Search

İslâm hukuk ilminde cevaz, dinî ve hukukî sahada serbestliği, müsamahayı ifade edip, cevaz verilen dinî-hukukî bir meselenin bir sakınca içermediğini, mahzurlu olmadığını, bir günahın terettüp etmediğini belirtir. En genel ifadeyle cevaz, şeriata (dinî-hukukî) uygunluktur. Usûl literatüründe ise câiz kavramı, İslâm hukukçularının ekseriyetine göre beş temel teklifî hükümden biri olan “mubah” kavramı ile eş anlamda kullanılmıştır. Her iki kavramda “yapılmasında veya terk edilmesinde mükellefe bir günahın terettüp etmediği şey” manasını ifade etmektedir. Usûl literatüründe câizin şer’î bir hüküm olup olmadığı meselesi tartışmalıdır. Aslında bu tartışma içerisinde olan usûl âlimleri bu tartışmanın terim ihtilafından kaynaklandığını ifade etmektedirler., Legitimacy in Islamic Law Science predicates exemption and tolerance in religious and juridical fields. It also denotes that whatever has been religiously and juristically permitted does not include any drawbacks, and it is not disadvantageous to the agent or does not prescribe a sin be incumbent upon them. In the most general sense, permissibility means appropriateness for Sharia (both religiously and legally). According to the majority of the Islamic Jurists, in the literature of the Methodology of Islamic Law–Usûl, the concept “legitimate” is used synonymous with permissibility/mubah, which is one of the five rules in relation to actions –amaliyya. Both concepts refer to the situations for which a sin is not incumbent upon the agent at the times when the action is practiced or avoided. Another debate about the concept “permissible” in Usûl is the issue whether “permissible” is a rule of Sharia or not. The scholars in the field state that the issue in fact is an outcome of a terminological debate.

( ÖZET )İslâm hukuk ilminde cevâz, dinî ve hukukî sahada serbestliği, müsamahayı ifade edip, cevâz verilen dinî-hukukî bir meselenin bir sakınca içermediğini, mahzurlu olmadığını, bir günahın terettüp etmediğini belirtir. En genel ifadeyle cevâz, şer’e (dinî-hukukî) uygunluktur.Kur’ân’da câiz kelimesi geçmemekle birlikte farklı sığalarda cevâz anlamını içeren kullanımlar mevcuttur. Hadislerde ise, İslâm hukuk literatüründe kavrama yüklenen “şer’e uygunluk” anlamını ihtivâ eden kullanımları görmek mümkündür.Cevâz kavramı, Hz. Peygamber döneminden beri kullanıla geldiği bilinmekle birlikte ne zaman terimleştiğini kestirmek pek mümkün gözükmemektedir. Fıkıh ilminin olgunluk çağını temsil eden mezhepler dönemine göz atıldığında bu döneme ait elimize ulaşan eserler çerçevesinde câiz teriminin kullanım alanını incelediğimizde mezhep imamlarının ve talebelerinin bugünkü terim anlamına benzer bir kullanım tarzı karşımıza çıkmaktadır. Câiz terimi furû fıkıhta ibadetlerde “sahih” ile eş anlamlı olarak kullanılmasına karşın muamelatta sahihten farklı bir anlamı ifade eder. Muamelatta sahih, meselenin dünyevî-hukukî yönünü ifade ederken câiz, daha çok uhrevî-dinî boyutunu ifade eder.Usûl literatüründe ise câiz kavramı İslâm hukukçularının ekseriyetine göre beş temel teklîfî hükümden biri olan “mubâh” kavramı ile eş anlamda kullanılmıştır. Her iki kavramda “yapılmasında veya terk edilmesinde mükellefe bir günahın terettüp etmediği şey” manasını ifade etmektedir.Usûl literatüründe câiz kavramı hakkında bir diğer tartışma konusu, câizin şer’î bir hüküm olup olmadığı meselesidir. Aslında bu tartışma içerisinde olan usûl âlimleri bu tartışmanın terim ihtilafından kaynaklandığını ifade etmektedir. İslâm hukunda genel akid nazariyesinde câiz terimi, vekâlet, âriyet, rehin gibi gayr-ı lâzım akitleri ifade etmek için kullanılmıştır.Sorumluluk hukuku açısından câiz, “hukuka uygun, hukukun tasvip ettiği, onayladığı, izin verdiği manalara gelir.ABSTRACT(Ekrem KOÇ)Permissibility in Islamic Law Science predicates independency in religious and juridical fields; and denotes that, declaring the tolerance in advance, what is being religiously and juristically permitted does not include any drawbacks or be not disadvantageous; or shows a sin to be not incumbent upon. In the most general sense, permissibility means appropriateness for Sharia. Although the word “permissible” is not encountered in the Holy Quran, there are some usages including the meaning of permissibility. In hadiths, for instance, it is possible to see such usages that include the meaning of “appropriateness for Sharia” which is attributed to the concept in Islamic Law Literature.It is known for the use of the concept of “permissibility” to have dated back to the times of the Prophet Muhammad; nevertheless, it is not possible to estimate when it was started to be used as a scientific term. Searching to the times of Islamic Sects, which represent the mature age of Fiqh Science, it is encountered such a similar usage as the leaders of the sects and their followers used at those times when we investigate the use area of the term “permissible” in terms of the works accessed from that period. Although the concept “permissible” is used synonymous with “valid” for worships in Furû al-Fıqh, it connotes a different meaning in the laws regulating human interactions -“Al-Mu'amalat”. In Al-Mu’amalat, “valid” predicates the mundane and juridical sides of the issue whereas “permissible” rather implies the ethereal and religious sides.According to the majority of the Islamic Jurists, in the literature of the Roots of Islamic Law –Usûl, the concept “permissible” is used synonymous with permissibility/mubah, which is one of the five rules in relation to actions –amaliyya. Both concepts mean that which a sin is not incumbent upon the agent at the times the action is practiced or not.Another debate about the concept “permissible” in the Roots of Islamic Law –Usûl is the issue whether “permissible” is a rule of Sharia or not. The scholars dealing with the debate state that the issue actually results from a terminological conflict. In Islamic Law under the theory of general religious conviction, the term “permissible” has been used in order to specify such otiose contracts as attorneyship, gratuitous loan and accessory contract. In terms of liability laws, “permissible” involves such meanings as appropriate for law; affirmed, approved and permitted by law.