenlerini tespit etmeyi amaçlar. Çalışma genel itibari ile kaynak eserlerin kullanımı açısından başarılıdır. Yazarın konuya dair yorum ve tespitleri de alana katkı sağlayacak niteliktedir. Bu çalışmamızda, kitabı ayrıntılı olarak inceleyerek gerekli yerlerde yorumsal katkılarda bulunduk. Ayrıca sonraki baskılarında kitabın geliştirilmesini sağlayacak bazı önerilerimizi belirttik. İncelediğimiz bu kitabı, Mâtürîdîlik konusuna odaklanan araştırmacılara, konuya ilgi duyan okurlara ve bu alanda örnek bir doktora tezi incelemek isteyenlere tavsiye ederiz.

Copyright of Mevzu is the property of Ali Sever and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Journal of Social Sciences Research / Sosyal Bilimler Arastirmalari Dergisi is the property of ODU Journal of Social Sciences Research and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

İmam Mâtürîdî, kelâm ilminin teşekkül sürecinde önemli etkileri bulunan bir âlimdir. Onun kelâmın epistemolojisine bilgi kaynaklarını tespit boyutuyla verdiği katkı yanında metot yönüyle de ilm-i kelâma katkıda bulunduğu bilinmektedir. Diğer yandan o, Eş‘arî kelâm ekolü ile Mu‘tezile kelâm ekolü arasında orta bir çizgiyi takip eden Ehl-i Sünnet kelâmının temsilcisi kabul edilmektedir. Bu sebeple görüşleri bakımından akıl ile nakil arasında bir dengeyi gözettiği fark edilmekte böylelikle de gelenek ile yeniyi dengelemek bakımından önemli bir örnekliği bulunmaktadır. Bu özellikleri onu günümüz için yeniden anlaşılması, tanınması, görüşleri bakımından değerlendirilmesi gereken bir kelâm âlimi konumuna getirmektedir. İmam Mâ-türîdî’nin günümüze ulaşan müstakil bir kelâm eseri yanında oldukça hacimli bir tefsirinin de bulunması, onun âyetleri nasıl yorumladığını ve pek çok kelâm meselesine ilişkin görüşlerinde naklî delillendirme yöntemini görme imkânı vermektedir. Zira onun âyetlerin tevilindeki akıl yürütme metodunu tespit etmek suretiyle kelâm konularındaki istidlal yöntemini de anlamak mümkün olacaktır. Makalemizde ilm-i kelâm için pek çok önemli meseleyi içeren Hz. Mûsâ ile Salih Kul arasındaki Kur’ân kıssasına dair İmam Mâtürîdî’nin yorumu ele alınacaktır. Beşerî bilgi ile İlahî bilginin farkı, ilim öğrenme/bilgi edinme yolları, bilginin kaynağı gibi kelâmın epistemolojik yönüne ilişkin konular yanında aynı kıssa bir masumun öldürülmesi üzerinden insan fiillerinin ahlâkî bakımdan normatifliğinin ölçüsü üzerinde durulmasına da imkân vermektedir. İmam Mâtürî¬dî’nin âyette geçen Salih Kul’un kimliğine ve ilgili kıssaya ilişkin farklı yorumları onun akıl yürütme metodunu da ortaya koyan çarpıcı bir örnek konumundadır. Diğer yandan onun Hz. Mûsâ’nın kıssada öne çıkan ahlakî bakımdan kötü olarak tanımlanacak eylemlere karşı itirazî soruları hakkındaki yorumu da geleneksel anlatılardan hayli farklıdır. Bu yönleriyle kıssaya ilişkin yorumlarından, bilginin kaynağı ve eylemlerin ahlâkî normatifliği odağa alınmak suretiyle İmam Mâtürîdî’nin kelâmî yöntemi ortaya konulmuş olacaktır.

Wisdom, which is one of the basic concepts in the field of thought and science in the Islamic tradition and is discussed in the context of knowing the truth of things and placing them in their place in accordance with their own value, is present in all divine acts. In this regard, it is unthinkable that God's actions are far from wisdom. However, it is possible that some wisdom remains far from human comprehension. This situation requires making an effort to understand it, not to deny it. The basic approach on this issue is that everything created in the universe is for a purpose and nothing is created in vain. Māturīdī, one of the pioneers of Ahl al-Sunnah, attached special importance to the issue of wisdom in creation in his works. This special situation for wisdom is also necessary for divine commands. Because, according to Māturīdī, in the context of Allah being wise in all His divine acts in accordance with His name "Wise", all the commands He commands have more than one wisdom. In this study, in which we deal with the issue of wisdom in line with Māturīdī's approaches, his approaches to the wisdom of worship are discussed in the axis of the basic principles he created in terms of understanding and interpreting wisdom. According to Māturīdī, the wisdom in both creation and divine commands, especially in worship, is a manifestation of monotheism and is a situation that requires gratitude. Because the existing commandments such as prayer, fasting, pilgrimage and alms, which are summarized as the conditions of Islam, have more than one wisdom. In this case, the issues related to the wisdom of worship in general, in terms of the necessity of thanking Allah, are also conducive to the upbringing, education and evolution of people. This will lead to the improvement of both individual and social life in this world and the hereafter. According to the author, Allah Almighty has wisdom in every command and prohibition, and there is more than one wisdom in ordering worship. The basic approach that emerged here was to criticize the approaches of schools such as Muʿtazila. For this reason, this study also includes an evaluation of schools with different understandings of wisdom in line with Māturīdī's understanding. While revealing this, the method of this study was to identify and convey Māturīdī's views on the subject in his works. While creating his own method on the subject, Māturīdī created a method in line with a textcentered rational approach, by creating a method that is not completely reduced to reason in line with the relationship between reason and narration, but does not adopt a literal form of presentation without passing the narration through the filter of reason. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of ULUM Journal of Religious Inquiries is the property of ULUM Journal of Religious Studies and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

The work titled "The Intellectual Background of Abū Mansūr al-Māturīdī" was prepared by Ahmet Ateşyürek as a doctoral dissertation and later published as a book. The study reviewed aims to identify the origins of al-Māturīdī's intellectual background from within and outside the Ḥanafī tradition. In general, the study is successful in terms of the use of source works. The author's comments and deductions on the subject also contribute to the field. In this study, we have examined the book in detail and made interpretative contributions where necessary. We have also made some suggestions to improve the text in the following editions. We recommend this book to researchers focusing on Māturīdism, readers interested in the subject, and those wanting to examine an outstanding doctoral dissertation. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Some writers have suggested that the classical Sunni kalām theory of divine attributes, which states that the attributes are 'neither God' nor 'other than God,' should be interpreted to mean a denial of the law of excluded middle. Some also seek to build a new kalām without such a principle. Although the author holds such a view to be unintelligible on its own grounds, it also has no basis in the classical kalām theory. This paper shall present a detailed investigation into the meaning of ghayr, and demonstrate, with ample textual evidence, that the classical theory of divine attributes only means a denial of identity along with the denial of metaphysical separability from the divine essence. This paper demonstrates how the term ghayr applies in contexts of metaphysics, theology, and natural philosophy as well. The formula that ‘something is not identical with’ nor ‘other than’ is applied equally to any property of a subject which is necessary and inseparable from it. That is, it applies equally to created beings as well. The paper shall begin with a linguistic discussion of the term ghayr, in order to demonstrate that it is not a negation in the Arabic language, but actually an adjective which also functions to form an exceptive clause. This proves that the formula on the divine attributes does not imply a rejection of excluded middle even at the basic linguistic level. Then the paper will discuss the term ghayr in technical contexts. This discussion does not limit itself to any school, but the discussion is based on four main sources: (1) the Maqālāt of al-Kaʿbī of the Muʿtazilī school; (2) the Maqālāt of al-Ashʿarī, (3) the Kitāb al-Tawḥīd and (4) the Taʾwīlāt of al-Māturīdī. Much attention is given to the latter because of claims by some that Māturīdī has a unique position on ghayriyya which implies the rejection of the law of excluded middle. There is no indication at all that such a formula implied a denial of the laws of logic. Claims to the contrary have failed to provide any linguistic or textual evidence for their interpretation, let alone philosophical justification for such a farfetched view.

Siyaset İslam kelamının incelediği konular arasında yer alır. İlk itikadi fırkaların oluşumunda önemli etkisi olan bu mesele, toplumsal sonuçları bakımından önemi yadsınamaz. Bu problem kelam kaynaklarında “imamet” başlığıyla ele alınmış olup, klasik dönemden günümüze önemini korumuştur. Çalışmamızda konuya ilişkin klasik dönem âlimlerinden Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin görüşleri sistematik biçimde takdim edilmiştir. Mâtürîdî’nin siyasete ilişkin görüşleri yönetim felsefesi, yönetim ilkeleri, imamın özellikleri, hilafetin Kureyşli oluşunun hikmetleri ve konunun tarihsel bağlamı, din ve siyaset ilişkisi, masum imam görüşünün reddi, devlet yöneticisine itaatin çerçevesi ve siyasi otoritenin kanun yapma hakkı (içtihat) bağlamında incelenmiştir. Mâtürîdî’nin siyaset felsefesi mülkün Allah’a ait olduğu ilkesine dayanır. Siyasi yönetici devletin, hazinenin veya halkın sahibi değildir. O sadece bir emanetçidir. Bu nedenle emaneti en iyi şekilde korumak zorundadır. Yönetimini mutlak egemenlik zannıyla yapmamalıdır. İktidar ve halk ilişkisi efendi-köle ilişkisi değil, yöneten ve yönetilen ilişkisidir. Siyasi yönetimin dayandığı temel ilkeler günümüz terminolojisiyle adalet, ehliyet ve liyâkat, katılımcılık ve ortak akıl gibi unsurlardır. Buna bağlı olarak devlet yönetimi mutlak anlamda bir ailenin sultasına teslim edilmez. Devlet işleri danışma meclisiyle istişâre ile yönetilir. Devlet yöneticisini dinî kutsallığı yoktur. Nitekim tarihte halkı hidayete davet eden peygamberlerin olduğu toplumlarda o toplumları yöneten ayrı hükümdarlar vardı. Bu da din ve devlet yönetiminin farklı erkler tarafından yürütülmesinin örneği ve dayanağı niteliğindedir. Klasik kelam kaynaklarında “imam” olarak zikredilen devlet yöneticisinin özellikleri yönetim ilkleriyle ilişkilidir. Siyasi yönetici adil olmalıdır. Halkı yönetme emanetini yürütebilme ehliyetine sahip olmalıdır. Liyakatin özü emin olmaktır. Ayrıca o ilim ve basiret sahibi olmalı, bilgi sahibi olmadığı meselelerde ise danışma meclisine başvurmalıdır. Şia inanç geleneğinde olduğu gibi imamın masumiyeti yoktur. O kutsal bir makam değildir. Nitekim Hz. Peygamber’e istişâre emredilmişti. Masum imamın işlerinde hata etmeyeceğine ilişkin mutlak inanç doğru kabul edilmez. Diğer taraftan devlet yöneticisi halkın dinî işlerini de sevk ve idare edeceğinden ya dinî uygulamalarda bilgi sahibi olmalı (fakih), ya da bilgi sahibi olanlara müracaat etmelidir. Son olarak imam takvâ sahibi olmalıdır. Zira o yönetim emanetini en yüksek duyarlılıkla sürdürmek için gerekli olan bir sıfattır. Mâtürîdî’de devlet yöneticisinin dinî konularda sorumluluğu vardır. Halkın dinde ihtiyaç duyduğu muameleler devlet tarafından sevk ve idare edilmelidir. Ancak ona göre din ve siyaset ilişkisi Şiî gelenekte kabul edildiği gibi kutsal bir alan değildir. Bilakis siyaset beşerî alana ait bir olgudur. Yöneticinin sıfatları, görev ve yetkileri, göreve geliş yolları ve yönetimin adeta kutsanmış bir ailenin saltanatına bırakılmaması yönündeki görüşleri onda din siyaset ayırımına referans niteliğindedir. Onun bu yaklaşımı siyasetin dinin esasları arasına sokularak, ortaya çıkması muhtemel zulüm ve adaletsizlikleri sorgulanmaz kılma alışkanlıklarına karşı çıkış niteliğinde okunabilir. Hükümdar dinî nasslarda mevcut hükümlere uygun hareket eder. Ancak bunların dışında kalan konularda yorum yapma hakkını kullanır ve içtihat yapar. Siyasi yöneticinin bu noktada başvuracağı merci alimler heyetidir. Âlimler tıpkı peygamberler gibi Allah’a teslimiyet ile hareket ettiklerinde hak üzeredirler ve onların hükümlerine uyulur. Onlar dinde açık hüküm olmayan meselelerde kıyas yapmak suretiyle hüküm verirler. Mâtürîdî’nin siyaset felsefesi tüm bu yönleriyle hak ve hukuk arayışının zirveye çıktığı günümüzde dikkatle okunması gerekir. Bireyselleşme, sekülerleşme, hakikat tekelciliği ve ötekileştirme gibi modern sorunlara hikmet, adalet, liyâkat, ahlak ve iman motifli bir Mâtürîdî siyaset görüşü çözüm olabilir.

Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’den sonra Mâtürîdî kelâm okulunu sistemleştiren ve ekolün en bâriz ikinci ismi olan Ebü’l-Mu‘în en-Nesefî, genel olarak Mâtürîdî’nin görüşlerini benimsemiş ve onun izinden gitmiştir. Nesefî genel anlamda Mâtürîdî çizgiyi sürdürse de araştırmalarımızda onun bazen Mâtürîdî’den farklı yorumlarda bulunduğunu gözlemledik. Bu tespitten hareketle Mâtürîdî’nin ve Nesefî’nin âhiret ahvaliyle ilgili yorum farklarını çalışma konusu olarak seçtik. Mâtürîdî ve Nesefî gibi ekolde öne çıkmış iki ismin yorum farklarını ortaya koymanın, kayda değer bir husus olduğu kanaatindeyiz. Çalışmamızda örnek kavramlar üzerinden bu iki alimin bakış açılarındaki farkları tespit ederek Mâtürîdi’nin bakış açısını gün yüzüne çıkarmayı amaçladık. Araştırmamızda, literal tarama ve karşılaştırma yöntemini kullanırken Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân tefsiri ile Nesefî’nin Tebsıratü’l-edille ve Bahru’l-kelâm eserlerini temel kaynak olarak belirledik. Araştırma konusu olarak belirlediğimiz kavramları temel kaynaklardan araştırıp karşılaştırarak farklı bakış açılarını yakalamaya çalıştık. Araştırmamızın sonunda ise Nesefî’nin âhiretle ilgili bazı konuları Mâtürîdî’den farklı yorumladığını tespit ettik. Şöyle ki Mâtürîdî’nin temsilî anlatım olarak kabul ettiği sûr, mîzan ve kevser gibi bazı kavramları Nesefî, hakiki manada anlamış ve bu konuda ondan farklı düşünmüştür. Bu yorum farkının dikkate alınarak Mâtürîdî’nin farklı bakış açısının kendisinden sonraki alimlere yansımamasının sebepleri üzerinde durulması gerektiği kanaatindeyiz. * Bu makale, 2. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Mâtürîdî ve Nesefî’nin Âhiret Ahvaline Yaklaşımlarının Mukayesesi” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Abū Manūr al-Māturīdī (d. 333/944) is a scholar who has important effects in the formation process of the kalām. It is known that besides his contribution to the epistemology of kalām in terms of identifying the sources of knowledge, he also contributed to the kalām in terms of method. On the other hand, he is accepted as the representative of the Ahl al-Sunnah kalām, which follows a middle line between al-Asharī and the Mutazilī theological schools. For this reason, it is noticed that he observes a balance between reason (aql) and transmitted knowledge (naqkl) in terms of his views, so he has an important example in terms of balancing tradition and modern. These features make him a theologian who needs to be re-understood, recognized and evaluated in terms of his views. The fact that Imām al-Māturīdī has a very voluminous commentary besides a stand-alone kalām work that has survived to the present day gives the opportunity to see how he interpreted the verses and the method of naql proof (dalīl al-naql) in his views on many kalām issues. Because by determining his reasoning method in the interpretation of the verses, it will be possible to understand the method of deduction in the subjects of kalām. In this study, Imām al-Māturīdī interpretation of the Qurānic parable between Moses and the Servant will be discussed. In addition to the epistemological aspects of kalām, such as the difference between human knowledge and divine knowledge, ways of learning/acquiring knowledge, and the source of knowledge, the same parable also allows to focus on the moral normativity of human actions through the murder of an innocent. Imām Māturīdī's different interpretations regarding the identity of the Servant mentioned in the verse and the related parable are a striking example that also reveals his reasoning method. On the other hand, Imām Māturīdī interpretation of the questions of objection against actions that would be defined as morally bad, which is prominent in the parable, is also quite different from the traditional interpretations. With these aspects, Imām Māturīdī's theological method will be revealed by focusing on the source of knowledge and moral normativity of actions from his interpretations of the parable. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Çalışmanın temel hedefi Te’vîlâtü’l-Kur’ân bağlamında Mâtürîdî’nin (öl. 333/944) genel olarak felsefeye bakışını tespit ve tahlil etmektir. Başlangıçtan günümüze kadar ulaşan tefsirler arasında filozof (el-felâsife) kelimesi ile felsefecilerin görüşlerine ilk kez yer veren Te’vîlât’tır. Öyleyse Mâtürîdî dini yorumlarken dini dışı sayılan unsurlara açıktan müracaat eden ilk kişidir. Fakat o yorumlama sırasında uyulacak ilkeyi koymuştur. Bu bir tür uygunluk analizidir ve oldukça kullanışlıdır. İlkenin işletilmesi iki aşamaya ayrılmaktadır. Birinci aşamada bir bilginin Kur’an’a uygunluk taşıyıp taşımaması bir tarafa ters düşmemesi yeterlidir. İkinci aşamada ise Kur’an’a ters düşen yorumları eleştirmek, uygunları benimsemektir. Dolayısıyla Kur’an’a ters düşmemek kaydı ile felsefe kitaplarının birikiminden istifade edilebilir. Mâtürîdî kendi tefsir çalışmasında bunun örnekleri vermiştir. İşte bu makale sözü edilen örneklerin ayrıntılı araştırmasını içermektedir. Ayrıca Mâtürîdî’nin felsefe birikimine ulaşmasında Mu‘tezilî edebiyatın rolüne dikkat çekilecektir. Te’vîlâtü’l-Kur’ân bir tefsir kitabı olması itibariyle ilk defa felsefecilerin görüşlerini dikkate alarak tartışmaya açmış gözükmektedir. Bu çalışmada öncelikle Mâtürîdî’nin felsefe birikimini anlama ve yorumlama çabası göz önüne serilecektir. Elbette o, sistematik bir bütünlük içerisinde felsefeyi değerlendirmeye açmaz, ancak filozofların çeşitli alanlardaki bilgi birikimine tamamen kayıtsız kalmaz. Kitâbü’t-Tevhîd’de felsefeciler için müstakil bir başlık açılarak eleştirilmemiştir. Buradan yola çıkarak Mâtürîdî’nin felsefecileri sistemli ve belirli bir zümre olarak tanımadığı söylenebilir. Böylece Mâtürîdî’nin tefsirinde dağınık şekildeki felsefe atıfları anlaşılır hale gelmektedir. Filozofların Tanrı, tabiat ve insan anlayışları derli toplu biçimde Mâtürîdî’ye ulaşmamıştır, ancak onlara atfedilen çeşitli görüşler tedavüldedir. Mâtürîdî kaynağı kim olursa olsun kesinlik arz etmeyen konular çerçevesinde alternatif fikirlere hayat hakkı tanımıştır. Mâtürîdî, filozoflar tarafından üretilen insan ve tabiata yönelik genel yaklaşımlardan kesitler aktarmaktadır. Bu aktarımlardan bazısı sözü edilen birikimi anlama çabası taşırken, diğer bazısı olumlu-olumsuz değerlendirme gayretindedir. Hikmet kavramının muhtevası tespit edilirken görüleceği üzere, burada filozofların fikirleri benimsenmektedir. Ahiret hayatının keyfiyetini ilgilendiren ruh-beden ilişkisi bağlamında filozofların yaklaşımlarını aktaran Mâtürîdî, onların kavramlara yükledikleri anlamlara temas etmiştir. Mâtürîdî felsefecileri anlama, alıntılama ve onlardan aktarma dışında onlara eleştiriler de yöneltmiştir. İslam dini dışında kalan zümreler eleştirilirken izlenilen yöntem küçük nüanslar dışında farklılık arz etmez. Tanrı’nın tevhidi, peygamber ve kitap göndermesi, ölümden sonra insanların sorguya çekileceği hususlarına aykırı düşen tüm İslam dışı din, kültür, düşünce ve gelenekler aynı açılardan eleştirilmiştir. Kelâm kimliğine sahip Mâtürîdî, öncelikle kendi düşüncesinin doğruluğunu temellendirmeye çalışır, doğruyu saptamanın ardından yanlışın çürütülmesine geçer. Bu bir yöntemdir ve eleştirinin bilinçsiz ve körü körüne yapılmadığını göstermektedir. Mâtürîdî’nin tefsirindeki genel felsefe eleştirilerine bakıldığında Allah’tan başka sığınılacak bir makam olmadığını göstermek için tabiatta cereyan eden olayların otoritesini tek Allah’a bağladığı görülür. Büyük veya küçük hiçbir hadise Allah’ın ilmi, kudreti ve iradesi dışında kalmaz. Doğadaki fiziksel kesret, ilâhî vahdet için kanıt yapılmaktadır. Son olarak bu çalışma Mâtürîdî’nin felsefeyi veya felsefecilerin çeşitli görüşlerini nereden aktardığını araştırmıştır. Kısa ifade ile soracak olursak; Mâtürîdî felsefe kitabı okumuş mudur? Doğrudan bir felsefe kitabı okumadıysa, besi hayvanlarının iç organıyla ilgili bir olay hakkındaki felsefecilerin yaklaşımlarını hangi kaynaktan aktarmaktadır? Bazı işaretlerden yola çıkarak söylenecek olursa Mâtürîdî, felsefi birikimden Mu‘tezile ekolünün çalışmaları sayesinde haberdar olmuştur. Nitekim Mâtürîdî’den önce felsefi kaynaklarla irtibatın Mu‘tezile tarafından kurulduğunu, yazılan kitap isimleri açıkça göstermektedir. Mâtürîdî’nin bir Mu‘tezile eleştirmeni olduğu dikkate alınırsa, onlara ait çeşitli kitapları incelediği ve bu inceleme sırasında din dışı sayılan zümreler hakkında bilgi sahibi olduğu söylenebilir. Kaynak kitapların pek çoğunun günümüze ulaşmaması nedeniyle, felsefe bağlamında Mâtürîdî-Mu‘tezile arasında karşılıklı bir referansın sağlaması yapılmamıştır. Fakat işaretlerin gücüne güvenilirse Mu‘tezile, Mâtürîdî’nin dış dünyaya açılan penceresi olmuştur.

İslam dünyası, sınırlarının genişlemesine paralel olarak felsefe gibi farklı düşünce sistemleri ile karşılaşmış ve başta kelâm olmak üzere pek çok disiplin bundan etkilenmiştir. Klasik felsefenin bir bölümü olan mantık disiplininin İslam dünyasına girmesi ile beraber kelâm ve fıkıh usûlü disiplinleri ile felsefe arasında bir etkileşim yaşanmaya başlamıştır. Bu etkileşimi göstermesi açısından felsefe ve kelâm düşünce geleneklerinin tartışma konuları arasında yer alan dış ve iç duyular ayrımı, önemli bir örnektir. İbn Sînâ (ö. 428/1037) bilginin oluşum aşamaları hakkında kendisine tevârüs eden felsefî bilgiyi, dış ve iç duyuların sayısı ile mahiyeti konusunda değişiklikler yaparak revize etmiştir. Yaptığı bu değişiklik, duyular probleminin daha geniş bir alanda tartışılmasına yol açmış ve bilginin oluşum aşamalarına ilişkin tartışmalarda İbn Sînâ’nın önemli bir referans kaynağı olmasını sağlamıştır. Diğer yandan Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) gibi düşünürler, İbn Sînâ’nın geliştirdiği duyular teorisini, kendi düşünce sistemlerine uygun olmadığı gerekçesiyle tenkit etmiştir. Kelâm ve felsefe ekollerine mensup düşünürlerin ihtilaf ettiği konular arasında yer alan iç duyuları, İslâm filozofları kabul ederken kelâm âlimleri genellikle kabul etmemiştir. Bu çerçevede Semerkandî’nin (ö. 722/1322) konu hakkındaki görüşleri, felsefe ve kelâm disiplinlerinin ilişkisini göstermesi açısından önemli bir yer tutar. Semerkandî klasik dönem kelâmcılarının aksine İbn Sînâ’nin iç ve dış duyu ayrımını benimsemiş ve yazdığı kelâm eserlerinde iç duyular konusunu İbn Sînâcı perspektifle ele almıştır. Klasik kelâm düşünce geleneğinde bilginin kaynakları sadece dış duyular, haber-i sâdık ve akıl iken Semerkandî’nin yaklaşımına göre dış duyuların bilgi edinme sürecini tamamlayabilmeleri için iç duyulara ihtiyaç duyulmaktadır. Nefis terbiyesi ile güçlenen insan nefsinin, duyular olmadan da bilgi edinebileceğini ifade eden Semerkandî’ye göre yetkin olmayan nefisler, dış dünyadaki nesnelerin bilgisini elde edebilmek için dış ve iç duyulara ihtiyaç duyar. Dış duyular olarak adlandırılan beş duyu organının elde ettiği suretler, iç duyulara aktarılarak bilginin oluşum süreci devam eder. Semerkandî, İbn Sînâ gibi iç duyuları (havass-ı hamse-i bâtine); ortak duyu (hiss-i müşterek), hayal (musavvire), vehim, yetkin duyu (mutasarrıf müdrik) ve hafızadan (zâkire) olmak üzere beş kısımda inceler. Bahse konu olan iç duyular Semerkandî’ye göre psikolojik değil, nöro-fizyolojiktir. Bu nedenle iç duyuların beyindeki yerlerini belirlemeye çalışan Semerkandî, yaptığı tespitlerin doğruluğunu ispat etmek için ilgili yerlerin zarar görmesini ve bunun sonucunda idrak yetilerinde meydana gelen işlev eksikliğini kullanır. Bu çalışma ile Semerkandî’nin, felsefenin konusu olan iç duyular teorisini, kelâm ile ilişkilendirip kelâm disiplininin konuları arasında değerlendirdiği ve bu meselede İbn Sînâ’dan etkilendiği gösterilecektir. Böylece çalışmada iki disiplinin etkileşimi ve bu etkileşimin boyutları ile ilgili literatürdeki önemli bir boşluğun doldurulması amaçlanmaktadır. Konu hakkında daha önce bazı akademik çalışmalar yapılmışsa da bu çalışmalarda makalemizin iddiasından farklı sonuçlara ulaşılmıştır. Dış ve iç duyular hakkında Semerkandî’nin görüşlerine yer vermeden önce kelâm âlimlerinin iki duyu türüne yaklaşımları belirlenecektir. Çünkü felsefe ve kelâm disiplinlerinin birbiri ile etkileşimini göstermesi bakımından -her iki düşünce geleneğinin bu mevzuya yaklaşımı oldukça açık olduğundan- iç duyuların varlığı tartışması önem taşımaktadır. Bu nedenle ilk olarak kelâm geleneğinin iç duyuları nasıl ele aldığı incelenecektir. Ardından Semerkandî özelinde dış duyular olarak adlandırılan beş duyu organının özeliklerine temas edilecek ve bunların işlevlerini nasıl yerine getirdiği tartışılacaktır. Son bölümde ise iç duyular ve konu ile ilgili çeşitli problemler üzerinde durulacaktır.

Copyright of Turkey Journal of Theological Studies is the property of Turkey Journal of Theological Studies and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Some writers have suggested that the classical Sunni kalām theory of divine attributes, which states that the attributes are 'neither God' nor 'other than God,' should be interpreted to mean a denial of the law of excluded middle. Some also seek to build a new kalām without such a principle. Although the author holds such a view to be unintelligible on its own grounds, it also has no basis in the classical kalām theory. This paper shall present a detailed investigation into the meaning of ghayr, and demonstrate, with ample textual evidence, that the classical theory of divine attributes only means a denial of identity along with the denial of metaphysical separability from the divine essence. This paper demonstrates how the term ghayr applies in contexts of metaphysics, theology, and natural philosophy as well. The formula that 'something is not identical with' nor 'other than' is applied equally to any property of a subject which is necessary and inseparable from it. That is, it applies equally to created beings as well. The paper shall begin with a linguistic discussion of the term ghayr, in order to demonstrate that it is not a negation in the Arabic language, but actually an adjective which also functions to form an exceptive clause. This proves that the formula on the divine attributes does not imply a rejection of excluded middle even at the basic linguistic level. Then the paper will discuss the term ghayr in technical contexts. This discussion does not limit itself to any school, but the discussion is based on four main sources: (1) the Maqālāt of al-Kaʿbī of the Muʿtazilī school; (2) the Maqālāt of al-Ashʿarī, (3) the Kitāb al-Tawḥīd and (4) the Taʾwīlāt of al-Māturīdī. Much attention is given to the latter because of claims by some that Māturīdī has a unique position on ghayriyya which implies the rejection of the law of excluded middle. There is no indication at all that such a formula implied a denial of the laws of logic. Claims to the contrary have failed to provide any linguistic or textual evidence for their interpretation, let alone philosophical justification for such a farfetched view. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Some writers have suggested that the classical Sunni kalām theory of divine attributes, which states that the attributes are 'neither God' nor 'other than God,' should be interpreted to mean a denial of the law of excluded middle. Some also seek to build a new kalām without such a principle. Although the author holds such a view to be unintelligible on its own grounds, it also has no basis in the classical kalām theory. This paper shall present a detailed investigation into the meaning of ghayr, and demonstrate, with ample textual evidence, that the classical theory of divine attributes only means a denial of identity along with the denial of metaphysical separability from the divine essence. This paper demonstrates how the term ghayr applies in contexts of metaphysics, theology, and natural philosophy as well. The formula that 'something is not identical with' nor 'other than' is applied equally to any property of a subject which is necessary and inseparable from it. That is, it applies equally to created beings as well. The paper shall begin with a linguistic discussion of the term ghayr, in order to demonstrate that it is not a negation in the Arabic language, but actually an adjective which also functions to form an exceptive clause. This proves that the formula on the divine attributes does not imply a rejection of excluded middle even at the basic linguistic level. Then the paper will discuss the term ghayr in technical contexts. This discussion does not limit itself to any school, but the discussion is based on four main sources: (1) the Maqālāt of al-Kaʿbī of the Muʿtazilī school; (2) the Maqālāt of al-Ashʿarī, (3) the Kitāb al-Tawḥīd and (4) the Taʾwīlāt of al-Māturīdī. Much attention is given to the latter because of claims by some that Māturīdī has a unique position on ghayriyya which implies the rejection of the law of excluded middle. There is no indication at all that such a formula implied a denial of the laws of logic. Claims to the contrary have failed to provide any linguistic or textual evidence for their interpretation, let alone philosophical justification for such a farfetched view. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Kelamcıların büyük çoğunluğu doğru haber, sağlam duyular ve sağlıklı çalışan aklı bilgi kaynakları olarak kabul etmektedirler. Aklın bilgi kaynakları arasında sayılmasına bağlı olarak pek çok konuda akla dayalı delillendirme yoluna gidilmiştir. Adı geçen bilgi kaynaklarını ilk defa eserinde ele alan kelamcının Mâtürîdî olduğu bilinmektedir. O, Kitâbü’t-Tevhid’in hemen başında bilgi edinme yollarını doğru haber, sağlam duyular ve akıl olarak belirlemiş ve etraflıca işlemiştir. Mâtürîdî, aklın kullanımını daha çok istidlâl terimiyle karşılamaktadır. O, itikadi konulardaki görüşlerini doğru haber ve duyu bilgisiyle birlikte istidlâlin pek çok türüyle delillendirmiştir. Bunlara ahiretle ilgili konularda da dâhildir. İstidlâlin bir türü olan delâletü’ş-şâhid ale’l-gâib, Mâtürîdî tarafından hemen her konunun delillendirilmesinde kullanılmıştır. Delâletü’ş-şâhid ale’l-gâib metodunun pek çok tanımı yapılmıştır. Ancak üzerine inşa edildiği yapıyı anlaşılır bir şekilde şöyle ele almak mümkündür: İnsanoğlunun kavrayamayacağı, hakkında kesin bilgi sahibi olamayacağı alanlar vardır. “Gayb” olarak adlandırılan bu alanlar ontolojik farklılıkla ilgili olabileceği gibi zaman ve mekân farklılığından kaynaklı da olabilir. İnsanlarla Allah’ın farkı ontolojik farklılıktır ve Allah insanlar için ontolojik gaybdır. Henüz yaşanmamış olaylar zaman açısından gayb iken söz gelimi dağın ötesinde olup bitenler mekân farkına dayalı gaybdır. Ontolojik gayb olan Allah’ın sıfatlarının insan tarafından tam anlaşılması (idrak) mümkün değildir. Bunun için pek çok kelamcı özellikle Allah’ın sıfatlarının anlaşılır hale getirilmesinde delâletü’ş-şâhid ale’l-gâib metodunu kullanmış ve ilahi sıfatları bu metotla açıklamaya çalışmışlardır. Ahirete iman da gayb alanıyla ilgilidir. Ahiretle ilgili pek çok vahiy bilgisi (doğru haber) bulunmaktadır. Ancak ahiret şartları bu dünyadan farklı olduğu için orasıyla ilgili vahyin anlatımlarının anlaşılır hale getirilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan Mâtürîdî’nin adı geçen metodu gayb alanı olan ahiretteki ödül ve cezanın mahiyetini anlama hususunda nasıl kullandığı ilgi çekici bir durumdur. Mâtürîdî, ahiretteki özellikle ödül ve cezadan bahseden ayetleri kimi zaman gerçek anlamlarıyla anlamış, bazen de bu ayetlere farklı anlamlar yüklemiştir. Bu kapsamda ahiret ahvaline dair ayetleri ele alırken bunların hangi anlamlara gelebileceği ile ilgili ihtimalleri sıralamış, bunların içinde delâletü’ş-şâhid ale’l-gâibe dayanan yorumları da yer almıştır. Böylece Mâtürîdî, gayb alanı olan ahireti, insanın dünyadaki tecrübelerine dayanarak anlaşılır hale getirmeye çalışmıştır. Mâtürîdî’ye göre aklın ahireti anlamada da fonksiyonu vardır. Akıl duyu alanından duyu ötesine geçerek bize o alanla ilgili bilgi verebilecek kapasiteye sahiptir. Algılayıp anlayabildiklerimizi dayanak yapan aklımız, kendini aşıp anlamaktan aciz kaldığı hususlarla ilgili istidlâlde bulunabilir. Âhirette kullara verilecek olan ödül ve cezayı anlayabilmek için dünya lezzetlerinin ve eziyetlerinin bilinmesi de böyledir. Bunun yanında o, bu tür ayetlerdeki anlatımların daha iyi anlaşılması için insanların dünya hayatından bildikleri olay, durum, özellik vs.den (şâhid) hareketle de çıkarımlarda bulunmaktadır ki çalışmamız açısından bu hayli dikkat çekici bir durumdur. Bu bağlamda o, pek çok ayeti anlamlandırırken şehâdet âleminin ahiret âlemine benzer yönlerini temele almaktadır. Ahiretin dünya hayatına benzerliklerini daha çok insan tabiatı, Arapların ödül ve ceza algısı, insanların renk ve yön algıları özerinden anlatır. Bunlara ilave olarak haber yoluyla öğrenmemize rağmen müşahede bilgisine yükselmiş bilgilerimizi esas alır ve bu esaslar üzerine ahirete yönelik ilahi anlatımları değerlendirir. Çünkü ahiret, dünya hayatında bilinen, görülen, yaşanılan, tecrübesine sahip olunan şeyler sayesinde anlaşılabilir. Mâtürîdî, dünya ve ahiretin benzerliği yanında ahiretin dünyadan farklı yönlerini de vurgular ve bu farklılıkları istidlâllerine dayanak olarak kullanır. Çalışmamız, Mâtürîdî’nin ahiretteki ödül ve cezanın mahiyetini açıklarken insanın dünya hayatından bildiği şeyleri nasıl delil getirdiğini anlamaya yöneliktir. Bu kapsamda yorumlama, karşılaştırma, kavram analizi, literatür taraması gibi yöntemler kullanılmış, çalışma Mâtürîdî’nin Te’vilat ve Kitâbü’t-Tevhid kitaplarıyla sınırlı tutulmuştur.

Politics is considered one of the subjects studied by Islamic theology. This issue, which had a significant impact on the formation of the first sects, cannot be denied in terms of its social consequences. This problem has been dealt with under the title of "imamah" in the sources of Speech. In our study, Abū Mansūr al-Māturīdī's view of politics is presented systematically. Māturīdī's views on politics are examined in the context of his philosophy of administration, principles of administration, the characteristics of the caliph, the wisdom of the Quraysh being the caliphate and the historical context of the issue, the relationship between religion and politics, the rejection of the view of the innocent imam, the framework of obedience to the state administrator and the right of political authority to make laws (ijtihād). al-Māturīdī's political philosophy is based on the principle that sovereignty belongs to Allah. The political ruler is not the owner of the state, the treasury or the people. He's just a custodian. For this reason, it has to protect the trust in the best way. He should not rule with the presumption of absolute sovereignty. The relationship between power and people is not a master-slave relationship, but a relationship between the ruler and the ruled. The basic principles on which the political administration is based are, in today's terminology, elements such as justice, competence and merit, participation and common sense. Accordingly, the state administration cannot be handed over to the dominion of a family in absolute terms. State affairs are administered in consultation with the advisory council. The ruler of the state has no religious sanctity. As a matter of fact, in societies in which there were prophets who invited the people to guidance, there were separate rulers who ruled those societies. This is an example and a basis for the administration of religion and state by different powers. The characteristics of the state administrator, who is mentioned as "imam" in classical speech sources, are related to the principles of administration. The political ruler must be just. He must have the capacity to carry out the entrustment of governing the people. The essence of merit is to be sure. In addition, he should have knowledge and foresight, and should apply to the advisory council in matters of which he has no knowledge. As in the Shia belief tradition, the imam does not have innocence. It is not a holy office. As a matter of fact, The Prophet was ordered to consult. Absolute belief that an innocent imam will not make mistakes in his works is not considered as true. On the other hand, since the state administrator will also manage the religious affairs of the people, he should either have knowledge in religious practices (faqīh) or apply to those who have knowledge. Finally, the imam must have piety. Because it is an attribute that is necessary to maintain the management trust with the highest sensitivity. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

The book titled "Imam al-Māturīdī's Criticism Against al-Mu'tazila in Ta'wīlāt al-Qur'ān" examines al-Māturīdṝ's criticisms of al-Mu'tazila in the context of understanding and interpreting the Qur'ān. The author aimed to reveal the separation ground between the tafsī r paradigms of al-Māturīdī and al-Mu'tazilī discourse. In addition, in the example of al-Māturīdī's criticisms of Mu'tazilī scholars, it is paid attention to the relation between kalām and tafsī r. In the introduction, the position of Ta'wīlāt and al-Mu'tazila in the history of tafsīr is depicted and al- Māturīdī's perception of al-Mu'tazila is mentioned. In the first part, al-Māturīdī's criticisms of al-Mu'tazila were examined in terms of tafsīr. The second part is devoted to the criticisms of the basic principles of al-Mu'tazila and in the third part, the different criticisms that were not covered in the first two parts are discussed. It can be said that the study reached its goal by examining the subject scientifically and satisfactorily. Tafsīr researchers can benefit from the book in terms of content, method, style and suggestions. The work has the quality to appeal to a wide audience thanks to the simple style of the author. By making use of the study, the readers will be able to be aware of al-Mu'tazilī views between the lines in both Ta'wīlāt al-Qur'ān and other tafsīr. The work is open to some offers in terms of the content of the titles and the arrangement of the subjects. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Tetkik is the property of Oku Okut Press and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Copyright of Van Journal of Divinity / Van Ilahiyat Dergisi is the property of Ilahiyat Fakultesi, Yuzuncu Yil University and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

In this article, the literature set forth in the Muslim tradition of thought on the nature of social relations with polytheists is discussed in general terms. The literature in question has been formed based on the verse “…Do not allow polytheists to approach al-Masjid al-Ḥarām after this year” (Tawba 9/28). In this context, scholars discussed such issues as the nature of the polytheism, the content of the act of not approaching the borders of al-Masjid al-Ḥarām region, and especially whether the warning in the verse is limited to the worship of Hajj. It is seen that two views come to the fore in the literature presented within the framework of this verse. The first one expands the boundaries of the prohibition of not approaching, considering that the meaning of the term al-Masjid al-Ḥarām covers all mosques, while the other view is based, with an interest centered approach, on the claim that the area in question is limited to the Ka‘ba and its surroundings. In this context, it is argued that the polytheists cannot enter the area of Ḥarām at all, while the second view emphasizes that the polytheists cannot enter the area in order to perform pilgrimage and umrah in the way they did in the time of ignorance, but they can come for different purposes such as trade, travel etc. In the article, the subject is examined with reference to riwāyah, dirayāh, aḥkām, and Shiite tafsirs written until the seventh century of Hijra. In this context, the ahkâm tafsirs by Muqātil b. Sulaymān, Imām Shāfiʿī, al-Jaṣṣāṣ, Abū Bakr Ibn al-ʻArabī and al-Qurṭubī; the narration tafsirs by al-Ṭabarī, Ibn Abī Ḥātim, Abū Isḥāq al-Thaʻlabī and Ibn Kathīr; the dirayāh tafsirs by al-Māturīdī, al-Zamakhsharī, Fakhr al-Din al-Rāzī, al-Bayḍāwī and Abū al-Barakāt al-Nasafī, and the Shiite tafsirs by al-Qummī, al-Ayyāshī, Abū Ja‘far al-Tūsī and al-Ṭabarsī have been studied. The purpose of dealing with the subject based on the aforementioned tafsirs is to make a comparison by determining the legal provisions put forward depending on the understanding of the verse and their reasons. Indeed, it is seen that the views of the scholars described as Aṣḥāb al-Ḥadīth and Aṣḥāb al-Ra’y are determinant in understanding the 28th verse of the sūrat al-Tawba. The purpose of examining the Shiite tafsirs in the context of the subject is to determine whether the perspective regarding the handling of the 28th verse of the sūrat al-Tawba is close to that of Aṣḥāb al-Ḥadīth or Aṣḥāb al-Ra’y in the literature in question. In the tafsir works examined, it is stated that the first opinion belongs to Imām Mālik and Imām Shāfiʿī, while the second opinion is attributed to Abū Hanifa. While the view belonging to Imām Malik and Imām Shāfiʿī has been generally accepted, the second view adopted by Abū Ḥanīfa hand al-Māturīdī and accepted by Ḥanafī-Māturīdī scholars has been described as exceptional (shadhdh) in the historical process and not taken into consideration. In the article, the basic logic of these views, their emergence processes and the juridical provisions produced within this framework, specific to the riwāyah, dirayāh, aḥkām and Shiite tafsirs written until the seventh century of Hijra are attempted to be examined from an analytical perspective. As a result, it is seen in the article that Imām al-Mālik and Imām al-Shāfiʿī, the members of Aṣḥāb al-Ḥadīth, discuss the issue in a way that includes not only polytheists but also all non-Muslims, and put forward legal provisions on the nature of the social, economic and political relations to be established with these groups. With these provisions, the marginalization of non-Muslims, especially socio-culturally, in the Muslim intellectual tradition has been legitimized. This point of view not only prevents Muslims from contributing to the culture of living together, but also contradicts with the perspective of the Qurʾān, which is based on respect for human beings. In this context, Abū Ḥanīfah, one of the prominent representatives of Aṣḥāb al-Ray, restricts the prohibition order to the act of pilgrimage during the period of ignorance, allowing for serious differences in the point of view on the subject. This way of understanding of Abū Ḥanīfah does not allow for a negative practice regarding non-Muslims and has been developed by his follower al-Māturīdī and taken into a moral dimension.

Bu makale, Hanefî düşünce geleneğinin iki önemli isminin, İmam Mâtürîdî ve Ebû Zeyd Debûsî’nin genel din doktrini açısından ölüm ve hayatın anlamı hakkındaki görüşlerini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Birinci bölümde, Mâtürîdî ve Debûsî’nin delile dayalı din anlayışının genel çerçevesi çizilmektedir. İkinci bölümde, Mâtürîdî’nin ölüm ve hayatın anlamı hakkındaki görüşleri ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde, ilahi emir ile varlık, ilahi nehiy ile yokluk arasında dikkat çekici bir bağlantı kuran Ebû Zeyd Debûsî’nin ölüm ve hayatın anlamı hakkındaki görüşleri ele alınmakta, son bölümde ise genel bir değerlendirme yapılmaktadır. Mâtürîdî din olgusunun bizatihi kendisini ve dinin unsurlarını tartışmaya açarak çağdaş anlamda din felsefesi yapmanın oldukça özgün ve sistematik bir örneğini ortaya koymuştur. Mâtürîdî, dine ilişkin tikel, spesifik konuları tartışırken, sorunları evrensel, teorik bir temele oturtmayı, bütüncül bir metafizik bir anlayış ortaya koymayı amaçlar. Klasik Batı müziğinde barok türü eserlerde senfoni boyunca tekrar eden ana notalar olduğu gibi, Mâtürîdî’nin metafiziğinde de bütün tikel tartışmaları dikey olarak kesen tümel ilkeler mevcuttur. Mâtürîdî metafiziğinin temel ilkesi şu düşünceye dayanır: Tanrı hakîm bir varlıktır, abes hiçbir fiilde bulunmaz. Buna göre, bir şeyi bozmak için yapmak abestir; Tanrı insanı yok olması için yaratmamıştır. Yaşam sevgisi ve ölüm korkusu ölüme doğru giden sonlu bir varlık olarak insanın karşı karşıya olduğu en derin varoluşsal sorundur. Din, insanın sonluluk konusundaki nihai endişesine makul bir çözüm sunduğu ölçüde diğer dünya görüşlerine karşı güçlü bir alternatif olarak görülebilir. Mâtürîdî açısından, ne ölüm korkusunu vurgulayan kötümser anlayışlar ne de ölümü yok sayan hazcı yaklaşımlar makul bir çözüm sunmaktadır. Tanrı, ölümü insanların en çok korktuğu ve sakındığı, hayatı ise en çok sevdiği ve arzuladığı şey olarak yaratmıştır. İnsanın sınanması, ölüm korkusu ve yaşama arzusu arasında kalmasıyla ilgilidir. Mâtürîdî’ye göre, insanın karşı karşıya olduğu bu ikilem aynı zamanda çıkış yoluna da işaret etmektedir. Eğer insan, hayat sevgisi sebebiyle güzel ve yararlı işler yaparsa ve ölüm korkusuyla saçma ve çirkin işlerden kaçınırsa, kendi çabasıyla hayatını sonsuz kılıp, ebedî azaptan kurtulabilir. Diğer Hanefî düşünür, hukuk felsefecisi Ebû Zeyd Debûsî’nin görüşleri Mâtürîdî ile paralellik arz etmektedir. Debûsî’ye göre, Tanrı insanı sınamak üzere, onun tabiatına bir taraftan ruh ve aklı, diğer taraftan nefs ve hevâyı yerleştirmiştir. Nefs ve hevâ insanı bilgisizce geçici olana çağırırken, ruh ve akıl bilgiyle kalıcı olana davet eder. İnsanın sınanması, geçici ve kalıcı hayat arasında tercihte bulunmasıyla ilgilidir. Debûsî açısından, insanın kendini yokluğa düşmekten kurtarıp, ebedi hayatı kazanması aklını kullanmasına bağlıdır. Başka bir ifadeyle, akıl insanı hayata bağlar, hevâ ise onu yokluğa sürükler. Debûsî, akletmek ile varlık, cehaletle yokluk arasında paralellik kurarak ilâhî emir ve ilâhî nehiy terimlerini oldukça özgün tarzda tanımlar. Ona göre, ilâhî emir, var edilmesi gereken, ilâhî nehiy ise var edilmemesi gereken şeydir. Eğer insan, Tanrı’nın var edilmesini emrettiği şeyleri var ederse kendi varlığını ebedi kılabilir. Eğer Tanrı’nın varlığa çıkmasını istemediği şeyleri var ederse kendini yokluğa sürüklemiş olur. Son olarak, hem Mâtürîdî hem Debûsî açısından, dine duyulan ihtiyaç akli bir temele dayanır; zira aklını kullanıp kullanmamak bir varlık-yokluk meselesidir. Hayat, insana yaşadığı her an yaptığı güzel iş ve eylemlerle sonsuz hayatı elde etmesi için sunulan ilâhî bir lütuftur. İman ve amel arasında ontolojik ve etik düzlemde koşutluk kuran, iyiliği, bu dünyadan cennete ve sonsuzluğa götüren bir köprü/sırat olarak gören bu metafizik sistem, Hanefî-Mâtürîdî geleneğin din ve dünya görüşünün özünü oluşturur.

Copyright of Cumhuriyet Ilahiyat Dergisi / Cumhuriyet Theology Journal is the property of Cumhuriyet Universitesi, Ilahiyat Fakultesi / Cumhuriyet University, Faculty of Theology and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Shams al-Din Muhammad b. Ashraf al-Husayni al-Samarqandi (d. 702/1303), one of the distinguished scholars of Turkestan, was educated in the field of Maturidi school. He is a distinguished scholar who has enough knowledge to evaluate the approaches of philosophy, theology and religions related to the metaphysical realm. He also reflected the quality of wisdom in the theory of knowledge. While creating his theory of knowledge, the author evaluated different approaches related to the subject. In addition, he chose what he saw as the most accurate in line with his own knowledge or stated his own approach. In this direction, Samarqandi had formed a unique theory of knowledge, while forming the information sources within the framework of Ahl al-Sunnah data, exhibiting a general approach mostly based on Maturidi. While doing this, the author handled all the data related to the subject, made evaluations about their adequacy and inadequacy, and finally, he showed his original approach by determining his own preference and approach. In this article, the views of the kalam scholars on the subject in line with Samarqandi's theory of knowledge are given, the author's source is Maturidi's theory of knowledge, and Samarqandi's approach to the subject has been determined. Samarqandi focused on the knowledge theories of the philosophers and religious members before him, evaluated the views of the Mu'tazilites and Ahl as-Sunnah kalam scholars, and formed the theory of knowledge by displaying his own approach. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Turkey Journal of Theological Studies is the property of Turkey Journal of Theological Studies and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

In this article, the literature set forth in the Muslim tradition of thought on the nature of social relations with polytheists is discussed in general terms. The literature in question has been formed based on the verse "...Do not allow polytheists to approach al-Masjid al-HḤarām after this year" (Tawba 9/28). In this context, scholars discussed such issues as the nature of the polytheism, the content of the act of not approaching the borders of al-Masjid al-Ḥarām region, and especially whether the warning in the verse is limited to the worship of Hajj. It is seen that two views come to the fore in the literature presented within the framework of this verse. The first one expands the boundaries of the prohibition of not approaching, considering that the meaning of the term al-Masjid al-Ḥarām covers all mosques, while the other view is based, with an interest centered approach, on the claim that the area in question is limited to the Ka'ba and its surroundings. In this context, it is argued that the polytheists cannot enter the area of Ḥarām at all, while the second view emphasizes that the polytheists cannot enter the area in order to perform pilgrimage and umrah in the way they did in the time of ignorance, but they can come for different purposes such as trade, travel etc. In the article, the subject is examined with reference to riwāyah, dirayāh, aḥkām, and Shiite tafsirs written until the seventh century of Hijra. In this context, the ahkâm tafsirs by Muqātil b. Sulaymān, Imām Shāfi'ī, al-Jaṣṣāṣ, Abū Bakr Ibn al-'Arabī and al-Qurṭubī; the narration tafsirs by al-Ṭabarī, Ibn Abī Ḥātim, Abū Isḥāq al-Tha'labī and Ibn Kathīr; the dirayāh tafsirs by al-Māturīdī, al- Zamakhsharī, Fakhr al-Din al-Rāzī, al-Bayḍāwī and Abū al-Barakāt al-Nasafī, and the Shiite tafsirs by al-Qummī, al- Ayyāshī, Abū Ja'far al-Tūsī and al-Ṭabarsī have been studied. The purpose of dealing with the subject based on the aforementioned tafsirs is to make a comparison by determining the legal provisions put forward depending on the understanding of the verse and their reasons. Indeed, it is seen that the views of the scholars described as Asṣḥāb al- Ḥadīth and Aṣḥāb al-Ra'y are determinant in understanding the 28th verse of the sūrat al-Tawba. The purpose of examining the Shiite tafsirs in the context of the subject is to determine whether the perspective regarding the handling of the 28th verse of the sūrat al-Tawba is close to that of Aṣḥāb al-Ḥadīth or Aṣḥāb al-Ra'y in the literature in question. In the tafsir works examined, it is stated that the first opinion belongs to Imām Mālik and Imām Shāfi'ī, while the second opinion is attributed to Abū Hanifa. While the view belonging to Imām Malik and Imām Shāfi'ī has been generally accepted, the second view adopted by Abū Ḥanīfa hand al-Māturīdī and accepted by Ḥanafī-Māturīdī scholars has been described as exceptional (shadhdh) in the historical process and not taken into consideration. In the article, the basic logic of these views, their emergence processes and the juridical provisions produced within this framework, specific to the riwāyah, dirayāh, aḥkām and Shiite tafsirs written until the seventh century of Hijra are attempted to be examined from an analytical perspective. As a result, it is seen in the article that Imām al-Mālik and Imām al-Shāfi'ī, the members of Aṣḥāb al-Ḥadīth, discuss the issue in a way that includes not only polytheists but also all non-Muslims, and put forward legal provisions on the nature of the social, economic and political relations to be established with these groups. With these provisions, the marginalization of non-Muslims, especially socio-culturally, in the Muslim intellectual tradition has been legitimized. This point of view not only prevents Muslims from contributing to the culture of living together, but also contradicts with the perspective of the Qur'ān, which is based on respect for human beings. In this context, Abū Ḥanīfah, one of the prominent representatives of Aṣḥāb al-Ray, restricts the prohibition order to the act of pilgrimage during the period of ignorance, allowing for serious differences in the point of view on the subject. This way of understanding of Abū Ḥanīfah does not allow for a negative practice regarding non-Muslims and has been developed by his follower al-Māturīdī and taken into a moral dimension. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

In this thesis, which bears the name of The Perception of Human Being in al-Māturīdī (PhD. Dissertation, Marmara University, Institute of Social Sciences, Department of Basic Islamic Sciences, İstanbul, Turkey, 2019), the subject of Human Conception for Imam Māturīdī, (d. 333/944) who is one of the most important figures of the Islamic thought and one of the pioneers of Ahl al-Sunnah, has been studied. In order to address this issue comprehensively, “What is human and why he is existed? What kind of being does man have? Is there a link between the creation of the human species and the creation of the world/universe in its present form? What is the position and limit of man before Allah, the realm in which he gains existence, and other creatures with whom he shares the universe? In what way and in what dimension is his relationship with Allah and the universe? What are the main principles that enable man to realize his humanity? What is the greatest blessing given to man and the most valuable talent he has? Who is a good and ideal person? Can any human be the ideal person? What is death? Why does man die? The answers to many questions that can be listed such as; “What kind of existence does one expect after death? have been investigated. While this was done, it was tried to put forward the human conception of al-Māturīdī in a holistic manner on the basis of his point of view and the aspects he put forward in human thought.This study consists of an introduction, three sections and conclusion. The introduction provides information about the purpose, importance, scope, sources and methods of the research. In the first chapter, based on the question “What is human?”, Māturīdī's thoughts about the nature of human being, the structure of existence before and after the birth, The Messenger of AllahAdam, creation of Eve, the stages of human creation in the world and the place of mankind in the world were subjected to a detailed examination. Māturīdī's answers to the mentioned question and the religious and philosophical foundations of these answers have been investigated, his explanations of the nature of man and short comparisons between the mutaqaddimūn period of Kalām and philosophical tradition have been made. With his views on this issue, Māturīdī's standing in the Islamic viewpoint has been tried to be determined. al-Māturīdī thinks that man is an entity with complex and ontological integrity with his life and soul that gives him consistency, his nafs which is the grasping principle that enables him to comprehend and reason, and likewise with his body which is the apparent dimension of his material and spiritual properties, and rejects reductionist and fragmentary approaches. Māturīdī, who states that ‘aql (reason) is the most valuable thing that man possesses, accepts that in addition to human ‘aql (mind), there is also a nature from a realist point of view. al-Māturīdī states that human nature is at times in conflict with reason and that this is inevitable. But he accepts that in the event of such a conflict, what is surely cherished, that is, mind must be followed. Similar to Imām Abū Ḥanīfa (d. 150/767), Māturīdī, who understood the Fitrah as “Islamic Creation", emphasizes that in this sense, every human being, like all beings, is brought into being by the function of pointing to the existence and unity of Allah with the characteristics of creation. Mīsāqaccording to Māturīdī; is the creation of human with the capacity to reply with “balā” (yes indeed) meaning; "Yes, you are our Lord” to the question; “Alastu bi-rabbikum” meaning: "Am I not your Lord”, If it was a reality. Therefore, according to him, metaphorical language was used in the statements regarding mīsāqin the Qur’ān.The second part of the study bears the title “Human as AimedBeing". According to Māturīdī, “Why did Allah create universe?” The correct answer to his question must be; “Because he is Allah." Accordingly, the act of creating is His attribute, and Allah Almighty creates because He is the Creator. Therefore, it is not right to show man or any other being as the cause of Allah's creation. However, when the universe and beings are observed, it is understood that the establishment of the world is aimed at human beings, and that the wisdom and fate in the creation of the world is reached only through the discovery of human beings, and that everything in the universe is created for man, for his benefit and observation. All this shows that human beings are “Purposed Being” and “Small World.” Among the beings in the universe, human beings have a separate position by having reason and freely performing their actions. As an entity capable of obedience or rebellion with the freedom of Will and choice, man has become available to position himself at the top of the hierarchy of being and to fall below if he fails to use these abilities correctly. According to Māturīdī, freedom is the most precious thing he has, just as reason is the most valuable ability of man. The price of human freedom is to address the proposal (taklīf) and to be held responsible for its choices and actions. al-Māturīdī states that every person is assigned the duty of caliphate. The "Caliph man" should carry out reconstruction and reform activities throughout the world, starting with himself. Every human being is a custodian on Earth and in his own body and has to act with safety awareness. In this sense, human beings must be just and moral towards their soul, creatures and Allah, and they must make their relations on the axis of the principle of Tawhid. The ideal person of al-Māturīdī is “Distinguished Man”. The distinguished person has a realist structure, not utopian in terms of role modeling, and has examples in the outside world. The most obvious examples of this are all the Messengers of Allah, especially messenger Muhammad (pbuh).In the third chapter called” The End or Eternity of Man", the meanings that al-Māturīdī places on death as the characteristic of man, the new structure of being gained by man with death, and the situation of this structure in the barzakh and the Hereafter life are discussed. al-Māturīdī thinks that the existence of the Hereafter is a necessity of reason and wisdom and humanity within the framework of the idea of wisdom and fate. Because, according to Māturīdī, human is a being that is going to be complete with death. Death in the world is something must be prepared for, not avoided, for Man. Life, that is the top of the worldly tastes; was given to seek the life of Paradise, which is eternal life; Worldly death, the most severe of pain, was given to avoid the eternal torment, the eternal and most painful death. al-Māturīdī states that man will lead a spiritual life in the life of the barzakh, but with the resurrection (ba’th) –as required by al-Māturīdī's system– soul (rūh), nafs and body will be reunited.The thesis is completed with the “conclusion” section containing the findings/results reached in the research. Here, it is emphasized that there is a need to re-negotiate the idea with the human conceptions in the Islamic tradition in order to re-establish the human conception of the Muslim individual, which has changed under the influence of Western philosophy and has shifted from its own line. In order to meet this need, it is foreseen that reviving the ideas of al-Māturīdīcan make important contributions. The reason for this is that al-Māturīdīhas an intensity and richness that can be the cornerstone of human conception in this regard.

Müslüman kelāmının başat karakterlerinden olan Mātürīdī’nin günümüz açısıdan sürdürülebilir bir din anlayışın kurgulanmasında önemli bir kişilik olduğu Kabul edilen bir gerçektir. Bu kabul, onun Sünnī düşünceye katkılarının yanısıra kelāmi konularda sergilediği akıl-vahiy birlikteliğinden kaynaklanmaktadır. Onun hidayet konusunda akıl-vahiy arasında kurduğu dengeli çözüm önerileri, Mātürīdī’ye rağbeti artırmıştır. Her toplumda olduğu gibi Müslüman dünyasında da hakikat veya hidayetin bir süreç değil, kendilerinde tamamlanmış bir değer olarak görülmesi, katı bir din anlayışı ve yegâne hakikat savunuculuğu gibi sıkıntılara neden olmaktadır. Bu sıkıntıların giderilmesi için Müslüman hidayet anlayışının bilimsel ve sosyal gerçekler ışığında sağlıklı bir şekilde kurgulanması gerekir. Bu bağlamda Mātürīdī’nin konuya ilişkin özgün ve kuşatıcı yorumlarını tespit edebilmek, insanlığın ortak geleceği açısından barışcıl bir din algısının teşekkülünde yararlı olacaktır. Mātürīdī’nin hidayet anlayışına ilişkin değerlendirmelerin merkezinde, onun yöntem ve çeşit açısından hidayete nasıl yaklaştığı durmaktadır. Çalışmada hem bu yöntem ve çeşitlerin neler olduğuna değinilmiş, hem de bunlar arasındaki karşılıklı etkileşimin nasıl sağlandığına ilişkin Mātürīdī’nin yaklaşımları analiz edilmiştir.

Māturīdī, one of the prominent Kalām scholar, is mostly considered to have played a significant role in the construction of a sustainable religious approach today. This recognition originates from his joint reference to intellect and divine inspiration with regard to issues in Kalām in addition to his contributions to the Sunni way of thinking. His balanced use of the intellect and divine inspiration in his solutions for issues of Hidāyat increased his popularity. In the Muslim world, just as in any other community, perception of reality or guidance not as a process but as outright values of their community causes such problems as religious fanaticism and advocacy for sole truth. To solve such problems, a sound understanding of guidance in Muslim communities should be constructed in the light of scientific and social realities. In this respect, determining unique and comprehensive interpretations of Māturīdī of the issue will be of great help for establishing a peaceful religious understanding for the common future of humanity. In the center of Māturīdī’s interpretations of guidance lies his approach to guidance with respect to its methods and varieties. Besides presenting the definitions of these methods and varieties, the current study analyzes Māturīdī’s interpretations of how these methods and varieties interact.

Tarihi süreçte kelâm ilmi iki disiplinle daha çok etkileşim halinde olmuştur. Bunlardan birincisi felsefe diğeri ise tasavvuftur. Her iki disiplinle de ilişkisi kelâmın gündeminin ve ilgi alanının söz konusu disiplinler lehine şekillenmesinde belirleyici unsur olmuştur. Dolayısıyla kelâm ilminin tarihi süreçte yörüngesini tespit etmeye çalışırken söz konusu disiplinlerle ilişkisi ve etkileşiminin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Buna göre gerek Eş’arî gerekse Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemlerinin düşünce yapılarını anlamaya çalışırken tasavvuf ve sûfîlere bakış açılarını da göz önünde bulundurmak, Ehl-i sünnet kavramını anlama noktasında daha bütüncül bir bakış açısı sağlayacaktır. Bu bağlamda Hanefî-Mâtürîdî kelâm sisteminin erken dönemlerden itibaren zühd ve tasavvufla ilişkisi modern zamanlara ışık tutması bakımından önem arz etmektedir. Zira İslam düşüncesinin erken dönemlerinde disiplinlerin henüz bölümlere ayrılmadığı bir süreçte bir âlimin birden çok nitelemelere sahip olması, modern dönemlerde onları belli bir düşünce kalıbına hasretmeden bütüncül bir perspektiften bakmayı gerektirmiştir. Bu bağlamda modern zamanların indirgemeci ve ayrıştırıcı bakış açısından en çok mağdur olan Mâtürîdî ve ona hasredilen düşünce yapısı olsa gerektir. Çünkü o ve ona nispet edilen düşünce yapısı bir yandan daha çok Kitâbu’t-Tevhîdüzerinden Mutezile akılcılığına yaklaştırılmaya çalışılırken, diğer yandan da sûfîmeşreb bir şekle büründürülmek suretiyle tasavvuf ve sûfîlerin meşruiyet güvencesi haline getirilmiştir. Burada özellikle belirtilmesi gereken husus ise Hanefî-Mâtürîdî kelâmcılarının ilham konusundaki görüşlerinden yola çıkılarak tasavvufla arasına mesafe konulmasıdır. Dolayısıyla o ve temsil ettiği düşünce sistemi kendi zamanının bağlamından koparılmak suretiyle modern zamanların ihtiyaçları doğrultusunda bir inşa faaliyetine kurban edilmiştir. Bu durumda Ebû Hanîfe’den başlayarak Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemini kendi zamanında ve bağlamında değerlendirmek suretiyle, kelâm-tasavvuf ilişkisine bütüncül bir açıdan bakmak gerekmektedir. Meselenin tarihi arka planı ve alt yapısından başlayarak kelâm ve tasavvufun ilgi alanına giren konular açısından irdelenmesi bizi modern zamanların inşa faaliyetlerinden farklı sonuçlara götürmektedir.Bu ve benzeri sâiklerden hareket ederek Erken Dönemde Hanefî-Mâtürîdî Kelâm Sisteminin Tasavvufla İlişkisi (Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, 2019) adlı bu tezde, erken dönemde (h. Ⅴ. asıra kadar) Hanefî-Mâtürîdî kelâm sisteminin tasavvufla ilişkisi kendi zamanında ve bağlamında değerlendirilmeye çalışılmıştır. Şu hususun peşinen belirtilmesi gerekir ki, bu çalışmadaki amacımız başta Ebû Hanîfe ve Mâtürîdî olmak üzere Hanefî-Mâtürîdî kelâmcılarını kendilerine biçilen akılcı kimliğin aksine sûfîmeşreb bir kimliğe sokmak değildir. Bilakis Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemini akılcı ve mistik kutupların ortasında bir yerde konumlandırarak, her iki kutba da mesafesini ortaya koymaktır.Bu bağlamda çalışmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde meselenin tarihi arka planına değinmek suretiyle Hanefî-Mâtürîdî kültür havzasında varlık gösteren kelâmi ve tasavvufi hareketlerin ortak yanları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ancak burada hiçbir tasavvufi akım ve oluşum Hanefî-Mâtürîdî kelâm sisteminin tasavvuftaki karşılığı ve izdüşümü olarak değerlendirilmemiştir. Zaten gerek Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemini gerekse her hangi bir tasavvuf okulunu aynı zihniyetin faklı disiplinlerdeki şubeleri ve birbirlerinin karşılığı olarak değerlendirmek modern zamanlardaki bakış açısının içine düştüğü yanılgıları tekrar etmekten öte bir fayda sağlamaz. İkinci bölümde mesele kelâm ve tasavvufun en önemli konusu olan ulûhiyyet bağlamında her iki disiplinin ilgi alanına giren konular açısından çapraz bir şekilde değerlendirilmiştir. Özellikle tasavvufun ilgi alanına giren konularda başta Mâtürîdî olmak üzere Hanefî-Mâtürîdî kelâmcılarının yetkinlikleri ve tasavvufi konulara hâkimiyetlerine dikkat çekilmiştir. Üçüncü bölümde kelâm ve tasavvuf ilişkisinin en açık bir şekilde ortaya konulduğu nübüvvet konuları velayet, ilham, ismet ve keramet bağlamında ele alınmıştır. Bu bölümde Hanefî-Mâtürîdî kelâm sisteminin ilham konusundaki eleştirilerinin tasavvuf ve sûfîlerden daha çok Şiî-Bâtınî düşünceyi hedef aldığı görülmektedir. Dördüncü bölümde ise erken dönem kelâm ilminin en önemli konusu olan esmâ ve ahkâm konuları kelâm ve tasavvuf açısından değerlendirilerek meselenin sosyal boyutu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Sonuç bölümünde ise erken dönem için konuşacak olursak, her ne kadar bir tasavvufi düşünce ve yaşam tarzına angaje olmasa da, bölgenin mistik alt yapısı ve tarihi art alanı göz önünde bulundurulduğunda Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemini tasavvuf karşıtı ya da tasavvufa karşı mesafeli olarak tanımlamanın zor olduğu vurgulanmıştır. Bunun yanında modern zamanlarda kendisine biçilen saf akılcı role karşın onu akılcı ve mistik uçların ortasında uzlaştırıcı bir konuma yerleştirmenin gerekliliği ön plana çıkarılmıştır.

Mâtürîdî’de İnsan Tasavvuru(Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, 2019) ismini taşıyan bu tezde İslâm düşünce geleneğinin en önemli simalarından ve Ehl-i Sünnet’in kurucu isimlerinden İmam Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) insan tasavvuru konu edilmektedir. Bu konunun kapsamlı bir şekilde ele alınabilmesi amacıyla “İnsan nedir ve niçin vardır? İnsanoğlu nasıl bir varlık yapısına sahiptir? İnsan türünün yaratılmasıyla âlemin mevcut şekliyle vücûda getirilişi arasında bir bağ var mıdır? İnsanın Tanrı’ya, içinde varlık kazandığı âleme ve evreni paylaştığı diğer canlılara karşı konumu ve sınırı nedir? Onun, Tanrı ve evrenle ilişkisi ne şekilde ve hangi boyuttadır? İnsanın varoluş amacını gerçekleştirmesini sağlayan ana esaslar nelerdir? İnsana verilen en yüce nimet ve onun sahip olduğu en değerli yetenek hangisidir? İyi ve ideal insan kimdir? Her insan, ideal insan olabilir mi? Ölüm nedir? İnsan niçin ölmektedir? İnsanı ölümden sonra nasıl bir varoluş beklemektedir?” şeklinde sıralanabilecek pek çok sorunun cevabı araştırılmıştır. Bu yapılırken Mâtürîdî’nin bakış açısı ve onun insan düşüncesinde öne çıkardığı yönler esas alınarak Mâtürîdî’nin insan tasavvuru bütüncül bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır.Bu çalışma giriş, üç bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Girişte araştırmanın amacı, önemi, kapsamı, kaynak ve yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde “İnsan nedir?” sorusu esas alınarak bu soru bağlamında insanın mahiyeti, dünyaya gelmeden önceki ve sonraki varlık yapısı, Hz. Âdem ve Hz. Havvâ’nın yaratılışları, dünyada insanın yaratılış evreleri ve insanoğlunun âlemdeki yeri hakkında Mâtürîdî’nin düşünceleri ayrıntılı bir şekilde incelemeye tâbi tutulmuştur. Mezkûr soruya Mâtürîdî’nin verdiği cevaplar ve bu cevapların dinî ve felsefî temelleri araştırılarak, Mâtürîdî’nin insanın mahiyetine ilişkin açıklamalarıyla, mütekaddimîn dönemi kelâm ve felsefe geleneği arasında kısa mukayeseler yapılarak bu konudaki görüşleriyle Mâtürîdî’nin, İslâm düşünce geleneğinde durduğu yer tespit edilmeye çalışılmıştır. Mâtürîdî, insanın hayat ve kıvam veren ruhuyla, idraki ve akletmeyi sağlayan kavrayıcı ilke olan nefsiyle (nefs-i derrâke), aynı şekilde maddî ve manevî özelliklerinin görünen boyutu olan bedeniyle kompleks ve ontolojik bütünlüğe sahip bir varlık olduğunu düşünmekte, indirgemeci ve parçacı yaklaşımları ise reddetmektedir. Aklın insanın sahip olduğu en değerli şey olduğunu belirten Mâtürîdî, realist bir bakış açısıyla insanın aklına ilâve olarak bir de doğasının var olduğunu kabul etmektedir. Mâtürîdî insanî doğanın zaman zaman akılla çatışma içine girdiğini ve bunun kaçınılmaz olduğunu ifade etmektedir. Ancak o, böyle bir çatışma durumunda mutlaka akla uyulması gerektiğini kabul etmektedir. Fıtratı İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’ye (ö. 150/767) benzer şekilde, “yaratılış İslâm’ı” tarzında anlayan Mâtürîdî, bu anlamda bütün varlıklar gibi her insanın yaratılış özellikleriyle Allah’ın varlığına ve birliğine işaret etme fonksiyonuyla vücûda getirildiğini vurgulamaktadır. Mâtürîdî’ye göre mîsâk, insanoğlunun -şayet vâki olsaydı- “Elestü birabbiküm” yani “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” sualine “Evet, Sen bizim Rabbimizsin” mânasına gelen “Belâ” cevabını verebilecek istidatta yaratılmış olmasıdır. Dolayısıyla ona göre Kur’ân’daki mîsâka ilişkin ifadelerde metaforik bir dil kullanılmıştır.Çalışmanın ikinci bölümü, “Gaye Varlık Olarak İnsan” başlığını taşımaktadır. Mâtürîdî’ye göre “Allah mahlûkatı niçin yaratmıştır?” sorusuna verilmesi gereken doğru cevap “Çünkü O, ilâhtır” şeklinde olmalıdır. Buna göre yaratmak O’nun zâtî özelliğidir ve Allah Teâlâ bizâtihi Yaratıcı olduğu için yaratmaktadır. Dolayısıyla Allah’ın yaratmasına sebep olarak insanın ya da başka bir varlığın gösterilmesi doğru değildir. Bununla beraber evren ve varlıklar gözlemlendiğinde âlemin kuruluşuyla insanın hedeflendiği, âlemin yaratılışındaki hikmet ve âkıbetin ancak insanın varlık bulmasıyla kemâle ulaştığı, kâinattaki her şeyin bir şekilde insan için, onun yararı ve müşahedesi için yaratıldığı anlaşılmaktadır. Bütün bunlar insanın “Gaye Varlık” ve “Küçük Âlem” olduğunu göstermektedir. Âlemdeki varlıklar arasında insanoğlu akla sahip olması ve eylemlerini özgürce gerçekleştirebilmesiyle ayrı bir konuma sahiptir. İrade ve seçim hürriyeti ile itaat etmeye ehil veya isyana yönelmesi muhtemel bir varlık olarak insan, bu yönüyle hem varlık hiyerarşisinin en üstünde konumlanmaya hem de bu yeteneklerini doğru kullanmayıp zâyi etmesi durumunda aşağıların aşağısına düşmeye müsait hâle gelmiştir. Zira Mâtürîdî’ye göre akıl insanın en değerli yeteneği olduğu gibi özgürlük de onun sahip olduğu en kıymetli şeydir. İnsanın özgür oluşunun bedeli ise teklife muhatap kılınmak, seçimlerinden ve yapıp etmelerinden sorumlu tutulmaktır. Mâtürîdî her insanın hilâfet vazifesi ile görevlendirildiğini ifade etmektedir. “Halife İnsan”, nefsinden başlayarak âlemin tamamında imar ve ıslah faaliyeti yürütmelidir. Her insan yeryüzünde ve kendi bedeninde emanetçi konumundadır ve emanet bilinci ile hareket etmek zorundadır. İnsanoğlu bu anlamda nefsine, varlıklara ve Tanrı’ya karşı âdil ve ahlâklı olmalı, ilişkilerini tevhid prensibi ekseninde gerçekleştirmelidir. Mâtürîdî’nin ideal insanı “Seçkin İnsan”dır. Seçkin insan, rol model alınması açısından ütopik değil, realist bir yapıya sahiptir ve dış dünyada örnekleri mevcuttur. Bunun en belirgin örnekleri de başta Hz. Muhammed olmak üzere bütün peygamberlerdir.“İnsanın Sonu ya da Sonsuzluğu” adındaki üçüncü bölümde ise Mâtürîdî’nin insanın zâtî özelliği olarak ölüme yüklediği anlamlar, ölümle birlikte insanın kazandığı yeni varlık yapısı ve bu yapının berzah ve âhiret hayatındaki durumu konu edilmektedir. Mâtürîdî, hikmet ve âkıbet düşüncesi çerçevesinde âhiretin varlığının akıl ve hikmetin ve insan oluşun bir gereği olduğunu düşünmektedir. Çünkü Mâtürîdî’ye göre insan, olmakta olan ve ölümle birlikte tamam olmaya giden bir varlıktır. Dünyadaki ölüm insan için kaçınılması değil, hazırlanılması gereken bir ölümdür. Dünyadaki lezzetlerin en üstünü olan hayat, ebedî hayat olan cennet hayatına rağbet etmek, yine acıların en şiddetlisi olan dünyevî ölüm de ebedî ve en acı ölüm olan sonsuz azaptan sakınmak için verilmiştir. Mâtürîdî insanın berzah hayatında ruhanî bir hayat süreceğini fakat yeniden dirilişle (ba ‘s) birlikte –Mâtürîdî’nin sistemi gereği- ruh, nefs ve beden birlikteliğine kavuşacağını belirtmektedir.Tez, araştırmada ulaşılan bulguları içeren “Sonuç” bölümüyle tamamlanmaktadır. Burada Batı felsefesinin etkisi altında değişen ve kendi çizgisinden kayan Müslüman bireyin insan tasavvurunu yeniden doğru bir zemine oturtmak açısından İslâmî gelenekteki insan tasavvurlarıyla tekrar fikrî müzâkereye girilmesine ihtiyaç bulunduğu tespiti vurgulanmaktadır. Bu ihtiyacın giderilmesi noktasında ise Mâtürîdî’nin düşüncelerinin canlandırılmasının önemli katkılar sağlayabileceği öngörülmektedir. Buna gerekçe olarak da Mâtürîdî’nin insan tasavvurunun bu konuda temel taşı olabilecek bir yoğunlukta ve zenginlikte olması zikredilmektedir.

In the historical process, the science of Kalām has become more interacted with the two disciplines. The first is philosophy and the other is Sufism. Its relationship with both disciplines has been a decisive factor in shaping the agenda and interest of the Kalām in favour of the disciplines in question. Therefore, when trying to determine the historical trajectory of Kalām science, it is necessary to consider its relationship and interaction with these disciplines. Here, taking into consideration the perspectives of Sufis and Sufis will provide a better holistic point of view on the concept of Ahl al-Sunna in order to understand the thought structures of both Ash’arī and Ḥanafī-Māturīdī kalām systems. In this context, the relationship between Ḥanafī- Māturīdī kalām system from the early periods to zuhd and Sufism has been important in terms of shedding light on modern times for the early periods.Because in the early stages of Islamic thought, a scholar had multiple qualities in a process where disciplines were not yet divided into sections, in modern times it is necessary to look at them from a holistic perspective without longing for a certain pattern of thought. In this context, the most victimized from the reductive and discriminatory point of view of modern times are Māturīdī and the thought structure devoted to it. On the one hand, while trying to get closer to the rationalism of Mu‘tazila through Kitāb al-Tawḥīd, on the one hand, al-Māturīdī and his thought structure were turned into a guarantee of the legitimacy of Sufism and Sufis. The point to be mentioned in particular is the distance between Sufism and Ḥanafī-Māturīdī theologians’ views on inspiration. Therefore he and his thought system have been sacrificed from the context of his time and sacrificed to construction activity in line with the needs of modern times. In this case, starting from Abū Ḥanīfa, it is necessary to look at the Holistic-Sufism relationship from a holistic point of view by evaluating the Ḥanafī-Mâtürîdî kalām system in its own time and context. Starting from the historical background and background of the issue, the study of Kalām and Sufism in terms of topics of interest leads us to different conclusions from the building activities of modern times.In these factors, the relationship between the Ḥanafī-Māturīdī kalām system and Sufism in the early period (h. Ⅴ. Century) was tried to be evaluated in its own time and context. It should be noted that the aim of this study (The Relation of Ḥanafī-Māturīdī Kalām System with Sufism in the Early Period, PhD Thesis, Gaziantep University Institute of Social Sciences, Department of Basic Islamic Sciences, Gaziantep, Turkey, 2019) is not to introduce the Ḥanafī-Māturīdī theologians, especially Abū Ḥanīfa and al-Māturīdī, to a Sufi-style as opposed to the rational identity assigned to them. On the contrary, by positioning the Ḥanafī-Māturīdī Kalām system somewhere in the middle of rational and mystical poles, it is to reveal its distance to both poles.In this context, our study consists of four chapters. In the first chapter, the common aspects of the theological and sufi movements which are present in the Ḥanafī-Māturīdī culture basin are tried to be put forward by referring to the historical background of the issue. However, no Sufi movement and formation have been considered as the equivalent and projection of the Ḥanafī- Māturīdī kalām system in Sufism. Anyway, evaluating both the Ḥanafī-Māturīdī kalām system and any Sufi school as branches of the same mentality in different disciplines and the equivalent of each other does not benefit from repeating the misconceptions that have fallen into the perspective of modern times.In the second part, the issue has been cross-evaluated in terms of the subjects of interest of both disciplines in the context of theology and the most important subject of Sufism. In particular, in the subjects of Sufism, the competencies of the Ḥanafī-Māturīdī theologians, and especially their mastery of Sufism, have been emphasized. In the third chapter, the subjects of prophethood in which the relationship between theology and Sufism are put forward have been discussed in the context of sainthood, inspiration, ismah and dignity (al-Karamat). In this section, it is seen that the criticisms of Ḥanafī-Māturīdī theological system are aimed more at Shiite-Bātınī thought than Sufism and sufi. In the fourth chapter, the most important subject of early theological science of esmâ and ahkâm issues have been evaluated in terms of kalām and Sufism and the social dimension of the issue has been tried to be put forward.In the conclusion part, it is emphasized that it is difficult to define the Ḥanafī-Māturīdī Kalām system as anti-Sufi or faraway from to Sufism, considering the mystical infrastructure and historical background of the region, although it is not engaged in a Sufi thought and lifestyle. In addition, the necessity of placing him in a conciliatory position in the middle of rational and mystical ends has been brought to the fore despite the pure rational role that was given to him in modern times.

This article examines the different meanings of the concept of guidance (hidayah) in Kalam. Guidance is one of the important concepts in Kalam and is in close contact with the subject of human acts. The explanations related to the meaning of the concept of guidance in classical Kalam sources indicate that guidance is a situation that occurs in the servant as a result of the will of the servant and the knowledge and power of Allah. However, the issue of how the guidance takes place in a servant and how the actions of the servant and his/her will that guides these actions are included in the process of guidance has been a matter of debate among the schools of Kalam. In this context, each Kalam sects commented on the concept of guidance within the framework of their own views and thoughts. While Mu'tazili interpreted guidance as a metaphorical guide, Ash'ari and Mâturidi, among the imams of Ahl al-Sunnah, defined it as both a guidance and a creation. This study aims to reveal the developing meaning areas of the concept within the framework of Kalam and the interpretation of the aforementioned sects regarding the concept. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Bu araştırma Mâtürîdîlerin iman alanındaki temel görüş ve kabullerine dayanarak, bu anlayışın imanı örtülü, kapalı bir temelde ele almaya imkân verip vermediğini tartışmaktadır. İmanı akledilebilenlerin en güzel ve değerlisi olarak gören Mâtürîdîler, Allah’a inanmayı aklî bir gereklilik kabul ederler. Onlar açısından sorumluluğun temel şartı akıldır ve imanın hakikati de ancak düşünme ve akıl yürütme yoluyla bilinebilir. Mâtürîdîlere göre iman, özü itibarıyla kalbin tasdikinden ibarettir ve öncelikli olarak o, bir kalp işidir. Bilgiye dayanması nedeniyle tasdik, önemli bir açıklık ve kesinlik unsurudur. Bununla birlikte Mâtürîdîlerin imanı kalbin tasdiki olarak tanımlamaları ve onu tek başına yeterli görmeleri, imanı bir yönüyle açık ve şeffaf hale getirse de özellikle insana bakan yönü itibarıyla kapalı bir alan kalmaktadır. Mâtürîdîler de bunun farkındadırlar, Allah’a ve ahirete bakan yönüyle tek başına kalbin tasdikini yeterli görseler de dünyaya ve insana bakan yönüyle oluşan kapalılığın üste-sinden gelmek adına, dil ile ikrarın da imana eşlik etmesini gerekli görürler. Mâtürîdîlerin çoğunluğu imanın dünyaya ve insana bakan yönü itibarıyla tasdi-ki öncelerler ve ikrarı da önemserler. Onlara göre iman, dünya ve ahiret açısından, en açık tanımına da “kalp ile tasdik ve dil ile ikrar” olarak erişmiş oluyor ki, böyle bir anlayış bir kapalılık ihtiva etmez ve herhangi bir kapalılık durumunu da reddeder.Özet: Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Ehl-i Sünnet’in iki ana damarından birini temsil eden, Hanefî-Mâtürîdî geleneğin önemli düşünürlerinden biridir. Ebû Hanîfe’nin görüşlerini açıklama ve sistematik hale getirmesinin yanında o, hem ele aldığı konular hem de takip ettiği metodoloji açısından orijinaldir. Hanefî-Mâtürîdî geleneğin iman anlayışı, günümüz dünyasının gizli, kapalı (takiyyeci) iman anlayışlarına önemli bir cevap olma özelliği taşır. Onların iman davranış ilişkisi konusundaki söylemleri de günümüzün dışlayıcı iman anlayışlarına anlamlı bir cevaptır.Mâtürîdî düşüncesinde iman, Allah katından geldiği kesin olarak bilinen şeylerin anlaşılması, kabulü ve tasdik edilmesi olarak görülür. Mâtürîdîlere göre açıklık ve kesinlik, imanda önemli unsurlardır. Aynı açıklık ve kesinliğin, bireylerin iman anlayışlarına da yansıması gerekir. Bir müminin imanı, olabildiğince kesin, olabildiğince açık ve şeffaf olmalıdır. İmanı akli bir zorunluluk olarak Mâtürîdî’ye göre varlıkların güzelliğini aklî olarak bilmek mümkün olduğu gibi, benzer şekilde imanın güzelliğini de aklen bilebilmek mümkündür. Bu araştırma Mâtürîdîlerin iman alanındaki temel görüş ve kabullerine dayanarak, bu anlayışın imanı örtülü, kapalı bir temelde ele almaya imkân verip vermediğini tartışmaktadır. İmanı akledilebilenlerin en güzel ve değerlisi olarak gören Mâtürîdîler, Allah’a inanmayı aklî bir gereklilik kabul ederler. Onlar açısından sorumluluğun temel şartı akıldır ve imanın hakikati de ancak düşünme ve akıl yürütme yoluyla bilinebilir. Mâtürîdîlere göre iman, özü itibarıyla kalbin tasdikinden ibarettir ve öncelikli olarak o, bir kalp işidir. Bilgiye dayanması nedeniyle tasdik, önemli bir açıklık ve kesinlik unsurudur. Mâtürîdî’ye göre imanın kararlı ve ayrılmaz ögesi, tasdiktir. Tasdikin pek çok türü mevcuttur. Bununla birlikte Mâtürîdîlere göre imanın en kararlı ve önemli unsuru, kalbin tasdikidir. Kalbin tasdikine dayanmayan bir iman, Allah katında geçerli olmadığı gibi ahirette de kurtarıcı bir iman değildir.İmanın kalbin tasdiki olarak tanımlanması önemlidir. Mâtürîdîler açısından tasdik, bilgiye dayanır ve bu nedenle de kesinlik ve kararlılık ifade eder. Başka bir deyişle o, inanılması gereken şeylerin kesin bir bilgisi ve onayıdır. Mâtürîdîlere göre açıklık ve kesinlik iman söz konusu olduğunda hayatîdir ve bu nedenden dolayı da kalbin tasdikine güçlü vurgu yaparlar. Bu nedenle iman, en güçlü, en kesin ve açık anlamını kalbî tasdikte bulur ve öncelikli olarak bir kalp işidir. Mâtürîdî’ye göre iman bir inanç meseledir; inanç ise ancak kalp ile olur. Bu nedenle de imanı kalbin tasdiki olarak tanımlamak aklî bir gerekliliktir. İmanın kalbin tasdikine dayanması anlamında, birey ile Allah arasındaki ilişki açıktır ve kuşku barındırmaz. Mâtürîdîlere göre tek başına kalbin tasdiki yeterlidir. Kalbin tasdikine dayanan böyle bir iman, geçerli imandır ve daha çok ahiret hayatına yöneliktir. Ancak onun insana ve dünyaya bakan yönü kapalı ve belirsiz kalmaktadır. Böyle bir inancı insanların bilebilmesi mümkün değir, zira kalpteki imanın varlığı onlar açısından kapalıdır. Yalnızca kalpte olan bir imanı yalnızca Allah bilebilir. Bir mümin için kalbin tutumu tek başına yeterli ve tasdikin diğer boyutları da gerekli değilse, o zaman iman bireysel ve kişiye özgü kalmaktadır. Bunu bir çeşit kapalı (insana açık olmaya) iman türü olarak görmek mümkündür. Bu durum ise tasdikin ihtiva ettiği açıklık ve kesinlik boyutuyla çelişir.Bununla birlikte Mâtürîdîler de imanın yalnızca kalp ile tasdik ve ahirete bakan yönüyle tanımlandığında ortaya çıkan bu riskin farkındadırlar. Ancak şu acıktır ki, onlar imanın yalnızca kalbin tasdiki olarak açıklanmasını, ahirete dönük ve teknik anlamda bir doğrulama türü olarak görürler. Mâtürîdîlerin büyük çoğunluğu, imanın insana bakan yönünü de hesaba katarlar ve bu açıdan onlar, imana kalbin tasdiki kadar dilin ikrarının da eşlik etmesi gerektiğini düşünürler. Bu durumda imanın en açık ve en şeffaf anlamına, kalb ile tasdik ve dil ile ikrar olarak tanımlandığında kavuştuğunu söylemek mümkün olacaktır. Mâtürîdîlere göre iman hem ahiret hem de dünya hayatı açısından en açık ve en kesin anlamına “kalb ile tasdik ve dil ile ikrar” olarak tanımlandığında erişir. Böyle bir anlaşım bir kapalılık barındırmaz ve herhangi bir kapalılık durumunu da reddeder. Diyebiliriz ki, Mâtürîdî düşünürler, imanın dünya hayatına bakan yönünü dikkate aldıklarında, kalbin tasdikinin ötesinde, imanın diğer boyutlarını da hesaba katarlar ve iman anlayışlarını bu açıdan inşa ederler. Kalbin tasdiki, dil ve davranış vasıtasıyla nesnel alana taşınır ve gözlemlenebilir duruma gelir. Diğer taraftan Mâtürîdîler, kalp ile tasdike dayanmayan salt bir dil ile ikrarı, imanın geçersiz bir biçimi olan nifaka özdeş görürler. Böyle bir iman Allah katında da ahiret hayatı açısından da geçerli bir iman değildir.

This article aims to analyze the views of two pioneering Ḥanafī scholars, Abū Manṣūr al- Māturīdī and Abû Zayd al-Dabūsī, on the meaning of death and life in terms of their general doctrine of religion. In the first part, the general framework of Māturīdī and Dabūsī's evidentialist conception of religion are drawn. In the second part, Māturīdī's views on the meaning of death and life and are explored. In the third part, the views of Abū Zayd al-Dabūsī on the meaning of death and life, who establishes a striking connection between the divine order and existence, divine prohibition and non-existence, are examined, and a general evaluation is offered in the last section. Al-Māturīdī proposed a very original and systematic example of doing philosophy of religion, which still promising for the modern problems of the field, by opening the phenomenon of religion itself to discussion, and analyzing the nature and elements of religion. Māturīdī aims to place the problems on a universal and theoretical basis and to present a holistic, metaphysical understanding while discussing specific and particular issues in religion. Just as there are main notes in classical Western music that repeat throughout the symphony in baroque style, there are universal principles in al-Māturīdī's metaphysics that cut all particular debates vertically. The basic principle of the al-Māturīdī's metaphysics is based on this idea: God is a wise being, he does not do anything wise. Accordingly, it is absurd to create something to destroy; God did not create man to perish. The love of life and the fear of death are the deepest existential problems facing man as a finite being that goes towards death. Religion can be regarded as a powerful alternative to other worldviews to the extent that it provides a reasonable explanation for man's deep concern about finitude. For al-Māturīdī, neither pessimistic understandings that emphasize only the fear of death nor hedonistic understandings that ignore death offer a reasonable solution. God created death as something that people fear the most and avoid, and life as something they love and desire. The testing of man is about being between the fear of death and the desire to live in the world. According to al-Māturīdī, this dilemma that man is facing also shows him the way out. If people do good and useful deeds because of their love for life, and avoid nonsense and ugly deeds because of their afraid of death, they can make their life eternal with their own efforts and escape from eternal/permanent death. The other Hanafī thinker, a philosopher of law Abū Zayd al-Dabūsī's views on the meaning of death and life are parallel to Māturīdī's. According to al-Dabūsī, to test man, what God has placed in human nature is not only the soul and reason but also the spirit (al-nafs) and whim (al-hawa). While the spirit and whim invites man to the temporary by ignorance, it calls the soul and reason to the permanent by knowledge. The test for human beings is to choose between the temporary and the eternal life. For al-Dabūsī, man's saving himself from falling into nothingness and gaining the eternal life depends on his use of reason. In other words, the reason binds human beings to life, and the whim leads them to nothingness. Drawing a parallel between reasoning and existence, ignorance and absence, Dabūsī defines the terms divine command and divine prohibition in a very original way. For him, the divine command is the things that must exist, and the divine prohibition is the things that must not exist. If the man helps exist the things that God wills to exist, he can make his own existence eternal. If the man helps exist the things that God does not will to exist, he puts himself into nothingness. Lastly, both for al-Māturīdī and al-Dabūsī, life is a divine grace bestowed on human being to gain eternal life through the good deeds he does at any moment. In short, reason is necessary in religion because its use is a preference of existence to non-existence. This metaphysical system, which sees goodness as a bridge from this finite world to heaven and eternity and makes a connection between faith and deeds on the ontological and ethical level is the essence of the worldview of the Hanafī-Māturīdī tradition. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Māturīdī, one of the prominent Kalām scholar, is mostly considered to have played a significant role in the construction of a sustainable religious approach today. This recognition originates from his joint reference to intellect and divine inspiration with regard to issues in Kalām in addition to his contributions to the Sunni way of thinking. His balanced use of the intellect and divine inspiration in his solutions for issues of Hidāyat increased his popularity. In the Muslim world, just as in any other community, perception of reality or guidance not as a process but as outright values of their community causes such problems as religious fanaticism and advocacy for sole truth. To solve such problems, a sound understanding of guidance in Muslim communities should be constructed in the light of proper and social realities. In this respect, determining unique and comprehensive interpretations of Māturīdī of the issue will be of great help for establishing a peaceful religious understanding for the common future of humanity. In the center of Māturīdī's interpretations of guidance lies his approach to guidance with respect to its methods and varieties. Besides presenting the definitions of these methods and varieties, the current study analyzes Māturīdī's interpretations of how these methods and varieties interact. [ABSTRACT FROM AUTHOR]

Copyright of Journal of Near East University Islamic Research Center / Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi is the property of Journal of Near East University Islamic Research Center and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use. This abstract may be abridged. No warranty is given about the accuracy of the copy. Users should refer to the original published version of the material for the full abstract. (Copyright applies to all Abstracts.)

Allah'ın varlığını aklen bilmenin imkânı meselesi tarih boyunca felsefî ve teolojik tartışmaların en önemli konularından birisi olmuştur. Bu mesele Ebû Hanîfe geleneğinin en güçlü siması ve Ehl-i Sünnet kelâmının kuruluşunda en büyük paya sahip olan Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî (ö. 333/944) tarafından da ele alınmıştır. "Eşyanın gerçekliği vardır" şeklindeki ilkeyi düşünce sisteminin temeline yerleştiren Mâtürîdî, “kadîm-hâdis varlık” (Allah-âlem) ayrımına dayanmış ve “hâdis âlemin” yaratıcısı olan Allah’a (kadîme) delâlet ettiğinden bahsetmiştir. Bu delâletin iki farklı alanı ontolojik olarak eşitleme anlamına gelmediğinden söz eden Mâtürîdî, hudûsa delâlet eden özellikleri Allah'tan olumsuzlamıştır. O, "istidlâl bi'ş-şâhid ale'l-gâib" yöntemini kullanmış, metafizik bilginin imkânının aklın istidlâlinden geçtiğini belirterek şahitteki bir hüküm sebebiyle şâhid ile gâib arasında ilişki kurulabileceğini düşünmüştür. Nesnelerin sonradanlığının (hudûs) gerektirdiği "bir fâil neden" düşüncesinden "bir ilk fail" düşüncesine ulaşan Mâtürîdî, kötülük (şer) olarak gördüğümüz şeyler dâhil evrende var olan tüm şeylerin "hikmet"in bir tezahürü olarak ortaya çıktığından bahsetmiştir. Allah'ın her türlü eksiklikten münezzeh ve her türlü kemâlle muttasıf bir varlık olduğunu belirten Mâtürîdî, insanlar için kullanılabilen birtakım pozitif niteliklerin mecaza başvurmadan, benzeşmeye yol açmadan Allah için de kullanılabileceğini savunmuştur. Mâtürîdî, insanın bilen (rasyonel) bir varlık oluşundan hareketle Yaratıcı'nın varlığına inanmasının haklı ve mâkul sebeplere dayandığına dikkat çekmiş, hadesü'l-ayân dediği "hudûs" delilini, hikmet ve tedbîr kavramlarını kullandığı "gâye ve nizâm" delilini, hilkat terimiyle ilişkilendirdiği "fıtrat" (yaratılıştan doğruyu bulmaya elverişli kabiliyetler) delilini kullanmıştır. İşte biz, Mâtürîdî'nin Allah’ın varlığını aklen bilmeye ilişkin görüşlerini merkeze aldığımız bu çalışmamızda; “bir bütün olarak evrenin ve hayatın anlamını, değerini yorumlamada -Mâtürîdî'nin düşünce sisteminde de yer alan- kozmolojik, teleolojik ve insan yapısından hareket eden fıtrat delillerinin agnostik ve ateistik izahlardan daha makûl ve daha başarılı bir açıklama” getirdiği sonucuna ulaştık.